Stel: je bent groenbeheerder en je krijgt te maken met klimbomen in opleiding. Menigeen
|
|
- Albert van de Velde
- 2 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Spelen op het wilde landje op de nieuwe geluidswal langs de A2 in Maastricht. Het beheer van speelnatuur Paul Janssen ecoloog, in dienst van het CNME Maastricht e.o. Kees Both onderwijs- en natuurpedagoog Wilde mogelijkheden Stel: je bent groenbeheerder en je krijgt te maken met klimbomen in opleiding. Menigeen zal dan naar zijn hoofd grijpen: ben ik nou gek, of? Toch zullen groenbeheerders dit soort onderwerpen in toenemende mate tegenkomen. Zoals het begeleiden van groeiende bomen tot klimbomen voor kinderen en andere beheermaatregelen voor speelnatuur. Steeds vaker zal naar specifiek vakmanschap op dat gebied worden gevraagd worden. In dit artikel introduceren we speelnatuur bij groenbeheerders. SPEELNATUUR IN DE STAD Er zijn verschillende vormen en functies van natuur. Van verfijnde en kwetsbare natuur die sterk gevoelig is voor verstoring, waarbij je een actief extern en intern beheer moet voeren om deze te handhaven tot en met grove natuur, die veel dynamiek nodig heeft en verdraagt. Ruderale vegetaties (planten die veel stikstof nodig hebben en daarom vaak voorkomen bij puin, het Latijnse rudera betekent bouwvallen) behoren tot de laatste categorie. Ze worden vanuit een oogpunt van natuurbeheer vaak weinig gewaardeerd. Dat is niet altijd terecht (zie Weeda, e.a. 2005). Ruderale vegetaties zijn van groot belang voor kinderen. Ze vormen de wilde landjes die kinderen aantrekken zoals stroop de vliegen. Daar graven ze, bouwen hutten, klimmen in bomen, vangen beestjes, ervaren de seizoenen op een intensieve wijze en alles wat kinderen nog meer bedenken. Het wilde, spontane van dergelijke terreinen vindt zijn weerklank in het wilde, nog niet zo getemde, creatieve van kinderen. In stedelijke gebieden zijn dergelijke terreintjes steeds zeldzamer en als ze er zijn vallen ze meestal ten offer aan ontwikkeling. Behalve de strijd meestal door groepen burgers voor het behoud van dergelijke terreinen zijn er ook andere oplossingen voor dit ruimtelijke probleem: - het ontwikkelen van natuurspeelplaatsen bij scholen, waarbij deze terreinen een tussenpositie krijgen tussen openbare ruimte en private terreinen; - het ontwikkelen van natuurspeelplaatsen ( speeldernissen ) in het openbaar groen; - idem als besloten, maar tegen gunstige voorwaarden voor kinderen toegankelijke speelterreinen (zoals De Speeldernis in Rotterdam); - het tijdelijk bestemmen van braakliggende terreinen als speelnatuur, waarbij het betreffende terrein na een poos wordt bebouwd of anderszins intensief benut, maar de natuurspeelplaats dan kan verhuizen naar een ander braakliggend terrein. Gezien het grote belang van natuurspel voor de ontwikkeling van kinderen en de sterke druk op 6 GROEN 1800_Groen_06-10.indd :46:04
2 Kinderen toveren samen met machines in een dag een saai plantsoen om in een door henzelf gewenste natuurspeelplaats. Het Centrum voor Natuur en Milieu Educatie (CNME) in Maastricht is een Publiek Privaat Samenwerkingsverband van particuliere natuuren milieuorganisaties en gemeentelijke diensten en bundelt krachten voor de duurzame en ecologische ontwikkeling van de woon- werken leefomgeving in Maastricht en regio. Kortom: een stichting die opkomt voor de natuur. Meer informatie op GROEN _Groen_06-10.indd :46:06
3 de ruimte in steden geldt hier: alle hens aan dek. Alle genoemde opties moeten worden benut. Gelukkig zullen er in de toekomst steeds meer natuurspeelterreinen komen. Deze terreinen moeten echter wel worden beheerd en dat vraagt een andere benadering dan die van het traditionele openbare groen en die van de verfijnde natuur. Op de Openbare Basisschool De Bundeling in Bunde maken kinderen hun eigen biotoop. DE MAASTRICHTSE INTEGRALE AANPAK In Maastricht functioneren al een aantal jaren een hele reeks natuurspeelplaatsen (Leufgen en van Lier 2007). Deze natuurspeelplaatsen krijgen gestalte op initiatief van het Centrum voor Natuur en Milieu Educatie (CNME). CNME is een Publiek Privaat Samenwerkingsverband, waarin particuliere natuur- en milieu organisaties en gemeentelijke diensten samenwerken aan het vergroten van het draagvlak voor natuur en een gezond milieu. De nadruk ligt daarbij op de plekken waar wij wonen, werken en recreëren (het verstedelijkte gebied). Het betrekken van mensen bij het vormgeven en beheren van hun leefomgeving is daarbij een belangrijk principe: door daadwerkelijke betrokkenheid leren we het gemakkelijkste en het beste. Door deze integrale manier van werken is het mogelijk al doende een passende benadering in het beheer van natuurspeelplaatsen te ontdekken en uit te werken. In het onderstaande wordt kort ingegaan op enkele ervaringen. Vele handen maken licht werk. De natuurspeelplaats van De Bundeling: een kinderparadijs midden in de bebouwde kom. WAARMEE JE BIJ HET BEHEER REKENING MOET HOUDEN Schep geen anonieme plekken Allereerst is het van belang geen anonieme plekken te creëren. Dat wil zeggen dat er altijd toezicht geregeld moet zijn. Hetzij doordat de plek besloten is zoals bij de Rotterdamse Speeldernis (www.speeldernis.nl), hetzij omdat de plek ligt bij een school of kinderopvang. In Maastricht hebben we jarenlang ervaring met het aanleggen van natuurspeelplaatsen op schoolterreinen en bij de kinderopvang. Deze plaatsen worden alleen aangelegd wanneer er draagvlak bij de instellingen aanwezig is. Zo is de voorlichting en het implementeren ook automatisch via deze instellingen geregeld. Het CNME treedt allereerst als inspirator op. CNME maakt het voor deze instellingen makkelijker door als mogelijke uitvoerder van groot onderhoud dat onderhoud, wat de instellingen niet samen met de kinderen kunnen doen - op te treden. Het dagelijkse onderhoud en toezicht - altijd een taak van de instelling - is zo ook een leerproces voor elke kinder- 8 GROEN 1800_Groen_06-10.indd :46:08
4 gemeenschap. Zo gaan de plekken er uiteindelijk ook heel anders uitzien en profiteren we optimaal van the genius of the place (Both, 2003 en 2006). Een ander verhaal vormen de openbare natuurspeelplaatsen. Hier is via de gemeente het standaardtoezicht geregeld op dezelfde manier als het toezicht op de veiligheid van speeltoestellen. Deze natuurspeelplekken worden echter alleen aangelegd wanneer er een groep vrijwilligers in de buurt is die extra toezicht houdt. Dit wordt geregeld op buurtniveau. Zo is een dagelijks oogje in het zeil geregeld. Deze mensen signaleren en rapporteren naar de gemeente. Het CNME zorgt ervoor dat deze mensen gemotiveerd en geïnspireerd blijven. ZORG VOOR OP DE PLEK TOEGESNEDEN BEHEER Het groot onderhoud wordt in Maastricht ook door de eigen beheerploeg van het CNME uitgevoerd. Deze mensen werken dagelijks aan het beheer van de bijzondere stadsnatuur die Maastricht rijk is. Al doende heeft men een grote kennis opgebouwd over kleinschalig natuurbeheer. Het gaat dan vooral over selectief maaien, beheer van bijzondere ruderale ruigten, het beheer van kleine speelbosjes, het inbrengen van zaden via maaisel om bloemrijke situaties te verrijken en het beheer van een eigen wilde plantenkwekerij met allerlei soorten die in de stad toepasbaar zijn. Deze wilde plantenkwekerij - gevestigd in de Natuurtuinen Jekerdal - is zelf ook weer een voorbeeld van een wild landje en wordt intensief in voorlichting en educatie gebruikt. Deze natuurtuinen zijn bovendien een soort laboratorium waar allerlei experimenten worden ondernomen die met educatieve stadsnatuur te maken hebben. Deze beheerploeg wordt aangestuurd door ecologisch opgeleide voormannen en begeleid door de eigen ecoloog van het CNME. Deze ecoloog beschikt ook over een ruime ervaring in het onderwijs aan kinderen in de basisschoolleeftijd. Doordat er zeer regelmatig stagiaires meewerken met deze beheerploeg, fungeert ze steeds meer als openluchtschool voor het onderhoud van speelnatuur. En ontdekken we met elkaar al doende de mogelijkheden van dit nieuwe werkgebied. Al deze activiteiten leiden ertoe dat we binnen het plangebied voor de ondertunneling van de A2 kunnen gaan werken aan het maken van tijdelijke natuurspeelplaatsen op braakliggende terreinen. Dit is slechts mogelijk in samenwerking met partners in het opbouwwerk en via de scholen. En doordat de hierboven beschreven kennis en ervaring aanwezig is. Bovendien is bij de beleidsmakers en publiek al Schoolverlaters bouwen hun eigen prehistorische huis om daar de laatste schooldag in te overnachten. De laatste avond op de basisschool wordt er prehistorisch gekookt. De Christoffeltuin in Maastricht-Caberg: op ontdekking in de wilde natuur bij school. GROEN _Groen_06-10.indd :46:12
5 De fascinerende wereld langs de waterkant in de Christoffeltuin. een duidelijk beeld aanwezig, doordat er al een aantal jaar voorbeeldplekken in de buurt zijn. Het gaat de komende jaren om drie grote natuurspeelplaatsen aansluitend op stadsvernieuwingswijken. Als je op stedelijk niveau grootschalig natuurspeelterreinen wilt aan gaan leggen, is een overhead, zoals hier beschreven, gewenst. Is deze niet op een of andere manier aanwezig, dan zal men moeten investeren in het ontwikkelen van een dergelijke overhead of kleinschaliger moeten beginnen met behulp van gespecialiseerde hoveniers en know-how vanuit het onderwijs (de voorbeeldgebieden aanpak). Ook mergel, een van de natuurlijke rijkdommen van Maastricht, is te vinden in de Christoffeltuin. ENKELE AANBEVELINGEN Speelnatuur is niet onder te brengen binnen de standaardpakketten waarmee gemeenten over het algemeen werken. Hiervoor zullen dus plaatselijk vormen moeten worden gevonden, waardoor beheerders al doende gaan leren wat er mogelijk is. Zo bezien is het bovendien een goede weg om voorbeeldprojecten te ontwikkelen en die te gebruiken in de voorlichting en educatie van allerlei groepen en kaders. Bij deze voorbeeldprojecten is het van belang optimaal van kennis in het onderwijs te profiteren. Want ook hier geldt: jong gedaan oud geleerd. Met andere woorden: behandel de kinderen als experts en ga terug naar je eigen verleden om je daar iets van te herinneren. Vele leraren zijn gefascineerd door het leren van kinderen en zullen zeker met hart en ziel meewerken aan het ontstaan van leerzame speelnatuur. LITERATUUR Both, K. (2003), Natuurtuin als bron van inspiratie. In: De Wereld van het Jonge Kind, juni. Ook op Both, K. (2004), Ruimte voor de jeugd en voor de natuur. Beuningen: Stichting Oase, interne publicatie. Op Both, K. (2006), Leve de verscheidenheid! In: De Wereld van het Jonge Kind, februari. Ook op www. springzaad.nl Leufgen, W./ M. van Lier (2007), Vrij spel voor natuur en kinderen. Utrecht: Jan van Arkel Louv, R. (2007), Het laatste kind in het bos. Hoe wij onze kinderen weer in contact brengen met de natuur. Utrecht: Jan van Arkel. Zie Weeda, E., e.a. (2005), Atlas van Plantengemeenschappen in Nederland. Deel 4: Bossen, struwelen en ruigten. Utrecht: KNNV Uitgeverij 10 GROEN 1800_Groen_06-10.indd :46:17
Natuur als uitdaging voor kinderen
Natuur als uitdaging voor kinderen Wat is de betekenis van natuurervaringen voor de ontwikkeling van kinderen? Ontdekken van nieuwe literatuur Accentverschuiving van Kinderen voor natuur naar Natuur
Flora- en faunawet. Gedragscode Bestendig beheer groenvoorziening
Flora- en faunawet De Flora- en faunawet (Ffwet) is in april 2002 in werking getreden. De wet beschermt alle in het wild levende flora en fauna in Nederland. Bij het uitvoeren van werkzaamheden moet altijd
OMGEVINGSINRICHTER Advies en ontwerp Aanleg Onderhoud en reparatie Totaalbeheer
OMGEVINGSINRICHTER Nooijen Terreininrichting heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld van groenvoorzieningsbedrijf tot omgevingsinrichter met een duidelijke specialisatie in de richting van sport en
Scholen in het groen. Nieuwe wijken krijgen veel te weinig en te kleine speelhoekjes! Veldjes missen we echt.
Nieuwe wijken krijgen veel te weinig en te kleine speelhoekjes! Veldjes missen we echt. Scholen in het groen 1 Scholen in het groen Opgroeien in een groene omgeving is belangrijk voor kinderen en draagt
Project Spelen in natuur gebied A2.
Project Spelen in natuur gebied A2. Voortgangsbrief 1, juni 2008 Paul Janssen, Don Shepherd Beste Mensen, Via deze voortgangsbrief willen wij, Paul Janssen en Don Shepherd van CNME Maastricht en regio
jong gedaan, oud geleerd! jong gedaan, jong gedaan, jong gedaan,
jong gedaan, oud geleerd! jong gedaan, oud geleerd! jong gedaan, oud geleerd! jong gedaan, oud geleerd! C olofon 2 Uitgave : CNME Maastricht en regio Statensingel 138 6217 KH Maastricht tel. 043-3219941
Nieuwsbrief De Mergelhoof
Nieuwsbrief De Mergelhoof Onregelmatig verschijnend informatie bulletin van de Vrienden van De Mergelhoof. 2015 nr. 2 Beste Vrienden, Een tweede bulletin om jullie van enkele ontwikkelingen in de speeltuin
Etten-Leur. (Bron: www. nederland-in-beeld.nl)
Etten-Leur (Bron: www. nederland-in-beeld.nl) Introductie Etten-Leur is een middelgrote gemeente in Brabant, gelegen ten westen van Breda. De gemeente bestaat uit één kern van ruim 40.000 inwoners. Door
Opgave en. toekomstperspectief EEN NIEUWE TOEKOMST
3 EEN NIEUWE TOEKOMST Opgave en toekomstperspectief De aandacht die er binnen het huidige politieke en bestuurlijke klimaat is voor de verbetering van wijken als Transvaal, is een kans die met beide handen
Binden, bewaren, bezielen en betalen
EGH/ZHL november 2013 Binden, bewaren, bezielen en betalen voor landschap en erfgoed in Zuid-Holland Zuid-Holland heeft veel te bieden qua natuur, landschap en erfgoed. Er zijn talrijke partijen die zich
de Warande & Speelnatuur
de Warande & Speelnatuur 1 april 2010 luisteren, dromen, kennismaken,... teveel tijd wordt er doorgebracht achter tv- of computerscherm waarom speelnatuur speelplek voor scharrelkinderen vraag... wanneer
Afdeling: Beleid en Projecten Leiderdorp,
Afdeling: Beleid en Projecten Leiderdorp, 5-11-2007 Onderwerp: Bomenbeleidsplan Leiderdorp Aan de raad. Beslispunten 1 vaststellen van het bomenbeleidsplan Leiderdorp (bijlage 1) 2 vaststellen van de beleidsregel
STADSLANDBOUW VANUIT STEDENBOUWKUNDIG PERSPECTIEF debatavond 06.11.13
STADSLANDBOUW VANUIT STEDENBOUWKUNDIG PERSPECTIEF debatavond 06.11.13 BELANG VAN LANDBOUW IN VERSTEDELIJKTE RUIMTE BEDREIGINGEN KANSEN VORMEN STADSLANDBOUW AANBEVELINGEN VOORBEELD EETBAAR ROTTERDAM VOORBEELD
upspiral randerij -
meer nieuwe banen voor uw regio (100 den) meer grondstoffen meer biodiversiteit meer klimaatcontrole meer vruchtbare bodem meer schone lucht meer schoon water meer veerkracht meer gezondheid meer plezier
Breng de natuur naar kinderen
Breng de natuur naar kinderen Door Kees Both Mens-zijn en natuur horen bij elkaar. Intensieve natuurervaringen zijn goed voor het welzijn van kinderen en voor hun betrokkenheid bij de natuur. In een tijd
1. Branding en voorzieningen in gehele subregio Cultuurhistorie benadrukken Toegankelijkheid zorg vergroten (sociaal, fysiek) Wie: overheid,
Transformatie van de woningvoorraad Een afname van het aantal huishoudens heeft gevolgen voor de woningvoorraad. Dit geldt ook vergrijzing. Vraag en aanbod sluiten niet meer op elkaar aan. Problemen van
Informatie voor ouders/verzorgers en professionals. Het Kinderwerk. Helpt kinderen zich te ontwikkelen!
Informatie voor ouders/verzorgers en professionals Het Kinderwerk Helpt kinderen zich te ontwikkelen! Kinderen moeten zorgeloos kunnen opgroeien in een omgeving waarin aandacht is voor hun ontwikkeling.
=PLNk_H44EXxX-IVhVcFdC5pPMgaIex4FZQ
http://www.youtube.com/watch?v=6imhyppcmdo&list =PLNk_H44EXxX-IVhVcFdC5pPMgaIex4FZQ UITKOMST ENQUETE Najaar 2013: circa 140 vrijwilligersorganisaties aangeschreven Respons: 46% (65 vragenlijsten) Bij welke
Speelnatuur op school. Bouwstenen voor Waterproef schoolpleinen 9 november 2015
Speelnatuur op school Bouwstenen voor Waterproef schoolpleinen 9 november 2015 Inhoud! Waarom groene schoolspeelplaatsen: visie! Hoe pak je het aan?! Even aanstippen: klimaat en water op school! WORKSHOP:
Groenkracht Beleidsplan
Groenkracht Beleidsplan De doelstelling van de Stichting Groenkracht is het verbinden van personen en plaatsen in Delft en omgeving om eenieder bewust te maken van de mogelijkheden van duurzaam voedsel
Waterkwaliteit verbeteren!
Waterkwaliteit verbeteren! Erwin Rebergen Beheerder grond- en oppervlaktewater 6 juni 2013 1 Onderwerpen Waarom spant zich in om de waterkwaliteit te verbeteren? Wat willen we bereiken? Hoe willen we een
GRADATIES VAN GROEN VAN TEGELPLEIN TOT SPEELNATUUR
VAN TEGELPLEIN TOT SPEELNATUUR PAGINA 2 SPELEN EN LEREN IN EN MET GROEN INTRODUCTIE Een Gezond Schoolplein geeft kinderen de ruimte om te bewegen en te spelen in een uitdagende, groene en rookvrije omgeving.
Maak zelf avontuurlijke speeltuigen
Maak zel avontuurlijke speeltuigen Andere werkiches uit deze reeks zijn: Een bloemetje voor jou, omdat ik Maak je eigen bloemenweide. Knus en gezellig. Creëer een zithoek in je tuin. Kriebel- en krabbelbeestjes.
Executieve functies in de klas: interventies
Executieve functies in de klas: interventies Door Wijnand Dekker, gezondheidszorgpsycholoog Anneke Dooyeweerd, pedagoog/coach Inleiding In de vorige nieuwsbrief omschreven we wat er wordt verstaan onder
WIJKVISIE STADSKANAAL NOORD 2011-2020
WIJKVISIE STADSKANAAL NOORD 2011-2020 Vastgesteld in de raadsvergadering van 18 juni 2012. Verkorte versie wijkvisie Stadskanaal Noord 2011-2020 1 Wijkvisie Stadskanaal Noord 2011-2020 In de wijkvisie
TRAININGEN NATUUR IS EEN FEEST NAJAAR 2015/ VOORJAAR 2016
TRAININGEN NATUUR IS EEN FEEST NAJAAR 2015/ VOORJAAR 2016 WWW.NATUURISEENFEEST.NL/TRAININGEN 06-29096804 @NATUURISEENFEEST.NL Serieuze maar toch vrolijke trainingen. Natuur is een Feest biedt praktische
Iedereen kan Vergroenen
Iedereen kan Vergroenen Voorop in de Vergroening Prijsvraag 2013 Aanleiding Lentiz LIFE College is een school voor VMBO en MBO (AOC), in een sterk geürbaniseerde omgeving (Schiedam). Met een AOC midden
Voor en vroegschoolse educatie
Organisatie Voor en vroegschoolse educatie Hoe zit het nu precies? S K S G Centraal Bureau Heresingel 10 9711 ES Groningen Telefoon: (050) 313 77 27 E-mail: algemeen@sksg.nl Wat is VVE? De afkorting VVE
In een later stadium is ook via de klankbordgroep een belangrijke input gegeven door het reageren op een ruwe versie.
Antwoorden op vragen van de jongerenraad ingediend tijdens de informatieve raad op 20 oktober 2011. Beantwoording door wethouder L. van der Meijs in samenspraak met directeur van de Gruitpoort E. van de
Ruimtelijke ontwikkelingen en de Flora- en faunawet
Ruimtelijke ontwikkelingen en de Flora- en faunawet Inleiding Praktisch overal in Nederland komen beschermde soorten flora en fauna voor. Bekende voorbeelden zijn de aanwezigheid van rugstreeppadden op
Ideeën voor leerkrachten ter voorbereiding op de insectenwandeling door de Natuurtuin 't Loo
Ideeën voor leerkrachten ter voorbereiding op de insectenwandeling door de Natuurtuin 't Loo Om kinderen te interesseren voor kleine kriebelbeestjes is het doen van eigen waarnemingen zeer geschikt. Omdat
Vrij spel in bossen en natuurreservaten: Wat mag en wat mag niet in speelzones. Eliza Romeijn-Peeters
Vrij spel in bossen en natuurreservaten: Wat mag en wat mag niet in speelzones Eliza Romeijn-Peeters Even voorstellen Vereniging voor Bos in Vlaanderen (VBV) Wie en wat? - Enige milieuvereniging specifiek
Groene kaart Utrecht. Start Sluiten Vorige Volgende Zoek Print. Informatie
- Utrecht is met recht trots op haar parken en groengebieden die de stad omlijsten. Het oude Wilhelminapark of het moderne Maximapark. De hoogste (en oudste) bomen van Nederland vind je op slechts 10 minuten
ICT-MENTALITY UITKOMSTEN & FOLLOW-UP HANNEKE HÖVELS & JORIS SCHUURMAN 25 NOVEMBER
ICT-MENTALITY UITKOMSTEN & FOLLOW-UP HANNEKE HÖVELS & JORIS SCHUURMAN 25 NOVEMBER 1. ONDERZOEK 2. ICT-MENTALITY 3. FOLLOW-UP INLEIDING PROGRAMMA 1. ONDERZOEK DOELSTELLINGEN Handvatten bieden om een bredere
Beter groen. naar een kwaliteitsimpuls voor recreatiegebieden in Zuid-Holland. provinciaal adviseur ruimtelijke kwaliteit in zuid-holland
Beter groen naar een kwaliteitsimpuls voor recreatiegebieden in Zuid-Holland provinciaal adviseur ruimtelijke kwaliteit in zuid-holland Beter groen. Naar een kwaliteitsimpuls voor recreatiegebieden in
Ruimte om te leven met water
Ruimte om te leven met water Het huidige watersysteem is volgens de nieuwe In de toekomst wil het waterschap een zoveel Om de benodigde ruimte aan hectares te verwerven inzichten niet meer op orde. Aanpassingen
Zie onder voor de volledige speech: Titel speech: Financiële veerkracht in een irrationele economie. Majesteit, beste collega s, dames en heren,
Tobacco Theater, Amsterdam, 6 oktober 2015 In zijn toespraak tijdens de platformbijeenkomst van Wijzer in Geldzaken, die als thema had De stille macht van financiële veerkracht, beklemtoonde Klaas Knot
Lectoraat natuurbeleving en ontwikkeling kind
Lectoraat natuurbeleving & ontwikkeling kind 1 Aanleiding Als kinderen van vijf tot twaalf jaar hun speelplek mogen kiezen, gaat de voorkeur voornamelijk uit naar braakliggende terreinen. Daarbij kijken
WE ARE FAMILY. Een bedrijfsfeest en open dag in één. Eén feest om de binding te versterken binnen uw bedrijf!
WE ARE FAMILY WE ARE FAMILY Een bedrijfsfeest en open dag in één. Eén feest om de binding te versterken binnen uw bedrijf! Dat kan, met het WE ARE FAMILY bedrijfsevenement van Billy s Playground! Steeds
Donderdag 6 oktober Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR
Donderdag 6 oktober 2011 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Persconferentie Mid-term review ECO² - Boortmeerbeek (enkel het gesproken woord telt) Mijnheer
Velt presenteert: de ecotuin
Velt presenteert: de ecotuin Behoefte aan duidelijkheid over ecotuin Begrip ecotuin niet altijd voor iedereen duidelijk verwarring over begrip ecotuin onduidelijkheid onder collega s begrip wordt niet
Speelvoorzieningen in de gemeente Slochteren. Hoe verder?
Speelvoorzieningen in de gemeente Slochteren. Hoe verder? Inleiding De gemeente Slochteren heeft een actieve samenleving. Dat draagt voor een groot deel bij aan leefbare en levendige dorpen. Daarbij is
haalbaarheidsstudie avontuurlijk spelen & speels bouwen in Gent
projectfiche i.s.m.: Sigrun Lobst landschapsarchitecte (speelnatuur) datum: 2008 opdrachtgever: stad Gent -dep. Bevolking, Welzijn, Jeugddienst doelstelling - een speelse, kindvriendelijke stad realiseren;
Ruimte voor Talent in Gelderland Professionaliseringstrajecten Excellentie, Wetenschap en Techniek
Ruimte voor Talent in Gelderland Professionaliseringstrajecten Excellentie, Wetenschap en Techniek - Staat talentherkenning en ontwikkeling bij u op school de komende jaren op de agenda? - Wilt u een rijke
Betreft Klant Van Datum Besluit ruimtelijke ordening: Ladder voor duurzame verstedelijking
MEMO Betreft : Motivering ladder voor duurzame verstedelijking t.b.v. realisatie kinderdagverblijf Klant : J.P.M. Langelaan, Buitenbrinkweg 81, Ermelo Van : J.M. Miellet, Exlan Datum : Oktober 2016 Besluit
NATTE ECO ZONE SCHUYTGRAAF BEELDENBOEK
NATTE ECO ZONE SCHUYTGRAAF BEELDENBOEK NATTE ECOZONE SCHUYTGRAAF Inleiding 3 Ontwerp 5 Water 7 Randen en oevers 9 Eilanden 13 Verbindingen 17 Gebruik 21 Beplanting 25 I n h o u d NATTE ECOZONE SCHUYTGRAAF
Beleidsplan 2015-2018. Behoud de natuur en de recreatie. Vereniging De Oeverlanden Blijven!
Beleidsplan 2015-2018 Behoud de natuur en de recreatie Vereniging De Oeverlanden Blijven! Maart 2015 Inhoudsopgave 1. Inleiding...3 2. Beschrijving van de vereniging...3 2.1 Historie...3 2.2 De vereniging
f. OW BIJ beleidsplan Onderhoud Groen 2014-O.docx Grip op groen.veilig en heel
f. OW BIJ beleidsplan Onderhoud Groen 2014-O.docx Grip op groen.veilig en heel Versie 24-09-2014 Openbare Werken Beleidsplan wegen Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 1 Inleiding... 2 2 Situatie gemeentelijk
Het belang van buiten spelen in de vrije tijd wordt door vrijwel alle ouders onderkend: gemiddeld een 8,3
Het belang van buiten spelen in de vrije tijd wordt door vrijwel alle ouders onderkend: gemiddeld een 8,3 In hoeverre vindt u het belangrijk dat uw kind in de vrije tijd buiten kan spelen? 1% 18% 1-5 niet
Leerlingenwerkboek Buiten de kaders
Leerlingenwerkboek Buiten de kaders Door Sanne van de Minkelis Groep: Namen van de groep: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Jullie hebben net gehoord dat jullie een product moeten gaan ontwerpen, maken en presenteren.
niba natuurlijk nodig
niba natuurlijk nodig Mission Statement Als gerenommeerd producent van zand en grind levert Niba essentiële grondstoffen aan de bouwsector en is zij innovator op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling.
Bijen en Landschapsbeheer
Bijen en Landschapsbeheer Hoe maken we het landschap bijenvriendelijk Wat betekent dat voor de biodiversiteit en de kwaliteit van het landschap Een selectie van de mogelijkheden Arie Koster -- www.bijenhelpdesk.nl
INSPIRATIE VOOR UW INRICHTING
Marco van Zandwijk Kennismanager Waarborgfonds & Kenniscentrum Ruimte-OK 9X INSPIRED BY INSPIRATIE VOOR UW INRICHTING 9 tips voor een slimme inrichting op basis van een super waardevol Referentieboek Wie
Aanpassing Speelruimtebeleidsplan (2012) Advies Jongerenraad Utrechtse Heuvelrug (JRUH)
Aanpassing Speelruimtebeleidsplan (2012) Advies Jongerenraad Utrechtse Heuvelrug (JRUH) Advies op de uitgangspunten (memo 12 november) 1. Speelplekken zijn heel, veilig en uitdagend en bij voorkeur ook
De bruistablet. Creatief zoeken naar
De bruistablet Creatief zoeken naar sprankelende oplossingen Op de jeugddienst word je dagdagelijks geconfronteerd met kleine en/of grote problemen, vraagstukken, uitdagingen die een antwoord van je vragen.
Evaluatie Kindermiddag Pilotproject Tarthorst,
Evaluatie Kindermiddag Pilotproject Tarthorst, 05-04-2017 Het doel van de kindermiddag betrof: Het ophalen van de voorkeur van de kinderen, wat betreft spelen in het groen, op inrichtingselement niveau.
Economisch profiel. Werkgroep Park, beek en Vosheuvel
Werkgroep Park, beek en Vosheuvel Economisch profiel Geld verdienen met "leuke dingen" Score belangrijkheid (oranje ronde stickers): 5 Score kwetsbaarheid (groene ronde stickers): 2 gecombineerd ruimtegebruik
Binden, bewaren, bezielen en betalen
Binden, bewaren, bezielen en betalen voor landschap en erfgoed in Zuid-Holland Zuid-Holland heeft veel te bieden qua natuur, landschap en erfgoed. Er zijn talrijke partijen die zich daar voor inzetten:
eflectietool Reflectietool Reflectietool Reflectietool Test jezelf op professioneel ondersteunen
eflectietool Reflectietool eflectietool Reflectietool eflectietool Reflectietool Test jezelf op professioneel ondersteunen Redactie: Marieke Haitsma en Corrie van Dam Eindredactie: afdeling communicatie
AGRARISCH NATUUR- EN LANDSCHAPSBEHEER EN STARING ADVIES
AGRARISCH NATUUR- EN LANDSCHAPSBEHEER EN STARING ADVIES De provincies willen waardevolle landbouwgebieden en natuurterreinen verder ontwikkelen. Staring Advies kan eigenaren van agrarische bedrijven en
OVER KLIM- KUNT BOMEN BOOM IN!
GE KUNT DE BOOM IN! OVER KLIM- BOMEN Steunpunt Jeugd Met bomen kun je heel veel doen: ze leveren veel materiaal om mee te spelen, om er iets moois van te maken waarmee je dan weer een rollenspel kunt spelen,
Samen maken we het groen!
Samen maken we het groen! 10 tips voor meer natuur in je omgeving Een groene omgeving is leuk om naar te kijken, maar ook gezonder om in te leven en wonen en beter voor het klimaat. Planten en bomen houden
Waarom Wetenschap en Techniek W&T2015
Waarom Wetenschap en Techniek W&T2015 In het leven van alle dag speelt Wetenschap en Techniek (W&T) een grote rol. We staan er vaak maar weinig bij stil, maar zonder de vele uitvindingen in de wereld van
Het Pedagogisch Beleidsplan
2015 BSO de Bosplaats M Moura MSvan Wijnen Het Pedagogisch Beleidsplan 1 Inleiding Voor u ligt het pedagogisch beleidsplan van BSO de Bosplaats. Dit pedagogisch beleidsplan is een leidraad van waaruit
Concrete aanpak van (dreigend) thuiszitten:
Concrete aanpak van (dreigend) thuiszitten: dit is wat wij doen > Bundeling van krachten Activiteiten Passend onderwijs zonder thuiszitters een illusie? Wij denken van niet. Of eigenlijk weten we dat wel
Gepubliceerd in De Wereld van het Jonge Kind, februari 2004
Gepubliceerd in De Wereld van het Jonge Kind, februari 2004 Kees Both Kinderen lezen het schoolterrein Leren van Learning through Landscapes Dit artikel gaat over het leerplan en dat in relatie tot de
REPORTAGE: SPEELTERRIEN WEYNESHOF (RIJMENAM)
NOTA REPORTAGE: SPEELTERRIEN WEYNESHOF (RIJMENAM) Datum: 1 augustus 2007 REPORTAGE: SPEELTERRIEN WEYNESHOF (RIJMENAM) 1 augustus 2007 pagina 1 > 6 1 Speelterrein Weyneshof (Rijmenam) 1.1 KORT In t kort
REISVERSLAG PETRA WEVERS-KRACHTIGBUITEN. Natuurspeelplaats Meerestein, Beverwijk
REISVERSLAG PETRA WEVERS-KRACHTIGBUITEN Natuurspeelplaats Meerestein, Beverwijk In een nieuwbouwwijk een pracht natuurspeelplaats, waar waterstromen, heuvels met rioolpijpen, een trekvlot en een prachtige
Toon Zwetsloot & Arnold van Kreveld. bijeenkomst Grond voor publieke doelen. 29 juni 2017 parallelsessie. Tijdelijke Natuur
29 juni 2017 parallelsessie bijeenkomst Grond voor publieke doelen Toon Zwetsloot & Arnold van Kreveld Tijdelijke Natuur Opbouw - Toon Zwetsloot - 1. De Natuurbeschermingswet en het probleem in de praktijk
vzw Kempens Landschap
vzw Kempens Landschap Een unieke en exemplarische landschapsvereniging vzw Kempens Landschap Een unieke en exemplarische landschapsvereniging In 1997 werd vzw Kempens Landschap opgericht om landschap en
Briefrapport. aanleiding en methode. SAB Arnhem B.V. datum: 30 januari betreft: Quick scan Flora en Fauna, Bloksteegweg 1
Briefrapport van: ons kenmerk: SAB Arnhem B.V. KUEN/80685 datum: 30 januari 2009 betreft: Quick scan Flora en Fauna, Bloksteegweg 1 aanleiding en methode Aan de Bloksteegweg 1, te Borne (gemeente Borne)
Toon Zwetsloot (RVO) & Hendrik Schoukens (UGent) 2B Connect Midterm event. 26 juni 2017 parallelsessie. Tijdelijke Natuur
26 juni 2017 parallelsessie 2B Connect Midterm event Toon Zwetsloot (RVO) & Hendrik Schoukens (UGent) Tijdelijke Natuur Opbouw - Toon Zwetsloot - 1. De Natuurbeschermingswet in Nederland en het probleem
Dynamische en bruisende Spoorzone dromen realiseren achter het spoor, we gaan ervoor
Dynamische en bruisende Spoorzone dromen realiseren achter het spoor, we gaan ervoor Ambitie en Aanleiding Activiteiten Te realiseren waarden Onze werkwijze Ambitie Spoorzone met allure * Kwaliteitsverbetering
De rol van onderwijs staat op een keerpunt, van opleiden voor een baan en het leren van kennis naar het aanleren van vaardigheden om gelukkig te
Voorwoord De rol van onderwijs staat op een keerpunt, van opleiden voor een baan en het leren van kennis naar het aanleren van vaardigheden om gelukkig te kunnen leven. Het onderwijs is nog te veel ingericht
Module Medewerker landschapsbeheer BB. vmbo landbouwbreed basisberoepsgerichte leerweg leerjaar 3 en 4
Module Medewerker landschapsbeheer BB vmbo landbouwbreed basisberoepsgerichte leerweg leerjaar 3 en 4 Het Ontwikkelcentrum heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen.
Particulier Aandacht voor de natuur
Particulier Aandacht voor de natuur Voorwoord Inhoudsopgave Een tuin is veel meer dan gras, heesters, bomen of een vijver. Het is uw leefomgeving. Een plek waar u zich optimaal thuis moet voelen en tot
Cool Nature Gelderland
Spelen, leren en bewegen in een natuurlijke omgeving Jan Kersten Tiny Wigman foto s: Anthoney Fairely AV Producties Cool Nature Gelderland Burgers die actief meedenken en meedoen: het is de droom van menig
8 2 &9,97897 # " # $! # # #! $! # " "$
1 o o o o o o o o o o 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 VAKANTIEBOS HET HELE JAAR DOOR! Jij hoeft je voortaan nooit te vervelen in de vakanties. Wij zorgen dat elke vakantie onvergetelijk wordt. Sport, spel, knutselen,
Projectplan. Klim- en Klauterbos. natuurlijk spelen in Barchem spelen, leren en bewegen
Projectplan Klim- en Klauterbos natuurlijk spelen in Barchem spelen, leren en bewegen April 2012 versie 3 Anita Roskam Voor u ligt het projectplan ten behoeve van de realisatie van speelnatuur in Barchem,
1. Streekplan Brabant in balans
1. Streekplan Brabant in balans Het plangebied is gelegen in de AHS-landschap; subzone leefgebied dassen en voor een deel (duinrand) binnen de GHS-natuur. De Interimstructuurvisie Noord-Brabant Brabant
Lang leve de buitenkids!
Contact Bezoekerscentrum Oisterwijk Natuurmonumenten Van Tienhovenlaan 4 5062 SK Oisterwijk Tel. (013) 591 5000 @ bc.oisterwijk@natuurmonumenten.nl i www.natuurmonumenten.nl facebook.com/natuurmonumenten
Goedemiddag. In aansluiting op het verhaal van het Landelijk Steunpunt vertel ik u hoe het in en rondom het Haagse is georganiseerd.
Goedemiddag. In aansluiting op het verhaal van het Landelijk Steunpunt vertel ik u hoe het in en rondom het Haagse is georganiseerd. Op de foto achter mij ziet u een momentopname tijdens een inzet. De
De beste zorg voor psychische en verslavingsproblemen
De beste zorg voor psychische en verslavingsproblemen 3 Parnassia Groep is specialist in geestelijke gezondheid Psychische klachten, een psychische stoornis of ziekte: ze kunnen iedereen treffen en ernstig
Nu: Stichting Schoolplein Kindcentrum Onder de Linde Hegelsom: Projectplan realisatie natuurlijk speel- en leerplein. Straks:
Nu: Stichting Schoolplein Kindcentrum Onder de Linde Hegelsom: Projectplan realisatie natuurlijk speel- en leerplein. Straks: 1. Inhoudsopgave 1. Inhoudsopgave... 2 2. Inleiding... 3 3. Aanleiding voor
Gemeenschapstuinen. RadarGroep. Duurzaam instrument voor integrale wijkaanpak, sociale cohesie, participatie en re-integratie.
RadarGroep Gemeenschapstuinen Duurzaam instrument voor integrale wijkaanpak, sociale cohesie, participatie en re-integratie. Bureau voor sociale vraagstukken Wie zaait zal oogsten is een veelgehoord gezegde.
KANSEN VOOR NATUURRIJK SPELEN
KANSEN VOOR NATUURRIJK SPELEN WENSEN, KNELPUNTEN EN OPLOSSINGSRICHTINGEN VOOR NATUURRIJKE SPEELRUIMTE IN DE STAD Florence van den Bosch Onderzoek door Wageningen UR & Hogeschool Rotterdam i.o.v. LNV Alterra:
BEANTWOORDING SCHRIFTELIJKE VRAGEN van het raadslid mevrouw M.J.E. de Groot. sv RIS Regnr. DSB/ Den Haag, 15 februari 2011
Gemeente Den Haag BEANTWOORDING SCHRIFTELIJKE VRAGEN van het raadslid mevrouw M.J.E. de Groot sv 2011.031 RIS 178468 Regnr. DSB/2011.58 Den Haag, 15 februari 2011 Inzake: Bijen en bestuivende insecten
Samenwerken aan een rijke flora. Bijen zijn NIET hot!!!!!! Bijen zijn van levensbelang!!!!!
Samenwerken aan een rijke flora. Bijen zijn NIET hot!!!!!! Bijen zijn van levensbelang!!!!! Aat Rietveld. Ambassadeur groen van de Nederlandse Bijenhoudersvereniging. En nog zo wat z(t)aken. Voorzitter
STAD & NATUUR EN STARING ADVIES
STAD & NATUUR EN STARING ADVIES Ruimte in het stedelijk gebied is schaars en verliest aan kwaliteit. Bij het zoeken naar oplossingen voor structurele problemen wordt steeds meer van de ruimtelijke ordening
Inhoudsopgave pedagogisch werkplan
Inhoudsopgave pedagogisch werkplan Locatie de Kleurencirkel Algemeen 2 Doelstelling 2 Openingstijden 2 Haaltijden 2 Vakanties 3 Groepsindeling en dagindeling 3 Hele dag opvang op vrijdag 4 Activiteiten
Voorwoord. Kees Both en Frank Studulski. De brede school en groene speelruimte Studulski & Both 2009 1
Voorwoord Bij de bouw van nieuwe (brede) scholen richt men zich doorgaans alleen op het gebouw. Schoolpleinen vormen veelal de sluitpost van de bouwkosten. Er wordt niet of nauwelijks over nagedacht en
TIJDELIJKE NATUUR, PERMANENTE WINST. Zelf aan de slag met tijdelijke natuur
1 TIJDELIJKE NATUUR, PERMANENTE WINST Zelf aan de slag met tijdelijke natuur Versie 2-22 juni 2011 Illustraties: Jeroen Helmer 2 1. WAAROM TIJDELIJKE NATUUR? Verspreid over Nederland liggen tienduizenden
Notitie quickscan beschermde soorten Prinsejagt-Driehoeksbos te Eindhoven
Gemeente Eindhoven T.a.v. Mw. Babette van de Padt Nachtegaallaan 15 5613 CM Eindhoven Datum: 2 maart 2016 Behandeld door: Johan Zwanenburg Ons kenmerk: P2016/15 Uw kenmerk: Notitie quickscan beschermde
De begroting van de provincie Utrecht voor Een samenvatting
De begroting van de provincie Utrecht voor 2012 Een samenvatting Hoeveel gaat de provincie Utrecht in 2012 uitgeven? Waaraan en waarom? Dat leest u in deze samenvatting. U zult zien dat wij voor 2012 duidelijke
Zienswijzennota Projectbesluit Natuurbegraafplaats
Zienswijzennota Projectbesluit Natuurbegraafplaats Lijst van indieners van zienswijzen 1. Indiener 1 (identificeerbaar natuurlijk persoon) 2. Indiener 2 (identificeerbaar natuurlijk persoon) 3. Gedeputeerde
Impressie bijeenkomst 9 maart 2015 met vertegenwoordigers uit de regionale samenwerkingsverbanden
Impressie bijeenkomst 9 maart 2015 met vertegenwoordigers uit de regionale samenwerkingsverbanden Thema van de bijeenkomst We leven in een spannende periode: de economie kantelt, de participatiesamenleving
Doelstellingen De missie van de stichting wordt gerealiseerd middels de volgende doelstellingen:
Samenvatting Ondernemingsplan SVO De stichting heeft tot doel: het bevorderen van de ambachtelijke, cultuurhistorische, tuinbouwkundige, ecologische, waterschapskundige, museale, natuur en milieueducatieve,
College van gedeputeerde Staten. Provincie Overijssel. Postbus 10078, 8000 GB Zwolle. Geachte gedeputeerde,
College van gedeputeerde Staten Provincie Overijssel Postbus 10078, 8000 GB Zwolle Geachte gedeputeerde, Graag willen wij als inwoners en belangenorganisaties van Giethoorn middels deze brief reageren
Het natuurbeheerplan. Beheerteamdag,
Het natuurbeheerplan Beheerteamdag, 13-06-2015 Agenda Natuurdecreet Uitvoeringsbesluit beheerplannen Consequenties voor Natuurpunt Ideeën lokale aanpak Timing Decreet: goedgekeurd in 2014, in werking Uitvoeringsbesluiten:
Eindexamen aardrijkskunde vwo I
Leefomgeving Opgave 7 Ruimte voor het water in Zuidwest-Nederland Bestudeer de bronnen 1 en 2 die bij deze opgave horen. De Noordwaard, centraal gelegen op de kaart van bron 1, is een gebied dat aan de