Verkenning AWBZ-functie extramurale Persoonlijke Verzorging

Transcriptie

1 Verkenning AWBZ-functie extramurale Persoonlijke Verzorging Enschede, 11 september 2012 NV/12/1936/ovpv drs. Sylvia Schutte ir. Nienke van Vliet

2 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Wat is Persoonlijke Verzorging? AWBZ en de functie Persoonlijke Verzorging De functie Persoonlijke Verzorging Welke mensen betreft het? Doelgroep en indicatiecriteria Klantgroepen Relevante overwegingen in relatie tot (eventuele) overheveling(en) Hoe wordt Persoonlijke Verzorging nu georganiseerd? Inleiding Hoe wordt Persoonlijke Verzorging geïndiceerd? Van zorgbehoefte naar... indicatiestelling Welke partijen bieden de functie Persoonlijke Verzorging aan? Hoe wordt Persoonlijke Verzorging gefinancierd en verantwoord? Van zorglevering naar zorgregistratie/ -declaratie en verantwoording Huidige belemmeringen door twee verschillende financieringsdomeinen Wmo en. AWBZ Relevante overwegingen in relatie tot (eventuele) overheveling(en) Welke cijfermatige overzichten zijn er beschikbaar? Hoeveel mensen betreft het en is hier in de afgelopen jaren ook een groei in waar te nemen? Hoeveel uren worden er gemiddeld geïndiceerd en is hier in de afgelopen jaren.. ook een groei in waar te nemen? Welk budget is er met Persoonlijke Verzorging gemoeid en is er in de afgelopen.. jaren ook een stijging waar te nemen? In hoeverre en in welke mate wordt in de uitvoering de functie ook gecombineerd met andere AWBZ-functies? Hoeveel mensen maken gebruik van een pgb? Persoonlijke Verzorging kortdurend of langdurig Overlap met enerzijds het Wmo domein (inclusief Begeleiding) en het WWB... domein en anderzijds het medische en AWBZ domein Overzicht cijfers Relevante overwegingen in relatie tot (eventuele) overheveling(en) Persoonlijke Verzorging en ZZP 1, ZZP 2 en ZZP 3? Aard en omvang PV in ZZP Aantal cliënten met ZZP Verzilveringsmogelijkheden ZZP Relevante overwegingen in relatie tot (eventuele) overheveling(en) NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 2 van 41

3 Bijlage 1. Vragen G Bijlage 2. Activiteiten van Persoonlijke Verzorging en de handelingen die... daarvan deel kunnen uitmaken Bijlage 3. Standaard Indicatie Protocollen Persoonlijke Verzorging en... herindicaties via taakmandaat Bijlage 4. ZZP 1-3 en Persoonlijke Verzorging NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 3 van 41

4 Samenvatting Persoonlijke verzorging is een vorm van zorg, binnen de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). De AWBZ biedt langdurige zorg aan mensen die dit als gevolg van een ziekte of beperking nodig hebben. Mensen die recht hebben op Persoonlijke Verzorging kunnen bijvoorbeeld hulp krijgen bij het wassen en aankleden, bij het in en uit bed gaan, bij de toiletgang of bij het aanbrengen/verwijderen van protheses. Deze zorg kan zowel intramuraal worden geboden, dat wil zeggen aan cliënten die verblijven in een zorginstelling, als extramuraal. In het laatste geval gaat het meestal om zorg in de thuissituatie van een cliënt. Er is al lange tijd een discussie gaande over de houdbaarheid van de AWBZ. De afgelopen jaren zijn diverse maatregelen genomen om de AWBZ en de toestroom van cliënten tot de AWBZ te beperken. Met ingang van 1 januari 2013 worden de mogelijkheden om intramuraal te verblijven in de AWBZ beperkt (de zogenaamde afschaffing van ZZP 1 tot en met 3). De Taskforce Beheersing Zorguitgaven 1 adviseert de functie extramurale Persoonlijke Verzorging over te hevelen naar de Wmo omdat dit meer maatwerk en samenhang mogelijk zou maken (zie Naar beter betaalbare zorg, juni 2012, p. 36). Of dit daadwerkelijk gaat gebeuren is afhankelijk van de uitkomst van de verkiezingen van 12 september 2012 en de daaropvolgende kabinetsformatie. Het G32-stedennetwerk wil zich oriënteren op deze mogelijke nieuwe taak, in samenhang met de veranderingen rondom intramuraal verblijf. Men heeft ons, bureau HHM, gevraagd om een verkenning uit te voeren. Het resultaat van deze verkenning wordt beschreven in deze rapportage. Op basis hiervan wil de G-32 een visie ontwikkelen. In deze rapportage wordt achtereenvolgens ingegaan op de AWBZ en de inhoud van deze functie Persoonlijke Verzorging, op de cliënten die Persoonlijke Verzorging ontvangen en op de wijze waarop deze functie is georganiseerd. Ook wordt de overlap met andere financieringsdomeinen zoals de Wmo en de Zorgverzekeringswet (ZvW) beschreven. Verder wordt vermeld wat de aantallen cliënten zijn die recht hebben op deze zorg, welke aantallen cliënten deze zorg daadwerkelijk afnemen, welke uren zij gemiddeld per week afnemen en welke kosten daarmee zijn gemoeid. Omdat deze gegevens op verschillende peilmomenten worden gepresenteerd, is het ook mogelijk de groei in de afgelopen jaren te bepalen. De rapportage eindigt met een beschrijving van de Persoonlijke Verzorging die binnen verblijf wordt geboden. Het betreft hier de lichte verblijfscategorieën (ZZP 1 tot en met 3) die per 2013 worden afgeschaft. 1 Deze taskforce is ingesteld door de bewindspersonen van VWS en de minister van Financiën met als doel: de ontwikkeling van een realistische strategie en het doen van concrete voorstellen om de collectieve zorguitgaven op de middellange termijn beter te beheersen en op een houdbaar groeipad te krijgen (zie Naar beter betaalbare zorg, p. 4). NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 4 van 41

5 Met uitzondering van de inleidende hoofdstukken, wordt elk hoofdstuk steeds afgesloten met relevante overwegingen in relatie tot eventuele overheveling. De inhoud van deze rapportage is gebaseerd op diverse beschikbare publicaties en databestanden van (landelijke) zorgpartijen en op eigen onderzoeksmateriaal van ons bureau. Waar nodig is de informatie getoetst en/of aangevuld via gesprekken met zorgaanbieders. Wij zijn van mening dat onze rapportage daarmee een compleet overzicht biedt van de Persoonlijke Verzorging in relatie tot de (eventuele) wijzigingen in de AWBZ. NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 5 van 41

6 1. Inleiding Aanleiding Het G32-stedennetwerk wil zich voorbereiden op mogelijke maatregelen van het nieuwe kabinet, waaronder de eventuele overheveling van de Persoonlijke Verzorging vanuit de AWBZ naar de Wmo. Men wil op korte termijn een visie ontwikkelen op deze eventuele overheveling. Daarbij speelt met name de vraag wat vanuit de burger gezien de beste plek is voor deze functie: de Wmo, de ZVW of, zoals het nu is geregeld, de AWBZ. Om tot een goed antwoord op deze vraag te komen, heeft u, als G32- stedennetwerk, ons gevraagd een verkenning uit te voeren naar de AWBZ-functie extramurale Persoonlijke Verzorging (PV), mede in relatie tot de voorgenomen veranderingen rond de ZZP s 1-3. U heeft daarbij enkele vragen geformuleerd. Zie hiervoor bijlage 1. Aanpak In deze rapportage beantwoorden wij deze vragen. Wij hebben de volgende aanpak gehanteerd: 1. Deskresearch: uit de publicaties die zijn verschenen over Persoonlijke Verzorging en de bij ons beschikbare databestanden, hebben wij de gevraagde en benodigde informatie verzameld. Wij beschikken over eigen publicaties en hebben ook gekeken naar andere bronnen. In de diverse hoofstukken verwijzen wij daarnaar. 2. Veldcheck: bij een aantal zorgaanbieders hebben wij de bevindingen uit de deskresearch getoetst aan de dagelijkse praktijk. Het betrof de volgende soort aanbieders: a. een brede V&V-aanbieder; b. een aanbieder gehandicaptenzorg; c. een GGZ-aanbieder (RIBW); d. een organisatie in de LVG-sector; e. een organisatie in de ZG-sector; f. een adl-clusterwoning. Ook hebben we de bevindingen getoetst bij een aantal cliëntenorganisaties: a. CSO: Centrale Samenwerkende Ouderenorganisaties; b. LOC: landelijke cliëntenorganisatie die medezeggenschapsorganen vertegenwoordigt in de sectoren van verzorging, verpleging, thuiszorg, geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg, maatschappelijke opvang, vrouwenopvang en welzijn en maatschappelijke dienstverlening. Leeswijzer In hoofdstuk 2 tot en met 4 vindt u de inhoudelijk kwalitatieve teksten over Persoonlijke Verzorging. De beschikbare cijfermatige overzichten geven we zoveel mogelijk weer in hoofdstuk 5. Tot slot gaan we in hoofdstuk 6 in op de Persoonlijke Verzorging die in het kader van Zorgzwaartepakketten wordt geboden. NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 6 van 41

7 2. Wat is Persoonlijke Verzorging? 2.1 AWBZ en de functie Persoonlijke Verzorging 2 Persoonlijke verzorging is zorg op grond van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). De AWBZ is een volksverzekering bedoeld voor mensen die langdurige en complexe zorg nodig hebben vanwege een ziekte of een beperking, bijvoorbeeld als gevolg van ouderdom. Iedereen die in Nederland woont en/of werkt is verzekerd voor AWBZ-zorg. Mogelijke zorg vanuit de AWBZ Naast Persoonlijke Verzorging is ook de volgende zorg op dit moment mogelijk op grond van de AWBZ: Verpleging: medische hulp, zoals wondverzorging en injecties, of hulp bij zelf leren injecteren of het geven van sondevoeding, mits dit op advies van een medisch specialist (zijnde niet de huisarts) en onder zijn of haar verantwoordelijkheid wordt geïndiceerd. Begeleiding: activiteiten die de zelfredzaamheid van cliënten bevorderen, behouden of compenseren. Behandeling: herstel of voorkomen van verergering van een aandoening (bijvoorbeeld behandeling als onderdeel van de totale zorgverlening in een verpleeghuis), of het aanleren van vaardigheden of gedrag (bijvoorbeeld het leren omgaan met woedeaanvallen). Kortdurend Verblijf: logeren in een instelling voor maximaal drie etmalen per week, alleen als er permanent toezicht en ontlasting van de mantelzorger die gebruikelijke zorg levert noodzakelijk is. Verblijf in een instelling: bijvoorbeeld een verpleeghuis, een verzorgingshuis, een instelling voor gehandicapten, een geestelijke gezondheidszorginstelling of een Regionale Instelling voor Beschermd Wonen (RIBW). Dit worden de functies van de AWBZ genoemd. De functies (extramurale) begeleiding en kortdurend verblijf zouden aanvankelijk met ingang van 2013 worden gedecentraliseerd naar gemeenten. Op 5 juni 2012 is deze maatregel door de Tweede Kamer controversieel verklaard. De functie Persoonlijke Verzorging is onderwerp van deze rapportage. In de periode 1 januari 2012 tot 1 januari 2014 bestaat ook een tijdelijke aanspraak 'ADL-assistentie' 3 waarin ook Persoonlijke Verzorging (naast andere zorg) wordt geboden. Wij - en ook een aanbieder van ADL-clusterwoningen - gaan er vooralsnog van uit dat de Persoonlijke Verzorging die in dit verband wordt geboden, niet wordt gedecentraliseerd naar de Wmo, omdat het onderdeel uitmaakt van één pakket aan zorg. We nemen dit in dit onderzoek daarom verder niet mee. 2 Bronnen: Beleidsregels indicatiestelling AWBZ 2012 van het ministerie van VWS, AWBZ-zorgkompas van het CVZ, CIZ Indicatiewijzer van het CIZ. 3 Het gaat om cliënten in een zogenaamde ADL-clusterwoning. Dit zijn aangepaste woningen, voor meestal mensen met een lichamelijke handicap, die wel de regie over hun leven kunnen voeren. Zij ontvangen direct oproepbare persoonlijke assistentie bij algemene dagelijkse levensverrichtingen. Vanaf 2014 gaat dit naar verwachting over in een AWBZ-brede aanspraak 24-uurszorg op afroep met alarmopvolging (zie Indicatiewijzer CIZ, vanaf pagina 227). Mocht deze zorg wel naar de Wmo worden gedecentraliseerd, dan betekent dit dat de gemeenten ook verantwoordelijk worden voor cliënten in ADL-clusterwoningen. NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 7 van 41

8 Intramuraal Extramuraal In totaal zijn met deze functies de volgende aantallen cliënten en kosten gemoeid 4 : Functie Aantal unieke cliënten op 1 januari 2012 Totale kosten in 2011 Persoonlijke verzorging Verpleging Begeleiding Begeleiding dagbesteding Behandeling? Overig extramuraal Kortdurend verblijf ? Volledig pakket thuis Dagbesteding met Verblijf (GHZ en GGZ) ZZP Verpleging & Verzorging ZZP Gehandicaptenzorg (incl. LVG) ZZP Geestelijke Gezondheidszorg Totaal > Tabel 1. Cliënten en kosten AWBZ Op 1 januari 2012 waren er unieke cliënten met een extramurale indicatie en unieke cliënten met een intramurale indicatie. Bij de intramurale indicaties staat het volledig pakket thuis vermeld. Dit is een variant van de functie Verblijf. Zie voor toelichting paragraaf 6.3. De functie Verblijf wordt verder uitgedrukt in ZZP s, oftewel zorgzwaartepakketten. 2.2 De functie Persoonlijke Verzorging Wat de functie Persoonlijke Verzorging inhoudt, staat vermeld in artikel 4 van het Besluit zorgaanspraken: Persoonlijke Verzorging omvat het ondersteunen bij of het overnemen van activiteiten op het gebied van de persoonlijke verzorging* in verband met een somatische, psychogeriatrische of psychiatrische aandoening of beperking, een verstandelijke, lichamelijke of zintuiglijke handicap, gericht op het opheffen van een tekort aan zelfredzaamheid. * Persoonlijke verzorging (niet de functie) is alles wat mensen gebruikelijk als zelfzorg uitvoeren, zoals douchen, aankleden, scheren, ogen druppelen of naar het toilet gaan. Het kan ook gaan om de persoonlijke verzorging die nodig is in verband met een gezondheidsprobleem (zoals stoma, sonde). 4 Bronnen: CIZ basisrapportage en CVZ zorgcijfers. NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 8 van 41

9 Doelstelling functie Het doel van Persoonlijke Verzorging is het opheffen van een tekort aan zelfredzaamheid bij activiteiten op het gebied van de algemeen dagelijkse levensverrichtingen (ADL). (Indicatiewijzer CIZ 5.50, p. 68). Inhoud functie Bovenvermelde doelstelling wordt gerealiseerd door het ondersteunen bij, het stimuleren van, het aanleren van of het overnemen van activiteiten op het gebied van de persoonlijke verzorging. Daarbij is ook zorg inbegrepen die in directe relatie staat tot persoonlijke verzorging, bijvoorbeeld het opmaken van het bed tijdens het wassen van een bedlegerige verzekerde. (Indicatiewijzer, p. 68). Het kan gaan om de volgende activiteiten. zich wassen; zich kleden; in en uit bed gaan; zich verplaatsen in zit- of lighouding (hulp bij beweging, houding); naar toilet gaan en zich reinigen (c.q. incontinentiemateriaal verwisselen); eten en drinken; ondersteuning bij uitscheiding; sondevoeding; medicatie; persoonlijke zorg voor tanden, haren, nagels, huid; aanbrengen/verwijderen van prothese; aanleren en begeleiden van PV-activiteiten. Bij deze activiteiten zijn diverse handelingen te onderscheiden, bijvoorbeeld delen van het lichaam of gehele lichaam wassen. Zie bijlage 2 voor het volledige overzicht van deze handelingen. Voorbehouden handelingen 5, zoals injecteren, vallen niet onder Persoonlijke Verzorging. 2.3 Onderscheid Persoonlijke Verzorging en aanverwante functies in de AWBZ Onderscheid Persoonlijke Verzorging en Verpleging 6 De afbakening tussen de functies Persoonlijke Verzorging en Verpleging is in de praktijk moeizaam, wordt niet eenduidig uitgelegd en geeft veel aanleiding tot discussie. Het is de taak van het College voor zorgverzekeringen om als pakketbeheerder duidelijkheid te geven over de inhoud en grenzen van de verzekerde zorg, in dit geval de genoemde functies. Er zijn twee criteria die bepalend zijn voor het onderscheid: is er sprake van een handeling die iemand zelf kan uitvoeren; en is er sprake van een zogenaamde lokaal intacte huid. Activiteiten waarvan het gebruikelijk is dat verzekerden die kunnen uitvoeren, en handelingen waarbij sprake is van een lokaal intacte huid (zie bijlage 2 voor die handelingen) horen thuis onder de functie Persoonlijke Verzorging. Handelingen 5 Het gaat om handelingen die zijn voorbehouden aan zorgverleners die een zogenaamde BIGregistratie hebben. 6 AWBZ-zorgkompas van het CVZ. NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 9 van 41

10 waarbij sprake is van een niet intacte huid of waarvoor specifieke deskundigheid is vereist, vallen onder de functie Verpleging. Onderscheid tussen Persoonlijke Verzorging en Begeleiding 78 Wanneer er naast lichte beperkingen bij persoonlijke zorg ook beperkingen zijn op het gebied van de sociale redzaamheid, kan er voor de zogenoemde zorg met de handen op de rug een aanspraak zijn op Persoonlijke Verzorging. Het gaat dan om toezicht, aansturen en stimuleren bij het zelf uitvoeren van deze persoonlijke zorg door de verzekerde. De hulp is tijdens het uitvoeren van de PV-activiteit fysiek bij de verzekerde aanwezig. Hulp bij het plannen en evalueren van de persoonlijke zorg kan ook onderdeel vormen van de aanspraak op de functie Begeleiding. De hulp is dan niet noodzakelijk aanwezig tijdens het uitvoeren van de Begeleiding bij de Persoonlijke Verzorging. 7 Beleidsregels indicatiestelling AWBZ 2012 van het ministerie van VWS. 8 In de literatuur van VWS, CIZ en CVZ wordt niet aangegeven dat het hier ook om diffuus onderscheid zou gaan. NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 10 van 41

11 3. Welke mensen betreft het? 3.1 Doelgroep en indicatiecriteria Om in aanmerking te komen voor zorg uit de AWBZ, waaronder Persoonlijke Verzorging, moet sprake zijn van een zogenaamde grondslag. Een grondslag is een medische reden waardoor een cliënt in aanmerking komt voor AWBZ-zorg. De volgende grondslagen kunnen recht geven op AWBZ-zorg: een somatische aandoening of beperking; een psychogeriatrische aandoening of beperking; een psychiatrische aandoening; een verstandelijke handicap; een lichamelijke handicap; een zintuiglijke handicap. Voor de functie Persoonlijke Verzorging geldt dat alle grondslagen recht kunnen geven op deze functie. Daarvoor moet wel zijn vastgesteld dat de verzekerde (en/of gebruikelijke zorger): 1. beperkingen heeft op het gebied van persoonlijke zorg; en 2a. de vaardigheden/kennis mist om de persoonlijke zorg zelfstandig uit te voeren en deze vaardigheden/kennis ook niet kan aanleren; of 2b de vaardigheden/kennis mist om de persoonlijke zorg zelfstandig uit te voeren, maar wel leerbaar/trainbaar is om de handelingen rondom de persoonlijke zorg aan te leren. (zie CIZ Indicatiewijzer, pagina 69). Gebruikelijke zorg Het CIZ moet bij het vaststellen van de benodigde zorg en ondersteuning rekening houden met mogelijke alternatieve vormen van zorg. Het gaat dan onder meer om gebruikelijke zorg en (vrijwillige) mantelzorg. Als hiervan sprake is, dan wordt dit in mindering gebracht op de omvang van het indicatiebesluit. Gebruikelijke zorg (zie ook hoofdstuk 4 van de Indicatiewijzer van het CIZ) is de normale, dagelijkse zorg die partners, ouders, inwonende kinderen of andere huisgenoten geacht worden aan elkaar onderling te bieden. Wanneer sprake is van gebruikelijke zorg is er geen aanspraak op AWBZ-zorg. De volgende regels gelden voor Persoonlijke Verzorging: In kortdurende situaties 9 moet alle Persoonlijke Verzorging door de gebruikelijke zorger worden geboden. In langdurige situaties 10 is de zorg, waarvan kan worden gezegd dat deze op basis van algemeen aanvaarde maatstaven door de sociale omgeving (ouders, partners, volwassen inwonende kinderen en andere volwassen huisgenoten) aan de verzekerde moet worden geboden, gebruikelijke zorg. Voor Persoonlijke Verzorging betekent dit dat de zorg van partners voor elkaar en de zorg van 9 Kortdurend: er is uitzicht op herstel. Het gaat hierbij over het algemeen over een periode van maximaal drie maanden. 10 Langdurig: het gaat om chronische situaties waarbij naar verwachting de zorg langer dan drie maanden nodig zal zijn. NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 11 van 41

12 volwassen kinderen/huisgenoten onderling niet als gebruikelijk wordt gezien en de zorg van ouders aan kinderen wel. Mantelzorg Over mantelzorg zegt de Indicatiewijzer het volgende: Mantelzorg is langdurige zorg die niet in het kader van een hulpverlenend beroep wordt geboden aan een hulpbehoevende, door personen uit diens omgeving waarbij de zorgverlening rechtstreeks voortvloeit uit de sociale relatie en de gebruikelijke zorg overstijgt. Voor het CIZ gaat het bij mantelzorg om AWBZ-zorg waarop de verzekerde kan zijn aangewezen. Het gaat bij mantelzorg om niet-verplichte (bovengebruikelijke) levering van zorg. Als de mantelzorger aangeeft de zorg niet (meer) te willen leveren, bestaat er aanspraak op AWBZ-zorg. Ouders die bovengebruikelijke zorg (mantelzorg) bieden aan hun kind (zonder dat zij overbelast zijn of dreigen te worden), kunnen aanspraak maken op AWBZ-zorg als zij die bovengebruikelijke zorg niet meer willen leveren. ( ) Wanneer voor de zorgvrager mantelzorg vrijwillig beschikbaar is, kan dat deel van de zorgaanspraak buiten de geïndiceerde zorg blijven. Daar hoeft immers geen professionele zorg vanuit de AWBZ voor ingezet te worden. Bij mantelzorg is cliëntsoevereiniteit van toepassing. Dat wil zeggen dat het de verzekerde vrij staat de mantelzorg te accepteren. Als een verzekerde niet geholpen wil worden door een mantelzorger die dit aanbiedt, kan de verzekerde dat weigeren. Er is dan aanspraak op AWBZ-zorg. Rol mantelzorg bij Persoonlijke Verzorging Mantelzorg bij Persoonlijke Verzorging betreft veelal oudere mensen. Wanneer die mensen Persoonlijke Verzorging ontvangen is er vaak al sprake van een overbelaste mantelzorger. In eerste instantie neemt de zorgorganisatie dan alle persoonlijke zorg over van de mantelzorger. In tweede instantie wordt weer gekeken of de mantelzorger ook weer een gedeelte van de persoonlijke zorg op zich kan nemen. Juist bij Persoonlijke Verzorging is de cliëntsoevereiniteit van belang. Het gaat bij Persoonlijke Verzorging ook vaak om lijf gebonden zorg. Sinds enkele jaren registreert het CIZ of er sprake is van mantelzorg in het kader van het zogenaamde mantelzorgcompliment, een financiële blijk van waardering van de overheid voor mantelzorgers. De SVB voert deze regeling uit in opdracht van de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. In zijn jaarverslag over meldt de SVB: In 2011 hebben ongeveer mantelzorgers een mantelzorgcompliment ontvangen. Dit betreft alle extramurale functies van de AWBZ en niet alleen de Persoonlijke Verzorging. Per kalenderjaar mogen cliënten voor één mantelzorger het compliment aanvragen. 11 Zie SUWI-Jaarverslag 2011, 7 maart NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 12 van 41

13 Niet alle mantelzorgers vragen dit compliment in de praktijk daadwerkelijk aan. Het totaal aantal mantelzorgers is veel groter. Het SCP 12 heeft onderzocht dat er in totaal 3,5 miljoen Nederlanders van 18 jaar en ouder zijn die mantelzorg verleenden (cijfers 2008). Daarbij gaven ruim 2,3 miljoen mensen langer dan drie maanden hulp en waren er 1,4 miljoen mensen die meer dan acht uur per week zorg verleenden. 3.2 Klantgroepen Bij Persoonlijke Verzorging gaat het in de praktijk om cliënten die zelfstandig wonen, al dan niet met een partner. Verreweg de grootste groep bestaat uit de ouderen vanaf 65 jaar met een somatische grondslag. In twee-derde van de gevallen gaat het om vrouwen 13. De cliëntenorganisaties geven als verklaring dat in de relaties van de oudere generatie, mannen vaak ouder zijn dan de vrouwen en daardoor fysiek niet in staat om hun vrouw te verzorgen. Ook zijn deze mannen niet gewend om hun vrouw te verzorgen. Daarnaast worden vrouwen ouder dan mannen. In onderzoek dat wij in 2007 hebben uitgevoerd in opdracht van CVZ 14 hebben we bepaald welke klantgroepen gebruikmaken van Persoonlijke Verzorging. Binnen het totaal aan Persoonlijke Verzorging zijn met medewerking van zorgaanbieders zeven klantgroepen onderscheiden op basis van onder meer: ICF-classificatie 15 (beperkingen); grondslag; leeftijd (jeugd/volwassene); combinatie van benodigde zorgvraag in functies (al dan niet in combinatie met verblijf); kortdurende/langdurende zorg; regievermogen. 12 Zie: Mantelzorg uit de doeken, Den Haag Het rapport (zie p. 5) beschrijft ook aan wie mantelzorg wordt geboden. Van de 3,5 miljoen mantelzorgers gaven: 2,7 miljoen hulp aan chronisch zieken, tijdelijk zieken of stervenden; de overige hulp vanwege andere gezondheidsredenen, zoals ouderdomsproblemen. bijna 1 miljoen uitsluitend hulp aan een persoon met een chronische ziekte of een handicap; bijna uitsluitend hulp aan iemand die minimaal twee weken hulp nodig had vanwege een tijdelijke ziekte, ongeval of ziekenhuisopname; circa uitsluitend hulp aan een persoon die thuis is overleden en die ook thuis is verpleegd. 13 Bron: CVZ en CIZ 14 Gevolgen voor klantgroepen bij een knip in de functies PV en OB in relatie tot overheveling naar respectievelijk Zvw en Wmo, 2007, Bureau HHM 15 Om het functioneren van mensen te beschrijven heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in 2001 de ICF gepubliceerd. ICF is de afkorting van International Classification of Functioning, Disability and Health. De Nederlandse vertaling van de ICF is verschenen in De ICF is een begrippenkader (..) waarmee het mogelijk is het functioneren van mensen en de eventuele problemen die mensen in het functioneren ervaren te beschrijven plus de factoren die op dat functioneren van invloed zijn. (zie: NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 13 van 41

14 Het ging toen om de volgende klantgroepen. Klantgroep 1 - Kortdurende zorg Meneer van 67 jaar, woont thuis, herstelt van een schouderfractuur, heeft hulp nodig bij de algemeen dagelijkse levensverrichtingen zoals wassen en aankleden. Somatische grondslag Persoonlijke Verzorging, Verpleging Dit betreft cliënten die, vaak als gevolg van een somatische aandoening, kortdurend zijn aangewezen op ten minste de functie Persoonlijke Verzorging, bijvoorbeeld na een ziekenhuisopname. De zorg heeft een tijdelijk karakter in verband met het natuurlijke beloop van de betreffende aandoening (genezing). In een kwart van de gevallen hebben deze cliënten ook een indicatie voor verpleging 16. Klantgroep 2 - Langdurig zorgbehoeftige ouderen Mevrouw van 78 jaar, woont thuis, wordt elke dag geholpen bij onder andere het aan- en uittrekken van steunkousen en ontvangt hulp bij het huishouden. Somatische grondslag Persoonlijke Verzorging Wmo Dit betreft oudere cliënten die (langdurig) zijn aangewezen op alleen de functie Persoonlijke Verzorging. Er liggen lichamelijke beperkingen aan ten grondslag die zich uiten in hulpvragen op het gebied van persoonlijke zorg en/of het huishoudelijk leven. Vaak hebben deze cliënten ook hulp bij het huishouden nodig (in het AZRbestand 17 is dat bij 68% van deze klantgroep het geval), die wordt verleend door de inwonende familieleden (gebruikelijke zorg), mantelzorger of vanuit de Wmo. Ook komen mobiliteitsproblemen voor. Klantgroep 3 - Langdurig zorgbehoeftige ouderen met regieverlies Mevrouw van 78 jaar, woont thuis, wordt elke dag geholpen bij onder andere het aan- en uittrekken van steunkousen, krijgt steeds meer problemen om haar huishouden te organiseren. Somatische grondslag Persoonlijke Verzorging, Begeleiding Wmo Veel van de cliënten uit de klantgroep langdurig zorgbehoeftige ouderen raken op een gegeven moment steeds meer hun regievermogen kwijt. De vraag naar Persoonlijke Verzorging is dan vaak de eerste vraag waar een cliënt mee komt, maar al snel wordt een extra zorgvraag gesignaleerd. Omdat deze cliënten in de gaten moeten worden gehouden en de regiefunctie gedeeltelijk moet worden overgenomen, is daarvoor Begeleiding noodzakelijk. Deze cliënten maken ook steeds vaker gebruik van andere voorzieningen uit de Wmo zoals maaltijdvoorziening en alarmering. 16 Bron: AZR-bestand uit 2006 (Huishoudelijke Verzorging viel toen nog onder de AWBZ). AZR staat voor Awbz-brede Zorg Registratie, een systematiek voor het digitaal uitwisselen van gegevens tussen organisaties in de AWBZ-keten. Zie ook 4.4 van deze rapportage. NB: destijds zijn niet bij alle klantgroepen cijfers/percentages gezocht of gevonden in dit bestand over de inzet van welke functies. 17 Zie vorige voetnoot. NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 14 van 41

15 Klantgroep 4 - Langdurig zorgbehoeftige ouderen met regieverlies en mantelzorg Mevrouw van 78 jaar, woont thuis, wordt elke dag geholpen bij onder andere het aan- en uittrekken van steunkousen, krijgt steeds meer problemen om haar huishouden te organiseren en rekeningen blijven liggen. Daarom wordt meer hulp ingezet. Haar man heeft een paar jaar geleden een lichte beroerte gehad en wordt ondersteund door zijn dochter bij de verzorging van moeder. Mevrouw gaat twee dagdelen per week naar de dagbesteding. Somatische grondslag Persoonlijke Verzorging, Begeleiding, Verpleging Wmo Cliënten uit de klantgroep langdurig zorgbehoeftige ouderen met regieverlies hebben behoefte aan Begeleiding naast eventueel andere functies (Persoonlijke Verzorging en Verpleging) voor meer lichamelijke klachten. In een aantal gevallen kan het overnemen van het regievermogen worden ingevuld door de mantelzorg. Deze cliënten hebben in die gevallen geen of minder behoefte aan Begeleiding, maar om deze mantelzorg te ontlasten wordt Begeleiding ingezet. Klantgroep 5 - Thuiswonende dementerenden Echtpaar van halverwege de 60, mevrouw heeft ziekte van Alzheimer, man is nog gezond en zorgt voor zijn vrouw, maar heeft daarbij hulp nodig. Psychogeriatrische grondslag Persoonlijke Verzorging, Begeleiding Wmo De cliënten met (beginnende) dementie zijn vaak aangewezen op de functies Begeleiding en Persoonlijke Verzorging. Deze cliënten hebben doorgaans ook hulp bij het huishouden nodig, die wordt verleend door de inwonende familieleden (gebruikelijke zorg), mantelzorger of vanuit de Wmo. Daarnaast maken zij vaak gebruik van algemene voorzieningen als alarmering en maaltijdvoorziening. Vanwege de leeftijd en het voorkomen van multipathologie, doen zij vaak een beroep op de zorg door hulpverleners die vanuit de Zvw worden gefinancierd (zoals huisarts, apotheek en medisch specialisten). Bij deze cliënten ontstaat een verslechtering van de gezondheidssituatie waardoor al snel voor het in stand houden van de dagstructuur Begeleiding nodig is. Klantgroep 6 - Lichamelijk gehandicapten, langdurig Man van 32 jaar, woont in een focuswoning, is rolstoelafhankelijk vanwege zijn aangeboren afwijking (open rug). Lichamelijke grondslag Persoonlijke Verzorging, Begeleiding Wmo Deze groep gaat over cliënten met (aangeboren of verworven) lichamelijke beperkingen die zijn aangewezen op de functie Persoonlijke Verzorging en Begeleiding. Deze mensen nemen de zorg langdurig af, als voorwaarde om zelfstandig te kunnen blijven wonen. Vaak is er ook sprake van woonvoorzieningen en mantelzorg. NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 15 van 41

16 Klantgroep 7 Oudere psychiatrische cliënten wel hulpbehoevend Man van 55 jaar, met schizofrenie en MPS, woont alleen thuis en er dreigt verwaarlozing. Psychiatrische grondslag Persoonlijke Verzorging, Begeleiding Wmo Psychiatrische cliënten die thuis wonen hebben in bijna alle gevallen ten minste Begeleiding. Een deel van de cliënten ontvangt ook behandeling van de psychiater. Daarnaast hebben oudere mensen meestal hulp nodig bij in ieder geval de Persoonlijke Verzorging. Door navraag bij zorgaanbieders zijn aan de klantgroepen uit het onderzoek voor CVZ nog de volgende groepen toe te voegen: Klantgroep 8 - Jongere psychiatrische cliënten Het gaat hier vaak om gezinnen waar structuur nodig is, zodat alle gezinsleden een goede persoonlijke verzorging krijgen. Persoonlijke Verzorging wordt dan vaak kortdurend gebruikt als mogelijkheid om bij deze gezinnen binnen te komen om daarna Begeleiding en/of gespecialiseerde gezinsbegeleiding in te kunnen zetten. Psychiatrische grondslag Persoonlijke Verzorging, Begeleiding Jeugdzorg Wmo Klantgroep 9 - Cliënten met een verstandelijke beperking Deze cliënten wonen vaak begeleid en hebben door cognitieve beperkingen hulp nodig. Deze cliënten zien niet altijd zelf het nut in van hun persoonlijke verzorging. In een aantal gevallen voert de thuiszorg in plaats van de gehandicaptenzorg-aanbieder de Persoonlijke Verzorging uit. Verstandelijke handicap Persoonlijke Verzorging, Begeleiding Klantgroep 10 - Cliënten met niet aangeboren hersenletsel (nah) Deze cliënten wonen vaak begeleid en hebben door cognitieve beperkingen hulp nodig. Deze cliënten zien niet altijd zelf het nut in van hun persoonlijke verzorging. In een aantal gevallen voert de thuiszorg in plaats van de gehandicaptenzorg-aanbieder de Persoonlijke Verzorging uit. Lichamelijke handicap Persoonlijke Verzorging, Begeleiding Klantgroep 11 - Cliënten met een zintuiglijke beperking Het gaat hier veelal om oudere mensen die qua gehoor- en gezichtsvermogen achteruit gaan. De cliënt moet aanwijzingen krijgen of worden geholpen met de verrichtingen. Zintuiglijke handicap Persoonlijke Verzorging, Begeleiding NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 16 van 41

17 In een totaaloverzicht en met de verhouding van de klantgroepen toegevoegd, geeft dat het volgende beeld: Klantgroep Grondslag PV BG VP Wmo Zvw Jeugdzorg Verhouding 1 Somatisch X X 4% 2 Somatisch X X 3 Somatisch X X X 4 Somatisch X X X X 5 Psychogeriatrisch X X X 5% 6 Lichamelijke handicap X X X 9% 7 Psychiatrisch X X X 3% 8 Psychiatrisch X X X X 0,01% 9 Verstandelijke handicap X X 6% 10 Somatisch X X 10% 11 Zintuiglijke beperking X X 1% Tabel 2. Overzicht klantgroepen 62% 3.3 Relevante overwegingen in relatie tot (eventuele) overheveling(en) In paragraaf 3.1 is beschreven dat Persoonlijke Verzorging veelal oudere mensen betreft die pas hulp inroepen als sprake is van een overbelaste mantelzorger. Zorgaanbieders geven aan dat zij in eerste instantie dan alle persoonlijke zorg overnemen van de mantelzorger. In tweede instantie wordt weer gekeken of de mantelzorger ook weer een gedeelte van de persoonlijke zorg op zich kan nemen. Hier kan een kans liggen voor gemeenten bij overheveling naar de Wmo. Het is denkbaar dat in dergelijke situaties de cliënten al eerder in beeld zijn bij hetzelfde loket, namelijk het Wmo-loket van de gemeenten, bijvoorbeeld voor aanvragen van woningaanpassingen of Hulp bij het Huishouden. Door eerder in te grijpen, kan overbelasting van mantelzorgers worden voorkomen. Vanuit prestatieveld 4, ondersteunen mantelzorger en vrijwilligers, hebben gemeenten hier al een taak. Paragraaf 3.2 laat zien dat ruim twee-derde van de doelgroep die Persoonlijke Verzorging heeft, bestaat uit cliënten die al bekend zijn met voorzieningen uit de (huidige) Wmo (62%+5%+9%+0,1%=76,1%). Als de Begeleiding eveneens onderdeel van de Wmo wordt, groeit dat percentage tot bijna 100%. Alleen de cliënten die kortdurend zorg nodig hebben in verband met het natuurlijk genezende beloop van de betreffende aandoening (klantgroep 1) hebben weinig van doen met Begeleiding en de Wmo. Wanneer de Persoonlijke Verzorging wordt overgeheveld naar de Wmo, wordt voor deze cliënten een extra schot gecreëerd. Dit betreft slechts 4% van de cliënten met Persoonlijke Verzorging. Een heel klein gedeelte bestaat uit gezinnen, waarbij meerdere gezinsleden ondersteuning nodig hebben (klantgroep 8). Hier ligt een nadrukkelijke relatie met de jeugdzorg en de overheveling die daar plaatsvindt. NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 17 van 41

18 4. Hoe wordt Persoonlijke Verzorging nu georganiseerd? 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk 18 lichten we de stappen toe in het proces dat een cliënt doorloopt bij het verkrijgen van de functie Persoonlijke Verzorging en welke partijen daarbij zijn betrokken. Stap in het proces Zorgbehoefte Wie is betrokken? Cliënt(systeem) Verwijzers (MEE, zorgaanbieders, huisarts, et cetera) Indicatiestelling Ministerie van VWS CIZ / BJZ CVZ Zorginkoop, -toewijzing en levering Zorgkantoor Zorgaanbieder Zorgregistratie / -declaratie en verantwoording Zorgaanbieder Zorgkantoor CAK Nza Cliënt Figuur 1. Proces van zorgbehoefte naar verantwoording in de AWBZ 4.2 Hoe wordt Persoonlijke Verzorging geïndiceerd? Van zorgbehoefte naar indicatiestelling Om in aanmerking te komen voor AWBZ-zorg, waaronder Persoonlijke Verzorging, is indicatiestelling nodig. Voorafgaand aan indicatiestelling zal sprake zijn van een gesignaleerde zorgbehoefte. Een cliënt ervaart beperkingen in zijn dagelijks functioneren. Ook mensen in de omgeving van een cliënt kunnen dit ervaren en hierin aanleiding zien om met of namens de cliënt een aanvraag te doen voor AWBZ-zorg. Bij mensen uit de omgeving kan het gaan om huisgenoten of familieleden, maar ook om professionele verwijzers als de huisarts of een zorgaanbieder waar de cliënt al zorg van ontvangt. In het laatste geval kan het bijvoorbeeld gaan om een instelling voor verstandelijk gehandicapten die signaleert dat het huidige zorgaanbod niet meer toereikend is omdat de zorgbehoefte van een cliënt groter is geworden. 18 De tekst en het schema in paragraaf 4.1 en 4.2 zijn grotendeels ontleend aan het Begrippenboek Begeleiding in de AWBZ dat wij in december 2011 in opdracht van het Transitiebureau Begeleiding in de Wmo hebben ontwikkeld. NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 18 van 41

19 Indicatiestelling Een aanvraag voor zorg vanuit de AWBZ wordt gedaan bij het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) of - als sprake is van een kind jonger dan 18 jaar met een psychiatrische grondslag - bij een Bureau Jeugdzorg (BJZ). Deze organisaties bepalen of er aanspraak kan worden gemaakt op AWBZ-zorg. Bekend is dat de doelgroep jeugdigen met een psychiatrische grondslag heel beperkt behoefte heeft aan de functie PV en BJZ deze functie weinig indiceert (slechts 26 jeugdigen in eerste kwartaal 2012). Het BJZ laten we daarom in de rest van de rapportage buiten beschouwing. Het ministerie van VWS stelt de 'Beleidsregels indicatiestelling AWBZ' vast waarin staat beschreven wanneer mensen in aanmerking komen voor AWBZ-zorg. Het CIZ onderzoekt vervolgens of de cliënt aanspraak kan maken op AWBZ-zorg. In de beleidsregels staat het afwegingskader dat zij hiervoor hanteren, ook wel het trechtermodel genoemd. Hiermee onderzoeken zij de situatie van de cliënt en zijn of haar sociale en maatschappelijke omgeving. Soms volstaat hiervoor de informatie uit het zogeheten AWBZ-aanvraagformulier, soms wordt ook telefonisch contact met de cliënt opgenomen of vindt een spreekuurcontact of huisbezoek plaats. Ook kan, met toestemming van de cliënt, informatie worden opgevraagd bij de huisarts of een specialist. Het onderzoek van het CIZ is dus geen fysiek onderzoek. Zoals in voorgaand hoofdstuk al vermeld, moet er sprake zijn van een grondslag om toegang te krijgen tot AWBZ-zorg. Bij het vaststellen van de benodigde zorg en ondersteuning moet het CIZ rekening houden met mogelijke alternatieve vormen van zorg, zoals gebruikelijke zorg, (vrijwillige) mantelzorg of wettelijk voorliggende en/of algemeen gebruikelijke voorzieningen. Het CIZ geeft vervolgens binnen een termijn van zes weken een indicatiebesluit af. In het indicatiebesluit staat vermeld welke zorg (bijvoorbeeld Persoonlijke Verzorging) een cliënt nodig heeft, op basis van welke grondslag(en), hoeveel zorg hij of zij nodig heeft en hoe lang deze zorg mag duren (geldigheidsduur). De omvang van de meeste functies, waaronder Persoonlijke Verzorging, wordt uitgedrukt in zogeheten klassen: een gemiddeld aantal uren met een bepaalde bandbreedte of aantal dagdelen per week. Dit loopt van klasse 1 (0-1,9 uur per week) tot en met klasse 8 (20-24,9 uur per week). Als in uitzonderingsgevallen de zorgbehoefte van de cliënt uitgaat boven de hoogste klasse, kan additionele zorg in uren gemotiveerd worden geïndiceerd. Indicatiestelling door zorgaanbieders Sinds enkele jaren bestaat ook de mogelijkheid dat zorgaanbieders zelf bepaalde indicaties stellen in plaats van het CIZ. Het gaat om de zogenaamde Standaard indicatieprotocollen (SIP s) en Herindicaties via taakmandaat. Een aanzienlijk deel van de indicaties wordt op deze wijze versneld afgegeven. Dit is relevant bij een eventuele overheveling. Zorgaanbieders zijn hier gewend aan een snelle werkwijze. Binnen het korte tijdbestek van dit onderzoek was het voor het CIZ niet mogelijk om aan te geven welk deel van de indicaties voor de functie Persoonlijke Verzorging op NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 19 van 41

20 deze wijze versneld wordt afgegeven 19. Zie bijlage 3 voor meer informatie en een volledig overzicht van SIP s op het terrein van Persoonlijke Verzorging. 4.3 Welke partijen bieden de functie Persoonlijke Verzorging aan? Van zorginkoop naar toewijzing en zorglevering Zorginkoop Het CIZ geeft een afgegeven indicatie door aan het zorgkantoor. Een cliënt kan vervolgens zorg aanvragen bij het zorgkantoor in zijn of haar eigen regio. Er zijn in Nederland 32 zorgkantoren. Het zorgkantoor werkt voor alle verzekerden binnen een regio (de woonplaats is leidend) en is verantwoordelijk voor de uitvoering van AWBZzorg. Het zorgkantoor stemt het aanbod af op de vraag en zorgt voor de contractering van zorg bij zorgaanbieders. Tot 2012 had een cliënt de keuze uit Zorg in natura (ZIN) of een Persoonsgebonden budget (pgb), of een combinatie van beide. Bij ZIN wordt op basis van een indicatie AWBZ-zorg geleverd door een zorgaanbieder. Bij een pgb ontvangt een cliënt op basis van de indicatie een geldbedrag van het zorgkantoor waarmee hij of zij zelf zorg kan inkopen. Met ingang van 2012 is de zogenaamde pgb-maatregel genomen, die de toestroom tot het pgb moest beperken. De criteria waren sterk aangescherpt. Inmiddels wordt de pgb-regeling weer verruimd: Met ingang van 2013 geldt een nieuwe pgb-regeling 20. Hierbij moeten cliënten zich eerst oriënteren op de zorg in natura. Een beroep op de pgb-regeling voor Persoonlijke Verzorging is alleen mogelijk als de cliënt van mening is dat er geen passende zorg in natura beschikbaar is. Verder komen cliënten pas na één jaar gebruik van zorg in natura in aanmerking voor een pgb, tenzij op voorhand duidelijk is dat er sprake is van een langdurige zorgvraag. Zorgtoewijzing en -levering zorg in natura Als een cliënt kiest voor zorg in natura kan hij of zij bij de indicatie aangeven of hij een aanbieder van voorkeur heeft. Dit geeft het CIZ door aan het zorgkantoor. Als er geen sprake is van een aanbieder van voorkeur neemt het zorgkantoor contact op met de cliënt, om te bespreken waar hij of zij zorg wil ontvangen. Dit heet zorgtoewijzing. Vervolgens neemt de zorgaanbieder waaraan de zorg is toegewezen na ontvangst van het indicatiebesluit contact op met de cliënt. De zorgaanbieder en de cliënt maken afspraken over de zorglevering: wanneer gaat de zorg starten, hoeveel uren zorg wordt geleverd, et cetera. De afspraken worden veelal vastgelegd in een zorgovereenkomst (of zorg(leef)plan, ondersteuningsplan, ontwikkelplan). 19 Het Nza beschikt wel over enkele cijfers op het niveau van alle extramurale indicaties: In 2011 zijn door het CIZ extramurale indicaties afgegeven. Daarvan zijn er door middel van een SIP of Herindicatie afgegeven (Zie Marktscan Extramurale AWBZ, Weergave van de markt , Nza, mei 2012, p. 13). Dit is 45% van het totaal aan extramurale indicaties. Verondersteld mag worden dat een groot deel van de PV ook op deze wijze wordt afgegeven. Of de hier gevonden verhouding representatief is voor deze functie, is niet bekend. Voor de SIP s geldt in elk geval dat het voor een groot deel gaat om Persoonlijke Verzorging. 20 Zie: Tweede voortgangsrapportage Hervorming Langdurige Zorg, brief aan de Tweede Kamer d.d. 24 juni NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 20 van 41

21 Niet iedere organisatie mag Persoonlijke Verzorging bieden. Hiervoor is een zogenaamde toelating nodig in het kader van de Wet Toelating Zorginstellingen (WTZi). De toelating geldt per functie. Een organisatie die bijvoorbeeld al Verpleging biedt in het kader van de AWBZ en ook Persoonlijke Verzorging wil gaan bieden, zal hiervoor een aparte toelating moeten aanvragen. Bij de aanvraag voor de toelating wordt getoetst of de instelling aan bepaalde eisen voldoet. De belangrijkste eisen zijn de bereikbaarheid van acute zorg en de transparantie van bestuursstructuur en bedrijfsvoering 21. De functie 'Persoonlijke verzorging' wordt vooral geboden door zorgaanbieders in de sector Verpleging & Verzorging, zoals aanbieders van thuiszorg. Uiteraard wordt deze functie ook binnen andere sectoren geboden. Wanneer het cliënten betreft met een psychiatrische aandoening of zintuiglijke beperking kan ook de thuiszorg worden ingeschakeld om deze zorg te bieden. Welke zorgaanbieders zijn toegelaten is te vinden via Zorglevering Persoonsgebonden budget Een cliënt met een pgb kiest vaak zelf een aanbieder. De zorg wordt ingekocht bij naasten van de cliënt zoals familieleden, huisgenoten, buren, maar ook bij meer formele zorgverleners zoals zzp-ers en instellingen. Uit onderzoek van Ramakers e.a. 22 blijkt de verdeling onder budgethouders voor wat betreft inkoop als volgt (onderzoek onder 147 respondenten): 45% van alle budgethouders koopt in via het informele netwerk (in- en uitwonende familieleden en vrienden, buren en goede bekenden); 44% koopt in bij een reguliere zorginstelling/-voorziening; 41% koopt in bij zelfstandig werkende zorgverleners. Omdat budgethouders veelal inkopen bij meer dan één zorgverlener, tellen deze percentages niet op tot 100%. Deze verdeling is niet zonder meer toe te passen op pgb-houders met Persoonlijke Verzorging. We veronderstellen dat Persoonlijke Verzorging relatief vaker bij mantelzorgers in het informele netwerk van de cliënt wordt ingekocht. Partijen al bekend in de Wmo? Er is een grote kans dat de zorgaanbieders in de sector Verpleging & Verzorging al bekend zijn in de Wmo. Deze brede V&V-aanbieders leveren vaak al hulp bij het huishouden via de Wmo aan deels dezelfde cliënten als degenen die persoonlijke verzorging krijgen. Daarnaast zijn er veel V&V-aanbieders die naast zorg ook welzijn leveren, zoals maatschappelijk werk, mantelzorgondersteuning, personenalarmering en ouderenadviseurs. 21 Zie: 22 Zie: Op weg naar een solide pgb, Onderzoek naar de diversiteit van budgethouders en een toekomstbestendig pgb in de AWBZ, december NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 21 van 41

22 Functionarissen die Persoonlijke Verzorging uitvoeren We hebben in het CVZ-onderzoek van ook gevraagd welke functionarissen Persoonlijke Verzorging uitvoeren. In dat onderzoek werd duidelijk dat in het algemeen de persoonlijke zorg wordt uitgevoerd door een verzorgende niveau 2 of 3. Een hoger niveau (verpleegkundige 4 of 5) wordt ingezet afhankelijk van de complexiteit van de zorg. Deze complexiteit heeft te maken met bijvoorbeeld gedragsproblemen of de combinatie met andere functies zoals Begeleiding of Verpleging. In de laatste gevallen is het soms organisatorisch handiger en voor de cliënt plezieriger dat er één persoon langskomt, die voor een bepaald deel van de hulp wellicht enigszins overgekwalificeerd is. Ook in geval van palliatief terminale zorg vraagt de cliënt verschillende zorg en ondersteuning door elkaar en levert de aanwezige hulpverlener alle gevraagde zorg en ondersteuning. 4.4 Hoe wordt Persoonlijke Verzorging gefinancierd en verantwoord? Van zorglevering naar zorgregistratie/ -declaratie en verantwoording Als de zorg eenmaal is gestart, laat de zorgaanbieder dit aan het zorgkantoor weten via een melding aanvang zorg. Dit verloopt via de AWBZ-brede Zorg Registratie (dit is een systematiek voor het digitaal uitwisselen van gegevens (op cliëntniveau) tussen organisaties in de AWBZ-keten). In een cliëntdossier houdt een zorgaanbieder gegevens bij over de zorglevering aan een cliënt. Dit betreft bijvoorbeeld gegevens over de gezondheid van de cliënt, het indicatiebesluit, de zorgovereenkomst/het zorg(leef)plan, et cetera. Ook legt de zorgaanbieder de uitgevoerde verrichtingen vast. Dit heet zorgregistratie. In de AWBZ geldt dat financiering van geleverde zorg is gekoppeld aan prestaties. Ook deze legt de aanbieder vast in de administratie. Daarnaast gelden er voorschriften op het niveau van administratieve organisatie en interne controle, de regeling AO/IC. Hierin stelt de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) 24 eisen aan de administratie van zorgaanbieders en de controle door zorgverzekeraars 25. In de Kwaliteitswet zorginstellingen is vastgelegd dat zorginstellingen verantwoorde zorg moeten leveren. Veel zorgaanbieders zijn daarom gecertificeerd met (een) kwaliteitskeurmerk(en) 26. Dit brengt aanvullende registratie-eisen met zich mee. Als een cliënt heeft gekozen voor Zorg in natura dan is de zorginstelling verantwoordelijk voor de zorgdeclaratie bij het zorgkantoor. Ook geeft de zorginstelling de zorgconsumptie door aan het Centraal Administratie Kantoor (CAK) dat de eventuele eigen bijdrage van cliënten voor de AWBZ en de Wmo berekent en 23 Gevolgen voor klantgroepen bij een knip in de functies PV en OB in relatie tot overheveling naar respectievelijk Zvw en Wmo, 2007, Bureau HHM 24 In de Wet marktordening gezondheidszorg (Wmg) staat beschreven wat de taken en bevoegdheden van de Nza zijn. 25 De NZa wil in de toekomst niet meer voorschrijven hoe een administratie moet worden ingericht, het gaat erom dat deze juist is. In 2011 bekijkt de NZa dan ook of de regeling AO/IC afgeschaft kan worden. 26 Denk hierbij aan ISO, MIC-V, HKZ, Gastvrijheidzorg, keurmerk Perspekt, et cetera. NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 22 van 41

23 incasseert (in het geval van een pgb wordt de eigen bijdrage ingehouden door het zorgkantoor). Gegevensstromen tussen het CIZ, zorgkantoren, zorginstellingen en het CAK verlopen via de AWBZ-brede Zorg Registratie (AZR). Als cliënten kiezen voor verzilvering door middel van een pgb, ontvangen zij een voorschot van het zorgkantoor. Vervolgens zorgt de cliënt zelf voor uitbetaling van het loon aan de zorgverlener waarmee hij of zij een zorgovereenkomst heeft gesloten. Daarnaast draagt de cliënt periodiek zorg voor financiële verantwoording aan het zorgkantoor. Tarieven Persoonlijke Verzorging Er worden binnen Persoonlijke Verzorging drie niveaus in tarieven onderscheiden: Persoonlijke Verzorging, 49,45 per uur. Persoonlijke Verzorging extra, 52,97 per uur. Extra vergoeding voor de beschikbaarheid van de zorgaanbieder zodat de cliënt naast planbare zorg ook oproepbare zorg kan krijgen. Persoonlijke Verzorging speciaal, 73,88 per uur. De aard van de zorg en/of complexiteit van de zorgvraag dan wel de verwevenheid met verpleegkundige handelingen die verricht moeten worden, vereisen dat Persoonlijke Verzorgingspeciaal doorgaans alleen geleverd kan worden door zorgverleners met een wijkziekenverzorgende en/of verpleegkundige achtergrond. Daarnaast is er een PGB-tarief van 28,52 per uur. 4.5 Huidige belemmeringen door twee verschillende financieringsdomeinen Wmo en AWBZ Over het algemeen kunnen cliënten goed omgaan met de verschillende domeinen, met name wanneer het cliënten betreft die voor het eerst in aanraking komen met AWBZ of Wmo. Soms leidt het tot verwarring. Vooral oudere cliënten vinden het lastig dat bijvoorbeeld de Huishoudelijke Hulp en de Persoonlijke Verzorging niet in alle gemeenten meer van dezelfde zorgorganisatie komt. Wat men soms hinderlijk vindt, is dat niet meer is af te spreken dat de mantelzorger bijvoorbeeld zelf de huishoudelijke zorg op zich neemt in ruil voor wat meer hulp bij de persoonlijke verzorging van de partner of andersom(de zogenaamde uitruil van functies). De administratieve belasting voor cliënten (en voor aanbieders) is ook hoger als er sprake is van twee verschillende financieringsdomeinen. 4.6 Relevante overwegingen in relatie tot (eventuele) overheveling(en) In paragraaf 4.2. is beschreven dat naar verwachting een aanzienlijk deel van de indicaties voor Persoonlijke Verzorging momenteel door het CIZ versneld wordt afgegeven. Zorgaanbieders zijn hier gewend aan een snelle werkwijze. In paragraaf 4.3 is aangegeven dat veel zorgaanbieders in de sector Verpleging & Verzorging al bekend zijn in de Wmo. Deze brede V&V-aanbieders leveren vaak al hulp bij het huishouden via de Wmo aan voor deels dezelfde cliënten als degenen die persoonlijke verzorging krijgen. En er zijn veel V&V-aanbieders die NV/12/1936/ovpv 11 september 2012 bureau HHM Pagina 23 van 41