Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen. Kanker in de lever

Transcriptie

1 Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen Kanker in de lever

2 Deze brochure is ontwikkeld door de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen. De Maag Lever Darm Stichting is een onafhankelijke organisatie die zich inzet om maag-, darm- en leverziekten te voorkomen en te bestrijden en patiënten een betere kwaliteit van leven te kunnen bieden. De stichting werkt intensief samen met organisaties en personen die een bijdrage kunnen leveren aan het realiseren van deze missie, zoals patiëntenorganisaties, vrijwilligers, verenigingen van specialisten en zorgprofessionals, overheden en het bedrijfsleven. De Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen is de wetenschappelijke beroepsvereniging van maag-darm-leverartsen. De vereniging wil onder andere de kennis over ziekten van de spijsverterings organen bevorderen. Hieronder vallen slokdarm, maag, dunne darm, dikke darm, alvleesklier, lever en galwegen, en het anale gebied. juni 2010 Redactie Maag Lever Darm Stichting Ontwerp en opmaak Oranje Vormgevers Illustraties Van der Zon Visueel Drukwerk Dunnebier Print Artikelcode 5019 Inhoud Kanker in de lever Een verhaal uit de praktijk De spijsvertering Hoe ontstaat kanker? Wat is kanker in de lever? Wat zijn de klachten? Wat zijn de oorzaken? Wat kan de arts doen? Wat is de behandeling? Wat kunt u zelf doen? Hoe verder? Extra informatie of vragen? Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

3 Een verhaal uit de praktijk Vorig jaar werd bij mijn moeder kanker in de lever geconstateerd. Ze had veel onderzoeken ondergaan en uiteindelijk kreeg zij de uitslag: leverkanker. De arts legde ons uit dat de tumor in de lever zelf is ontstaan. Er was geen sprake van een uitgezaaide vorm van kanker, iets wat veel voorkomt in de lever. We zijn erg van de uitslag geschrokken, maar later zijn we uitgebreid met de artsen gaan praten. De tumor bleek gelukkig vrij klein en de artsen konden de tumor operatief verwijderen. Het was een zware operatie, maar mijn moeder knapte na de operatie goed op. Wel is ze nog steeds erg moe, en heeft ze extra hulp nodig. Met een beetje hulp gaat het elke dag beter. In deze brochure krijgt u informatie over kanker die in de lever zelf ontstaat, en kanker in de lever die het gevolg is van een uitzaaiing. U kunt lezen hoe deze vormen van kanker ontstaan, wat mogelijke oorzaken zijn en welke behandelingsmogelijkheden er zijn. De spijsvertering De lever speelt een belangrijke rol in de spijsvertering. Hieronder krijgt u in het kort een uitleg over de werking van de spijsvertering en de functie van de lever. Daarna kunt u lezen hoe kanker ontstaat. > De spijsvertering Het verteren van voedsel wordt ook wel spijsvertering genoemd. Alle organen die samen zorgen voor de spijsvertering 01 noemen we het spijsverteringsstelsel. De spijsvertering begint in de mond. In de mond wordt voedsel fijngekauwd en vermengd met speeksel. Hierdoor kunt u het makkelijk doorslikken. In speeksel zitten stoffen die het voedsel 11 helpen verteren. Zodra u voedsel doorslikt, komt het in de slokdarm. De 10 slokdarm is in feite een soort transportkanaal. De spieren in de slokdarmwand duwen het voedsel naar de maag. Op de overgang van slokdarm naar maag zit een sluitspiertje. Het gaat open als er voedsel vanuit de slokdarm naar de maag gaat. Daarna gaat het weer dicht. Hierdoor kan er geen voedsel en maagsap vanuit de Spijsverteringsstelsel 01 Mond 02 Slokdarm 03 Maag maag terugstromen in de slokdarm. 04 Dunne darm 05 Dikke darm Zo zorgt het sluitspiertje voor eenrichtingsverkeer. In de maag wordt voedsel 09 Alvleesklier 10 Galblaas Blinde darm 07 Endeldarm 08 Anus Lever Van der Zon Visueel Kanker in de lever 4 5 Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

4 gekneed en vermengd met maagsap. Dit maagsap wordt door de maag aangemaakt en het bevat onder andere zoutzuur. Het zure maagsap is belangrijk voor de verdere vertering van het voedsel in de maag. Daarnaast vormt het zoutzuur een barrière tegen eventuele ziekmakende bacteriën die u met het eten binnenkrijgt. De meeste bacteriën kunnen niet overleven in de zure maag en gaan dood. Een warme maaltijd blijft gemiddeld drie uur in de maag. Daarna wordt de voedselbrij doorgegeven aan de twaalfvingerige darm; het eerste deel van de dunne darm. In de dunne darm worden spijsverteringssappen uit de galblaas en alvleesklier aan de voedselbrij toegevoegd. Deze spijsverteringssappen zorgen voor een goede vertering van vetten, eiwitten en suikers in de dunne darm. De alvleesklier produceert zelf alvleeskliersap met belangrijke spijsverteringsenzymen. Galvloeistof wordt aangemaakt door de lever. In de dunne darm vindt het belangrijkste deel van de vertering plaats. De voedingsstoffen die vrijkomen bij de vertering, worden via de wand van de dunne darm in het bloed opgenomen. Vervolgens komen ze in de lever terecht. In de lever worden de voedingsstoffen tijdelijk opgeslagen of omgezet in bijvoorbeeld bouwstoffen of energie. De dunne darm gaat over in de dikke darm en vervolgens de endeldarm. De spijsvertering is voltooid Galwegen, lever en alvleesklier 01 Slokdarm 02 Lever 03 Galwegen 04 Galblaas 05 Maag 06 Twaalfvingerige darm 07 Alvleesklier 08 Papil van Vater 09 Dunne darm Van der Zon Visueel als de onverteerbare voedselresten als ontlasting het lichaam verlaten. De belangrijkste functies van de lever zijn: > Het verwerken van de meeste voedingsstoffen die uit de darm in het bloed De lever is een belangrijk orgaan met veel verschillende functies. Behalve de aanmaak van galvloeistof vindt ook opslag van vitaminen en mineralen in de lever plaats. In de lever worden veel essentiële stoffen geproduceerd zoals eiwitten en vetten. Daarnaast maakt de lever giftige stoffen en medicijnen onschadelijk en speelt hij een belangrijke rol bij de energiehuishouding. De lever is een bijzonder orgaan met een grote reservecapaciteit en een groot herstelvermogen. De lever ligt rechtsboven in de buikholte, vlak achter de ribben. Bij volwassen mensen weegt de lever ongeveer anderhalve kilo en is bijna zo groot als een voetbal. Wanneer een deel van de lever wordt verwijderd, groeit het resterende deel weer aan. Een voorwaarde hiervoor is dat het achtergebleven deel van de lever gezond en groot genoeg is. zijn opgenomen. De lever zet deze stoffen om in een voor het lichaam bruikbare vorm; > De opslag van bepaalde stoffen, zoals vitamine A, ijzer en andere mineralen; > De aanmaak en omzetting van eiwitten; > De opbouw, afbraak en opslag van energierijke producten; > De productie van gal. Gal is belangrijk voor de vetvertering; > Het verwijderen van bilirubine. Dit is een afbraakproduct van rode bloedcellen en wordt samen met de gal uit het lichaam verwijderd; > Helpen bij de bloedstolling; > Het onschadelijk maken van medicijnen, alcohol en chemicaliën. Vanwege de grote reservecapaciteit van de lever geven leverziektes vaak pas in een laat stadium klachten. In een vroeg stadium hebben veel mensen met leverziekten geen klachten. Dit komt doordat het gezonde deel van de lever de verschillende functies goed genoeg kan uitvoeren. Kanker in de lever 6 7 Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

5 Hoe ontstaat kanker? kwaadaardige cellen. Na verloop van tijd ontstaat een opeenhoping van kwaadaardige cellen. Dit wordt een kwaadaardige tumor of ook wel kanker genoemd. Deze kwaadaardige tumor kan steeds groter worden en doorgroeien tot in de omliggende weefsels. Zo kan de tumor veel schade veroorzaken. Als de tumor door een bloedvat of lymfevat groeit, kunnen kwaadaardige cellen losraken. Deze losgeraakte cellen kunnen zich via de bloedbaan of het lymfestelsel verspreiden Ons lichaam bestaat uit miljarden cellen. Die cellen zijn niet allemaal door het hele lichaam. Zo kunnen de losgeraakte cellen zich nestelen in bijvoorbeeld hetzelfde. Een levercel ziet er bijvoorbeeld heel anders uit dan een huidcel de lymfeklieren, de lever of de longen. Hier kunnen vervolgens door celdeling of een bloedcel. Cellen verouderen of raken beschadigd. Ze moeten daarom weer nieuwe tumoren ontstaan. Deze tumoren, die ontstaan zijn door het constant vervangen worden. Nieuwe cellen ontstaan door celdeling: uit één verplaatsen van kwaadaardige cellen, heten uitzaaiingen of metastasen. cel ontstaan twee nieuwe cellen. Die twee nieuwe cellen gaan zich ook weer delen, waarna de vier nieuwe cellen zich weer gaan delen, enzovoort. Bij kanker is de celdeling verstoord. Cellen blijven zich in snel tempo delen, ook al is het niet nodig om verouderde of beschadigde cellen te vervangen. De cellen die door deze verstoorde celdeling ontstaan, zijn niet hetzelfde als de oorspronkelijke cel. Ze hebben een andere structuur en hebben geen nuttige functie. Het zijn Ontstaan van kanker Bij kanker in de lever is er een kwaadaardige tumor in de lever ontstaan. Bij 01 Kankercel tussen voorkeur wordt de term kanker in de lever gebruikt, en niet leverkanker, gezonde cellen Wat is kanker in de lever? 02 Verstoorde (ongecon- omdat de kanker zelden in de lever zelf ontstaat. Dit wil zeggen dat kanker troleerde) deling van in de lever meestal het gevolg is van uitzaaiingen van kanker elders in het kankercellen: een kwaad- lichaam. We noemen dit secundaire leverkanker of een levermetastase, of aardige tumor levermetastasen als er meerdere uitzaaiingen zijn. Kwaadaardige tumoren 03 Kankercellen groeien kunnen ook in de lever zelf ontstaan. We spreken dan van primaire leverkanker. in een bloedvat of lymfevat en verspreiden zich door het lichaam Er wordt dus onderscheid gemaakt tussen twee vormen van kanker in de lever: 04 Via een bloedvat of kanker die in de lever zelf ontstaat en uitzaaiingen in de lever. lymfevat komt een kankercel ergens anders in het lichaam terecht. Hier ontstaat een Van der Zon Visueel Kanker in de lever uitzaaiing. 8 9 Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

6 > Kanker die in de lever zelf ontstaat Bij deze vorm van kanker in de lever ontstaat de tumor in de lever zelf, als gevolg van een ongeremde deling van levercellen. Dit noemen we primaire leverkanker. Er zijn verschillende vormen van primaire leverkanker. De meest voor komende vorm is het zogenoemde hepatocellulair carcinoom, afgekort als HCC. Dit is een tumor die ontstaat uit de meest voorkomende levercellen, de zogenoemde hepatocyten. Primaire leverkanker komt twee keer zo vaak voor bij mannen als bij vrouwen. Primaire leverkanker ontstaat meestal als gevolg van een chronische leverziekte, waardoor de lever onherstelbaar beschadigd is. In de westerse wereld is primaire leverkanker zeldzaam. Jaarlijks wordt deze diagnose bij ruim 500 Nederlanders gesteld. Wereldwijd is primaire leverkanker een van de meest voorkomende vormen van kanker. Dit heeft te maken met de ziektes die primaire leverkanker kunnen veroorzaken. In andere landen komen namelijk meer ziekten voor die leverkanker kunnen veroorzaken. > Uitzaaiingen in de lever Deze vorm van kanker in de lever komt in Nederland het meeste voor. Bij deze secundaire vorm van kanker in de lever raken kankercellen los van een tumor die ergens anders in het lichaam aanwezig is. Deze losgeraakte kankercellen worden via de lymfe of het bloed naar een andere plek in het lichaam vervoerd. Dit is in veel gevallen de lever. De kankercellen van de tumor groeien dan hier weer verder uit tot nieuwe gezwellen. Deze vorm wordt meestal levermetastasen of uitzaaiingen in de lever genoemd. Wat zijn de klachten? De klachten die voorkomen bij leverkanker zijn afhankelijk van de oorzaak, de plaats, de grootte en het aantal tumoren in de lever. De onderliggende ziekte, of de primaire tumor in bijvoorbeeld de darm, geven meestal meer klachten. Jeuk en geelzucht ontstaan vooral wanneer de tumor de afvoer van galvloeistof belemmert. Galvloeistof wordt door de lever geproduceerd, en via de galwegen en de galblaas aan de dunne darm afgegeven. Als de tumor één of meerdere galwegen dichtdrukt, dan kan galstuwing ontstaan. Dit veroorzaakt diverse klachten, zoals jeuk en geelzucht. Bij geelzucht kleurt de urine dan meestal ook heel donker en de ontlasting wordt juist zo licht als stopverf. Ook kunnen klachten ontstaan zoals buikpijn, misselijkheid en braken, verminderde eetlust, gewichtsverlies en algehele zwakte en vermoeidheid. Klachten die bij leverkanker kunnen ontstaan zijn: Een opgezette lever en (vage) buikpijn; Misselijkheid en braken; Verminderde eetlust; Gewichtsverlies; Algehele zwakte en vermoeidheid; Jeuk en geelzucht; het geel zien van de huid en het oogwit. Kanker in de lever Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

7 Wat zijn de oorzaken? > Uitzaaiingen in de lever De lever is een orgaan waar veel bloedvaten doorheen lopen. Uitzaaiingen van andere vormen van kanker ontstaan daarom regelmatig in de lever. Veelvoorkomend zijn uitzaaiingen van een tumor in de dikke darm, slokdarm, maag, borsten, alvleesklier en de longen. Primaire leverkanker ontstaat meestal als gevolg van een chronische leverziekte. Meer dan zestig procent van de mensen met primaire leverkanker, heeft ook levercirrose. Levercirrose is een proces waarbij levercellen worden vervangen door littekenweefsel. Als er te weinig gezond leverweefsel over is, kan de lever zijn functie niet goed meer uitoefenen. Levercirrose is een belangrijke risicofactor voor het ontstaan van primaire leverkanker. Mensen met levercirrose worden daarom regelmatig onderzocht. Wat kan de arts doen? Primaire leverkanker kan ook ontstaan zonder dat er sprake is van een onderliggende leverziekte. Bij deze patiënten wordt de tumor vaak pas laat ontdekt, omdat patiënten zonder leverziekte nog niet onder controle staan. Primaire leverkanker komt vooral voor bij mensen met levercirrose als gevolg van de volgende aandoeningen: > Chronische hepatitis B of C; > Chronisch alcoholgebruik; > IJzerstapelingsziekte (hemochromatose); > Stofwisselingsziekten (zoals alfa-1-antitrypsine deficiëntie). De huisarts bespreekt met u welke klachten u hebt en zal u lichamelijk onderzoeken. Vervolgens beoordeelt de huisarts of verder onderzoek noodzakelijk is. In dat geval zal hij u doorverwijzen naar een maag-darm- leverarts (MDL-arts) of een internist. Deze specialist zal het lichamelijk onderzoek herhalen en aanvullend uitgebreid onderzoek laten verrichten. > Onderzoek De MDL-arts of internist zal nogmaals de klachten met u bespreken. Daarna is verder onderzoek nodig om de juiste diagnose te stellen. Hieronder leest u meer over de verschillende onderzoeken die kunnen plaatsvinden. Patiënten met hepatitis B en C kunnen in Nederland vaak behandeld worden. Hierdoor is de kans op het ontstaan van kanker kleiner dan in ontwikkelingslanden, waar deze ziektes veel voorkomen. Bij hepatitis die is ontstaan door langdurig alcoholgebruik, is het van belang helemaal te stoppen met alcohol. Meer informatie over levercirrose vindt u in de brochure Levercirrose. Meer informatie over hepatitis vindt u in de brochure Hepatitis. > Bloedonderzoek Een bloedonderzoek is nodig om vast te stellen of er sprake is van een leverziekte. Ook kan de arts door bloedonderzoek bepalen hoe goed de lever zijn functie uitoefent. In het bloed worden de gehaltes bepaald van onder andere: > eiwitten (stolling en albumine); > bilirubine; > enzymen (ASAT, ALAT, AF, GGT). Kanker in de lever Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

8 De hoeveelheid van deze stoffen in het bloed geeft informatie over het functioneren van de lever. Daarnaast kan in het bloed het gehalte worden bepaald van de zogenoemde tumormarkers. Dit zijn speciale eiwitten die door de tumor zelf worden aangemaakt. > Echografie/Contrast Echografie Met een echografie ziet de arts of er afwijkingen zijn in uw lever. Een echo laat zien hoe groot de lever is en of er een tumor zichtbaar is. Bij een echografie wordt gebruik gemaakt van geluidsgolven. Tijdens het onderzoek ligt u op een onderzoekstafel. Uw buik wordt ingesmeerd met een gel die geluidsgolven goed geleidt. Daarna beweegt de arts het echoapparaat over uw buik. Het echoapparaat zendt geluidsgolven uit en vangt de teruggekaatste geluidsgolven op. De verschillende soorten weefsels in en rond de lever kaatsen deze golven allemaal op een andere manier terug. De teruggekaatste geluidsgolven zijn te zien op een beeldscherm en geven zo informatie over de lever. Een echografie is een eenvoudig onderzoek dat geen pijn doet. Om het echobeeld verder te verbeteren wordt soms contrast gegeven via een injectie in een ader van de arm, hierdoor worden de afbeeldingen duidelijker. Bij een biopsie is er een kleine kans op een nabloeding. Daarom wordt vóór de biopsie uw bloedstolling gecontroleerd. Na de biopsie blijft u een aantal uren in het ziekenhuis. Uw bloeddruk en pols worden tijdens het verblijf regelmatig gecontroleerd. Als een operatie van de tumor in de lever wordt overwogen zijn de meeste artsen terughoudend met het verrichten van een leverbiopt. Dit om geen verdere verspreiding van tumorcellen in de lever te krijgen. Leverbiopsie 01 Lever 02 Holle naald > Leverbiopsie of leverpunctie Met een leverbiopsie of leverpunctie neemt de arts een stukje weefsel van de lever weg onder plaatselijke verdoving. Dit gebeurt met een lange holle naald. Deze naald wordt rechts tussen uw ribben ingebracht en voorzichtig verder geschoven naar de lever. Daar haalt de arts een stukje weefsel weg. Dit wordt ook wel een leverbiopt genoemd. Het biopt wordt onder de microscoop onderzocht. Op die manier kan de arts vaststellen of er sprake is van een leverziekte. Bij een tumor in de lever zal een leverpunctie vaak in combinatie met een echografie plaatsvinden. Dit noemen we ook wel een echogeleide leverbiopsie. De arts ziet dan op het beeldscherm waar de naald precies ingebracht moet worden. Dit is nodig als er een bepaald stukje leverweefsel weggenomen moet worden. Ook wordt een echogeleide leverbiopsie gedaan als de biopsie zonder echo niet goed mogelijk is. > CT-scan of computertomografie Met een CT-scan kan de arts afwijkingen aan de lever opsporen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van röntgenstralen. Tijdens het onderzoek ligt u op een onderzoekstafel en wordt u langzaam door een kokervormige scanner geschoven. De scanner maakt een serie gedetailleerde foto s van uw lever. Meestal wordt van tevoren contrastvloeistof in een ader gespoten. Hierdoor worden de afbeeldingen duidelijker. Van der Zon Visueel Kanker in de lever Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

9 > MRI-scan of magnetic resonance imaging Ook met een MRI-scan kan de arts afwijkingen aan de lever opsporen. Dit onderzoek lijkt op een CT-scan. In plaats van röntgenstralen wordt een sterk magnetisch veld gebruikt. Ook voor dit onderzoek ligt u een kokervormige scanner. Meestal krijgt u voor het onderzoek contrastvloeistof in een ader ingespoten. De scanner maakt een serie gedetailleerde foto s van uw lever. De arts kan door een MRI het weefsel karakteriseren. Wat is de behandeling? Aan de hand van de uitslagen van verschillende onderzoeken bepaalt de arts welke behandeling mogelijk is. De arts zal de behandeling(en) uitvoerig met u bespreken. Afhankelijk van het stadium van de ziekte krijgt u een curatieve of palliatieve behandeling. > Curatieve behandeling Een curatieve behandeling is een behandeling die gericht is op genezing. Bij een curatieve behandeling vindt altijd een operatie plaats. Soms wordt een operatie gecombineerd met andere (aanvullende) behandelingen. > Palliatieve behandeling Wordt de kanker in de lever pas in een laat stadium ontdekt, dan is genezing erg moeilijk en vaak niet meer mogelijk. Een palliatieve behandeling is bedoeld om de ziekte zoveel mogelijk af te remmen en de klachten te verminderen. Een palliatieve behandeling kan bestaan uit een operatie, chemotherapie en bestraling of een combinatie van deze behandelingen. De keuze voor een behandeling hangt af van de mate waarin de kanker in de lever zich heeft uitgebreid. Afhankelijk van de grootte van de tumor, de plaats van de tumor, het aantal tumoren en eventuele doorgroei of uitzaaiingen elders in het lichaam, kan de arts verschillende behandelingen voorstellen. Hieronder worden de verschillende behandelingen van primaire en secundaire leverkanker toegelicht. > Behandeling primaire leverkanker Als er sprake is van een primaire leverkanker, dan hangt de behandeling af van de grootte van de tumor en de kwaliteit van de leverfunctie. Dit wil zeggen dat er na het verwijderen van de tumor (en een deel van het omringende gezonde leverweefsel) nog voldoende gezond functionerend leverweefsel moet kunnen overblijven. Een operatie biedt dan in de meeste gevallen kans op genezing. Hieronder worden de meest gebruikelijke behandelingen toegelicht. Tegenwoordig worden steeds vaker combinaties van behandelingen toegepast. > Operatie Als het mogelijk is, worden kwaadaardige tumoren in de lever operatief verwijderd. De lever is een groot orgaan met veel reservecapaciteit. Als het resterende deel van de lever gezond en groot genoeg is, kan het zieke deel verwijderd worden. Het resterende deel heeft dan voldoende capaciteit om alle functies uit te oefenen. Bovendien kan de lever na de operatie ook weer aangroeien. In sommige gevallen is een operatie niet direct mogelijk. De arts zal eerst met andere behandelingen proberen om de tumor(en) in de lever te verkleinen. Ook kan de arts proberen om het gezonde weefsel van de lever groter te laten worden. Als dit lukt, is een operatie vervolgens misschien wel mogelijk. Kanker in de lever Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

10 > Radiofrequente Ablatie (RFA) Bij RFA worden kankercellen vernietigd door ze te verhitten. Kankercellen worden verhit tot ongeveer 80 graden. Tegen deze temperatuur zijn ze niet bestand, waardoor de cellen afsterven. Via een soort naald brengt de arts een staafje in de lever. Met behulp van de echobeelden brengt de arts dit staafje tot in de tumor. Bij dit inbrengen ontplooit het staafje zich tot een soort parapluutje. Vervolgens wordt de hitte via het parapluutje verspreid en worden de kankercellen vernietigd. Deze behandeling kan ook tijdens een operatie worden gedaan. > Levertransplantatie Soms is een levertransplantatie mogelijk. Dit kan echter alleen worden gedaan als er een beperkt aantal kleinere tumoren is en er geen uitzaaiingen zijn. Ook is er een aantal regels, waardoor veel patiënten niet in aanmerking komen voor een levertransplantatie. Meer informatie over een levertransplantatie vindt u in de brochure Levertransplantatie. > Chemotherapie en doelgerichte medicijnen Chemotherapie is een behandeling met kankerremmende medicijnen. Deze medicijnen remmen de celdeling en worden ook wel cytostatica genoemd. Tegenwoordig worden bij leverkanker ook medicijnen gebruikt die zich vooral richten op remming van de bloedvaten die de kwaadaardige tumor van bloed voorzien. Deze medicijnen worden ook wel doelgerichte medicijnen of targeted therapy genoemd. U kunt de medicijnen krijgen via een infuus of via tabletten. Chemotherapie en doelgerichte medicijnen zijn een niet-lokale behandeling. Dat betekent dat de behandeling is gericht tegen kankercellen in uw hele lichaam. De arts stelt van tevoren de dosis van de medicijnen en de duur van de behandeling vast. Bijwerkingen van chemotherapie zijn afhankelijk van de soort medicijnen die u krijgt. Mogelijke bijwerkingen zijn vermoeidheid, misselijkheid, diarree, haaruitval, (tijdelijke) gevoelsstoornissen van handen en voeten, verminderde weerstand en aften in de mond. Deze bijwerkingen kunnen erg belastend zijn. De bijwerkingen van de doelgerichte medicijnen zijn in het algemeen milder. Bespreek van tevoren met uw arts of verpleegkundige wat u kunt verwachten. Meld bijwerkingen altijd bij uw arts en bespreek wat u ertegen kunt doen. > TACE (transarteriële chemo-embolisatie) Bij TACE wordt de zuurstofrijke bloedvoorziening die naar de tumor loopt onderbroken, waardoor de tumor afsterft. Deze behandeling wordt uitgevoerd door een interventieradioloog. Een interventieradioloog is een medisch specialist die zich heeft gespecialiseerd in het verrichten van radiologische onderzoeken en behandelingen. De interventieradioloog brengt een dun slangetje via de lies door de bloedvaten, naar bloedvaten die naar de tumor gaan. Bij deze bloedvaten rondom de tumor wordt materiaal achtergelaten dat de slagaderlijke bloedstroom naar de tumor onderbreekt. De slagaderlijke bloedstroom zorgt normaal voor zuurstoftoediening. Als deze wordt onderbroken, krijgt de tumor geen zuurstofvoorziening. Deze behandeling kan ook gecombineerd worden met het plaatselijk achterlaten van chemotherapie. Dit wil zeggen dat er plaatselijk medicijnen worden achtergelaten. Ook kunnen er plaatselijk met straling opgeladen bolletjes worden toegediend, die het tumorweefsel vernietigen. > Stereotactische radiotherapie of bestraling Een vrij nieuwe manier van bestraling is de stereotactische radiotherapie of bestraling. Dit wordt ook wel precisiebestraling genoemd. Deze bestraling wordt alleen toegepast als de tumor niet te groot is en niet is doorgegroeid of dichtbij bloedvaten ligt. Ook mogen er geen andere uitzaaiingen in het lichaam aanwezig zijn. Voorafgaand aan de bestraling wordt een zeer nauwkeurig driedimensionaal beeld van de lever gemaakt. Dit gebeurt met behulp van een CT-scan of een MRI-scan. Op basis daarvan maakt de radiotherapeut een bestralingsplan. De tumor wordt vervolgens met een hoge dosis straling heel gericht behandeld. Dit heeft als voordeel dat gezond weefsel zo min mogelijk wordt blootgesteld aan de straling. Kanker in de lever Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

11 > Behandeling uitzaaiingen in de lever De behandeling van uitzaaiingen is niet alleen gericht op het aantal of de grootte van de tumor, maar ook op de oorsprong en de ligging van de uitzaaiingen. Omdat veel patiënten vaak ook uitzaaiingen op andere plaatsen in het lichaam hebben, is de behandeling echter meestal gericht op vertraging van het ziekteproces. Hieronder staan de verschillen behandelingsmogelijkheden: > Operatie Ook bij uitzaaiingen van vooral darmkanker kan het zinvol zijn deze uitzaaiingen chirurgisch te verwijderen. Of de ingreep voor u zinvol is wordt bepaald door het aantal uitzaaiingen, de precieze plaats in de lever en de geschatte hoeveelheid gezond leverweefsel die overblijft na de operatie. > Chemotherapie en doelgerichte medicijnen Chemotherapie is een behandeling met kankerremmende medicijnen. Deze medicijnen remmen de celdeling waardoor de groei van de tumor en de uitzaaiingen wordt geremd. Deze medicijnen worden ook wel cytostatica genoemd. Tegenwoordig worden bij leverkanker ook medicijnen gebruikt die zich vooral richten op remming van de bloedvaten die de kwaadaardige tumor van bloed voorzien. Deze medicijnen worden ook wel doelgerichte medicijnen of targeted therapy genoemd. U kunt de medicijnen krijgen via een infuus of via tabletten. Chemotherapie en doelgerichte medicijnen zijn een niet-lokale behandeling. Dat betekent dat de behandeling is gericht tegen kankercellen in uw hele lichaam. De arts stelt van tevoren de dosis van de medicijnen en de duur van de behandeling vast. Bijwerkingen van chemotherapie zijn afhankelijk van de soort medicijnen die u krijgt. Mogelijke bijwerkingen zijn vermoeidheid, misselijkheid, diarree, haaruitval, (tijdelijke) gevoelsstoornissen van handen en voeten, verminderde weerstand en aften in de mond. Deze bijwerkingen kunnen erg belastend zijn. De bijwerkingen van de doelgerichte medicijnen zijn in het algemeen milder. Bespreek van tevoren met uw arts of verpleegkundige wat u kunt verwachten. Meld bijwerkingen altijd bij uw arts en bespreek wat u ertegen kunt doen. > Radiofrequente Ablatie (RFA) Door RFA worden de uitzaaiingen verhit tot ongeveer tachtig graden zodat de kankercellen afsterven. Deze behandeling speelt een steeds belangrijkere rol bij de behandeling van uitzaaiingen in de lever. Soms wordt RFA toegepast in combinatie met een operatie. > Plaatsen van stent Als de tumor in de lever het galafvoerkanaal afsluit, kan de arts besluiten om een buisje te plaatsen in één van de grote galkanalen in de lever. Dit buisje wordt ook wel een stent of endoprothese genoemd. Door het plaatsen van een buisje wordt de galafvoer weer hersteld, waardoor klachten, zoals geelzucht en jeuk, verdwijnen. Het inbrengen van dit buisje vindt plaats tijdens een ERCP. Tijdens een ERCP kan de arts met een flexibele buis (endoscoop) via de mond en de maag tot in de twaalfvingerige darm komen. Met behulp van kleine instrumenten kan de arts een kleine ingreep uitvoeren, zoals het plaatsen van een buisje in één van de grote galkanalen. Meer informatie over een ERCP vindt u in de brochure ERCP. > Leverperfusie Bij leverperfusie wordt door middel van een operatie de lever geïsoleerd van de rest van het lichaam, waarna een extreem hoge dosis chemotherapie door de lever wordt geleid. Deze behandeling kan alleen uitgevoerd worden als er geen uitzaaiingen elders in het lichaam zijn, en vindt momenteel maar in één ziekenhuis in Nederland plaats. > TACE (transarteriële chemo-embolisatie) Bij TACE wordt de zuurstofrijke bloedvoorziening die naar de tumor loopt onderbroken, waardoor de tumor afsterft. Deze behandeling wordt uitgevoerd door een interventieradioloog. Een interventieradioloog is een medisch specialist die zich heeft gespecialiseerd in het verrichten van radiologische Kanker in de lever Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

12 onderzoeken en behandelingen. De interventieradioloog brengt een dun slangetje via de lies door de bloedvaten, naar bloedvaten die naar de tumor gaan. Bij deze bloedvaten rondom de tumor wordt materiaal achtergelaten wat de slagaderlijke bloedstroom naar de tumor onderbreekt. De slagaderlijke bloedstroom zorgt normaal voor zuurstoftoediening. Als deze wordt onderbroken, krijgt de tumor geen zuurstof. Deze behandeling kan ook gecombineerd worden met het plaatselijk achterlaten van chemotherapie. Dit wil zeggen dat er plaatselijk medicijnen worden achtergelaten. Ook kunnen er plaatselijk met straling opgeladen bolletjes worden toegediend, die het tumorweefsel vernietigen. > Stereotactische radiotherapie of bestraling Een vrij nieuwe manier van bestraling is de stereotactische radiotherapie of bestraling. Dit wordt ook wel precisiebestraling genoemd. Deze bestraling wordt alleen toegepast als de tumor niet te groot is en niet is doorgegroeid of dichtbij bloedvaten ligt. Ook mogen er geen andere uitzaaiingen in het lichaam aanwezig zijn. Voorafgaand aan de bestraling wordt een zeer nauwkeurig driedimensionaal beeld van de lever gemaakt. Dit gebeurt met behulp van een CT-scan of een MRI-scan. Op basis daarvan maakt de radiotherapeut een bestralingsplan. De tumor wordt vervolgens met een hoge dosis straling heel gericht behandeld. Dit heeft als voordeel dat gezond weefsel zo min mogelijk wordt blootgesteld aan de straling. Wat kunt u zelf doen? Als u kanker in de lever hebt, is het belangrijk dat u gezond leeft. U houdt uw conditie en kwaliteit van leven dan zo goed en lang mogelijk op peil. De volgende voedings adviezen en leefregels zijn hierbij belangrijk: > Eet gezond en gevarieerd. Een diëtist kan u helpen met een persoonlijk voedingsadvies; > Het is verstandig om niet te roken en geen alcohol te gebruiken; > Probeer zoveel mogelijk te bewegen of te sporten, bij voorkeur in de buitenlucht; > Probeer stress te vermijden; > Zorg voor voldoende (nacht)rust. Hoe verder? Er wordt veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de behandeling van leverkanker. Dit heeft geleid tot de hierboven beschreven behandelingen, die echter (nog) niet in elk ziekenhuis kunnen worden toegepast. Uw arts zal de mogelijkheden voor uw specifieke situatie met u bespreken en u eventueel doorverwijzen naar een ander ziekenhuis. Kanker in de lever is een ernstige en ingrijpende ziekte. De ziekte kan behoorlijk veel invloed hebben op uw dagelijks leven en dat van uw naasten. Na de diagnose breekt vaak een periode aan van angst, zorg en verdriet. Praat hierover met de mensen om u heen. Hoe moeilijk dat misschien ook is. Praat ook met uw huisarts en uw behandelend arts. Deze kan u waarschijnlijk meer vertellen over uw genezingskansen en vooruitzichten. Als u dat nodig hebt, kunt u via uw huisarts regelen dat u hulp krijgt van een psycholoog of andere hulpverlener. U kunt ook contact opnemen met een patiëntenvereniging om ervaringen uit te wisselen met lotgenoten. Kanker in de lever Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

13 Extra informatie of vragen? Notities en vragen Hebt u nog vragen, neem dan contact op met uw arts. U kunt ook met de Infolijn van de Maag Lever Darm Stichting bellen of mailen. De Infolijn ( 0,15 pm) op werkdagen van tot uur voorlichting@mlds.nl Internet Hebt u na het lezen van deze brochure nog vragen over andere onderwerpen die ter sprake zijn gekomen? Kijk dan in het brochureoverzicht op pagina 26 voor extra informatie. Wilt u meer informatie? U kunt dan ook contact opnemen met de: > Nederlandse Leverpatiënten Vereniging Telefoon: info@leverpatientenvereniging.nl Internet: Kanker in de lever Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

14 Overzicht brochures Deze brochures kunt u bestellen in de webshop op onze website of via onze Infolijn, telefoon ( 0,15 per minuut). Lever- gal- en Voeding Slokdarm- en alvleesklier- en spijs- Algemene Maagbrochures brochures Darmbrochures vertering Onderzoek Kinderen Sondevoeding brochures Brandend maagzuur Functionele maagklachten Maagkanker Maagslijmvliesontsteking Maagzweer Slokdarmkanker Acute alvleesklierontsteking Chronische alvleesklierontsteking Alvleesklierkanker Galstenen Hepatitis Kanker in de lever Levercirrose Levertransplantatie Aambeien Coeliakie Darmflora Diarree Dikkedarmkanker Divertikels en diverticulitis Leveraandoeningen door alcoholgebruik Ontlastingsincontinentie Poliepen in de dikke darm Prikkelbare Darm Syndroom Spijsvertering bij 50+ers Voeding bij levercirrose Voeding bij MDLaandoeningen Colonoscopie ERCP Gastroscopie Sigmoïdoscopie Buikpijn bij kinderen Diarree bij kinderen Rottige buiken boekje Verstopping bij kinderen Sondevoeding via een neussonde Sondevoeding via een voedingsstoma Corporate brochure Preventiebrochure Preventie van spijsverteringsaandoeningen Verstopping Ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Kanker in de lever Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

15