HANDLEIDING VOOR VISONDERZOEK

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "HANDLEIDING VOOR VISONDERZOEK"

Transcriptie

1 maart 2013 HOGESCHOOL VAN ARNHEM EN NIJMEGEN HANDLEIDING VOOR VISONDERZOEK IVN Gidsencursus 2013 Monique de Boer/Arjo Hammink

2 Algemeen Nederland is een bijzonder waterijk land. Rivieren, beken, moerassen, meren en estuaria zorgen voor een grote diversiteit aan vissoorten en vishabitats op een klein oppervlakte. Tot voor kort was de aandacht vooral gericht op commercieel interessante of met de hengel bevisbare soorten. Echter steeds meer nemen vissen een vooraanstaande rol in binnen het integrale waterbeheer, natuurbeheer en de soortenen leefgebiedenbescherming. In Nederland komen ongeveer 70 soorten zoetwatervissen voor. Sommige soorten komen alleen voor in stromend water, andere soorten in rijk begroeide stilstaande polderwateren. Ook zijn er soorten die minder eisen stellen en in vrijwel elk watertype voorkomen. Zo heeft elke soort zijn eigen plaats, zijn eigen niche in het watersysteem. Educatie Ondanks dat veel mensen weinig op hebben met levende vissen doordat ze een zachte vacht ontberen, koud, nat en glibberig aanvoelen zien we vooral bij kinderen een fascinatie voor vissen in de vrije natuur. Een stekelbaarsje in het schepnet of een voorntje aan de hengel roept bij hen een enthausiaste ractie op. Daarnaast oefent de waterkant en bijbehorende natuur zelf al een grote aantrekkingskracht uit op kinderen. De bewondering en verwondering kun je als docent in je lessen laten terugkomen door bij leerlingen de interesse te wekken voor de Nederlandse zoetwatervissen in relatie tot hun leefomgeving (natuurbeleving). Dit kun je doen door hun kenis te vergroten over dit onderwep en het denken over de relatie mens en vis te ontwikkelen. Tijdens de lessen kan aandacht besteed worden aan de relatie van de vis als levend wezen en het menselijk handelen. De lessen kunnen uitgevoerd worden in de nabije omgeving van de school. Dit zijn vaak zoete stilstaande binnenwateren zoals bijvoorbeeld een sloot, parkvijver en een stadsgracht. In dit roulatiepracticum wordt kennis gemaakt met de vissen zelf (uiterlijk, anatomie en gedrag). Leerdoelen: De cursist kan: Aan de hand van theorie de onderdelen van zowel de buitenkant als van de binnenkant van een zoetwatervis benoemen. Aan de hand van viskenmerken de vissoorten van elkaar onderscheiden. Met behulp van de zoekkaarten vissen herkennen en benoemen. Aan de hand van enkele belangrijke kenmerken van het water bepalen welke vissoorten er kunnen voorkomen. Door middel van onderzoek bepalen welke omgevingsvoorkeur een zoetwatervis heeft. De cursist kent: De eisen die worden gesteld van vissen aan hun leefomgeving. Hoe een vis deel uitmaakt van een complete levensgemeenschap onder water. Hoe we als mensen op een respectvolle wijze met vissen kunnen omgaan. De onderdelen van zowel van de binnenkant als de buitenkant van een zoetwatervis.

3 Opdrachten vissen Na een korte inleiding wordt door de cursisten uitgebreid kennis gemaakt met zoetwatervissen. Het onderzoek bestaat uit de volgende delen; de buitenkant, de binnenkant (anatomie) en gedrag van een zoetwatervis. 1. Kennismaking met het onderwerp vissen in het alledaagse leven A. Welke associaties worden bij je opgeroepen bij het woord vis. Maak een mindmap B. Bedenk een aantal gezegden met het woord vis hierin verwerkt. Geef ook de betekenis. 2. Vis nader bekeken: onderzoek naar de buitenkant van de zoetwatervis De vis kun je aan verschillende onderdelen herkennen. Het lichaam van een vis bestaat uit een kop, romp en een staart. De vis heeft geen hals waardoor deze een gestroomlijnd uiterlijk heeft. Als grens tussen de romp en de staart wordt de anale opening aangehouden. De vinnen zijn te onderscheiden in ongepaarde vinnen (rugvin,staartvin en anale vin) en gepaarde vinnen (borstvinnen en buikvinnen). Deze worden gesteund door vinstralen, waarvan de meeste naar het uiteinde toe vertakt zijn. Opdracht 2A Bekijk de buitenzijde van de vis en zoek naar de verschillende onderdelen m.b.v. onderstaand plaatje. Bedenk welke zintuigen een vis heeft en waartoe ze dienen. Gebruik eventueel bijlage 1 overzicht zintuigen vis. Bron: De verschillende onderdelen van een vis kunnen een determinatiekenmerk zijn. Daarnaast kun je veel vissoorten herkennen aan de grootte en het aantal schubben die zij bezitten. De schubben geven de onderliggende huid bescherming door de dakpansgewijs over elkaar liggende beenschubben, die in de lederhuid liggen. Er overheen ligt de dunne, niet verhoornde, slijmerige opperhuid. De schubben van de Nederlandse zoetwatervissen zijn onder te verdelen in twee groepen, te weten ronde schubben en kamschubben. De ronde schubben komen bij onze zoetwatervissen (o.a. brasem, blankvoorn en karper) het meeste voor. Het gedeelte dat wij kunnen zien en voelen, voelt glad aan. Bij kamschubben is het gedeelte dat we kunnen zien en voelen getand. Hierdoor voelt deze ruw aan. Dit type schub is kenmerkend voor de Baars-achtigen (o.a. Baars, Snoekbaars) in Nederland.

4 Om te bepalen om welke soort het gaat bepaal je het aantal schubben over de lengte van de zijlijn van de flank van een vis. Zo vind je bij de Brasem 51 tot 60 schubben op de zijlijn, terwijl dat er bij de Kolblei 44 tot 48 zijn. Voor de bepaling van de leeftijd van de vis tel je het aantal jaarringen (zomer- en winterringen) van een schub. De rangschikking en aantal schubben langs de zijlijn is een determinatiekenmerk. Opdracht 2B Bepaal het aantal schubben van de vis over de lengte van de flank van de vis. Onderzoek een schub met loupe of microscoop en bepaal de leeftijd van de vis. A. cycloïd schub B. placoïd schub C. ctenoïd schub 3. Onderzoek naar de binnenkant van de zoetwatervis - Knip met een schaar met stompe punt (deze naar binnen) zeer voorzichtig de buikwand open: begin vlak voor de anale opening en knip dan volgens de middellijn tot vlak achter de schoudergordel. Pas op dat de ingewanden niet beschadigd worden (snede 1 in figuur) De wijze van open prepareren van de lichaamsholte van de voorn. - Leg het dier nu op zijn rechterzijde en maak de snede 2 en 3, ook weer zonder de onderliggende organen te beschadigen. Knip vervolgens via 4 het venster geheel los (niet te ver dorsaal =rugzijde). - Breng vervolgens de sneden 5,6 en 7 aan: deze mogen niet tot in de buikholte reiken, doch slechts tot op de wervels en ribben! - Nu worden in de vierhoek B alle spieren van de eronder gelegen skeletdelen gesneden alsof de

5 vis gefileerd wordt. Op deze wijze komt de wervelkolom bloot te liggen met alle daaraan gehechte ribben. Deze worden nu voorzichtig stuk voor stuk doorgeknipt bij hun plaats van aanhechting aan de wervelkolom:niet te diep knippen want vlak eronder ligt de nier. Vervolgens worden de losgeknipte ribben voorzichtig verder los geprepareerd van de onderliggende organen (bovenaan beginnen). Nu zijn de volgende organen in de buikholte zichtbaar. a. de zwemblaas die uit twee afdelingen bestaat. b. het darmkanaal dat ventraal in een lus ligt in de vliezen waarin de darm hangt, is heel vaak vet opgeslagen. c. de geslachtsklier, hetzij mannelijk (testis -oppervlak glad- hom) hetzij vrouwelijk (ovariumoppervlak korrelig- kuit) ligt tussen het darmkanaal en de zwemblaas in. d. leverlobben, vooraan, om het darmkanaal heen. e. milt idem, donkerrood niet altijd gemakkelijk te onderscheiden. f. nier, dorsaal van de zwemblaas, een langgerekt orgaan dat helemaal vooraan opgezwollen is. - Maak voorzichtig de darm los uit zijn ophangvliezen en omgevend vet. - Haal de lus eruit zonder de darm te beschadigen en sla deze naar buiten uit. (hierbij blijft de darm voor en achter vastzitten) - Leg hierna ook voorzichtig de drie leverlobben uit elkaar, die aan de darm moeten blijven vastzitten. Zoek de groenige galblaas op en de donkerrode milt. - Til nu voorzichtig de linker geslachtsklier van voren af uit de buikholte en sla hem naar de rugzijde van het dier om. - Zoek nu het dunne verbindingsbuisje tussen slokdarm en zwemblaas. - Knip het verbindingsbuisje slokdarm-zwemblaas daarna door: bij druk op de zwemblaas ontwijken gasbelletjes. - Snij de maag open en bepaal het soort voedsel wat de vis heeft gegeten. Bron: Dorsaal=rugzijde Ventraal =buikzijde

6 Het ademhalingswater stroomt via de bek, de mondholte en de kieuwdarm tussen de kieuwen door en verlaat het lichaam via de kieuwspleet. Til het kieuwdeksel op en bekijk de ligging van de kieuwen. Hoeveel kieuwen tel je? Knip de kieuwboog vlak naast de aanhechting los van de andere kieuwbogen Leg de losgeknipte kieuwboog in een petrischaal met water. Beweeg de kieuwboog heen en weer door het water. Geef aan waarom de kieuwboog het best onder water bekeken kan worden. Bekijk de kieuwen en de kieuwboog met een loep. 4. Observatie (gedrag) opdracht en herkenning zoetwatervis Van de in Nederland levende 70 verschillende soorten zoetwatervissen zijn 42 inheems (komen hier van nature voor) en 28 vissoorten uitheems (exoten). Deze soorten zijn in het verleden uitgezet door de mens, via waterverbindingen, via balastwater of ontsnapt uit kwekerijen in de Nederlandse wateren terechtgekomen. Vissoorten zoals de karper en de snoekbaars komen hier weliswaar niet van nature voor, maar zijn wel al meer dan honderd jaar aanwezig in onze wateren. We noemen deze soorten niet meer uitheems, maar ingeburgerd. Bekijk de vissen in het aquarium en breng deze vissen op naam. Gebruik hierbij de determinatie (sleutel) online: Of visgidsen die in het lokaal liggen. Je kunt ook de vissengids app downloaden. Probeer antwoord te geven op onderstaande vragen: - Naam van de vis - Waar zoekt hij zijn voedsel en wat voor voedsel eet hij? (stand van de bek kan uitsluitsel geven)? - Welk habitat voorkeur heeft deze vis? - In welk type water komt de vis voor (ruisvoorn-water/snoek-water/brasemwater)? Leg alle gegevens die je hebt verzameld vast in een overzichtelijk document/verslag en neem deze op in je portfolio. Hoe zou je nu met al je kennis over vissen het onderwerp aan de orde brengen in het veld bij een wandeling?

7 Bijlage 1 De zintuigen van de vis Smaakzintuig Voor het keuren van voedsel. Vissen kunnen heel goed proeven. Dit doen ze met de smaakknoppen die in de huid van hun bek liggen. En ze kunnen proeven met hun bekdraden. Reukzintuig Vissen die in het donker voedsel moeten zoeken hebben goede reukzintuigen (meerval en aal). Gezichtszintuig Voor typische zichtjagers zoals de snoek en beekforel. Jagen in helder, stromend water op insecten. Ogen hebben een vergelijkbare bouw als de mens. Gehoorzintuig Deze bevind zich midden in de kop. Wordt gebruikt voor trillingen en drukverschillen waar te nemen. Bij sommige vissen bestaat een verschil tussen gehoororgaan en zwemblaas. Deze fungeert als een soort versterker of klankkast. Gehoorzintuig is ook het evenwichtsorgaan. zijlijnorgaan Dit orgaan is nodig om stromings- en drukverschillen waar te nemen en zich zo te oriënteren. Zijlijnorgaan is zichtbaar als een rij geperforeerde schubben van kop tot staart (midden van de flanken). Zintuigen van de zijlijnorgaan zijn neuromasten. Liggen in kanalen onder de schubben en bestaan uit groepen haarcellen. Bij drukverschil worden de haartjes in een bepaalde richting geduwd via zenuwcellen doorgegeven aan de hersenen. Dit is niet zo bij de mens. Wij hebben haartjes en voelen onze omgeving met druk en tastzintuigjes.

Vissoorten Aal Herkenning: Verspreiding: Voedsel: Lengte afgebeelde vis: Lengte tot circa: Snoek Herkenning: Verspreiding: Voedsel:

Vissoorten Aal Herkenning: Verspreiding: Voedsel: Lengte afgebeelde vis: Lengte tot circa: Snoek Herkenning: Verspreiding: Voedsel: Vissoorten Aal Herkenning: Het lichaam is slangachtig van vorm. De borstvinnen bevinden zich direct achter de kop. Op het achterste deel van het lichaam is, zowel onder als boven, een vinzoom aanwezig

Nadere informatie

Docentenhandleiding. Vissenschool Lespakket

Docentenhandleiding. Vissenschool Lespakket Docentenhandleiding Vissenschool Lespakket (bezoek ook onze website: www.vissenschool.nl) Sportvisserij Nederland, Postbus 162, 3720 AD Bilthoven, tel: (030) 605 84 00, email: info@sportvisserijnederland.nl,

Nadere informatie

Achtergrondinformatie en behandeling per opdracht van het Vissenschool werkboek zoetwatervissen Waar denk je aan bij vis?

Achtergrondinformatie en behandeling per opdracht van het Vissenschool werkboek zoetwatervissen Waar denk je aan bij vis? Toelichting bij het Vissenschool werkboek zoetwatervissen Schubbert de gids Schubbert de goudkarper neemt de leerlingen als gids mee op een ontdekkingsreis door de wereld onder water. Schubbert geeft de

Nadere informatie

Lesvoorbereiding. Student leraar secundair onderwijs groep 1

Lesvoorbereiding. Student leraar secundair onderwijs groep 1 Lesvoorbereiding Student leraar secundair onderwijs groep 1 Naam Eeckhout Andreas Cluster Bi-Fy-Aa-Ch Groep 2 OSO 2 Academiejaar 2005-2006 Campus Kattenberg Kattenberg 9, B-9000 Gent Tel. (09) 269 98 06

Nadere informatie

Verloop en splitsen van zijlijn.

Verloop en splitsen van zijlijn. Zintuigen Voelen. Veel vissoorten hebben kleine gaatjes in sommige schubben op de flanken en de kop of poriën in de huid bij soorten zonder schubben. Dit wordt de zijlijn genoemd. Dit zintuig stelt vissen

Nadere informatie

Stel jezelf voor: schrijf je naam op een plek die goed te zien is. Afspraak: luister naar elkaar, als je wat wil zeggen steek dan je vinger op.

Stel jezelf voor: schrijf je naam op een plek die goed te zien is. Afspraak: luister naar elkaar, als je wat wil zeggen steek dan je vinger op. Stel jezelf voor: schrijf je naam op een plek die goed te zien is Afspraak: luister naar elkaar, als je wat wil zeggen steek dan je vinger op. Vraag aan de klas: wie heeft er al eens gevist? Laat enkele

Nadere informatie

Cursus leer vissen. met de vaste hengel

Cursus leer vissen. met de vaste hengel Cursus leer vissen met de vaste hengel Cursus deel 1 Sessie 1: Eerste kennismaking met het vissen De eerste sessie van de cursus Leer vissen met de vaste hengel bestaat uit het opdoen van de eerste ervaring

Nadere informatie

het zesde zintuig van de vissen

het zesde zintuig van de vissen het zesde zintuig van de vissen Dr. J.J. Willemse Tekeningen van de schrijver INLEIDING Op school hebben wij altijd te horen gekregen, dat wij vijf zinnen" hebben, gezichts- gehoor, tast-, reuk- en smaakzin.

Nadere informatie

Lichaamsvorm: Net als bij de meeste vissen zijn koi breder vooraan dan achteraan.

Lichaamsvorm: Net als bij de meeste vissen zijn koi breder vooraan dan achteraan. De anatomie van koi Lichaamsvorm: Net als bij de meeste vissen zijn koi breder vooraan dan achteraan. Door deze gestroomlijnde lichaamsbouw hebben de koi weinig last van turbulentie als ze zwemmen. Als

Nadere informatie

Diertjes vangen en bekijken

Diertjes vangen en bekijken Hossebos wateropdracht 1 Diertjes vangen en bekijken Zoek een plekje aan de waterkant, waar je goed bij het water kunt. Leg alle materialen klaar. Vul het aquarium half met water en zet het op een plekje

Nadere informatie

Praktische opdracht Biologie De Haai

Praktische opdracht Biologie De Haai Praktische opdracht Biologie De Haai Praktische-opdracht door een scholier 1440 woorden 22 maart 2005 5,6 59 keer beoordeeld Vak Biologie DE HAAI INHOUDSOPGAVE Inleiding Hfdst.1: Wat zijn haaien? Hfdst.2:

Nadere informatie

Ordening. Klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs

Ordening. Klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs Ordening Klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs Over de hele wereld verspreid leven zeer veel verschillende dieren die allemaal hun eigen kenmerken hebben. Als je in de dierentuin rondloopt kun je de

Nadere informatie

Ontdek je mee het leven in vijver en sloot? Zeg niet gewoon vis tegen een vis. Visinitiatie en Visdeterminatie voor de 3 de graad

Ontdek je mee het leven in vijver en sloot? Zeg niet gewoon vis tegen een vis. Visinitiatie en Visdeterminatie voor de 3 de graad Ontdek je mee het leven in vijver en sloot? Zeg niet gewoon vis tegen een vis. Visinitiatie en Visdeterminatie voor de 3 de graad Opdrachten voor de 3 de graad Wil je met je klas meer leren over vissen?

Nadere informatie

Pedagogische gids (voor leerkrachten)

Pedagogische gids (voor leerkrachten) Pedagogische fiche / Het water van de kanalen Pedagogische gids (voor leerkrachten) Doelstellingen van de les: Weten hoe een kanaal wordt bevoorraad met water en hoe dat water er circuleert. Introductie

Nadere informatie

KNNV afdeling Delfland

KNNV afdeling Delfland voor een natuurlijke leefomgeving In opdracht en in overleg met RAVON Uitgevoerd door de studiegroep vissen KNNV afdeling Delfland Doel: input voor digitale visatlas van Nederland en speciaal Zuid-Holland

Nadere informatie

SPREEKBEURT SLUIERSTAARTGOUDVIS

SPREEKBEURT SLUIERSTAARTGOUDVIS l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT SLUIERSTAARTGOUDVIS VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE SLUIERSTAARTGOUDVIS

Nadere informatie

WWW.DEKRACHTBRON.BE GRATIS EBOOK ZELFMASSAGE VAN DE BUIK

WWW.DEKRACHTBRON.BE GRATIS EBOOK ZELFMASSAGE VAN DE BUIK WWW.DEKRACHTBRON.BE GRATIS EBOOK ZELFMASSAGE VAN DE BUIK OVERZICHT VOLLEDIG EBOOK BUIKMASSAGE THEORIE Waarom zelfmassage van de buik Voordelen van een buikmassage Wanneer buikmassage vermijden Voorbereiding

Nadere informatie

Amfibieën. Les 1 Kenmerken amfibieën en de kikker. 1. De leerkracht vertelt dat de les gaat over hoe je amfibieën kunt herkennen.

Amfibieën. Les 1 Kenmerken amfibieën en de kikker. 1. De leerkracht vertelt dat de les gaat over hoe je amfibieën kunt herkennen. Amfibieën Les 1 Kenmerken amfibieën en de kikker Inhoud 1. De leerkracht vertelt dat de les gaat over hoe je amfibieën kunt herkennen. Hulpmiddel Prezi les 1: http://prezi.com/hwpatwdyvqpv/?utm_campaign

Nadere informatie

De Dender ontspringt in... en mondt uit in de... in de stad... Deze stad dankt zijn naam hieraan.

De Dender ontspringt in... en mondt uit in de... in de stad... Deze stad dankt zijn naam hieraan. De Dender ontspringt in... en mondt uit in de... in de stad... Deze stad dankt zijn naam hieraan. Dit werkblad en volgend werkblad worden in de klas gemaakt, voor dat ze op stap gaan en de Dender van dichtbij

Nadere informatie

Creepy Griezelbeesten. Handleiding en leerdoelen - 3de graad

Creepy Griezelbeesten. Handleiding en leerdoelen - 3de graad Creepy Griezelbeesten Handleiding en leerdoelen - 3de graad Partnerwerk Geef de leerlingen de opdracht om een griezelhuis in te richten. Hun taak is om te bepalen welke dieren er in het huis aanwezig zullen

Nadere informatie

Beestige bundel van: 1

Beestige bundel van: 1 Beestige bundel van: 1 2 Ordening van organismen organisme = een levend wezen, iets wat leeft. Er zijn meer dan anderhalf miljoen soorten organismen. Om een overzicht te krijgen worden deze organismen

Nadere informatie

Bekdraden en rugvinnen in Gelderland Determinatie en visgemeenschappen

Bekdraden en rugvinnen in Gelderland Determinatie en visgemeenschappen Bekdraden en rugvinnen in Gelderland Determinatie en visgemeenschappen Arnhem, 2 november 2017 Sanne Ploegaert & Arthur de Bruin Inhoud Workshop Determineren van vissen 2/xx Zoetwatervissen in Nederland

Nadere informatie

Zintuigen. voor klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs

Zintuigen. voor klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs Zintuigen voor klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs Mensen weten wat er om hen heen gebeurt, doordat ze kunnen zien, horen, proeven, ruiken en voelen. Dat doen ze met behulp van zintuigen. Jij weet

Nadere informatie

De visstand in vaarten en kanalen

De visstand in vaarten en kanalen De visstand in vaarten en kanalen Jochem Hop Bijeenkomst Vissennetwerk 6 juni 2013, Bilthoven Inhoudsopgave Inleiding Materiaal en Methode Analyse Trends Inleiding KRW-watertypen M3, M10, M6 en M7 M3 gebufferde

Nadere informatie

Voor vele mensen zijn haaien gemene en angstaanjagende dieren. Haaien zijn roofdieren, maar de meeste zijn voor de mens ongevaarlijk.

Voor vele mensen zijn haaien gemene en angstaanjagende dieren. Haaien zijn roofdieren, maar de meeste zijn voor de mens ongevaarlijk. Hamerhaai Inleiding Voor vele mensen zijn haaien gemene en angstaanjagende dieren. Haaien zijn roofdieren, maar de meeste zijn voor de mens ongevaarlijk. Soorten Er bestaan ongeveer 375 soorten haaien.

Nadere informatie

Afspraak: luister naar elkaar, als je wat wil zeggen steek dan je vinger op.

Afspraak: luister naar elkaar, als je wat wil zeggen steek dan je vinger op. Op het bord: naam Vismeester Afspraak: luister naar elkaar, als je wat wil zeggen steek dan je vinger op. Voorstelronde: noem je naam, of je wel eens vist, wat je leuk vindt aan vissen. TIP 1: probeer

Nadere informatie

8.6. Ecologie van zoetwatervissen

8.6. Ecologie van zoetwatervissen 8.6. Ecologie van zoetwatervissen Een belangrijke basis voor het visstandbeheer is voldoende kennis van de zoetwatervissen en hun omgeving. Welke eisen stellen vissen aan hun leefomgeving en hoe bepaalt

Nadere informatie

Handige Harry s. Handleiding en leerdoelen - 2de graad

Handige Harry s. Handleiding en leerdoelen - 2de graad Handige Harry s Handleiding en leerdoelen - 2de graad Van een aantal dieren kunnen aantonen dat ze aangepast zijn aan hun omgeving. De vaardigheden van dieren in verband brengen met hun levenswijze Voorbeelden

Nadere informatie

Zintuigen. klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs

Zintuigen. klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs Zintuigen klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs Mensen weten wat er om hen heen gebeurt doordat ze kunnen zien, horen, proeven, ruiken en voelen. Dat doen ze met behulp van zintuigen. Jij weet dat je

Nadere informatie

Snijpracticum Pijlinktvis

Snijpracticum Pijlinktvis Snijpracticum Pijlinktvis Voedselvergaring, Vertering & Groei Deze practicumhandleiding is gemaakt door Henk-Jan Hoving, post-doc onderzoeker bij GEOMAR in Kiel (Duitsland) en Deniz Haydar, vakdidacticus

Nadere informatie

Naam: Groep: Soorten 1. Er bestaan ongeveer 34 verschillende soorten dolfijnen. Kun jij er vier opzoeken en

Naam: Groep: Soorten 1. Er bestaan ongeveer 34 verschillende soorten dolfijnen. Kun jij er vier opzoeken en WERKBLAD DOLFIJNEN Naam: Groep: Soorten 1. Er bestaan ongeveer 34 verschillende soorten dolfijnen. Kun jij er vier opzoeken en van elke dolfijn een kenmerk opschrijven? Om kenmerken van de dolfijn te vinden

Nadere informatie

W O O R D E N B O E K V A N D E V L A A M S E D I A L E C T E N

W O O R D E N B O E K V A N D E V L A A M S E D I A L E C T E N W O O R D E N B O E K V A N D E V L A A M S E D I A L E C T E N UNIVERSITEIT GENT Vragenlijst 136 Vakgroep Nederlandse Taalkunde AUGUSTUS 2002 Blandijnberg 2 9000 Gent VOEDSEL 5: VISSEN Dialect van :..................................................(stad,

Nadere informatie

Werkblad schedels groep 1

Werkblad schedels groep 1 Werkblad schedels groep 1 De lengte van het dier is ongeveer 5 keer de lengte van de schedel Hoe lang is de schedel? Meet langs de zijkant Hoe breed is de oogkas? Schedel nr 1 Schedel nr 2 Schedel nr 3

Nadere informatie

Practicum 1: Bacteriën en schimmels in de bodem.

Practicum 1: Bacteriën en schimmels in de bodem. Mens en milieu. Het leven in een bodem. Dit practicum bestaat uit 4 onderdelen: 1. Bacteriën en schimmels in de bodem. 2. Bodemdiertjes. Rol van deze beestjes in de kringloop van de stof. Dit moet verbonden

Nadere informatie

Lessuggesties creatieve lessen groep 1-2. Onderwaterwereld tekenen. Over de lessuggesties. Nodig: Voorbereiding: Uitvoering:

Lessuggesties creatieve lessen groep 1-2. Onderwaterwereld tekenen. Over de lessuggesties. Nodig: Voorbereiding: Uitvoering: Lessuggesties creatieve lessen groep 1-2 Over de lessuggesties Bij het werken binnen het thema vissen in de zee is het leuk om van de klas een kleurrijke zee te maken. U organiseert uw creatieve lessen

Nadere informatie

Leerlingboekje les 1 en 2. Schrijfopdracht 1 Welk dier is dit? Groep 6

Leerlingboekje les 1 en 2. Schrijfopdracht 1 Welk dier is dit? Groep 6 Leerlingboekje les 1 en 2 Naam: Schrijfopdracht 1 Welk dier is dit? Groep 6 Leren schrijven met peer response Tekst: M. Hoogeveen, A. van Gelderen, A. Wijnbergh Illustraties: V. van Asperen SLO, 2018 1

Nadere informatie

Aquarium. Groep 6, 7 en 8 van het basisonderwijs

Aquarium. Groep 6, 7 en 8 van het basisonderwijs Aquarium Groep 6, 7 en 8 van het basisonderwijs Hallo, welkom in Ouwehands Dierenpark! In het aquarium leven heel veel verschillende vissen en ook een paar amfibieën, zoals kikkers. In deze Doe Mee staan

Nadere informatie

Werkstuk Biologie Vissen uit de Noordzee

Werkstuk Biologie Vissen uit de Noordzee Werkstuk Biologie Vissen uit de Noordzee Werkstuk door een scholier 1335 woorden 5 juni 2005 6 116 keer beoordeeld Vak Biologie INHOUD HOOFDSTUK 1 INLEIDING HOOFDSTUK 2 PLATVISSEN HOOFDSTUK 3 RONDVISSEN

Nadere informatie

WOORDENBOEK VAN DE VLAAMSE DIALECTEN =========================================

WOORDENBOEK VAN DE VLAAMSE DIALECTEN ========================================= WOORDENBOEK VAN DE VLAAMSE DIALECTEN ========================================= UNIVERSITEIT GENT Vakgroep Nederlandse Taalkunde Blandijnberg 2 9000 Gent (tel: 091264.40.79 of 264.40.81) Vragenlijst 87

Nadere informatie

Thema 3 Voeding en je lichaam

Thema 3 Voeding en je lichaam Naut samenvatting groep 7 Mijn Malmberg Thema 3 Voeding en je lichaam Samenvatting Voeding en je lichaam Je lichaam heeft voedingsstoffen nodig. Die zitten in ons eten en drinken. Voedsel en vocht zijn

Nadere informatie

Visje,visje, in de sloot. Waterdiertjes vangen en bekijken

Visje,visje, in de sloot. Waterdiertjes vangen en bekijken Water 1 en 2 5 Visje,visje, in de sloot Waterdiertjes vangen en bekijken Doelen Begrippen Materialen Duur Inleiding (10 minuten) De leerlingen: ontdekken dat er in de sloot behalve eenden ook andere dieren

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info Skelet Hoofdstuk 1 Waarom een spreekbeurt over het skelet? Ik wil graag een spreekbeurt over het skelet houden omdat ik het een interessant onderwerp vind. Ik wil aan jullie laten zien dat het skelet niet

Nadere informatie

Herkennen van HAAIEN & ROGGEN ILVO

Herkennen van HAAIEN & ROGGEN ILVO Herkennen van HAAIEN & ROGGEN project HAROKIT ILVO Inhoudsopgave HAROkit-map Inleiding Legende Zoekkaart ID-fiches ROGGEN Stekelrog Blonde Rog Grootoogrog Kleinoogrog Gevlekte Rog Golfrog Sterrog Zandrog

Nadere informatie

jaar 1 Vissen voorbeeldles uit het thema zomer 1

jaar 1 Vissen voorbeeldles uit het thema zomer 1 OB jaar 1 Vissen voorbeeldles uit het thema zomer 1 DaVinci, Enschede 2014 www.demethodedavinci.nl www.uitgeverijdavinci.nl Met medewerking van: Michael de Wit, Jessica Huls Vormgeving: Dieneke Scholten,

Nadere informatie

Keuzeopdracht Biologie Guppy's

Keuzeopdracht Biologie Guppy's Keuzeopdracht Biologie Guppy's Keuzeopdracht door een scholier 1683 woorden 29 januari 2003 6,5 100 keer beoordeeld Vak Biologie 1. DETERMINEREN VAN EEN GUP De Guppy behoort tot de orde van de dieren omdat

Nadere informatie

Voorbereiding post 2. Hap, ik heb je! Groep 7-8

Voorbereiding post 2. Hap, ik heb je! Groep 7-8 Voorbereiding post 2 Hap, ik heb je! Groep 7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 2: Hap, ik heb je! voor groep 7 en 8. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel Werkvel Opruimen

Nadere informatie

dieren in de dierentuin

dieren in de dierentuin dieren in de groep 4-5 Geachte leerkracht, Dit lespakket ondersteunt u bij het voorbereiden van uw schoolreisje naar Burgers Zoo. Daarnaast kan het ook prima worden ingezet als u een thema over en of exotische

Nadere informatie

Toets Anatomie Opleiding Sport en Bewegen. Behaalde punten Hulpmiddelen geen

Toets Anatomie Opleiding Sport en Bewegen. Behaalde punten Hulpmiddelen geen Cijfer In te vullen voor docent In te vullen door leerling Beroepsprestatie B.P.1.3 S.B Naam leerling Toets Anatomie Opleiding Sport en Bewegen Klas SB3O1A+B Versie 1 Datum Tijdsduur 60 minuten Naam docent

Nadere informatie

Begin en eindig de les klassikaal. Tijdens de kern van de les vouwen de leerlingen individueel hun dieren aan de hand van het werkblad.

Begin en eindig de les klassikaal. Tijdens de kern van de les vouwen de leerlingen individueel hun dieren aan de hand van het werkblad. Vissen vouwen Lesbeschrijving voor de leerkracht groep 3-4 Voorbereiding Vouw zelf elke vis en de andere zeedieren volgens de instructie op het werkblad. Zo weet u hoe de dieren gevouwen moeten worden

Nadere informatie

Pagina 1/7 De Karper (Cyprinus Carpio)

Pagina 1/7 De Karper (Cyprinus Carpio) Pagina 1/7 De Karper (Cyprinus Carpio) Peter de Beer, vrijdag 18 september 2009-00:00:00 Helaas zijn de zomers in Nederland (meestal) te kort om de jonge karpertjes voldoende te laten groeien. Ze vallen

Nadere informatie

Eindrapport VISONDERZOEK TER PLAATSE VAN EN DIRECT ROND HET HATTEMS DEEL VAN BEDRIJVENTERREIN H2O

Eindrapport VISONDERZOEK TER PLAATSE VAN EN DIRECT ROND HET HATTEMS DEEL VAN BEDRIJVENTERREIN H2O Eindrapport VISONDERZOEK TER PLAATSE VAN EN DIRECT ROND HET HATTEMS DEEL VAN BEDRIJVENTERREIN H2O Eindrapport VISONDERZOEK TER PLAATSE VAN EN DIRECT ROND HET HATTEMS DEEL VAN BEDRIJVENTERREIN H2O rapportnr.

Nadere informatie

ROVERS EN HUN PROOIEN

ROVERS EN HUN PROOIEN ROVERS EN HUN PROOIEN Handleiding en leerdoelen 2de graad Je vertelt de leerlingen dat ze binnenkort op uitstap gaan naar ZOO Planckendael. Hier zie je Esther. Esther werkt nog maar pas in de zoo van Planckendael.

Nadere informatie

Examentrainer. Vragen vmbo-bk. Scan

Examentrainer. Vragen vmbo-bk. Scan THEMA 4 REGELING EXAMENTRAINER OEFENVRAGEN 3 VMBO-bk Examentrainer Vragen vmbo-bk Scan In een Engelse folder staat informatie over een bepaald apparaat. Hiermee kan het centrale zenuwstelsel onderzocht

Nadere informatie

Steeknet & Hengelvangstregistratie

Steeknet & Hengelvangstregistratie Steeknet & Hengelvangstregistratie Schepnetvissers & hengelaars gezamenlijk op pad? Jan Kranenbarg & Toine Aarts Opbouw presentatie 1. Hengelaars & schepnetters bekeken 2. Wat wordt er zoal gevangen? 3.

Nadere informatie

Winde. Willie van Emmerik Jochem Koopmans

Winde. Willie van Emmerik Jochem Koopmans Winde Willie van Emmerik Jochem Koopmans Vis van het jaar 2006 Belangrijke vissoort Sportvisserij Waterbeheer Visstandbeheer Visserij Zeer gewilde vis voor de sportvisserij Vroeger ook voor de beroepsvisserij

Nadere informatie

Handige Harry s. Handleiding en leerdoelen - 1ste graad

Handige Harry s. Handleiding en leerdoelen - 1ste graad Handige Harry s Handleiding en leerdoelen - 1ste graad Van een aantal dieren kunnen aantonen dat ze aangepast zijn aan hun omgeving. De vaardigheden van dieren in verband brengen met hun levenswijze Voorbeelden

Nadere informatie

1.Inleiding De beheerder van een productiebos wil voordat de bomen gekapt worden

1.Inleiding De beheerder van een productiebos wil voordat de bomen gekapt worden BO 6 Tijdsinvestering: Bomen meten Tijdstip: lente, zomer of herfst 1.Inleiding De beheerder van een productiebos wil voordat de bomen gekapt worden Nodig: Materiaal hoogtemeter Meetlint werkbladen potloden

Nadere informatie

EEN SPOEDCURSUS VISSEN MET DE VASTE STOK CHECK WWW.VISSENDOEJEZO.NL VOOR MEER VISTIPS!

EEN SPOEDCURSUS VISSEN MET DE VASTE STOK CHECK WWW.VISSENDOEJEZO.NL VOOR MEER VISTIPS! EEN SPOEDCURSUS VISSEN MET DE VASTE STOK CHECK WWW.VISSENDOEJEZO.NL VOOR MEER VISTIPS! DIT HEB JE NODIG 2 1 9 4 5 11 8 6 16 12 13 14 15 17 3 4 7 10 De eerste hengel die vissers gebruiken is meestal een

Nadere informatie

GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 3. Zintuigen

GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 3. Zintuigen GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 3 Zintuigen 1 INLEIDING Zintuigcellen Reuk-, smaak- en PH-sensoren Smaakzintuig Warmte- en koudesensoren Tast-, druk- en pijnsensoren Fotosensoren 2 ZINTUIGEN VORMEN DE VERBINDING

Nadere informatie

Nieuwsbrief 18 van RAVON Afdeling Utrecht Maart 2015

Nieuwsbrief 18 van RAVON Afdeling Utrecht Maart 2015 Nieuwsbrief 18 van RAVON Afdeling Utrecht Maart 2015 Contactpersoon RAVON Utrecht Wim de Wild wim.de.wild@ziggo.nl tel. 030-6963771 RAVON Utrecht verstuurt onregelmatig een nieuwsbrief naar de RAVON waarnemers

Nadere informatie

Handige Harry s. Handleiding en leerdoelen - 3de graad

Handige Harry s. Handleiding en leerdoelen - 3de graad Handige Harry s Handleiding en leerdoelen - 3de graad Van een aantal dieren kunnen aantonen dat ze aangepast zijn aan hun omgeving. De vaardigheden van dieren in verband brengen met hun levenswijze Voorbeelden

Nadere informatie

LESPAKKET ORDENING EN EVOLUTIE

LESPAKKET ORDENING EN EVOLUTIE LESPAKKET ORDENING VMBO EN EVOLUTIE Naam Docent Klas LEKKER BEESTEN TUSSEN DE DIEREN Dierenrijk is onderdeel van WELKOM IN DIERENRIJK KENMERKEN Om ervoor te zorgen dat je een leuke en leerzame excursie

Nadere informatie

DE CALIFORNISCHE ZEELEEUW

DE CALIFORNISCHE ZEELEEUW DE CALIFORNISCHE ZEELEEUW Zwemmende acrobaat De Californische zeeleeuw is één van de meest elegante waterdieren die er bestaat. Met snelheden van wel 40 kilometer per uur schiet hij als een pijl door het

Nadere informatie

Verwerkingsles biodiversiteit onderbouw

Verwerkingsles biodiversiteit onderbouw Verwerkingsles biodiversiteit onderbouw Doelen: Kinderen weten dat sommige dieren, zoals kikkers en vlinders, gedaanteverwisselingen doormaken tijdens hun leven Kinderen ontdekken dat rupsen en vlinders

Nadere informatie

Ontwerp je eigen superbijzondere dier

Ontwerp je eigen superbijzondere dier Ontwerp je eigen superbijzondere dier Activiteit in de klas Doelgroep: basisonderwijs groep 1 t/m 4 Duur: ongeveer 1 uur Doelen: - Leerlingen zien hoe divers de natuur is; - Leerlingen denken na over vorm

Nadere informatie

inhoud 1. Dolfijnen 2. De bouw van een dolfijn 3. De zintuigen 4. De school 5. Voedsel 6. Sprongen en spel 8. Gevaar! 9.

inhoud 1. Dolfijnen 2. De bouw van een dolfijn 3. De zintuigen 4. De school 5. Voedsel 6. Sprongen en spel 8. Gevaar! 9. Dolfijnen inhoud 1. Dolfijnen 3 2. De bouw van een dolfijn 4 3. De zintuigen 6 4. De school 7 5. Voedsel 8 6. Sprongen en spel 9 8. Gevaar! 10 9. Soorten dolfijnen 11 10. Filmpje 15 Pluskaarten 16 Bronnen

Nadere informatie

Wie eet wie en wie eet wat?

Wie eet wie en wie eet wat? Leerkracht Wie eet wie en wie eet wat? Maak een voedselweb Inhoud in het kort In deze les krijgen de leerlingen een beeld van de relaties tussen dieren en planten. Leerlingen maken een voedselweb van één

Nadere informatie

LESBESCHRIJVING GROEP 1-2

LESBESCHRIJVING GROEP 1-2 LESBESCHRIJVING GROEP 1-2 DOELEN: Leerlingen weten welke walvissen er in de Noordzee leven. Leerlingen weten welk voedsel de walvissen eten. Leerlingen weten op welke manier de walvissen met elkaar communiceren.

Nadere informatie

Excursie IJsselmeer visserij. Groep 5 t/m 8. Door Mar en Klif

Excursie IJsselmeer visserij. Groep 5 t/m 8. Door Mar en Klif Excursie IJsselmeer visserij Groep 5 t/m 8 Door Mar en Klif Inhoudsopgave Algemene informatie p. 3 Achtergrond informatie p. 5 Lessuggesties p. 7 Werkbladen p. 10 Colofon Het project Educatief IJsselmeervissen

Nadere informatie

Kijk je mee? Oerwoud. 2006, Parasol N.V. België

Kijk je mee? Oerwoud. 2006, Parasol N.V. België Kijk je mee? Oerwoud 2006, Parasol N.V. België Pag. 2 Inhoudsopgave In het oerwoud 3 De luiaard 4 De toekan 5 De jaguar 6 De leguaan 7 De tapir 8 De papegaai 9 De aap 10 De adder 11 Lianen 12 Woordenlijst

Nadere informatie

5,9. Werkstuk door een scholier 1643 woorden 13 oktober keer beoordeeld. Inleiding

5,9. Werkstuk door een scholier 1643 woorden 13 oktober keer beoordeeld. Inleiding Werkstuk door een scholier 1643 woorden 13 oktober 2005 5,9 357 keer beoordeeld Vak Biologie Inleiding Ik heb dit onderwerp gekozen omdat ik graag wat meer zou willen weten over de witte haai. Vooral omdat

Nadere informatie

Eddy Lammens, RWS WVL

Eddy Lammens, RWS WVL RWS Water, Verkeer en Leefomgeving Uitzetten en onttrekken van vis Waar komen we vandaan, waar gaan we naar toe? Eddy Lammens, RWS WVL 1 9-5-201212-4-20128-912-4-20128-9 November 2011 Waarom is dit thema

Nadere informatie

Exoten in zoetwater: vissen

Exoten in zoetwater: vissen Indicator 7 juli 2009 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aantal soorten vissen dat zich

Nadere informatie

Gaswisseling. Samenvatting voor de toets

Gaswisseling. Samenvatting voor de toets Gaswisseling Samenvatting voor de toets Inhoudsopgave Gaswisseling bij verschillende diergroepen Ademhalingsstelsel Route van ingeademde lucht Longblaasjes en haarvaten Huig en strotklepje Ribademhaling

Nadere informatie

Samenvatting project natuur zintuigen

Samenvatting project natuur zintuigen Samenvatting project natuur zintuigen Let op: De plaatjes hoef je niet te leren! Samenvatting van de huid Hoe voel je? In je huid zitten drukreceptoren die gestimuleerd worden door jouw vinger. Ze sturen

Nadere informatie

Werkblad slootdiertjes

Werkblad slootdiertjes Werkblad slootdiertjes Hoe groot is het dier? Hoeveel poten heeft het dier? Hoe ziet de achterkant van het dier eruit? Zit er bij de kop rode franje? Heeft het dier een schelp? Hoe heet het dier? 0, 4,

Nadere informatie

jaar 1 Dieren en hun vacht voorbeeldles uit het thema wie ben ik?

jaar 1 Dieren en hun vacht voorbeeldles uit het thema wie ben ik? MB jaar 1 Dieren en hun vacht voorbeeldles uit het thema wie ben ik? DaVinci, Enschede 2014 www.demethodedavinci.nl www.uitgeverijdavinci.nl Met medewerking van: Michael de Wit, Jessica Huls Vormgeving:

Nadere informatie

Voorbereiding post 2. Hap, ik heb je! Groep 4-5-6

Voorbereiding post 2. Hap, ik heb je! Groep 4-5-6 Voorbereiding post 2 Hap, ik heb je! Groep 4-5-6 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 2: Hap, ik heb je! voor groep 4, 5 en 6. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel Werkvel

Nadere informatie

Het vak biologie kennis MN001 Een biologische tekening maken praktijk MN005 Werken met een loep praktijk MN008

Het vak biologie kennis MN001 Een biologische tekening maken praktijk MN005 Werken met een loep praktijk MN008 Biologie Over Bloqs Wie is Bloqs? Bloqs is een educatieve uitgeverij die innovatieve producten en diensten aanbiedt. Bloqs staat voor bouwen aan leren. Onze visie is dat u als docent of school zelf het

Nadere informatie

Endothermie komt alleen bij grote vissoorten voor. verhouding, ongunstig is om endotherm te zijn.

Endothermie komt alleen bij grote vissoorten voor. verhouding, ongunstig is om endotherm te zijn. De lauwbloedige koningsvis Sommige vissen zijn lauwbloedig : ze produceren relatief veel warmte in hun lichaam, waardoor ze warmer zijn dan het koude water waarin ze leven. Welke aanpassingen hebben dergelijke

Nadere informatie

Ordening. Voor groep 6, 7 en 8 van het basisonderwijs. D M O B - B & E - j u l i - 2 0 1 2

Ordening. Voor groep 6, 7 en 8 van het basisonderwijs. D M O B - B & E - j u l i - 2 0 1 2 Ordening Voor groep 6, 7 en 8 van het basisonderwijs D M O B - B & E - j u l i - 2 0 1 2 1 In de dierentuin leven heel veel dieren. Sommige lijken op elkaar, andere juist helemaal niet. Door te kijken

Nadere informatie

Lesbrief Bij, wesp, hommel of zweefvlieg? 1

Lesbrief Bij, wesp, hommel of zweefvlieg? 1 Bij, wesp, hommel of zweefvlieg? 1 Doelgroep: Groep 4 t/m 8 Lesduur: Werkvorm: Leerstofgebied: ± 45 minuten Groepjes of zelfstandig Wereldoriëntatie Doel van de opdracht: Het leren herkennen van een bij,

Nadere informatie

1. Zintuigen bij dieren

1. Zintuigen bij dieren 1. Zintuigen bij dieren Afb. 1 De zijlijn. 1 bij een vis 2 bij een kikker zijlijn zijlijn Sommige dieren hebben zintuigen die bij mensen niet voorkomen. Zulke zintuigen stellen hen in staat om te reageren

Nadere informatie

Voorbereiding post 5. Bochten in beken Groep 4-5-6

Voorbereiding post 5. Bochten in beken Groep 4-5-6 Voorbereiding post 5 Bochten in beken Groep 4-5-6 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 5: Bochten in beken, voor groep 4, 5 en 6. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel Werkbladen

Nadere informatie

SPREEKBEURT VUURSTAARTLABEO

SPREEKBEURT VUURSTAARTLABEO SPREEKBEURT VUURSTAARTLABEO l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE VUURSTAARTLABEO

Nadere informatie

watervlooien onder de microscoop watervlooien Watervlooien zijn kleine zoetwaterkreetjes die voorkomen in sloten, plassen en vijvers.

watervlooien onder de microscoop watervlooien Watervlooien zijn kleine zoetwaterkreetjes die voorkomen in sloten, plassen en vijvers. Havo/Vwo 60 minuten watervlooien Watervlooien zijn kleine zoetwaterkreetjes die voorkomen in sloten, plassen en vijvers. leefomgeving van de watervlo watervlooien op ware grote Zoek op Internet naar informatie

Nadere informatie

Augmented Reality in de biologieles

Augmented Reality in de biologieles Augmented Anatomy Educatief Programma Augmented Reality in de biologieles Augmented Reality betekent letterlijk toegevoegde realiteit. Iets wat er in werkelijkheid niet is, wordt op het beeldscherm toegevoegd

Nadere informatie

Waterboekje 2016-2018

Waterboekje 2016-2018 Waterboekje 2016-2018 In deze viswateren, behorend bij de VISpas van Onder Ons mag gevist worden met twee hengels en alle wettelijke toegestane aassoorten, tenzij anders aangegeven bij de wateren. Dit

Nadere informatie

Aantekeningen Hoofdstuk 2: Planten, dieren, mensen BBL. 2.1 Namen 1 Hoe komen planten en dieren aan hun naam? De naam van een plant of een dier kan: *

Aantekeningen Hoofdstuk 2: Planten, dieren, mensen BBL. 2.1 Namen 1 Hoe komen planten en dieren aan hun naam? De naam van een plant of een dier kan: * Aantekeningen Hoofdstuk 2: Planten, dieren, mensen BBL 2.1 Namen 1 Hoe komen planten en dieren aan hun naam? De naam van een plant of een dier kan: * * * 2 Hoe kun je de naam van een organisme opzoeken?

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Oriëntatie Herkennen van diersoorten en rassen Voeren van dieren Huisvesten van dieren...

Inhoudsopgave. Oriëntatie Herkennen van diersoorten en rassen Voeren van dieren Huisvesten van dieren... Inhoudsopgave Oriëntatie... 7 1. Herkennen van diersoorten en rassen...8 1.1 Ordenen van dieren...8 1.2 Diersoorten en rassen...10 1.3 Keuze diersoorten met behulp van raskenmerken...13 1.4 Het fokken

Nadere informatie

Lesbrief Bij, wesp, hommel of zweefvlieg

Lesbrief Bij, wesp, hommel of zweefvlieg Lesbrief Bij, wesp, hommel of zweefvlieg Doelgroep: Groep 4 t/m 8 Leerstofgebied: Natuur en techniek Werkvorm: Klassikaal en deels alleen Duur: ± 45 minuten Doel van de opdracht: Leerlingen leren over

Nadere informatie

- Prikkels worden opgevangen - Prikkels worden omgezet in impulsen (elektrische stroomstootjes)

- Prikkels worden opgevangen - Prikkels worden omgezet in impulsen (elektrische stroomstootjes) Samenvatting Thema 7: Zintuiglijke waarneming Basisstof 1 Prikkel: invloed van buitenaf (milieu) op een organisme Adequate prikkel: de prikkel die geschikt is voor een bepaald zintuig: - Lichtprikkels

Nadere informatie

Dolfijnen behoren tot de walvisachtigen. Er bestaan 2 soorten walvissen:

Dolfijnen behoren tot de walvisachtigen. Er bestaan 2 soorten walvissen: Dolfijn Familie Dolfijnen behoren tot de walvisachtigen. Er bestaan 2 soorten walvissen: Baleinwalvissen: deze walvissen worden zo genoemd omdat ze in hun bek geen tanden hebben. Maar een soort lange draden,

Nadere informatie

Bijlage XXXIV. Lijst van de milieu-inbreuken, ter uitvoering van artikel , 1, f), en , derde lid, van het decreet

Bijlage XXXIV. Lijst van de milieu-inbreuken, ter uitvoering van artikel , 1, f), en , derde lid, van het decreet Bijlage 16 bij het besluit van de Vlaamse Regering van. tot wijziging van diverse bepalingen van het besluit van de Vlaamse Regering van 12 december 2008 tot uitvoering van titel XVI van het decreet van

Nadere informatie

Een vis met vleugels. Dit is een uitgave van: Strandweg 13 (boulevard) 2586 JK Den Haag 070-3542100. www.sealife.nl

Een vis met vleugels. Dit is een uitgave van: Strandweg 13 (boulevard) 2586 JK Den Haag 070-3542100. www.sealife.nl Een vis met vleugels Dit is een uitgave van: Strandweg 13 (boulevard) 2586 JK Den Haag 070-3542100 www.sealife.nl 1 Roggen zijn rare snuiters Stel je eens voor. Je ligt met je neus en mond in het zand

Nadere informatie

Creepy Griezelbeesten. Handleiding en leerdoelen - 2de graad

Creepy Griezelbeesten. Handleiding en leerdoelen - 2de graad Creepy Griezelbeesten Handleiding en leerdoelen - 2de graad Partnerwerk Geef de leerlingen de volgende opdracht. De leerlingen proberen de onderlijnde woorden op hun werkblad in te vullen als invuloefening.

Nadere informatie

Opmerking voor de docent. Dieren determineren. Werkwijze

Opmerking voor de docent. Dieren determineren. Werkwijze Opmerking voor de docent. Verspreid door het lokaal ongeveer 30 dieren met een nummer en de naam van de soort. Gebruik preparaten, opgezette dieren eventueel platen. Vermeld eventueel bij het dier enkele

Nadere informatie

DE DAPPERE REIZIGER WERKBLAD DE STEKELBAARS: 1. DE STEKELBAARS IN BEELD 2. DAPPERE REIZIGER. De stekelbaars is een veelvoorkomend visje in Nederland.

DE DAPPERE REIZIGER WERKBLAD DE STEKELBAARS: 1. DE STEKELBAARS IN BEELD 2. DAPPERE REIZIGER. De stekelbaars is een veelvoorkomend visje in Nederland. WERKBLAD DE STEKELBAARS: DE DAPPERE REIZIGER Naam 1. DE STEKELBAARS IN BEELD Groep 2. DAPPERE REIZIGER De stekelbaars is een veelvoorkomend visje in Nederland. Bekijk het clipje De dappere reiziger. Bekijk

Nadere informatie

Overleving ondermaatse zeebaars

Overleving ondermaatse zeebaars Overleving ondermaatse zeebaars Catch & Release lijngevangen zeebaars 21 December 2016, Pieke Molenaar Europese Unie, Europees Fonds voor Maritieme Zaken en Visserij Presentatie ter beantwoording van een

Nadere informatie

basisstof 1 gaswisseling bij dieren om te onthouden

basisstof 1 gaswisseling bij dieren om te onthouden 1 gaswisseling bij dieren Ademhaling: opnemen van zuurstof en afgeven van koolstofdioxide. Een ander woord voor ademhaling is gaswisseling. Zuurstof is nodig voor de verbranding. Koolstofdioxide komt bij

Nadere informatie