ABP Verslag Verantwoord Beleggen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "ABP Verslag Verantwoord Beleggen"

Transcriptie

1 2008 ABP Verslag Verantwoord Beleggen

2

3 ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2008

4 2 ABP

5 Inhoudsopgave Voorwoord 5 Beleid Verantwoord Beleggen 6 Visie 6 Het ABP Beleid Verantwoord Beleggen 6 Beleidsimplementatie 8 Milieu: klimaatverandering als prioriteit 12 Uitdagingen en initiatieven 12 Integratie van milieuvraagstukken in investeringen 13 Dialoog en beïnvloeding 14 Investeren in milieuduurzaamheid 15 Spelregels voor duurzaamheid 18 Sociaal: mensenrechten als speerpunt 21 Integratie van sociale vraagstukken in investeringen 21 Dialoog en beïnvloeding 22 Investeren in sociale duurzaamheid 28 Spelregels voor duurzaamheid 29 Corporate governance: actief aandeelhouderschap 30 Stemmen op aandeelhoudersvergaderingen 30 Beloningsbeleid 31 Benoeming bestuurders 31 Aandeelhoudersresoluties 32 Dialoog en beïnvloeding 33 Schadeclaims 34 Vooruitblik 37 3 Verslag Verantwoord Beleggen 2008

6 De algenvijver van algenkwekerij Ingrepro. Een alg verdubbelt zich in een dag en levert twintig keer zoveel olie als koolzaad of zonnebloem.

7 Voorwoord Vorig jaar bracht ABP zijn eerste Verslag Verantwoord Beleggen (2007) uit. In dit verslag lag het zwaartepunt bij het beleid van het pensioenfonds in dit kader. Ook in het verslag over 2008 krijgt dit de vereiste aandacht, maar daarnaast is er nu een uitgebreidere doorkijk naar de activiteiten waarmee we ons Beleid Verantwoord Beleggen hebben ingevuld. Sinds de publicatie van het eerste verslag is een wereldwijde financiële en economische crisis ontstaan. Daarop wordt in dit verslag niet nadrukkelijk ingegaan, al heeft de crisis ook zijn uitstraling naar ABP s activiteiten voor verantwoord beleggen, bijvoorbeeld omdat ABP aandeelhouder is van financiële instellingen. Samenvattend kun je zeggen dat het gaat om thema s die bedrijven en milieu ingrijpend en mensen vaak ook persoonlijk raken. Deze wetenschap brengt voor ABP kansen met zich mee, maar ook verantwoordelijkheden. Over beide leggen we in dit verslag verantwoording af. Mr. H.C.J.L. Borghouts, voorzitter ad interim bestuur ABP Uit het overzicht van deze activiteiten blijkt dat ABP via zijn beleggingen betrokken is bij nagenoeg alle soorten belangrijke hedendaagse maatschappelijke kwesties over de hele wereld. Denk aan klimaatverandering, een kwestie waarvoor ABP in 2008 forse stappen heeft gezet. Maar ook voor andere milieukwesties maakt ABP zich sterk, zoals het tegengaan van milieuverontreiniging door mijnbouwondernemingen, investeringen in zonneen windenergie, hergebruik van gemeentelijk en landbouwafval voor schone energie en de ontwikkeling van energie-efficiënte motoren door een autofabrikant. Op sociaal-maatschappelijk gebied kan worden gedacht aan werknemersrechten bij een grote supermarktketen, het scheppen van werkgelegenheid door investeringen in duurzame bosbouw en toegang tot medische zorg voor lagere inkomensklassen. Ten slotte deelt ABP de zorgen over topbeloningen bij grote ondernemingen, waarover de gemoederen in Nederland regelmatig verhit zijn. 5 Verslag Verantwoord Beleggen 2008

8 Beleid Verantwoord Beleggen Visie Het stelsel van ondernemingsgewijze productie kent zowel politieke als economische zeggenschap. Als belegger van pensioenvermogen heeft ABP, gewild of niet, economische zeggenschap. Via onze beleggingen hebben we immers enige invloed op ondernemingen, die op hun beurt invloed uitoefenen op wat er in de wereld gebeurt. Wij hebben het feitelijke beheer van het pensioenvermogen sinds 1 maart 2008 uitbesteed aan een uitvoeringsorganisatie. ABP geeft deze pensioenvermogensbeheerder richtlijnen mee voor de uitvoering van het beleggingsbeleid. Beleid en uitvoering liggen in elkaars verlengde. Waar mogelijk, onderzoekt onze vermogensbeheerder een onderneming of project nauwgezet. Gekeken wordt naar de soliditeit, de verwachte rendementen en de bijbehorende financiële risico s. De manier waarop de onderneming omgaat met werknemers en milieu wordt geanalyseerd, en er wordt duidelijk gemaakt aan welke criteria een onderneming moet voldoen om ABP als investeerder aan boord te krijgen. De invloed van ABP op het beleid van ondernemingen is lang niet altijd gebaseerd op juridische overeenkomsten, te meer daar het belang per onderneming vaak klein is. Veel vaker is onze invloed gebaseerd op overtuigingskracht. ABP wil dan ook dat zijn vermogensbeheerder gesprekspartner is van de ondernemingen waarin het belegt en de dialoog maakt tot onderdeel van zijn Beleid Verantwoord Beleggen, waarover we in dit verslag verantwoording afleggen. De onderwerpen waarover onze vermogensbeheerder met ondernemingen van gedachten wisselt, verschillen van jaar tot jaar. In de hoogconjunctuur, tot begin 2008, speelde de vraag of onze beleggingen in grondstoffen bijdroegen aan hoge grondstofen voedselprijzen voor mensen in minder welvarende landen. In de tweede helft van 2008 deed de kredietcrisis andere zorgen rijzen. Aandelen verloren aan waarde, bedrijven kondigden ontslagen aan en de prijzen van grondstoffen daalden. De prioriteiten in het ABP Beleid Verantwoord Beleggen zijn echter blijvend, namelijk bijdragen aan: het tegengaan van klimaatverandering; het versterken van de bescherming van mensenrechten; goed bestuur van de ondernemingen die de waarde moeten creëren waarmee een goed pensioen voor de deelnemers mogelijk wordt. Het ABP Beleid Verantwoord Beleggen Doel van het ABP Beleid Verantwoord Beleggen is: het voor risico gecorrigeerde financiële rendement te verbeteren; blijk te geven van de maatschappelijke verantwoordelijkheid van het fonds; bij te dragen aan het waarborgen van de integriteit van de financiële markten, waarvan ABP afhankelijk is voor beleggingsmogelijkheden. Verantwoord beleggen moet zo bijdragen aan het realiseren van de hoofddoelstelling van ABP: het verschaffen van aantrekkelijke pensioenen tegen een redelijke premie. 6 ABP

9 Het ABP Beleid Verantwoord Beleggen, zoals vastgesteld in december 2007 Milieu-, sociale en governance- (ESG-) factoren integreren in het beleggingsproces We zullen de effecten van ESG-factoren analyseren in alle gevallen waarin dit praktisch mogelijk is en rekening houden met deze factoren bij het nemen van onze beleggingsbeslissingen. In dialoog treden met ondernemingen waarin ABP belegt, om zo verbetering van duurzaamheid en goed ondernemings bestuur te bewerkstelligen ABP verwacht van ondernemingen dat deze zich houden aan de normen die vastgelegd zijn in het United Nations Global Compact, de OECD Guidelines for Multinational Enterprises, de OECD Principles of Corporate Governance en het International Corporate Governance Network Statement on Global Corporate Governance Principles. We zullen gebruikmaken van onze positie als belegger om invloed uit te oefenen op ondernemingen die deze normen in onvoldoende mate in acht nemen. We zullen overgaan tot afstoting van onze belegging in ondernemingen die bij voortduring tekortschieten in het verbeteren van hun praktijken. Kiezen voor een actieve en verantwoorde uitvoering van het corporate governance-beleid We zullen in alle gevallen waarin dit mogelijk is gebruikmaken van de met aandelen verbonden stemrechten. We zullen - wanneer nodig - actief de dialoog voeren met het management van ondernemingen over hun strategie en corporate governance. Gebruikmaken van mogelijkheden om te investeren in oplossingen voor duurzaamheidsvraagstukken We zullen zoeken naar mogelijkheden om direct of indirect te beleggen in ondernemingen waarvan de activiteiten primair en expliciet gericht zijn op het bevorderen van duurzaamheid en die tevens beantwoorden aan de eisen die wij stellen voor wat betreft risico en rendement in het belang van onze (gewezen) deelnemers. In overleg treden met beleidsmakers met als oogmerk het bevorderen van duurzaamheid en het verbeteren van de corporate governance-normen in de markt als geheel We zullen als grote institutionele belegger overleg voeren met beleids makers en regelgevers in Nederland en in andere landen om beleid en normen te bevorderen die in het belang van onze (gewezen) deelnemers een bijdrage kunnen leveren aan duurzame bedrijfsvoering en betere corporate governance. Niet beleggen in ondernemingen die direct betrokken zijn bij de productie van goederen die verboden zijn op grond van Nederlandse of internationale wet- en regelgeving, of die volgens zeer breed in Nederland gedragen opvattingen verwerpelijk zijn ABP belegt niet in ondernemingen die betrokken zijn bij de vervaardiging van producten die verboden zijn op grond van door de Nederlandse regering erkende (inter)nationale wetgeving of waarvan te verwachten is dat ze in de nabije toekomst verboden zullen worden op grond van door de Nederlandse regering erkende (inter)nationale wetgeving. Tevens beleggen we niet in ondernemingen die zich in belangrijke mate richten op productie van goederen die volgens zeer breed in Nederland gedragen opvattingen verwerpelijk zijn. Samenwerken met andere institutionele beleggers en partijen in de beleggingsindustrie om dit beleid te implementeren We werken samen met pensioenfondsen en andere langetermijnbeleggers, financiële dienstverleners, analisten en andere partijen in de beleggingsindustrie om duurzame bedrijfsvoering en goede corporate governance te bevorderen. Verantwoording afleggen over ons Beleid Verantwoord Beleggen We zullen luisteren naar de meningen van onze stakeholders, met name de deelnemers, over ons beleid inzake duurzaamheid en corporate governance en aan hen rapporteren over de uitvoering van dit beleid. 7 Verslag Verantwoord Beleggen 2008

10 Beleidsimplementatie De manier waarop onze vermogensbeheerders milieu-, sociale en governance-aspecten integreren, verschilt per beleggingscategorie (aandelen, vastgoed, enzovoort), maar is ruwweg te verdelen in vier groepen: Per sector en beleggingscategorie worden de belangrijkste milieu-, sociale en corporate governance-vraagstukken geïdentificeerd. Dit wordt gedaan in nauwe samenwerking met de portefeuillemanagers, zodat zij deze vraagstukken kunnen meenemen in hun investeringsbeslissingen. Grote en strategische investeringsbeslissingen worden door het management van onze vermogensbeheerder genomen en daarin worden ook milieu-, sociale en corporate governancevraagstukken kritisch bekeken. Het duurzame gehalte van investeringen wordt geanalyseerd. De ontwikkelingen in het publieke debat en wet- en regelgeving worden op de voet gevolgd. Bij de uitvoeringsorganisatie van ABP werkte in 2008 een team van zes personen aan de uitvoering van het Beleid Verantwoord Beleggen. Dat doen zij tezamen met de portefeuillemanagers die verantwoordelijk zijn voor de investeringen in beursgenoteerde bedrijven, obligaties, infrastructuur, grondstoffen, hedgefunds en private equity. Specialisten van de juridische afdeling en de communicatieafdeling zijn nauw betrokken bij het beleid, dat wordt uitgevoerd onder toezicht van een stuurgroep bestaande uit de verantwoordelijke managers van de verschillende afdelingen en wordt voorgezeten door de chief investment officer. Onderstaande tabel geeft per beleggingscategorie een overzicht van deze werkzaamheden. Bij zijn analyses en onderzoeken gebruikt onze vermogensbeheerder informatie van gespecialiseerde onderzoeksinstellingen, effectenmakelaars, maatschappelijke organisaties (NGO s) en andere relevante bronnen. Onderzoek naar duurzaamheid en governance kan de basis zijn voor de beslissing om al of niet tot een belegging over te gaan, een belegging af te stoten of de omvang van een belegging te verkleinen of vergroten. Dat wil niet zeggen dat ABP alleen investeert in de groenste of de schoonste bedrijven. Er worden goed onderbouwde beleggingsbeslissingen genomen op basis van de ESG 1 -factoren en de financiële vooruitzichten van een onderneming. 1 De Engelse afkorting ESG staat voor milieu (environment), sociaal (social) en governance. 8 ABP

11 Magazijn in het hoofdkantoor van Fair Trade Original, de groothandelswinkel voor wereldwinkels. Het populairste speelgoed, een voetbal, tegen kinderarbeid.

12 Voorbeelden van onze activiteiten in 2008 om invulling te geven aan het Beleid Verantwoord Beleggen Soort belegging Activiteit Beursgenoteerde aandelen Analyse van de duurzaamheidsscore van bedrijven in de belangrijkste portefeuilles. Onderzoek naar de beleggingsmogelijkheden in zonne-energie en de invloed van klimaatverandering op elektriciteitsbedrijven in de EU. Project over de toegang tot medicijnen in ontwikkelingslanden. Voortzetting beleid om af te zien van beleggingen in bedrijven die direct zijn betrokken bij de productie van landmijnen en clusterbommen. Gesprekken met bedrijven als Total, Freeport McMoRan, Wal-Mart, Vedanta Resources, Anglo-American, PetroChina en Daewoo International over duurzaamheidskwesties. Uitoefening stemrecht in bijna vijfduizend vergaderingen van aandeelhouders in de hele wereld. Obligaties Organisatie workshops op kantoren van onze vermogensbeheerder in Amsterdam en New York ter verkenning van de mogelijkheden voor integratie van duurzaamheid en corporate governance in de beleggingen in vastrentende waarden Vastgoed Organisatie workshops op kantoren van onze vermogensbeheerder in Amsterdam en New York ter verkenning van de mogelijkheden voor integratie van duurzaamheid en corporate governance in de vastgoedbeleggingen. Infrastructuur Analyse van de gevolgen van nieuwe beleggingen voor maatschappij en milieu. Verkrijgen van de verzekering van de externe portefeuillebeheerders dat de nodige (voorzorgs) maatregelen worden getroffen met het oog op mens en milieu. Nieuwe beleggingen in duurzame energie en sociale infrastructuur, zoals scholen. Bosbouw Voortzetting beleid om bij voorkeur te beleggen in bossen met het FSC-keurmerk 2 en in Noord- Amerika SFI certificatie 3. 2 Forest Stewardship Council (FSC), internationaal systeem voor het certificeren van bosbouw die vanuit milieuen maatschappelijk oogpunt duurzaam wordt bedreven. ABP beschouwt FSC als het beste keurmerk voor de bosbouw. 3 Sustainable Forestry Initiative, certificatiesyteem voor de bosbouw, in Noord-Amerika meer gehanteerd dan de FSC. 10 ABP

13 Soort belegging Activiteit Landbouw Analyse van de gevolgen van nieuwe beleggingen voor maatschappij en milieu. Verkrijgen van de verzekering van de externe portefeuillebeheerders dat de nodige (voorzorgs) maatregelen worden getroffen met het oog op mens en milieu. Microkrediet Nieuwe investeringen in microkredieten, voor in totaal USD 140 miljoen. Private equity Gesprekken met AlpInvest 4 die ertoe hebben geleid dat AlpInvest een beleid voor maatschappelijk verantwoord ondernemen heeft aangenomen dat volledig aansluit bij het ABP Beleid Verantwoord Beleggen. Hedgefunds Gesprekken tussen het ESG-team en het Hedgefondsen-team om te kijken hoe duurzaamheid het beste kan worden opgenomen in de hedgefonds-beleggingen. Alle beleggingscategorieën Formalisering van de procedures voor alle nieuwe beleggingen, zodat belangrijke nieuwe beleggingen in alle categorieën worden onderworpen aan een governance- en duurzaamheidsanalyse (eind 2008). Besluit drie medewerkers toe te voegen aan het Duurzaam heids- en Governance-team van onze vermogensbeheerder. 4 AlpInvest, dat de private-equity (niet-beursgenoteerde) portefeuille van ABP beheert, is een samenwerkings verband met het Pensioenfonds Zorg & Welzijn. Met een beheerd vermogen van in totaal EUR 20 miljard, is AlpInvest een van de grootste private equity-beleggers van Europa. 11 Verslag Verantwoord Beleggen 2008

14 Milieu: klimaatverandering als prioriteit Wij maken ons sterk voor zo n akkoord in de aanloop naar de onderhandelingen die de wereldleiders eind 2009 in Kopenhagen hierover zullen voeren. Milieuaspecten kunnen een grote invloed hebben op de reputatie en prestaties van bedrijven. Ondernemingen moeten zich reken schap geven van het toenemende aantal eisen en regels op het milieugebied. Ook klanten laten milieuaspecten steeds zwaarder meewegen in hun keuze voor producten. Er is een groeiende markt voor groene of schone producten en bedrijven spelen daarop in. Milieu is echter een ruim begrip en omvat een lange lijst van onderwerpen, van energieverbruik tot zwerfafval en van broeikasgasemissies tot giftige stoffen. Het verschilt per sector welke milieuaspecten van belang zijn. Uitdagingen en initiatieven Op milieugebied is klimaatverandering een van de grootste uitdagingen voor de wereld. De gedetailleerde onderzoeken van de Verenigde Naties 5 leveren duidelijk bewijs dat het klimaat inderdaad verandert en dat de mens daarvan de oorzaak is. Als de oorzaken van klimaatverandering niet worden aangepakt, zal dit wereldwijd grote gevolgen hebben voor samenleving, natuur en economie. Daarom sluiten wij ons aan bij het doel in het jongste rapport van de IPCC, die voor de ontwikkelde landen een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen met 80 tot 95 procent in 2050 voorstelt 6. Om deze doelstelling te halen, is een krachtig en wereldwijd ondersteund klimaatakkoord nodig. 5 Rapporten van de IPCC 6 Gupta, S., D. A. Tirpak, N. Burger, J. Gupta, N. Höhne, A. I. Boncheva, G. M. Kanoan, C. Kolstad, J. A. Kruger, A. Michaelowa, S. Murase, J. Pershing, T. Saijo, A. Sari, 2007: Policies, Instruments and Co-operative Arrangements. In Climate Change 2007: Mitigation. Contribution of Working Group III to the Fourth Assessment Report of the Intergovern mental Panel on Climate Change, pg. 776: assessment-report/ar4/wg3/ar4-wg3-chapter13.pdf. Based on stabilisation at low emission levels (i.e. 450 ppm CO2-eq). De Europese Unie heeft, vooruitlopend op een wereldwijd klimaatakkoord, inmiddels vergaande stappen genomen. Eind 2008 is een voorstel aangenomen tot vermindering van de emissies van broeikasgassen in Europa met 20 procent in Dit heeft al op korte termijn financiële consequenties voor de elektriciteitssector, autoproducenten, vliegmaatschappijen, cementindustrie, olieraffinaderijen en vastgoedbedrijven. De ingrijpende aanpak van klimaatverandering in Europa vindt navolging in andere landen. In de Verenigde Staten bestaan al klimaatinitiatieven, zoals in Californië, waar gouverneur Schwarzenegger 1 miljoen huizen wil voorzien van zonne-energie. De Amerikaanse president Obama heeft in de eerste maand van zijn presidentschap maatregelen genomen om schone energie te stimuleren en heeft plannen om klimaatverandering aan te pak ken. Ook China heeft onlangs doelen gesteld om zijn bijdrage aan klimaatverandering te verminderen en minder klimaatbelastende steenkool te gebruiken. Wereldwijd wordt klimaatbeleid meer en meer voorzien van financiële prikkels: heffingen op uitstoot en subsidies voor groene producten. Die prikkels kunnen van grote betekenis zijn voor de resultaten van ondernemingen en daarmee voor de waarde van de beleggingen van ABP. De combinatie van maatschappelijke verantwoordelijkheid en de potentiële financiële gevolgen voor de investeringen maakt klimaatverandering voor ABP tot het belangrijkste milieuaspect van dit moment. Onze vermogensbeheerder kijkt echter ook naar andere milieuaspecten. We verwachten van bedrijven waarin we beleggen dat zij verantwoord omgaan met het milieu, en dat zij milieuvriendelijke producten en technologie ontwikkelen. Doen zij dat niet, dan worden ze hier op aangesproken. Daarmee bouwen we voort op de standaarden van het Global Compact, dat bedrijven oproept tot het: zorgvuldig tegemoet treden van milieu-uitdagingen; 12 ABP

15 nemen van meer verantwoordelijkheid op milieugebied; bevorderen van de ontwikkeling en verspreiding van milieuvriendelijke technologie. Figuur 1. CO 2 intensiteit van Europese elektriciteitsproducenten. CO 2 intensity, 2007 (kgco 2 /MWh) Integratie van milieuvraagstukken in investeringen De uitstoot van broeikasgassen is voor elektriciteitsbedrijven belangrijk, omdat deze sector verantwoordelijk is voor 35 procent van alle CO 2 -emissies. Na jaren van praten en onderhandelen begint de zorg over klimaatverandering zich nu te vertalen in regels en wetten, en worden emissieplafonds opgelegd aan de elektriciteitsbedrijven in Europa. Over vijf jaar moeten deze bedrijven betalen voor elke kilogram broeikasgas die zij produceren. Voor een aantal Oost-Europese landen, waaronder Polen, zijn uitzonderingen gemaakt, maar op den duur moeten zij aan dezelfde strenge regels voldoen. Voor de hele Europese elektriciteitssector kunnen de kosten oplopen tot EUR 35 miljard per jaar. De schoonste elektriciteitsbedrijven kost dat slechts 10 procent van de winst, maar voor grote vervuilers kosten de heffingen meer dan de helft van de winst. De beurskoers van vervuilende bedrijven komen hiermee onder druk te staan. Vooruitlopend op de wetgeving heeft ABP s vermogensbeheerder al halverwege 2008 de invloed van de plannen op de beleggingen in elektriciteitsbedrijven beoordeeld en de geschatte toekomstige prijs van CO 2 opgenomen in zijn waarderingsmodellen. Deze analyse leidde tot veranderingen in de portefeuille, bijvoorbeeld het besluit om aandelen te kopen in Fortum. Dit Finse bedrijf heeft in vergelijking met andere Europese elektriciteitsbedrijven de laagste CO 2 -uitstoot. Op basis van deze analyse is een deel van de aandelen in RWE, een van de meest CO 2 intensieve bedrijven van Europa, verkocht. Niet alle aandelen, omdat RWE een sterke financiële balans heeft, wat in de huidige omstandigheden op de financiële markten een concurrentievoordeel kan zijn. Fortum 64 EDF 145 Iberdrola 183 (GDF-Suez) Electrabel 300 E.ON 403 EDP 495 Enel 496 Endesa 530 Union Fenosa 535 CEZ 635 RWE 848 PPC 984 Bron: Cheuvreux Ook in andere sectoren heeft ABP s vermogensbeheerder in 2008 de invloed van milieuvraagstukken op de beleggingen onderzocht. Zo is gekeken naar de invloed van nieuw klimaatbeleid op de auto-industrie, vliegtuigindustrie en producenten van cement en bakstenen. We denken niet dat de gevolgen van klimaatbeleid op de producenten van bakstenen groot zijn, maar blijven het volgen. Voor de makers van cement zijn de gevolgen van het nieuwe Europese klimaatbeleid minder ernstig dan de initiële plannen deden vermoeden. Dit komt mede doordat de Europese beleidsmakers de internationale concurrentiepositie van de cementmakers hebben meegewogen. De auto-industrie heeft op tal van fronten te maken met klimaatbeleid. Nieuw Europees beleid verplicht autoproducenten vanaf 2012 de uistoot van nieuwe auto s te verminderen. In verschillende landen is de wegenbelasting afhankelijk gemaakt van CO 2 -emissies. Verschillende grote steden hebben, om te kunnen voldoen aan de Europese normen voor luchtkwaliteit, beleid ingevoerd om grote, onzuinige auto s te mijden uit hun 13 Verslag Verantwoord Beleggen 2008

16 centra. Als reactie op de financiële crisis geven Duitsland, Engeland, Italië en Spanje een inruilbonus aan mensen die hun oude, onzuinige auto inruilen voor een nieuwe, zuinige auto. Deze ontwikkelingen hebben, naast veel andere financiële over wegingen, een rol gespeeld in de beslissing om te investeren in BMW. Wij zijn van mening dat BMW ten opzichte van de concurrentie een voorspong van 1,5 jaar heeft in de ontwikkeling en marketing van energie-efficiënte motoren en verwachten dat het bedrijf in 2012 zal voldoen aan de Europese norm. Dialoog en beïnvloeding Zoals gezegd is een van de belangrijkste pijlers van het ABP Beleid Verantwoord Beleggen het aanwenden van invloed als aandeelhouder om ondernemingen aan te sporen tot het verbeteren van hun duurzaamheidspraktijken. Hierbij wordt uitgegaan van het VN Global Compact. Het belangrijkste initiatief op milieugebied in 2008 bestond uit de gesprekken die werden gevoerd met Freeport-McMoRan, een van de grootste en meest controversiële mijnbouwondernemingen ter wereld. De kopermijn van het bedrijf in Grasberg, West-Papoea, Indonesië, is een van de weinige mijnen die grote hoeveelheden mijnbouwafval direct in een plaatselijke rivier lozen in plaats van het op land op te slaan. Deze praktijk wordt al jarenlang door milieuorganisaties bekritiseerd. Bovendien wordt het bedrijf beschuldigd van betrokkenheid bij schendingen van de mensenrechten. In april 2008, op het hoofdkantoor in New Orleans, VS, zijn gesprekken begonnen met Freeport om de feiten op een rij te zetten en in kaart te brengen welke verbeteringen nodig waren. Er kon worden vastgesteld dat het bedrijf aanzienlijke vooruitgang had geboekt op het gebied van de mensenrechten. Freeport had opdracht gegeven tot een onafhankelijk extern onderzoek en heeft de aanbevelingen ter harte genomen. Daarnaast heeft het een vooraanstaande Amerikaanse rechter benoemd tot de raad van bestuur, met directe verantwoordelijkheid voor de mensenrechten. Geconcludeerd werd dat het bedrijf, ondanks de fouten in het verleden, nieuw beleid heeft opgesteld, maatregelen heeft getroffen en zich nu ervoor inzet om betrokkenheid bij de schending van mensenrechten in de toekomst te voorkomen. Besloten is om de inspanningen op milieugebied voort te zetten, vooral wat het lozen van afval door de Grasbergmijn betreft. Samen met de Zweedse nationale pensioenfondsen AP1, AP2, AP3 en AP4 is in oktober een conference call gehouden met topmanagers van het bedrijf. Later diezelfde maand is in Londen een persoonlijk gesprek gevoerd met Freeport. Onze drie belangrijkste doelstellingen zijn: aanmoediging van het bedrijf om meer informatie te publiceren over de gevolgen van het lozen van mijnbouwafval voor milieu en gezondheid, zodat kan worden vastgesteld of deze gevolgen acceptabel zijn; benoeming van een lid van de raad van bestuur met vaardigheden en ervaring op milieugebied; vergroting van de betrokkenheid van de lokale gemeenschap in Grasberg om de gevolgen van de mijn voor het milieu nauwlettend in de gaten te houden. In december 2008 heeft onze vermogensbeheerder samen met Zweedse collega s en de pensioenfondsen van New York City een aandeelhoudersresolutie ingediend voor de algemene vergadering van aandeelhouders van Freeport. Deze vergadering wordt in juni 2009 gehouden. In de resolutie wordt Freeport opgeroepen om een bestuurslid te benoemen met grote deskundigheid in milieu zaken, die door milieuorganisaties en bedrijfsleven als autoriteit wordt erkend. Freeport heeft zich naar aanleiding van onze inspanningen voorgenomen om nieuwe informatie te publiceren over de invloed van de afvalverwerking bij Grasberg op milieu en gezondheid. Het bedrijf heeft zich bereid getoond om met ons over belangrijke kwesties de dialoog aan te gaan. Samen met andere vooraanstaande pensioenfondsen wordt die dialoog in 2009 voortgezet. 14 ABP

17 Investeren in milieuduurzaamheid Beleggen in schone technologie kan bijdragen aan het oplossen van milieuproblemen. Onze vermogensbeheerder zoekt daarom actief naar investeringsmogelijkheden die milieuvoordelen combineren met een aantrekkelijk rendement. buitenwijk van Kansas City. Het project benut stortgas uit de Johnson County Landfill en verwijdert koolstofdioxide en andere verontreinigingen. Het gas dat overblijft, is groen en van dusdanig goede kwaliteit dat het op de aardgasmarkt en aan één plaatselijke industriële gebruiker wordt verkocht. Van de verschillende technieken voor duurzame energie vinden we die voor windenergie het meest volwassen. Daarom nemen we deel in enkele windmolenparken en hebben we aandelen gekocht van bedrijven in de hele windenergieketen, zoals toeleveranciers, turbinebouwers en projectontwikkelaars (zie case EDP). Niet alleen de windenergiesector wordt echter onderzocht, ook de ontwikkelingen van andere duurzame en efficiënte technologie worden op de voet gevolgd (zie case Kansen in zonne-energie in de appendix van dit verslag). Case: Duurzame energie in infrastructuurfondsen ABP investeert op verschillende manieren in duurzame energie. Hieronder noemen we een aantal voorbeelden van investeringen in duurzame energie via infrastructuurfondsen. In totaal heeft ABP op deze manier meer dan EUR 100 miljoen toegezegd aan beleggingen in duurzame energie. Meer voorbeelden zijn opgenomen in de appendix van dit verslag. Macquarie European Infrastructure Fund Duurzame energieportefeuille MEIF Renewables is een portefeuille die bestaat uit stortgas-, biomassa- en windenergieprojecten in Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk, en een zonne-energieproject in Spanje. De energieproductie uit de MEIF Renewables-portefeuille nam in 2008 met bijna 60 procent toe tot 1,2 miljoen megawattuur, dankzij nieuwe windparken in Frankrijk en een betere prestatie. De Johnson County Landfill is de grootste particuliere afvalstortplaats in de Verenigde Staten, met een oppervlakte van meer dan 280 hectare in het noorden van Johnson County, Kansas. Hier wordt ruim kubieke meter stortgas per dag geproduceerd, genoeg voor circa 13 megawatt elektriciteit, waarmee huishoudens van stroom kunnen worden voorzien. Stortgas bestaat voor een groot deel uit methaan, dat een veel sterkere bijdrage aan het broeikaseffect levert dan CO 2. Door energie op te wekken uit stortgas wordt voorkomen dat methaan in de atmosfeer terechtkomt. Bovendien is er dan minder behoefte aan niet hernieuwbare energiebronnen als steenkool, olie of aardgas. Landfill Energy Systems In 2008 heeft EIF geïnvesteerd in projecten van Landfill Energy Systems (LES) waarbij stortgas wordt omgezet in energie. Momenteel zijn vijftien van deze projecten, met een nettocapaciteit van 61,7 megawatt, operationeel en bevinden zich drie projecten, met een capaciteit van in totaal 29 megawatt, in de opbouw-/ontwikkelingsfase. LES is een voorloper in de ontwikkeling, bouw en operatie van duurzame energiecentrales op afvalstortplaatsen. Alle projecten van LES samen verminderen de uitstoot van het broeikasgas methaan met meer dan 4,5 miljoen ton per jaar, dit is vergelijkbaar met de uistoot van 1 miljoen auto s. Energy Investors Funds, United States Power Fund 3 Kansas City Landfill Gas (KCLFG), VS In april 2008 heeft Energy Investors Funds (EIF) geïnvesteerd in KCLFG. Dit is een biogascentrale in Shawnee, Kansas, een Case: Beursgenoteerde aandelen, EDP Renovaveis EDP Renovaveis is een ontwikkelaar van windparken, die voor 60 procent in handen is van de moederonderneming EDP, een Portugees nutsbedrijf. Het bedrijf zoekt geschikte locaties, 15 Verslag Verantwoord Beleggen 2008

18 In Brazilië vormt biodiesel in procent van de dieselvoorraad. Dat bespaart het land jaarlijks bijna 700 miljoen euro.

19 ontwerpt windparken en is verantwoordelijk voor de levering en installatie van windturbines. Het is de op drie na grootste ontwikkelaar van windenergie ter wereld, vooral actief op het Iberisch schiereiland en in de Verenigde Staten. De operationele windparken wekken 2 gigawatt aan energie op en er is voor 11 gigawatt aan projecten in ontwikkeling. Dit komt overeen met de elektriciteitsproductie van ongeveer vijftien grote kolencentrales. Met deze investeringen voorkomt ABP het vrijkomen van grote hoeveelheden CO 2. Toen EDP Renovaveis in mei 2008 naar de beurs ging, vonden we de aandelen te duur gezien de verwachte financiële rendementen. We besloten daarom niet in dit bedrijf te beleggen. Investeringen in groene energie waren in die tijd heel populair en we waren van mening dat EDP Renovaveis als gevolg van deze hype was overgewaardeerd. Wanneer men met beleggen zowel financiële als milieurendementen wil behalen, zijn zorgvuldigheid en de juiste timing van groot belang. Omdat de markten als gevolg van de kredietcrisis vreesden dat toekomstige windparken geen waarde zouden creëren, is de koers van het aandeel in de loop van 2008 gedaald tot een aantrekkelijk niveau. Zodra dit onder de EUR 5 kwam, werd begonnen met kopen. We vonden deze koers aantrekkelijk vanwege de combinatie van het toekomstperspectief voor windenergie met de stabiele, gereguleerde kasstroom die bestaande windparken genereren. ABP heeft tot dusver EUR 15 miljoen belegd in EDP Renovaveis, met de mogelijkheid om dit belang in de toekomst fors uit te bouwen. Case: Global Solidarity Forest Fund Het Global Solidarity Forest Fund (GSFF) plant bomen (dennen, teak en eucalyptus) voor commerciële houtplantages in noord- Mozambique. Aan deze investeringen liggen ethische, sociaaleconomische en milieuoverwegingen ten grondslag, zoals ontwikkeling van de gemeenschap en FSC-certificatie. Het land waarop de bomen worden geplant is uitgeputte landbouwgrond en het GSFF huurt de plaatselijke bevolking in om de bomen te planten en beheren. Voor de meesten, overwegend zelfvoorzienende boeren die de eindjes nauwelijks aan elkaar kunnen knopen, is dit hun eerste betaalde baan. De oprichters van het fonds zijn het bisdom van Västerås, de Lutherse Kerk van Zweden en het Noorse Lutheran Church Endowment. ABP heeft in 2007 voor het eerst in GSFF geïnvesteerd. Samen met een bijdrage in 2008 bedraagt ABP s totale investering in GSFF USD 66 miljoen. Case: Hedgefunds, FE Clean Energy Clean Energy Group Inc. richt zich op infrastructuurprojecten in de opkomende markten voor schone, duurzame energie en energie-efficiëntie. In december 2007 heeft ABP in het vierde fonds van het bedrijf, FE Global IV Clean Energy, Inc. (Fund IV), USD 100 miljoen belegd. Fund IV legt zich nu toe op waterkrachtprojecten in Aziatische, opkomende markten en beweegt zich op het gebied van stroom uit biomassa en methaanextractieprojecten in Latijns Amerika en Oost-Europa. Dit soort beleggingen zijn niet alleen goed voor het milieu, maar komen ook ten goede aan de lokale economieën van ontwikkelingslanden, door het scheppen van werkgelegenheid en de ontwikkeling van duurzame energiebronnen. Fund IV heeft kortgeleden deelgenomen aan de ontwikkeling van een ethanolfabriek in midden-thailand voor de productie van liter ethanol per dag. De grondstof voor deze fabriek is cassave, een ideaal gewas in dit land, omdat het groeit op onvruchtbare grond en gemakkelijk twee jaar kan worden bewaard. Het project draagt bij aan de vermindering van Thailands afhankelijkheid van olie-invoer, die het land nu maar liefst 14 procent van het BBP kost. 17 Verslag Verantwoord Beleggen 2008

20 Fund IV werkt aan een technische en milieurapportage van een bedrijf dat in China drie biomassa-energieprojecten van 50 megawatt ontwikkelt. De gepatenteerde technologie van het bedrijf kan in het snel vervuilende China dankbaar worden toegepast voor hergebruik van gemeentelijk en landbouwafval en voor schone energie. De energiecentrales zullen duurzame energie leveren aan drie Chinese provincies. Spelregels voor duurzaamheid ABP investeert op verschillende manieren in alternatieve energiebronnen en schone technologie. Om dit op een verantwoorde en rendabele manier te doen, zijn we afhankelijk van technologische ontwikkelingen en innovatief ondernemer schap. Bedrijven die schone technologie ontwikkelen, kunnen echter in de beginfase meestal niet concurreren met bestaande bedrijven en gevestigde technologie. In die gevallen kan wetgeving helpen bij het versneld op de markt brengen van nieuwe producten en technieken. Een goed begrip hiervan kan ons interessante investeringsmogelijkheden bieden. Een krachtig klimaatbeleid ABP moedigt overheden en internationale instanties actief aan tot het implementeren van een helder en vooral betrouwbaar klimaatbeleid. Via het lidmaatschap 7 van het Europese investeerdersnetwerk Institutional Investors Group on Climate Change (IIGCC) 8 neemt de uitvoeringsorganisatie bijvoorbeeld deel aan de discussie over maatregelen tegen klimaatverandering. In december 2008 heeft IIGCC, samen met zijn pendanten in de Verenigde Staten (Investor Network on Climate Risk) en Australië en Nieuw-Zeeland (Investor Group on Climate Change), een gezamenlijke verklaring gepubliceerd waarin de verwachtingen van investeerders ten aanzien van het wereldwijde beleid voor klimaatverandering zijn beschreven. 7 De uitvoeringsorganisatie van ABP is lid van de IIGCC 8 De gezamenlijke netwerken omvatten zo n 150 beleggingsinstellingen met een beheerd vermogen van meer dan USD miljard. De publicatie van de verklaring viel samen met de VN-conferentie over klimaatverandering in het Poolse Poznan, waar overheden onderhandelden over het klimaatbeleid voor de toekomst. Als investeerder heeft ABP belang bij consistent overheidsbeleid. Plotselinge beleidswijzigingen kunnen de waarde van bestaande beleggingen op terreinen als hernieuwbare energie aantasten. Ook om toekomstige beleggingsmogelijkheden op de lange termijn aantrekkelijk te houden, is het voor ons van belang dat bestaande regelingen niet te vaak of te veel van vorm en omvang veranderen. Deze boodschap is kracht bijgezet in discussies met de Europese Commissie en het Europese Parlement. Hiermee wordt doorgegaan in de aanloop naar de grote klimaattop die in december 2009 in Kopenhagen wordt gehouden. Bij het benadrukken van het belang van een consistent internationaal klimaatbeleid worden de belangen van onze deelnemers scherp in het oog gehouden. Zij zijn gebaat bij lucratieve investeringskansen, maar willen ook in een leefbare wereld van hun pensioen kunnen genieten. Rapportagerichtlijnen Om bedrijven te kunnen beoordelen en vergelijken op hun bijdrage aan klimaatverandering en om de potentiële kosten van CO 2 -emissies te schatten, is betrouwbare informatie nodig. Onze uitvoeringsorganisatie heeft zich daarom aangesloten bij het Carbon Disclosure Project (CDP) 9, een internationaal netwerk van investeerders dat ondernemingen stimuleert om te rapporteren over de uistoot van broeikasgassen en over de risico s en mogelijkheden van klimaatverandering voor de onderneming. Het CDP heeft namens een groep beleggers de vijftig grootste Nederlandse ondernemingen gevraagd om meer openheid van ABP

Stichting Pensioenfonds voor de Woningcorporaties. Beleid voor verantwoord beleggen

Stichting Pensioenfonds voor de Woningcorporaties. Beleid voor verantwoord beleggen Stichting Pensioenfonds voor de Woningcorporaties Beleid voor verantwoord beleggen Inhoudsopgave 1. Doel van verantwoord beleggen... 3 2. De pijlers van het beleid voor verantwoord beleggen... 3 3. Integratie

Nadere informatie

beleggen BPL pensioen belegt maatschappelijk verantwoord

beleggen BPL pensioen belegt maatschappelijk verantwoord beleggen BPL pensioen belegt maatschappelijk verantwoord hoe belegt BPL Pensioen Ons maatschappelijk verantwoord beleggingsbeleid BPL Pensioen wil een duurzaam en betrouwbaar pensioenfonds zijn dat de

Nadere informatie

Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance

Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Uitgave april 2015 Disclaimer De in deze brochure verstrekte informatie van Stichting Pensioenfonds DSM Nederland, gevestigd te Heerlen (het

Nadere informatie

Jaarverslag verantwoord beleggen 2015

Jaarverslag verantwoord beleggen 2015 Jaarverslag verantwoord beleggen 2015 Ook in 2015 heeft Pensioenfonds Vervoer in het beleggingsbeleid en de uitvoering ervan weer een impuls kunnen geven aan maatschappelijke verantwoord beleggen. Nadat

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Beleggen en Corporate Governance

Maatschappelijk Verantwoord Beleggen en Corporate Governance Maatschappelijk Verantwoord Beleggen en Corporate Governance Uitgave mei 2015 Disclaimer De in deze brochure verstrekte informatie van Stichting Pensioenfonds SABIC, gevestigd te Sittard (het pensioenfonds

Nadere informatie

Jaarverslag 2017 van Pensioenfonds Vervoer Maatschappelijk Verantwoord Beleggen. Jaarverslag Maatschappelijk verantwoord beleggen

Jaarverslag 2017 van Pensioenfonds Vervoer Maatschappelijk Verantwoord Beleggen. Jaarverslag Maatschappelijk verantwoord beleggen Jaarverslag 2017 Maatschappelijk verantwoord beleggen 1 INLEIDING Pensioenfonds Vervoer vindt het belangrijk beleggen op een maatschappelijk verantwoorde manier in te richten. Het fundament van het beleid

Nadere informatie

Eerste halfjaarverslag 2018 Maatschappelijk Verantwoord Beleggen

Eerste halfjaarverslag 2018 Maatschappelijk Verantwoord Beleggen eerste halfjaarverslag 2018 maatschappelijk verantwoord beleggen 1 INLEIDING vindt het belangrijk beleggen op een maatschappelijk verantwoorde manier in te richten. Het fundament van het beleid op gebied

Nadere informatie

Beleid ethisch beleggen

Beleid ethisch beleggen Beleid ethisch beleggen 1. Inleiding Ethisch of verantwoord beleggen houdt verband met maatschappelijk verantwoord ondernemen 1. Dit laatste komt erop neer dat ondernemers rekening houden met de omgeving

Nadere informatie

11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen

11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen 11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen INLEIDING Wereldwijd wordt meer en meer de gedachte omarmd dat bij beleggen in ondernemingen rekening gehouden moet worden met de gevolgen van het handelen

Nadere informatie

Betrokkenheidsbeleid Aegon Nederland

Betrokkenheidsbeleid Aegon Nederland Betrokkenheidsbeleid Aegon Nederland Betrokkenheidsbeleid Aegon Nederland 1. Reikwijdte Dit betrokkenheidsbeleid is van toepassing op Aegon Nederland N.V., Aegon Schadeverzekering N.V., Aegon Levensverzekering

Nadere informatie

Stichting bedrijfstakpensioenfonds voor de Houthandelindustrie september 2015

Stichting bedrijfstakpensioenfonds voor de Houthandelindustrie september 2015 Maatschappelijk verantwoord beleggen Stichting bedrijfstakpensioenfonds voor de Houthandelindustrie september 2015 Beleid ten aanzien van Maatschappelijk verantwoord beleggen Inleiding BPF Houthandel draagt

Nadere informatie

ABP beleid inzake verantwoord beleggen

ABP beleid inzake verantwoord beleggen ABP beleid inzake verantwoord beleggen 2 ABP Beleid inzake verantwoord beleggen Inhoud Samenvatting... 3 Inleiding... 5 1. Rekening houden met ESG-factoren... 6 2. De dialoog met ondernemingen aangaan...

Nadere informatie

Verantwoord beleggen beleid

Verantwoord beleggen beleid Verantwoord beleggen beleid Samenvatting Waarom verantwoord beleggen? PMT heeft als missie het zorgen voor een betaalbaar, duurzaam en waardevast pensioen voor alle deelnemers in de sector Metaal en Techniek.

Nadere informatie

De leden van de beleggingscommissie. 10 januari 2011 Beleid Maatschappelijk Verantwoord Beleggen

De leden van de beleggingscommissie. 10 januari 2011 Beleid Maatschappelijk Verantwoord Beleggen NOTITIE Van Aan CC Datum Betreft Sjoerd Hoogterp De leden van de beleggingscommissie 10 januari 2011 Beleid Maatschappelijk Verantwoord Beleggen Inleiding Het pensioenfonds Werk en (re)integratie (PWRI)

Nadere informatie

Verantwoord beleggen bij ABN AMRO Pensioenfonds

Verantwoord beleggen bij ABN AMRO Pensioenfonds Verantwoord beleggen bij ABN AMRO Pensioenfonds Versie 2016 Inhoud 1. Inleiding 2. Uitgangspunten 3. Reikwijdte van de strategieën 4. Uitsluitingsbeleid 5. Integrale waardenanalyse 6. Stembeleid 1. Inleiding

Nadere informatie

MEESMAN AANDELENFONDSEN WORDEN DUURZAAM EN BELASTINGEFFICIËNT

MEESMAN AANDELENFONDSEN WORDEN DUURZAAM EN BELASTINGEFFICIËNT MEESMAN AANDELENFONDSEN WORDEN DUURZAAM EN BELASTINGEFFICIËNT 14 SEPTEMBER 2017 Inhoudsopgave Wat verandert er?... 3 Duurzaam beleggen... 4 Engagement... 4 Uitsluiting... 4 Duurzame indexen... 4 Hoeveel

Nadere informatie

10 oktober 2014. Beleid Verantwoord Beleggen

10 oktober 2014. Beleid Verantwoord Beleggen 10 oktober 2014 Beleid Verantwoord Beleggen Beleid Verantwoord Beleggen SPW Verantwoord beleggen is voor SPW een belangrijk onderdeel van de beleggingsfilosofie en een integraal onderdeel van de beleggingsbeginselen.

Nadere informatie

Code maatschappelijk verantwoord beleggen 1 januari 2010 PF-B-2009 / 324

Code maatschappelijk verantwoord beleggen 1 januari 2010 PF-B-2009 / 324 Code maatschappelijk verantwoord beleggen 1 januari 2010 PF-B-2009 / 324 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Beleid maatschappelijk verantwoord beleggen... 3 2.1. Maatschappelijke verantwoordelijkheid...

Nadere informatie

Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance. Versie

Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance. Versie Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Versie 29-05-2017 Versie 29-05-2017 Maatschappelijk verantwoord Beleggen en Corporate governance Deze brochure gaat over Maatschappelijk Verantwoord

Nadere informatie

Brochure. Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance

Brochure. Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Brochure Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Deze brochure gaat over Maatschappelijk Verantwoord (MVB) Beleggen en

Nadere informatie

Beleid voor Maatschappelijk Verantwoord Beleggen. Stichting Pensioenfonds voor de Architectenbureaus

Beleid voor Maatschappelijk Verantwoord Beleggen. Stichting Pensioenfonds voor de Architectenbureaus Beleid voor Maatschappelijk Verantwoord Beleggen Stichting Pensioenfonds voor de Architectenbureaus Juni 2014 1. Inleiding Dit Beleid voor Maatschappelijk Verantwoord Beleggen dient als leidraad en toetssteen

Nadere informatie

Beleid Verantwoord Beleggen

Beleid Verantwoord Beleggen Beleid Verantwoord Beleggen 23-10-2018 Vastgesteld 23-10-2018 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Wat is verantwoord beleggen?... 3 3. Waarop richten wij ons in het kader van verantwoord beleggen?... 4

Nadere informatie

Populair beleggingsplan

Populair beleggingsplan Populair beleggingsplan versie oktober 2015 1 Inhoudsopgave Waarom belegt het pensioenfonds? 4 Wat is het doel van beleggen? 4 Wat levert beleggen op? 4 Er gaan toch ook risico s gepaard met beleggen?

Nadere informatie

Verklaring inzake de beleggingsbeginselen

Verklaring inzake de beleggingsbeginselen Verklaring inzake de beleggingsbeginselen van Stichting Bedrijfspensioenfonds AVH 1. Introductie 1.1 Inleiding Deze verklaring inzake de beleggingsbeginselen geeft beknopt de uitgangspunten weer van het

Nadere informatie

verantwoord beleggen

verantwoord beleggen verantwoord beleggen Verantwoord beleggen bij Delta Lloyd Delta Lloyd Groep ziet beleggen als een effectieve manier om waarde te vermeerderen, zolang dat op een verantwoorde manier gebeurt. Maar wat is

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds voor Personeelsdiensten

Stichting Pensioenfonds voor Personeelsdiensten 9-1-2018 Stichting Pensioenfonds voor Personeelsdiensten ESG-beleid Over dit document Dit document beschrijft het ESG-beleid (Environmental, Social en Governance) van Stichting Pensioenfonds voor Personeelsdiensten

Nadere informatie

Code VINCI Leveranciers Global Performance Commitment

Code VINCI Leveranciers Global Performance Commitment Code VINCI Leveranciers Global Performance Commitment Contents P. 2 Introductie P. 2 VINCI s commitments P. 4 Leveranciers commitments P. 6 Implementatie 1 15 april 2012 Introductie Deze Code «Global Performance

Nadere informatie

Populair beleggingsplan

Populair beleggingsplan Populair beleggingsplan versie 22 november 2013 1 Inhoudsopgave Wat belegt het pensioenfonds? 4 Wat is het doel van beleggen? 4 Wat levert beleggen op? 4 Er gaan toch ook risico s gepaard met beleggen?

Nadere informatie

Beleggingsupdate Allianz Pensioen

Beleggingsupdate Allianz Pensioen Allianz Nederland Levensverzekering N.V. Beleggingsupdate Allianz Pensioen Beleggingsupdate 2 Rendementen lifecycles Allianz Pensioen Beleggen In deze Beleggingsupdate vindt u tabellen met het 1-, 3- en

Nadere informatie

2 VERANTWOORD BELEGGEN

2 VERANTWOORD BELEGGEN VER ANT WOORD BELEGGEN Samenvatting jaarverslag 2009 VERANTWOORD BEL Verantwoord beleggen loont en financieel en maatschappelijk rendement gaan heel goed samen. Verantwoord beleggen is het geheel van beleggingsactiviteiten

Nadere informatie

MEESMAN AANDELENFONDSEN WORDEN DUURZAAM EN BELASTINGEFFICIËNT

MEESMAN AANDELENFONDSEN WORDEN DUURZAAM EN BELASTINGEFFICIËNT MEESMAN AANDELENFONDSEN WORDEN DUURZAAM EN BELASTINGEFFICIËNT 28 SEPTEMBER 2017 Inhoudsopgave Wat verandert er?... 3 Duurzaam beleggen... 4 Duurzame indexen... 4 Hoeveel bedrijven worden uitgesloten?...

Nadere informatie

Beleid Duurzaam Beleggen. Stichting Pensioenfonds Delta Lloyd

Beleid Duurzaam Beleggen. Stichting Pensioenfonds Delta Lloyd Beleid Duurzaam Beleggen Stichting Pensioenfonds Delta Lloyd 28 maart 2018 1. Inleiding Dit document beschrijft het beleid van Delta Lloyd Pensioenfonds op het gebied van duurzaam beleggen. Het fonds heeft

Nadere informatie

CO2-voetafdruk van beleggingen

CO2-voetafdruk van beleggingen CO2-voetafdruk van beleggingen Waarom meet ACTIAM de CO 2 -voetafdruk van haar beleggingen? Klimaatverandering is één van de grootste uitdagingen van de komende decennia. Daarom steunt ACTIAM het klimaatakkoord

Nadere informatie

Het Verantwoord Beleggingsbeleid van Ahold Pensioenfonds

Het Verantwoord Beleggingsbeleid van Ahold Pensioenfonds INTRODUCTIE Het Verantwoord Beleggingsbeleid van Ahold Pensioenfonds Ahold Pensioenfonds (APF) belegt op lange termijn en wereldwijd. Als belegger heeft APF de taak om het beste resultaat te behalen in

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord beleggen Beleid

Maatschappelijk Verantwoord beleggen Beleid Maatschappelijk Verantwoord beleggen Beleid 8 januari 205 Inleiding In de Investment Policy Statement heeft SPT de volgende beleggingsovertuiging geformuleerd: Een pensioenfonds is een institutionele,

Nadere informatie

Welke beleggingen sluiten wij uit?

Welke beleggingen sluiten wij uit? Ons verantwoord beleggingsbeleid Wij hebben de taak om het beste beleggingsresultaat te behalen in het belang van onze deelnemers. Beleggen doen wij graag verantwoord. Daarom houden wij rekening met milieu,

Nadere informatie

Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance. Versie 14-04-2016

Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance. Versie 14-04-2016 Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Versie 14-04-2016 Versie 14-04-2016 Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Deze brochure gaat over Maatschappelijk Verantwoord

Nadere informatie

Stichting Spoorwegpensioenfonds. Beleid voor betrokken aandeelhouderschap

Stichting Spoorwegpensioenfonds. Beleid voor betrokken aandeelhouderschap Stichting Spoorwegpensioenfonds Beleid voor betrokken aandeelhouderschap Algemeen Het Spoorwegpensioenfonds (SPF) belegt het pensioenvermogen van haar deelnemers. Een belangrijk onderdeel van deze beleggingen

Nadere informatie

Hoe Triodos bedrijven selecteert op duurzaamheid. Presentatie voor TNM- werkgroep fondsen Ton Rennen, 25 Augustus 2015

Hoe Triodos bedrijven selecteert op duurzaamheid. Presentatie voor TNM- werkgroep fondsen Ton Rennen, 25 Augustus 2015 Hoe Triodos bedrijven selecteert op duurzaamheid Presentatie voor TNM- werkgroep fondsen Ton Rennen, 25 Augustus 2015 Inhoud Selectie van bedrijven Onderzoeksproces in vogelvlucht Bedrijven met duurzame

Nadere informatie

Samen werken aan een betere wereld

Samen werken aan een betere wereld Samen werken aan een betere wereld 1 Inhoud Samen werken aan een betere wereld 5 Klimaatverandering en vervuiling 8 Schoon water 10 Genoeg te eten 12 Goede gezondheidszorg 15 Opkomen voor mensenrechten

Nadere informatie

Beleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu

Beleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu Beleggen in de toekomst de kansen van beleggen in klimaat en milieu Angst voor de gevolgen? Stijging van de zeespiegel Hollandse Delta, 6 miljoen Randstedelingen op de vlucht. Bedreiging van het Eco-systeem

Nadere informatie

Beleid Duurzaam Beleggen Bpf Bakkers

Beleid Duurzaam Beleggen Bpf Bakkers 7 juli 2017 Inhoud 1. Inleiding... 3 2. Visie op duurzaam beleggen...... 4 3. Beleid... 5 3.1 Reikwijdte beleid 5 3.2 Uitsluitingenbeleid 5 3.3 Stembeleid 7 3.4 Selectie externe vermogensbeheerders 8 3.5

Nadere informatie

Het Verantwoord Beleggingsbeleid van Ahold Pensioenfonds

Het Verantwoord Beleggingsbeleid van Ahold Pensioenfonds INTRODUCTIE Het Verantwoord Beleggingsbeleid van Ahold Pensioenfonds Ahold Pensioenfonds (APF) belegt op lange termijn en wereldwijd. Als belegger heeft APF de taak om het beste resultaat te behalen in

Nadere informatie

Ontwikkelingen rondom het maatschappelijk verantwoord beleggingsbeleid van Pensioenfonds Vervoer

Ontwikkelingen rondom het maatschappelijk verantwoord beleggingsbeleid van Pensioenfonds Vervoer INLEIDING Pensioenfonds Vervoer vindt het belangrijk beleggen op een maatschappelijk verantwoorde manier in te richten. Het fundament van het beleid op gebied van maatschappelijk verantwoord beleggen bestaat

Nadere informatie

Brochure. Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate Governance

Brochure. Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate Governance Brochure Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate Governance Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate Governance Deze brochure gaat over Maatschappelijk Verantwoord Beleggen (MVB) en

Nadere informatie

ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA

ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA Presentatie door de heer J.M. Barroso, Voorzitter van de Europese Commissie, voor de Europese Raad van 4 februari 2011 Inhoud 1 I. Waarom energiebeleid ertoe doet II. Waarom

Nadere informatie

Jaarvergadering 2018

Jaarvergadering 2018 Jaarvergadering 2018 Agenda 1. Opening 2. Verslag beheerder over 2017 3. Organisatiestructuur 4. Vaststelling jaarrekening 2017 5. Decharge beheerder 6. Rondvraag 7. Sluiting Verslag beheerder 2017 Meesman

Nadere informatie

VERKLARING OMTRENT MENSENRECHTENBELEID VAN UNILEVER

VERKLARING OMTRENT MENSENRECHTENBELEID VAN UNILEVER VERKLARING OMTRENT MENSENRECHTENBELEID VAN UNILEVER Wij zijn ervan overtuigd dat bedrijven alleen succesvol kunnen zijn in maatschappijen waarin mensenrechten beschermd en gerespecteerd worden. Wij erkennen

Nadere informatie

INFORMATIE BELEGGINGSFONDSEN (NETTO) WERKNEMERS PENSIOEN

INFORMATIE BELEGGINGSFONDSEN (NETTO) WERKNEMERS PENSIOEN INFORMATIE BELEGGINGSFONDSEN (NETTO) WERKNEMERS PENSIOEN Informatie voor werkgevers Ingangsdatum 1 januari 2016 Als uw werknemer niet kiest voor een gegarandeerde uitkering wordt zijn premie belegd. Dit

Nadere informatie

Verantwoord beleggen bij het ABN AMRO Pensioenfonds

Verantwoord beleggen bij het ABN AMRO Pensioenfonds Verantwoord beleggen bij het ABN AMRO Pensioenfonds Versie 2014 Inhoud 1. Inleiding 2. Uitgangspunten 3. Reikwijdte van de strategieën 4. Uitsluitingsbeleid 5. Integrale waardenanalyse 6. Stemmen 1. Inleiding

Nadere informatie

Samen werken aan een BETERE WERELD. Goed, betaalbaar en duurzaam

Samen werken aan een BETERE WERELD. Goed, betaalbaar en duurzaam Samen werken aan een BETERE WERELD Goed, betaalbaar en duurzaam De wereld krijgt steeds vaker te maken met moeilijke vragenstukken over welvaart, milieu en economie. Vragen die te maken hebben met klimaat

Nadere informatie

Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa)

Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Lees ter voorbereiding onderstaande teksten. Het milieu De Europese Unie werkt aan de bescherming en verbetering van

Nadere informatie

Het Verantwoord Beleggingsbeleid van Ahold Pensioenfonds

Het Verantwoord Beleggingsbeleid van Ahold Pensioenfonds Het Verantwoord Beleggingsbeleid van Ahold Pensioenfonds INTRODUCTIE Ahold Pensioenfonds (APF) belegt op lange termijn en wereldwijd. Als belegger heeft APF de taak om het beste resultaat te behalen in

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Beleggen

Maatschappelijk Verantwoord Beleggen Maatschappelijk Verantwoord Beleggen 1 Verantwoord beleggingsbeleid Wij vinden het belangrijk dat uw geld maatschappelijk verantwoord wordt belegd. Dit doen we op verschillende manieren: we sluiten bepaalde

Nadere informatie

Verantwoord beleggen bij het ABN AMRO Pensioenfonds

Verantwoord beleggen bij het ABN AMRO Pensioenfonds Verantwoord beleggen bij het ABN AMRO Pensioenfonds Versie 2018 Inhoud 1. Inleiding 2. Uitgangspunten 3. Reikwijdte van de strategieën 4. Uitsluitingsbeleid 5. Stemmen 6. Engagement 7. ESG-integratie 1.

Nadere informatie

MVO-Control Panel. Instrumenten voor integraal MVO-management. Extern MVO-management. MVO-management, duurzaamheid en duurzame communicatie

MVO-Control Panel. Instrumenten voor integraal MVO-management. Extern MVO-management. MVO-management, duurzaamheid en duurzame communicatie MVO-Control Panel Instrumenten voor integraal MVO-management Extern MVO-management MVO-management, duurzaamheid en duurzame communicatie Inhoudsopgave Inleiding... 3 1 Duurzame ontwikkeling... 4 1.1 Duurzame

Nadere informatie

FONDS SLUYTERMAN VAN LOO. Formulering van een verantwoord beleggingsbeleid

FONDS SLUYTERMAN VAN LOO. Formulering van een verantwoord beleggingsbeleid FONDS SLUYTERMAN VAN LOO September 2015 Verantwoord Beleggingsbeleid Formulering van een verantwoord beleggingsbeleid FONDS SLUYTERMAN VAN LOO V E R A N T W O O R D B E L E G G I N G S B E L E I D INHOUDSOPGAVE

Nadere informatie

Waarom engagement belangrijk is

Waarom engagement belangrijk is 1/7 Petercam Institutional Asset Management vindt drie zaken belangrijk wanneer het aankomt op Verantwoord Beleggen: 1. Belangrijke vragen stellen bij de gevolgen van onze activiteiten; 2. Een aandeelhouder

Nadere informatie

Verantwoord beleggen 2012

Verantwoord beleggen 2012 Verantwoord beleggen 2012 Verantwoord beleggen Pensioenfonds Zorg en Welzijn (PFZW) is verantwoordelijk voor een goede fi nanciële uitvoering van de pensioenregeling. Tegelijkertijd hebben we een maatschappelijke

Nadere informatie

Persbericht. Triodos beleggingsfondsen houden stand in lastig beleggingsklimaat Geringe daling van 3% in eerste halfjaar 2011

Persbericht. Triodos beleggingsfondsen houden stand in lastig beleggingsklimaat Geringe daling van 3% in eerste halfjaar 2011 Persbericht Triodos beleggingsfondsen houden stand in lastig beleggingsklimaat Geringe daling van 3% in eerste halfjaar 2011 Zeist, 26 augustus 2011 Ondanks het moeilijke klimaat voor beleggen is het volume

Nadere informatie

Reactie van de Nederlandse Monitoring Commissie Corporate Governance Code op:

Reactie van de Nederlandse Monitoring Commissie Corporate Governance Code op: Reactie van de Nederlandse Monitoring Commissie Corporate Governance Code op: 1. het voorstel van de Europese Commissie tot aanpassing van de Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad tot wijziging

Nadere informatie

DE WINST VAN DUURZAAM ONDERNEMEN - WORDT GOED GEDRAG BELOOND? -

DE WINST VAN DUURZAAM ONDERNEMEN - WORDT GOED GEDRAG BELOOND? - DE WINST VAN DUURZAAM ONDERNEMEN - WORDT GOED GEDRAG BELOOND? - Jeroen Derwall Erasmus Universiteit Rotterdam Nationaal Sustainability Congres Bussum, 16 Maart 23 AGENDA Introductie Duurzaam Ondernemen

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid

Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Houthandel en Maatschappelijk Verantwoord Beleggen In dit document wordt het Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid (MVB-beleid) van Stichting Bedrijfstakpensioenfonds

Nadere informatie

Duurzaam beleggen CO 2 in de portefeuille

Duurzaam beleggen CO 2 in de portefeuille ING Investment Office Publicatiedatum: 18 januari 2017, 16.00 uur Duurzaam beleggen CO 2 in de portefeuille Klimaatontwrichting heeft een grote invloed op het milieu en op de samenleving. ING toetst daarom

Nadere informatie

Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de handel in Bouwmaterialen (Bpf HiBiN) ESG Beleid

Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de handel in Bouwmaterialen (Bpf HiBiN) ESG Beleid Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de handel in Bouwmaterialen (Bpf HiBiN) ESG Beleid 1 Versie Datum Door Status Omschrijving wijziging incl. aanleiding 1.0 17-01-2018 BVC Voorlopig 2 Inhoudsopgave

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016 Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2016 2. Implementatie Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers

Nadere informatie

Seminar 'Aandeelhouderschap op de schop'

Seminar 'Aandeelhouderschap op de schop' Seminar 'Aandeelhouderschap op de schop' Case study collectief engagement 11 februari 2013 Ger Fehrenbach Senior Advisor Responsible Investment Stelling Institutionele beleggers dragen een grotere verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Buitenlandse handel. Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010.

Buitenlandse handel. Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010. Buitenlandse handel Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010. Link naar editie 2008/2009 van de Europese Schoolagenda: www.ec.europa.eu/consumers/empowerment/cons_education_en.htm#diary

Nadere informatie

CO2-voetafdruk van beleggingen

CO2-voetafdruk van beleggingen CO2-voetafdruk van beleggingen Beleggen en de uitstoot van broeikasgassen 1 WAAROM MEET ACTIAM DE CO 2 -UITSTOOT VAN HAAR BELEGGINGEN? Klimaatverandering is één van de grootste uitdagingen van de komende

Nadere informatie

ALGEMEEN. Vestiging (plaats) Naam/namen geïnterviewde personen. Naam student(en)

ALGEMEEN. Vestiging (plaats) Naam/namen geïnterviewde personen. Naam student(en) ALGEMEEN Naam bedrijf/organisatie: Vestiging (plaats) Naam/namen geïnterviewde personen Naam student(en) 1 In wat voor sector is het bedrijf waar je stage loopt werkzaam? 2 Wat is het karakter van de hoofdactiviteit

Nadere informatie

11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen

11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen 11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen INLEIDING Wereldwijd wordt meer en meer de gedachte omarmd dat bij beleggen in ondernemingen rekening gehouden moet worden met de gevolgen van het handelen

Nadere informatie

Visie op Windenergie en solar Update 2014

Visie op Windenergie en solar Update 2014 Visie op Windenergie en solar Update 2014 De vooruitzichten voor hernieuwbare energie zijn gunstig Succes hangt sterk af van de beschikbaarheid van subsidies Naast kansen in Nederland kan de sector profiteren

Nadere informatie

Beleid verantwoord beleggen Stichting Pensioenfonds Zorg en Welzijn

Beleid verantwoord beleggen Stichting Pensioenfonds Zorg en Welzijn Beleid verantwoord beleggen Stichting Pensioenfonds Zorg en Welzijn Juni 2014 Inleiding In juni 2013 heeft het bestuur van Stichting Pensioenfonds Zorg en Welzijn, hierna te noemen PFZW of het pensioenfonds,

Nadere informatie

Klimaatverandering en internationaal beleid: de weg van Kyoto naar Kopenhagen.

Klimaatverandering en internationaal beleid: de weg van Kyoto naar Kopenhagen. Open klimaatlezingen 2009 Klimaatverandering en internationaal beleid: de weg van Kyoto naar Kopenhagen. Hans Bruyninckx De eerste stappen in internationaal klimaatbeleid 1979: 1ste World Climate Conference

Nadere informatie

Ethische Code van Compass Group

Ethische Code van Compass Group van Compass Group Versie 1.2 Compass Group & UN Global Compact Als wereldleider in onze branche moeten we de allerhoogste eisen stellen aan de kwaliteit van de diensten die we leveren en aan de professionele

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid

Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid SPMS en Maatschappelijk Verantwoord Beleggen In dit document wordt het Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid (MVB-beleid) van Stichting Pensioenfonds Medisch Specialisten (SPMS) uiteengezet. Dit

Nadere informatie

TETRALERT - ONDERNEMING VOORSTEL TOT HERZIENING VAN DE RICHTLIJN AANDEELHOUDERSRECHTEN

TETRALERT - ONDERNEMING VOORSTEL TOT HERZIENING VAN DE RICHTLIJN AANDEELHOUDERSRECHTEN TETRALERT - ONDERNEMING VOORSTEL TOT HERZIENING VAN DE RICHTLIJN AANDEELHOUDERSRECHTEN 1. Inleiding Op 9 april 2014 maakte de Europese Commissie aan het Europees Parlement een voorstel van richtlijn over

Nadere informatie

Verantwoord beleggen 2011

Verantwoord beleggen 2011 Verantwoord beleggen 2011 Verantwoord beleggen Pensioenfonds Zorg en Welzijn is verantwoordelijk voor een goede fi nanciële uitvoering van de pensioenregeling. Tegelijkertijd heeft het pensioenfonds een

Nadere informatie

Toekomstwensen vervullen voor uzelf én voor de wereld

Toekomstwensen vervullen voor uzelf én voor de wereld Toekomstwensen vervullen voor uzelf én voor de wereld Vermogensbeheer met meerwaarde Een vermogen biedt de mogelijkheid om toekomstwensen te vervullen. Voor uzelf én voor de wereld. ASN Vermogensbeheer

Nadere informatie

Datum 13 november 2013 Betreft Motie Sjoerdsma (33625, nr. 8) inzet private sector bij klimaatfinanciering

Datum 13 november 2013 Betreft Motie Sjoerdsma (33625, nr. 8) inzet private sector bij klimaatfinanciering Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Datum 13 november 2013 Betreft Motie Sjoerdsma

Nadere informatie

Ab Arbo-advisering i en duurzaamheid + MVO

Ab Arbo-advisering i en duurzaamheid + MVO Ab Arbo-advisering i en duurzaamheid + MVO Esther Loozen Atze Boerstra (Stanley Kurvers) NvvA Symposium 2010 1 Programma Introductie door Esther Loozen Korte inleiding over duurzaamheid+ MVO door Atze

Nadere informatie

CO2-voetafdruk van beleggingen

CO2-voetafdruk van beleggingen CO2-voetafdruk van beleggingen Beleggen en de uitstoot van broeikasgassen 1 WAAROM MEET ACTIAM DE CO 2 -UITSTOOT VAN HAAR BELEGGINGEN? Klimaatverandering is één van de grootste uitdagingen van de komende

Nadere informatie

Energie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 2030

Energie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 2030 IP/3/661 Brussel, 12 mei 23 Energie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 23 In 23 zal het wereldenergieverbruik verdubbeld zijn; fossiele brandstoffen, voornamelijk

Nadere informatie

Verantwoord beleggen beleid Stichting Pensioenfonds voor Fysiotherapeuten

Verantwoord beleggen beleid Stichting Pensioenfonds voor Fysiotherapeuten Verantwoord beleggen beleid Stichting Pensioenfonds voor Fysiotherapeuten Inleiding Fysiotherapeuten heeft als eerste doelstelling zorg te dragen voor een goed en betaalbaar pensioen. Binnen deze fiduciaire

Nadere informatie

IORP II-proof vanuit een ESG perspectief 2 7 S E P T E M B E R

IORP II-proof vanuit een ESG perspectief 2 7 S E P T E M B E R IORP II-proof vanuit een ESG perspectief 2 7 S E P T E M B E R 2 0 1 8 Introductie Werkzaam bij Kempen, onderdeel van Van Lanschot Kempen Fiduciair manager van NL pensioenfondsen Lid ESG council Kempen

Nadere informatie

1 e Halfjaarverslag 2017

1 e Halfjaarverslag 2017 1 e Halfjaarverslag 2017 Maatschappelijk verantwoord beleggen 1 INLEIDING Pensioenfonds Vervoer vindt het belangrijk beleggen op een maatschappelijk verantwoorde manier in te richten. Het fundament van

Nadere informatie

MN Supplier Code of Conduct

MN Supplier Code of Conduct MN Supplier Code of Conduct Visie Maatschappelijk Verantwoorde Bedrijfsvoering Een duurzame uitvoering van de pensioen- en sociale regelingen en verzekeringen van onze opdrachtgevers geven wij vorm door

Nadere informatie

100% groene energie. uit eigen land

100% groene energie. uit eigen land 100% groene energie uit eigen land Sepa green wil Nederland op een verantwoorde en transparante wijze van energie voorzien. Dit doen wij door gebruik te maken van duurzame energieopwekking van Nederlandse

Nadere informatie

Vergadering van Aandeelhouders Triodos Multi Impact Fund 12 mei 2017

Vergadering van Aandeelhouders Triodos Multi Impact Fund 12 mei 2017 Vergadering van Aandeelhouders Triodos Multi Impact Fund 12 mei 2017 0 Aandeelhoudersvergadering Triodos Multi Impact Fund Agenda 1. Opening 2. Verslag van het bestuur over het verlengde boekjaar 2016

Nadere informatie

Kenmerk : B/09/2459/TW 21 december 2009 Onderwerp : Inventarisatie verantwoord beleggen

Kenmerk : B/09/2459/TW 21 december 2009 Onderwerp : Inventarisatie verantwoord beleggen Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid T.a.v. de heer mr J.P.H. Donner Postbus 90801 2509 LV DEN HAAG Kenmerk : B/09/2459/TW Onderwerp : Inventarisatie verantwoord beleggen Geachte heer Donner,

Nadere informatie

Een nieuwe stap in duurzaam beleggen

Een nieuwe stap in duurzaam beleggen BLACKROCK IMPACT SCREENS ESG IMPACT Een nieuwe stap in duurzaam beleggen BlackRock Impact combineert het beste van BlackRock om beleggers te helpen een maatschappelijk én financieel verantwoord rendement

Nadere informatie

Wij leggen rekenschap af over:

Wij leggen rekenschap af over: VRAGEN Het afleggen van rekenschap. ANTWOORDEN TOELICHTING / VOORBEELDEN VRAAG 1. Onze organisatie legt rekenschap af over onze effecten op de maatschappij, de economie en het milieu. Welke activiteiten

Nadere informatie

PostNL Business Principles

PostNL Business Principles 3 december 2014 PostNL N.V. PostNL Business Principles Raad van Bestuur Auteur Director Audit & Security Titel PostNL Business Principles Versie 1.1 Dit document is een vertaling van de Engelstalige versie.

Nadere informatie

Opening Majesteit, dames en heren, ook ik heet u vandaag van harte welkom op het jaarlijkse pensioenseminar van DNB.

Opening Majesteit, dames en heren, ook ik heet u vandaag van harte welkom op het jaarlijkse pensioenseminar van DNB. Speech Joanne Kellermann Pensioenseminar 2014 Opening Majesteit, dames en heren, ook ik heet u vandaag van harte welkom op het jaarlijkse pensioenseminar van DNB. Voor mij is dit een bijzonder moment:

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2014

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2014 Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2014 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2014 2. Implementatie Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers

Nadere informatie

Indorama Ventures Public Company Limited Ondernemingsbestuur beleid

Indorama Ventures Public Company Limited Ondernemingsbestuur beleid Indorama Ventures Public Company Limited Ondernemingsbestuur beleid (Goedgekeurd door de raad van bestuur vergadering nr.1/2009 op 29 september 2009) Bericht van de voorzitter Indorama Ventures Public

Nadere informatie

Over de. Bernard van Leer Foundation

Over de. Bernard van Leer Foundation Over de Bernard van Leer Foundation Wie wij zijn De Bernard van Leer Foundation gelooft dat het realiseren van een sterke start voor alle jonge kinderen niet alleen goed is om te doen vanuit moreel perspectief,

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2017

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2017 Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2017 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2017 2. Implementatie Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers

Nadere informatie

Persbericht. Jaarcijfers 2012 Triodos Investment Management. Triodos Beleggingsfondsen groeien met 7% in 2012

Persbericht. Jaarcijfers 2012 Triodos Investment Management. Triodos Beleggingsfondsen groeien met 7% in 2012 Persbericht Jaarcijfers 2012 Triodos Investment Management Triodos Beleggingsfondsen groeien met 7% in 2012 Zeist, 28 februari 2013 Het totaal aan vermogen van de door Triodos Investment Management beheerde

Nadere informatie

GEDRAGSCODE. voor de leveranciers en aannemers van Infrabel // 1

GEDRAGSCODE. voor de leveranciers en aannemers van Infrabel // 1 GEDRAGSCODE voor de leveranciers en aannemers van Infrabel // 1 VOORWOORD Als één van de belangrijkste spelers op het gebied van duurzame mobiliteit in België wil Infrabel een verantwoord aankoopbeleid

Nadere informatie