Jaaroverzicht. Natuur 2012 VOFF. Stichting VeldOnderzoek Flora en Fauna

Transcriptie

1 Jaaroverzicht Natuur 2012 VOFF Stichting VeldOnderzoek Flora en Fauna

2 Jaaroverzicht Natuur 2012

3 colofon Het Jaaroverzicht Natuur is een initiatief van Naturalis Biodiversity Center. Aan dit overzicht werkten de volgende organisaties mee: Redactie Berry van der Hoorn (Naturalis Biodiversity Center) Roy Kleukers (eis-nederland) Laurien Holtjer (Sovon) Kars Veling (De Vlinderstichting) Sander Turnhout (voff) Grafische vormgeving Niko Korenhof (Naturalis Biodiversity Center) issn (serie Jaaroverzicht Natuur) isbn nugi 922 Stichting Anemoon Afbeeldingen voorzijde Duiker bij haarkwal. Foto Cor Kuyvenhoven; Roodrandzandbij. Foto: Albert de Wilde; Oranje schijnoesterzwam. Foto: Menno Boomsluiter. Afbeeldingen achterzijde Harlekijnslak. Foto: Peter H. van Bragt; Kortsporige aardtong. Foto: Cees Roobeek; Vermiljoenkever. Foto: Tim Faasen. Gelieve dit jaaroverzicht te citeren als: Jorritsma, I.T.M. (red.) Jaaroverzicht Natuur Naturalis Biodiversity Center, voff & cbs, Leiden. 2 naturalis biodiversity center

4 inhoudsopgave Voorwoord... 4 Inleiding... 5 Trends in de biodiversiteit... 6 Nieuw voor Nederland... 7 Bijzonderheden Record aantal zandbijwaaiertjes Roze grondschijfje blijkt een nieuwe soort voor de wetenschap Grote vos laat zich volop zien Sportduikers ontdekken hemelsblauwe knotsslak Ptinella populicola, een nieuwe kever voor de wetenschap Nieuw gras Gaudinia fragilis in Biesbosch ontdekt Noodoproep voor de vuursalamander Gevlekte witsnuitlibel verovert nieuwe leefgebieden Zeldzame broedvogels in nieuwe moerasgebieden Hoogveenglanslibel profiteert van beheer. 27 Scheepswrakken van de Doggersbank Vermiljoenkever krijgt beschermde status. 29 Jonge hoppen vliegen uit Noords walstro terug van weggeweest Teruggekeerde soorten Nieuwe broedvogels in Nederland Vallisneria breidt zich uit in de Biesbosch. 34 Matig jaar voor de dagvlinders Kleinporig kaalkopje duikt op in De Kerf Nieuwe populaties Topjaar voor zeenaaktslakken Suzuki-fruitvlieg: een plaag voor het Nederlands fruit? Hoe ver komt de springkikker? Toch geen bijzonder jaar voor paddenstoelen Jaar van de bij Johanna Publicaties Referenties jaaroverzicht natuur

5 voorwoord Voor u ligt een boekje dat bij eerste beschouwing een nuchtere opsomming lijkt van de stand van de Nederlandse natuur anno Een zeer nuttig overzicht, dat voor vele typen gebruikers - van liefhebbers tot professionals - zijn waarde heeft. Zo is het ook bedoeld. Maar de ambitie gaat verder. Wij willen het niet bij een momentopname laten, maar jaarlijks zo n overzicht maken. Zodat we trends gaan zien. Door de analyse van trends denken we een nog beter beeld te kunnen geven van de staat waarin de Nederlandse natuur zich bevindt. Dat kan nog niet in dit eerste boekje. In die zin is het vooral een pilot, een start, waarbij nu al aangetekend kan worden dat we door dit boekje te maken weten dat het volgende keer nog beter kan. Nog uitgebreider, nog vollediger. Daarbij is uw inbreng van groot belang. Als u bij kunt dragen, of ziet hoe we dit jaarlijkse overzicht kunnen verbeteren, laat het ons weten. Maar los van die ambitie is het ook gewoon een erg leuk boekje om te lezen. Voor de kenner en voor de liefhebber. Voor de bioloog, voor de bestuurder maar ook bijvoorbeeld voor de Neerlandicus. Die zal het opvallen dat de natuur niet alleen rijk is aan soorten, maar ook dat het Nederlands rijk is aan bijzondere soortnamen. Bij een kleinporig kaalkopje, bosdoorntje of een kleine gaper denkt de gemiddelde Nederlander - eerlijk is eerlijk - niet meteen aan een paddenstoel, sprinkhaan of pissebed. Het zijn namen met welhaast literaire kwaliteit, die je eerder in een gedicht van Cees Buddingh verwacht dan in een jaaroverzicht. Wat het boekje vooral laat zien is liefde en enthousiasme voor de natuur. Vele gedreven amateuronderzoekers staan aan de basis staan van de informatie die hier is verzameld. Zonder deze groep vrijwilligers hadden wij dit boekje niet kunnen maken, getuige ook de vele fraaie foto s. Het is onze de taak om informatie over de stand van de Nederlandse te vergaren, te ordenen en te verspreiden. Dat doen we in samenwerking met een groot aantal organisaties die allen in dit boekje worden genoemd. Ik hoop dat deze uitgave de start is van een mooie reeks en van een steeds hechter wordende samenwerking tussen de natuurorganisaties in Nederland. Edwin van Huis Algemeen directeur Naturalis Biodiversity Center De kleine gaper werd in 2012 voor het eerst buiten Zuid-Limburg aangetroffen. Foto Theodoor Heijerman. 4 naturalis biodiversity center

6 inleiding In de jaren 1990 ontstonden initiatieven voor natuuroverzichten, bij de gezamenlijke Particuliere Gegevensbeherende Organisaties (pgo s) en bij de overheid. Dit leidde tot prachtige jaarboeken en rapporten boordevol informatie over ontwikkelingen bij dieren, planten en paddenstoelen. Deze initiatieven zijn in de loop der jaren verdwenen, de behoefte aan een jaar overzicht van natuurnieuws niet. In dit Jaaroverzicht Natuur 2012 presenteren we een selectie van belangrijke natuurgebeurtenissen uit 2012, in een aantrekkelijke vorm en gebaseerd op betrouwbare informatie. Soorten staan hierin centraal: nieuwe soorten, veranderingen in voorkomen, opvallende natuurgebeurtenissen en belangrijke publicaties. Op basis van de expertise van de pgo s hebben we onderwerpen uitgekozen waarvan wij vinden dat ze een gevarieerd beeld geven van We presenteren een zo volledig mogelijke lijst van nieuw vastgestelde soorten voor Nederland. Volledig blijkt in de praktijk lastig. Niet voor alle soortgroepen worden gegevens jaarlijks centraal en op een standaardmanier bijgehouden. Voorts kan er een tijdverschil optreden tussen de waarneming en de definitieve identificatie en publicatie. In 2012 zijn soorten aan de Nederlandse lijst toegevoegd die in In Nationaal Park de Hoge Veluwe werd een nieuwe populatie van het verdwenen gewaande bosdoorntje Tetrix bipunctata ontdekt. Foto Roy Kleukers. eerdere jaren zijn waargenomen, maar pas in 2012 zijn gepubliceerd. De lijst meet daardoor met verschillende maten. Voor komende jaren proberen we de vastlegging beter te structureren via het Nederlands Soortenregister We maken dankbaar gebruik van de beschikbare trendgegevens van het Netwerk Ecologische Monitoring en de analyses die het Centraal Bureau voor de Statistiek in samenwerking met de pgo s heeft uitgevoerd. De soorten die worden gemonitord zijn met name de beschermde en beleidsmatig relevante indicatorsoorten. Een opvallende gebeurtenis uit 2012 was de bouw van een nest van de kuifaalscholver Phalacrorax aristotelis. Foto Harvey van Diek. jaaroverzicht natuur

7 trends in de biodiversiteit netwerk ecologische monitoring Voor het monitoren van trends in biodiversiteit wordt de aanwezigheid van een selecte groep uiteenlopende soorten jaarlijks vastgesteld. Dit wordt gedaan door de Particulier Gegevensbeherende Organisaties (pgo s), in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken in het kader van Netwerk Ecologische Monitoring (nem). Bij de opdrachtverlening van de vogelmeetnetten zijn ook het Ministerie van Infrastructuur en Milieu en Rijkswaterstaat betrokken. Dank zij dit netwerk kunnen de ontwikkelingen van verschillende soorten nauwgezet worden gevolgd. De gegevens tezamen geven een beeld van de veranderingen in de biodiversiteit van Nederland. Link: nederlandse soorten warmte- en koudeminnende soorten koudeminnend neutraal warmteminnend Bron: cbs/pgo's De laatste decennia gaan koudeminnende diersoorten in aantal achteruit. Neutrale soorten vertonen een matige achteruitgang en warmteminnende soorten nemen in aantal toe. De trend lijken verband te houden met de mondiale veranderingen in het klimaat, die ook in Nederland waarneembaar is. Vanaf 2010 stabiliseert de afname van koude minnende soorten en nemen juist neutrale en warmteminnende soorten af Alle soorten rodelijstsoorten Bron: cbs/pgo's 80 Over de periode is de trend van alle soorten tezamen stabiel. Soorten die minder eisen aan hun habitat stellen doen het beter dan soorten met specifiek milieueisen. De lichte daling van 2011 zette in 2012 door rodelijstsoorten trendlijn rodelijstsoorten Bron: cbs/pgo's De algemene trend van rodelijstsoorten is negatief. Het biodiversiteitsverlies in deze groep is nog niet gestopt. Vanaf 2004 leken de aantallen te stabiliseren, maar in 2011 en 2012 zet de daling voort. 6 naturalis biodiversity center

8 nieuw voor nederland In dit hoofdstuk geven we een overzicht van de in 2012 gemelde nieuwe soorten voor Nederland, die door de verschillende Particulier Gegevens beherende Organisaties (pgo's) zijn aangeleverd. Een soort is als nieuw in de lijst opgenomen als de melding verscheen in een publicatie in We hebben het criterium publicatie ruim genomen. De voorkeur ging uit naar een wetenschappelijke publicatie, maar ook meldingen op natuurbericht.nl of op de website van pgo s zijn opgenomen. Alle waarnemingen zijn gevalideerd door specialisten van de pgo s. Een nieuw gemelde soort hoeft niet voor het eerst in 2012 gevonden te zijn. Het kan betekenen dat de soort eerder in Nederland is waargenomen, maar nog niet op naam gebracht. Bij een nieuwe soort voor de wetenschap komt dit vaak voor. Voordat kan worden geconcludeerd dat het daadwerkelijk om een nieuwe soort gaat, moet onderzoek worden gedaan aan verwante soorten. En daar kan een aantal jaar overheen gaan. Ook kan een nieuwe soort pas ontdekt worden bij een revisie van een lastige soortengroep, zoals het geval is bij de micro-nachtvlinder Agonopterix oinochroa. Materiaal van deze soort werd tussen oud collectiemateriaal ontdekt. De lijst van slijmzwammen en paddenstoelen behoeft een extra toelichting. Deze lijst betreft een overzicht van nieuwe soorten over de jaren die zijn toegevoegd aan de herziene Standaardlijst (zie Het was dit keer overigens niet mogelijk om de lijst nieuwe soorten naar de afzonderlijke jaren op te splitsen. Bovendien volgen de myco logen een procedure waarbij de soort wordt aangemeld bij de werkgroep Kartering en na controle door de Nederlands-Vlaamse Namencommissie wordt voorzien van een Nederlandse naam. Pas daarna wordt de nieuwe soort van een soortcode en nummer voorzien en toegevoegd aan de Standaardlijst. De verschillende criteria om gemeld te worden in dit Jaaroverzicht Natuur 2012 zijn dus niet eenduidig. Dit heeft onder meer tot gevolg dat in de lijst van paddenstoelen en slijmzwammen drie nieuwe soorten voor de wetenschap staan waarover in 2004 reeds een wetenschappelijk artikel verscheen. Ze staan op de lijst omdat ze recent een Nederlandse naam hebben gekregen. Er staan ook enkele oude bekenden op de lijst van de paddenstoelen, zoals de grote stinkzwam Phallus impudicus. Dit is een gevolg van het toevoegen van de gesluierde dame Phallus duplicatus als variëteit aan de grote stinkzwam. Hierdoor is het concept van de grote stinkzwam gewijzigd en is deze als nieuw toegevoegd aan de lijst. Daarnaast ontbreken er op de Standaardlijst de namen van soorten die in 2012 zijn waargenomen en waarover is gepubliceerd op natuurbericht.nl, zoals de blauwvoetsatijnzwam Entoloma glaucobasiss. aantallen nieuwe soorten In 2012 zijn ruim 200 nieuwe soorten voor de Nederlandse flora en fauna gemeld. Zeven van deze soorten zijn nieuw voor de wetenschap (een korstmos, vier paddenstoelen, een borstelworm en een kever). De groep van de paddenstoelen is absoluut gezien de sterkste stijger. Tabel 1: Overzicht van de aantallen nieuwe soorten per soortengroep, gemeld in planten # nieuw Hogere Planten 1 Mossen 2 dieren Mariene borstelwormen 2 Weekdieren 2 Insecten 19 Spinnen 1 Mijten 18 Vogels 1 schimmels Korstmossen 3 Slijmzwammen 15 Paddenstoelen* 144 * De lijst van de gemelde paddenstoelen bevat meldingen over twee jaren. jaaroverzicht natuur

9 overzicht van de nieuwe soorten Om de leesbaarheid te vergroten zijn de soorten in drie groepen ingedeeld, te weten planten, dieren en schimmels. De soorten aangeduid met een * zijn nieuwe soorten voor de wetenschap. De soorten waarvan de naam in rood is afgedrukt zijn afgebeeld. Planten Vaatplanten Gaudinia fraglis gaudinia Van der Wiel 2012 Bladmossen Schistididum papillosum rood achterlichtmos Smulders 2012 Ulota hutchinsiae steenkroesmos Pellicaan 2012 Dieren Borstelwormen *Bispira polyomma paarse kokerworm Faasse & Giangrande 2012 Bispira volutacornis Natuurbericht 9566 Weekdieren Aeolidiella alderi gekraagde vlokslak Natuurbericht 9975 Cuthona caerulea hemelsblauwe knotsslak Natuurbericht 8072 Insecten: kevers Calamobius filum zuidelijke halmboktor Belgers 2012 Cucujus cinnaberinus vermiljoenkever Teunissen & Vendrig 2012 * Ptinella populicola Vorst 2012 Bispira polyomma. Foto Marco Faasse. Gaudinia fragilis. Foto Joep Spronk. Aeolidiella alderi. Foto Marco Faasse. 8 naturalis biodiversity center

10 Insecten: vliegen en muggen Abrachyglossum capitatum stekeldrager De Bree 2012 Cheilosia morio sparrengitje Pennards 2012 Cheilosia vulpina klitgitje Smit et al. 2012d Cylindromyia bicolor Zeegers 2012 Drosophila suzukii suzuki-fruitvlieg nvwa 2012 Lasiomma seminitidum Van Erkelens 2012 Lydella ripae Zeegers 2012 Metriocnemis carmencitabertarum Kuper & Moller Pillot 2012 Pherbellia annulipes Smit & Hamers 2012 Philosepedon perdecorum Omelková & Ježek 2012 Spelobia talparum Haelewaters et al Zodion kroeberi herfstblaaskop De Bree & Smit 2012 Insecten: vliesvleugeligen Megarhyssa vagatoria Zwakhals & Smits 2012 Insecten: vlinders Agonopterix oinochroa Huisman 2012 Tebenna micalis zilveroogje nlsr Abrachyglossum capitatum. Foto Sandra Lamberts. Cylindromyida bicolor. Foto Sandra Brennand. Pherbellia annulipes. Foto Ben Hamers. Agonopteryx oinochroa. Foto Cees Gielis. jaaroverzicht natuur

11 Insecten: snavelinsecten Pachycoleucus pusillimus Aukema et al Spinnen Sibianor larae roodkniedikpootspringspin Vogels 2012 Mijten Adelphacarus sellnicki Siepel et al Anoetus alicola Heitmans & Loonstra 2012 Arrenurus suecicus Smit et al. 2012a Berniniella conjuncta Siepel et al Carabodes tenuis Siepel et al Ceratozetes minimus Siepel et al Copidognathus tectiporus Smit et al. 2012a Hydryphantes tenuipalpis Smit et al. 2012a Lebertia natans Smit et al. 2012a Lebertia sparsicapillata Smit et al. 2012a Microzetorchestes emeryi Siepel et al Mideopsis roztoczensis Smit et al. 2012a Nothrus borussicus Siepel et al Panisellus thienemanni Smit et al. 2012a Ramusella elliptica Siepel et al Rhinoppia epilata Siepel et al Scutovertex alpinus Siepel et al Soldanellonyx visurgus Smit et al. 2012a Vogels Onychoprion fuscatus bonte stern statistics-new Panisellus thienemanni. Foto Christophe Brochard. Pachycoleucus pusillimus. Foto Theodoor Heijerman. Rhinoppia epilata. Foto Wim Dimmers. 10 naturalis biodiversity center

12 Schimmels Korstmossen * Fellhaneropsis rhododendri rhododendronkorst Aptroot 2012 Lecanora zosterae Van Dort et al Opegrapha viridipruinosa limoen-schriftmos Timmerman & Aptroot, 2012 Slijmzwammen Badhamia affinis wormvormig kalknetje Badhamia melanospora sierlijk kalknetje Cribraria intricata stervormig lantaarntje Cribraria microcarpa deltamazig lantaarntje Cribraria splendens stralend lantaarntje Diderma floriforme tulpvormig kalkschaaltje Didymium difforme glad kristalkopje Didymium squamulosum variabel kristalkopje Fuligo septica heksenboter Listerella paradoxa cladoniaslijmzwam Opegrapha viridipruinosa Foto Arjan de Groot. Lecanora zosterae. Foto Bas Kers. Cribraria splendens. Foto Marian Jagers. jaaroverzicht natuur

13 Physarum schroeteri reuzenhartkalkkopje Physarum vernum vroeg kalkkopje Stemonitis axifera roodbruin netpluimpje Stemonitis fusca gebundeld netpluimpje Stemonitis splendens grootmazig netpluimpje Paddenstoelen Acrospermum adeanum mosstengeltongetje Agrocybe ochracea okeren leemhoed Allophylaria subliciformis koninginnenkruidkelkje Antrodia carbonica kussenvormige strookzwam Arnium macrotheca borstelig spinselbolletje Arnium septosporum deelsporig spinselbolletje Ascobolus hawaiiensis grootsporig spikkelschijfje Ascophanus consociatus roomwit dwergschijfje Bolbitius demangei kaskleefhoedje Bolbitius titubans dooiergele mestzwam Boletus rhodopurpureus roodpurperen boleet Boletus torosus ossenboleet Boudiera acanthospora stekelsporig kleikussentje Calocybe chrysenteron gouden pronkridder Physarum schroeteri. Foto Marian Jagers. Boletus rhodopurpureus. Foto Hans Valda. Boletus torosus. Foto Hans Valda. 12 naturalis biodiversity center

14 Calycellina spiraeae spireadonsschijfje Camarops tubulina eierkolenzwam Cephaloscypha mairei geknopt zweephaarschijfje Ceratobasidium calosporum wormsporig waswebje Ceratosphaeria aeruginosa groenig stekelbolletje Cercophora silvatica bruin piekhaartonnetje Chaetomidium cephalothecoides afgerond kwastkopje Chaetomium virescens sierharig kwastkopje Cheilymenia bohemica kaal borstelbekertje Cheilymenia coprinaria langharig borstelbekertje Cheilymenia dennisii oranje borstelbekertje Cheilymenia fraudans kortharig borstelbekertje Cheilymenia liskae bleekharig borstelbekertje Cheilymenia stercoraria scharlaken borstelbekertje Coccomyces tumidus eikenkronkelstafje Conocybe daamsii kasbreeksteeltje Coprinopsis episcopalis bischopsmutsinktzwam Coprinopsis spilospora grootporige inktzwam Coprinopsis utrifer poederinktzwam Coprotus niveus blank mestdwergschijfje Cortinarius anomalellus grootsporige zandgordijnzwam Cortinarius areni-silvae dikke rendiermosgordijnzwam Cortinarius bulliardioides rozevoetgordijnzwam Cortinarius flos-paludis valse gordelsteelgordijnzwam Cortinarius olearioides saffraangordijnzwam Cortinarius pluviorum oranjebruine galgordijnzwam Cortinarius procax kleinsporige gordijnzwam Cortinarius roseipes stekelsporige gordijnzwam Cortinarius rubrovioleipes roodvlokkige paarssteelgordijnzwam Cortinarius subhygrophanicus hygrofane zaagplaatgordijnzwam Cortinarius suburaceus pitsporige gordijnzwam Cortinarius tortuosus kaarslichtgordijnzwam Coccomyces tumidus. Foto Atte van den Berg. jaaroverzicht natuur

15 Crocicreas complicatum bremgeleikelkje Crocicreas cyathoideum gewoon geleikelkje Crocicreas paludosum berenklauwgeleikelkje Cymadothea trifolii klaver-roetstreepzwammetje Cystolepiota icterina gele poederparasol Delitschia patagonica kaal mesthaarbolletje Dermea tulasnei essenleerschijfzwam Diplonaevia exigua russensplijtbekertje Dothiora sphaerioides peppeluitbreekschijfje Entoloma chalybaeum blauwplaatstaalsteeltje Entoloma indutoides cystidetrechtersatijnzwam Entoloma kallioi rouwsatijnzwam Eupropolella britannica laurierkersbladstipje Fibriciellum silvae-ryae dimitisch dwergkorstje Filobasidiella lutea elfendoekjeswaszwam Galerina sideroides naaldbosmosklokje Geoglossum elongatum kortsporige aardtong Gnomonia riparia viersporig snavelkogeltje Hapalopilus croceus prachthoutzwam Hemimycena cryptomeriae naaldhoutschijnmycena Hemimycena subtilis kleine schijnmycena Hymenoscyphus macroguttatis hakig kruidenvlieskelkje Hymenoscyphus pseudoalbidus vals essenvlieskelkje Hyphoderma clavigerum knotsharig harskorstje Delitschia patagonica. Foto Lucien Rommelaars. Geoglossum elongata. Foto Cees Roobeek. Gnomonia riparia. Foto Lucien Rommelaars. Hymenoscyphus macroguttatus. Foto Lucien Rommelaars. 14 naturalis biodiversity center

16 Hypochnicium subrigescens gelatineus elfendoekje Hypochnicium wakefieldiae duidelijk elfendoekje Hypomyces leotiicola glibberzwameter Hypomyces microspermus kleinsporige zwameter Hypomyces papulasporae aardtongzwameter Hypomyces stephanomatis bekerzwameter Hysterangium clathroides grote worteltruffel Inocybe arthrocystis bedrieglijke viltkop Inocybe umbrinella sombere spleetvezelkop Keissleriella alpina alpenkrulhaarbolletje Keissleriella cladophila bremkruinhaarbolletje Lachnum subvirgineum vals franjekelkje Lamprospora hanffii donkerrood mosschijfje Lamprospora tuberculatella wratsporig mosschijfje Lasiobelonium belanense geleedsporig franjekelkje Leccinum albostipitatum oranje populierboleet Leccinum cyaneobasileucum bruingrijze berkenboleet Lentinellus vulpinus bundelzaagplaat Lepista martiorum blozende schijnridderzwam Leptosporomyces fuscostratus bruinwit matje Leucoagaricus ionidicolor violette champignonparasol Hypomyces microspermus. Foto Cees Roobeek. Leccinum albostipitatum. Foto Menno Boomsluiter. Hypomyces papulasporae. Foto Cees Roobeek. jaaroverzicht natuur

17 Leucoagaricus sericifer zijdechampignonparasol Maireina afibulata gesploos hangkommetje Maireina ferruginea roestig hangkommetje Microporus vernicipes kashoutzwam Mollisia luctuosa liesgrasmollisia Murispora rubicunda bloedvlekmuurspoorbolletje Mycena dura bruin elfenschermpje Mycenella trachyspora gezellig taaisteeltje Mycosphaerella caricicola zeggepuntkogeltje Mycosphaerella fagi beukenpuntkogeltje Nemania aenea kortspleetkorstkogelzwam * Octospora fissidentis ruwsporig vedermosschijfje Benkert & Brouwer 2004 * Octospora neerlandica duinsterretjesschijfje Benkert & Brouwer 2004 * Octospora nemoralis gladsporig vedermosschijfje Benkert & Brouwer 2004 Onnia tomentosa dennenvoetweerschijnzwam Panaeolus papilionaceus franjevlekplaat Paranectria oropensis verdwaald meniezwammetje Paxillus obscurosporus donkersporige krulzoom Pezicula amoena fraai schorsbekertje Pezicula sporulosa veelsporig schorsbekertje Phaeosphaeria avenaria graanvulkaantje Phallus impudicus grote stinkzwam Phellinus igniarius echte vuurzwam Pholiotina arnoldsii ranzig breeksteeltje Murispora rubicunda. Foto Lucien Rommelaars. Paranectria oropensis. Foto Lucien Rommelaars. Octospora fissidentis. Foto Emiel Brouwer. Rhodonia placenta. Foto Marjon van der Vegte. 16 naturalis biodiversity center

18 Pholiotina parvula langharig breeksteeltje Pholiotina rugosa rimpelig breeksteeltje Piloderma byssinum wit franjevlies Podospora dakotensis keutelmenhirzwammetje Podospora intestinacea langhalsmenhirzwammetje Psathyrella sphaerocystis bepoederde mestfranjehoed Radulomyces rickii bolsporige boomkorst Ramaria flavoides alleekoraalzwam Rhamphoria separata takpeerzwammetje Rhodocollybia prolixa rossige collybia Rhodonia placenta roze kaaszwam Roseodiscus formosus roze grondschijfje Russula plumbeobrunnea grijsbruine russula Schizoxylon ligustri twijgkratertje Sowerbyella brevispora kortsporige wortelbekerzwam Sporormiella minimoides breedsporige brokkelspoorzwam Sporormiella octonalis keutelbrokkelspoorzwam Stomiopeltis pinastri dennenstofzwammetje Stropharia squamulosa schubbige kopergroenzwam Suillus amabilis douglasboleet Suillus tridentinus roestrode ringboleet Thecotheus cinereus grauw mestschijfje Thecotheus formosanus purpergrijs mestschijfje Thecotheus phycophilus algminnend mestschijfje Tomentella lateritia steenrood rouwkorstje Trechispora confinis traansporig dwergkorstje Tulasnella danica klontjeswaaszwam Tulasnella subglobospora blauwgrijze waaszwam Unguiculariopsis hamatopilosa bramenbladkelkje Suillus tirdentites. Foto Robert Vlagsma. Russula plumbeobrunnea. Foto Jaap Wisman. jaaroverzicht natuur

19 bijzonderheden Record aantal zandbijwaaiertjes Een vroege melding van grijze zandbijen Andrena vaga op waarneming.nl, een oplettende bezoeker van de site en een enthousiaste vlinderwerkgroep van het ivn zorgden voor een record aantal waarnemingen van zandbijwaaiertjes Stylops melittae. Waaiertjes zijn onbekende insecten, die parasitair leven in het achterlijf van solitaire bijen. Geparasiteerde bijen zijn vooral vroeg in het jaar te vinden. Na een melding van grijze zandbijen in februari zijn Remco Vos en Violet Middelman van het ivn op onderzoek gegaan bij Soesterberg. Ze vonden flinke aantallen van deze bijen, en veel ervan waren inderdaad geparasiteerd door het zandbijwaaiertje. Naar schatting waren er zo n waaiertjes aanwezig en het oude idee dat het zandbijwaaiertje een zeldzame soort is, kan wel verlaten worden. insecten die grotendeels in hun gastheer zitten. Het vrouwtje zit vol met eieren die, eenmaal bevrucht, in haar lichaam verder tot ontwikkeling komen. In het laatste larvale stadium kruipen de larven door de huid van het vrouwtje naar buiten en sterft ze. Waaiermannetjes ontwikkelen vleugels en hebben enkele uren de tijd om een waaiervrouwtje te vinden en te bevruchten. Gastheren zijn vooral bijen en wespen, bij sommige soorten ook sprinkhanen. De waaiertjes zorgen er waarschijnlijk via chemische signalen voor dat de bijen eerder in het seizoen actief worden. De larven ontwikkelen zich in het lichaam van de moeder en als de bijenpopulatie op zijn hoogtepunt is zijn zij klaar om uit het lichaam van de bij te komen. Daarmee vergroten waaiertjes hun kans om een nieuwe gastheer te vinden. Bron: Smit et al. 2012c, Smit & Smit Waaiertjes vormen een eigen insectenorde, de Strepsiptera. In Nederland komen zes soorten voor. De volwassen vrouwtjes zijn moeilijk van elkaar te onderscheiden. Het zijn vleugelloze, pootloze, blinde Het vergroeide kopborststuk van een vrouwtje van het zandbijwaaiertje steekt uit tussen de segmenten van de gastheer, de zandbij. Foto Albert de Wilde. De mannetjes van het zandbijwaaiertje zijn gevleugeld en eenmaal ontpopt leven ze slechts een paar uur. Foto John Smit. 18 naturalis biodiversity center

20 Roze grondschijfje een nieuwe soort voor de wetenschap Drie Duitse en een Nederlandse mycoloog hebben een nieuwe paddenstoel voor de wetenschap beschreven, Roseodiscus formosus, op basis van collectiemateriaal uit Duitsland en Nederland. De eerste waarneming van deze soort dateert van 1958 en betreft een Nederlands exemplaar dat opgenomen is in het herbarium van Naturalis. Het roze grondschijfje, zoals de Nederlandse naam van de nieuwe soort luidt, is een pioniersoort van natte en zandige natuurontwikkelingsterreinen. Met regelmaat wordt deze rodelijstsoort in ons land aangetroffen, soms zelfs in groten getale. Als een echte pionier verdwijnt het roze grondschijfje na enkele jaren uit een gebied om elders weer op te duiken. Het leek een soort die eenvoudig te herkennen was, maar dat blijkt onjuist: het roze grondschijfje werd verward met een soort die er veel op lijkt, namelijk Discinella menziesii. Anders dan het roze grondschijfje heeft D. menziesii een heel specifiek habitat: het groeit op geblakerde grond onder verbrande gaspeldoorn. Het roze Discinella menziesii heeft nu geen Nederlandse naam meer. Bron: Boudier grondschijfje bleek niet eerder beschreven en ontving zodoende een nieuwe wetenschappelijke naam, terwijl D. men ziesii van zijn Nederlandse naam is beroofd. D. menziesii is tot nu toe niet waargenomen in Nederland. Bron: Natuurbericht 7770, Wieschollek et al Roseodiscus formosus parasiteert op mos en is te vinden op natuurontwikkelingsterreinen. Foto Menno Boomsluiter. jaaroverzicht natuur

21 Grote vos laat zich volop zien In de zeer warme maand maart kwamen opvallend veel waar nemingen van de grote vos Nymphalis polychloros binnen is het tweede opeenvolgende jaar dat de vlinder in redelijke aantallen wordt gezien. De beschermde grote vos was rond 2000 zo goed als verdwenen uit Nederland, terwijl hij in de eerste helft van de 20 e eeuw nog een standvlinder was. Net als de gehakkelde aurelia Polygonia c-album en de citroenvlinder Gonepteryx rhamni overwintert de grote vos als volwassen vlinder. Op de eerste warme dagen in het voorjaar verlaat hij de beschutting van een holle boom, schuurtje of zolder en gaat op zoek naar een partner. Na de paring zet het vrouwtje de eitjes af in de toppen van loofbomen, waar de rupsen zich te goed doen aan het jonge blad. De grote vos heeft een voorkeur voor vochtige open bossen, bosranden, boomgaarden en vrijstaande bomen. De waardplant is vooral iep, maar ook fruitbomen, populier en wilgensoorten. De individuen van de grote vos leven een jaar. De waarnemingen van het voorjaar van 2012 komen uit het hele land; het merendeel is afkomstig uit het zuiden. De eerste grote vos is gezien op 22 maart in de Groenlanden bij Nijmegen. De laatste melding was op 17 augustus in Driehuis, gemeente Velzen (Noord-Holland). Waarnemingen van juni tot augustus betreffen exemplaren van de nieuwe generatie vlinders. Bron: Natuurbericht 9932, Bos et al De grote vos. Van een afstand lijkt deze vlinder op de veel algemenere kleine vos Aglais urticae. De grote vos is groter, valer van kleur en heeft vier vlekken in het midden van de voorvleugel. Foto Joost Uittenbogaard. De kleine vos heeft drie vlekken in het midden van de voorvleugel. Foto Kars Veling. Waarnemingen van de grote vos in het voorjaar van Bron: ndff. 20 naturalis biodiversity center

22 Sportduikers ontdekken hemelsblauwe knotsslak Tijdens het Paasweekend werd in de Westelijke Oosterschelde een zeenaaktslakje van slechts zeven millimeter groot gevonden. Het bleek een exemplaar van de hemelsblauwe knotsslak Cuthona caerulea te zijn, een soort nieuw voor de Nederlandse lijst. De soort was al bekend van de gehele West-Europese kust, van Noorwegen tot en met Portugal, de Britse eilanden en het westelijke deel van de Middellandse Zee. Het is dan ook geen echte verrassing dat het dier in Nederland is opgedoken. Het bleef niet bij deze ene vondst in april. In december werden op dezelfde plek nog twee exemplaren gezien. De slakken werden aangetroffen op de hydroïdpoliep Sertularella ellisii. Dit lijkt niet bijzonder, maar is het wel. Zeenaaktslakken voeden zich met hydroïdpoliepen en zijn tamelijk strikt in hun keuze. De hemelsblauwe knotsslak eet bij voorkeur Sertularella polyzonias, een hydroïdpoliep die tot nu toe niet is waargenomen in Nederland. Van S. elisii was nog niet bekend dat de hemelsblauwe knotsslak erop foerageert. Sertularella ellisii is opvallend geelachtig van kleur waardoor een etende knotsslak niet erg opvalt. Deze vorm van camouflage is geen onbekend verschijnsel bij liefhebbers van naaktslakken, die het ook kennen van heel wat andere soorten. Bron: Natuurbericht 8072 en De rugpapillen van de hemelsblauwe knotsslak hebben een knalgele top met daaronder een opvallend blauw segment waar hij zijn Nederlandse naam aan dankt (caerulea betekent hemelsblauw). Foto Peter H. van Bragt. De Oosterschelde is een favoriete plek om te duiken naar onderwaterleven. Foto Peter H. van Bragt. Sportduikster in Oosterschelde. Foto Peter H. van Bragt. jaaroverzicht natuur

23 Ptinella populicola, een nieuwe kever voor de wetenschap Achter schors van dode populieren is een minuscuul kevertje gevonden, dat nog nooit eerder gezien was. Het bleek een nieuwe soort voor de wetenschap te zijn. De kever behoort tot de familie van de veervleugelkevers Ptiliidae en heeft de naam Ptinella populicola gekregen, naar de boomsoort waarop hij werd aangetroffen. De kevers van de familie Ptiliidae zijn zeer klein, behaard en geelbruin van kleur. Omdat ze zo klein zijn, worden ze nauwelijks opgemerkt en zijn er weinig specialisten van deze groep. De soorten uit het genus Ptinella zijn slechts 0,5-1,3 millimeter groot. Ze leven in vochtige omstandigheden en zijn vaak geassocieerd met dood, rottend hout of verterend blad. Net als in veel andere Ptinellasoorten, komen in P. populicola twee verschijningsvormen voor. De blinde, vleugel- en kleur- loze individuen zijn vaak talrijker dan de individuen met vleugels, pigment en goed ontwikkelde ogen. Ptinella populicola is aangetroffen achter schors van dode populieren Populus spec. in een bos in Liempde (Noord-Brabant). Uit bestudering van collectiemateriaal is gebleken dat P. populicola eerder in Maryland (Noord-Amerika) is gevonden. Toen is niet onderkend dat het om een nieuwe soort ging. Van vier andere soorten uit dit genus is bekend dat ze via houttransport grote afstanden afleggen. Het is zeer waarschijnlijk dat P. populicola op deze manier zowel naar Nederland als naar Maryland is gekomen. Het oorspronkelijke verspreidingsgebied is vooralsnog onbekend. Bron: Vorst Van de minuscule Ptinella populicola is geen foto beschikbaar; wel van de verwante soort P. aptera die erg op P. populicola lijkt. Foto Tim Faasen. 22 naturalis biodiversity center

24 Nieuw gras Gaudinia fragilis in Biesbosch ontdekt Op de Kop van de Oude Wiel zijn flinke aantallen van een nieuwe grassoort waargenomen, Gaudinia fragilis. De gevonden hoeveelheid duidt erop dat de soort zich al langer geleden heeft gevestigd. Gaudinia werd gevonden tijdens een excursie naar een weinig toegankelijk gebied in de Sliedrechtse Biesbosch. Naslag in de literatuur maakte duidelijk dat deze nieuwe grassoort niet helemaal onbekend is voor Nederland. In het begin van de twintigste eeuw is het gras officieel een aantal malen gemeld op ver van elkaar gelegen plaatsen: in 1914 in Wor merveer (Noord-Holland), in 1924 in Barchem (Gelderland) en in 1938 Rozenburg (Zuid-Holland). De soort die als adventief te boek stond is nu duidelijk ingeburgerd in Nederland. Onderweg naar de Kop van de Oude Wiel, een gebied dat alleen per boot bereikbaar is. Foto Petra van der Wiel. De Kop van de Oude Wiel in de Slie drechtse Biesbosch is het meest soortenrijke stroom dalgrasland van Nederland. Foto Petra van der Wiel. Gaudinia is een soort van oudere graslanden op kalk rijke grond. Foto Joep Spronk. Gaudinia is inheems in landen rond de Middellandse Zee, Marokko en op de Azoren, maar komt inmiddels ook elders in de wereld voor, tot in Australië. In Nederland en in de ons omringende landen is de soort geïntroduceerd. Gaudinia is een eenjarig gras van oudere graslanden op kalkrijke gronden. Op de Kop van de Oude Wiel groeit gau dinia samen met de algemeen voorkomende glanshaver Arrhenatherum flavenscens en met goudhaver Trisetum flavescnes, een soort van de rode lijst. Bron: Van der Wiel 2012, Kloos & Wachter jaaroverzicht natuur

25 Noodoproep voor de vuursalamander In het voorjaar van 2012 trok ravon aan de alarmbel. Het ging zo slecht met onze inheemse vuursalamander Salamandra salamandra dat de soort in Nederland dreigde uit te sterven. Samen met een aantal partners begon ravon met het actieplan sos vuursalamander om dit uitsterven te voorkomen. Elke vuursalamander heeft een uniek vlekkenpatroon. Foto Jelger Herder/ravon. Zuid-Limburg is de noordgrens van het areaal van de vuursalamander. Op de foto het Bunderbos, een van de locaties waar de soort voorkomt. Foto Raymond Creemers/ravon. Populatie-index (2000 = 100) Aantalsontwikkeling vuursalamander Bron: nem (ravon, cbs). De vuursalamander komt in Nederland slechts voor op drie plaatsen in Zuid-Limburg. Jarenlang waren de aantallen daar stabiel. Tot 2008, toen opeens opvallend veel dode dieren werden gevonden. Dat bleek geen incident; ook in de jaren erna werden dode vuursalamanders gevonden. Bovendien zagen vaste waarnemers opmerkelijk weinig levende individuen. Het is lang niet duidelijk geweest waarom de vuursalamander in zo n korte tijd zo sterk achteruitging. Verschillende mogelijke oorzaken zijn onderzocht, zoals ziekte, vergiftiging en verlies van habitat. De doorbraak in het onderzoek naar de massale sterfte kwam in het voorjaar van Onderzoekers ontdekten een nieuwe schimmelsoort Batrachochytrium salamandrivorans. Deze agressieve schimmel kan een salamander binnen twee weken doden. In 2012 heeft ravon samen met partners dieren die in de gebieden werden gevonden opgevangen. Als de schimmel is bestreden zullen de gezonde dieren weer worden vrijgelaten in hun oorspronkelijke leefgebied. De vuursalamander staat op de Rode lijst van bedreigde Nederlandse amfibieën. Bron: Spitzen-van der Sluis et al. 2013, Martel et al. (in press), 24 naturalis biodiversity center

26 Gevlekte witsnuitlibel verovert nieuwe leefgebieden De beschermde en in ons land ooit zeldzame gevlekte witsnuitlibel Leucorrhinia pectoralis is bezig met een flinke opmars. De stabiele populaties in de Weerribben en de Vechtplassen nemen in omvang toe en nieuwe locaties worden gekoloniseerd. De grote vlekken op het achterlijf van het mannetje zijn karakteristiek voor de soort. Jonge mannetjes en vrouwtjes hebben die niet en worden makkelijk verward met andere soorten. Foto Kars Veling. Met de libellenfauna gaat het sinds 1999 weer redelijk goed. De aantallen van de groep als geheel zijn stabiel. Dit wil niet zeggen dat het met alle soorten goed gaat. De libellen van stromend water gaan namelijk nog steeds achteruit. Een voorbeeld daarvan is de bosbeekjuffer, een soort die hoge eisen stelt aan de kwaliteit van het water. Daar tegenover staat dat ongeveer 60% van de soorten, veelal die van stilstaand water, heeft kunnen profiteren van verbeterde waterkwaliteit, een natuurvriendelijk waterbeheer en de verandering van het klimaat. Binnen deze groep is de gevlekte witsnuitlibel veruit de sterkste stijger. Dit is vooral bijzonder omdat de soort behoort tot de drie inheemse libellensoorten die onder de Europese regelgeving (de Habitatrichtlijn) vallen. De gevlekte witsnuitlibel komt verspreid in Nederland voor en is verbonden met ondiepe plassen die aan het verlanden zijn. De grootste aantallen worden gevonden in de laagveenmoerassen in Noord-Nederland. Ooit kwam de gevlekte wit- Karakteristiek beeld van de habitat van de gevlekte witsnuitlibel, hier de Wieden. Foto Kars Veling. snuitlibel veelvuldig voor in West-Nederland, maar de aantallen zijn daar nog altijd laag. De soort ontdekt wel nieuwe leefgebieden. Sinds een paar jaar hebben kleine populaties zich gevestigd in vennen op de hogere zandgronden. En in 2012 zijn er onder andere meldingen gedaan in Vlaardingen, Utrecht en Buren, allen buiten de hogere zandgronden. Bron: De Vlinderstichting 2012a, Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie Populatie-index (199 = 100) Aantalsontwikkeling libellen 160 stilstaand 140 stromend 120 gevlekte witsnuit Bron: nem (De Vlinderstichting, cbs) jaaroverzicht natuur

27 Zeldzame broedvogels in nieuwe moerasgebieden Met veel moerasvogels gaat het goed. De stand van deze groep verdubbelde in de afgelopen twintig jaar. Een groot aantal moerasvogelsoorten profiteert van een verbeterde waterkwaliteit en van uitbreiding van het totale oppervlak aan moeras. In 2012 ver schenen in twee nieuwe moerasgebieden grote aantallen zeldzame broedvogels. het landelijk gezien dan ook goed. Met de andere vogelsoorten gaat het minder. De trend van alle broedvogels samen daalde de laatste tien jaar licht. Vooral de boerenlandvogels, met soorten als scholekster Haematopus ostralegus, grutto Limosa limosa, veldleeuwerik Alauda arvensis en kemphaan Philomachus pugnax, doen het slecht. Intensivering van de landbouw is hier debet aan. Bij Nederlandse De kleinst waterhoen leeft verborgen in vaak ontoegankelijke moerassen en maakt met een nachtelijke baltsroep zijn aanwezigheid kenbaar. Foto Arjan Boele. Nieuw ingerichte moerasgebieden hebben een grote aantrekkingskracht op zeldzame broedvogels. De Onlanden in Noord-Drenthe is daar een voorbeeld van. Het oorspronkelijke veenweidegebied is in de periode omgevormd naar een moeras- en waterbergingsgebied. Naast steltkluten Himantopus himantopus en porseleinhoentjes Porzana porzana noteerden waarnemers in het voorjaar 2012 maar liefst 20 tot 25 roepende kleinst waterhoentjes Porzana pusilla. Voor deze bij ons onregelmatig verschijnende ral is dat ongekend veel. Al even opmerkelijk was een grote populatie witwangsterns Chlidonias hybrida in natuurontwikkelingsgebied Kropswolder Buitenpolder in Groningen. Met 26 paren betrof dit de grootste kolonie in Nederland ooit. De vogels hebben ongeveer 60 jongen grootgebracht. In het kader van het beleidsprogramma Ruimte voor de Rivier zijn op andere plaatsen in Nederland ook moerasgebieden ontwikkeld. Door de uitbreiding van het areaal moeras doen de moerasvogels De witwangstern broedt vooral in de rivierdelta s in Zuiden Oost-Europa en incidenteel in Nederland. Foto Harvey van Diek. broedvogels is sprake van een duidelijke tweedeling: algemene soorten met weinig specifieke milieueisen doen het goed, de meer kwetsbare soorten hebben het moeilijk. Dit patroon zien we bij meer soortgroepen (zie hoofdstuk Trends in de biodiversiteit). Bron: Vogelbalans, 2012, Sovon Vogelonderzoek Nederland. Populatie-index (1990 = 100) Aantalsontwikkeling broedvogels agrarisch bos 40 duin & kust heide 20 moeras Bron: nem (Sovon, csb) naturalis biodiversity center

28 Hoogveenglanslibel profiteert van beheer In 2012 werden voor het eerst larvenhuidjes van de hoogveen glanslibel Somatochlora artica waargenomen in het Meddose veen in de Achterhoek. Dit duidde op een nieuwe populatie. De soort heeft blijkbaar kunnen profiteren van de herstelmaatregelen waarmee beheerders tien jaar geleden begonnen zijn. bieden en enkele hoogveengebieden. In Nederland zijn slechts drie stabiele populaties bekend. Van alle soorten libellen die in Nederland voorkomen is de hoogveenglanslibel het zeldzaamst. Op zoek naar nieuwe voortplantingsgebieden kan de hoogveenglanslibel flinke afstanden afleggen. Toch kan hij zich niet overal vestigen. Voor zijn voortplanting is hij namelijk afhankelijk van een zeer specifiek biotoop: heel kleine, zure hoogveenplasjes. Daar leven de larven drie jaar lang alvorens ze in het voorjaar uitsluipen. In Nederland zijn nog maar weinig van zulke plekken. Om dit specifieke biotoop te herstellen zijn tien jaar geleden onder andere in het Korenburgerveen specifieke maatregelen genomen. De vondst van vervellingshuidjes in het Meddose veen betekent dat die succesvol zijn en dat de juiste omstandigheden voor eiafzet al drie jaar geleden aanwezig waren. Karakteristiek voor het mannetje van de hoogveenglanslibel is een ingesnoerd achterlijf. Foto Kars Veling. Bron: De Vlinderstichting 2012b, Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie De aanwezigheid van een larvehuidje duidt op een gevestigde populatie. Op de foto een larve van de hoogveenglanslibel. Foto Kars Veling. De hoogveenglanslibel heeft een groot verspreidingsgebied op het noordelijk halfrond. In vrijwel heel Scandinavië en in het noorden van Rusland komt de libellensoort vrij algemeen voor. Elders in Europa is de verspreiding verbrokkeld en beperkt het voorkomen zich vooral tot hoger gelegen ge- Het Meddose veen met op de voorgrond een veenputje, het voortplantingsbiotoop van de hoogveenglanslibel. Foto Tim Termaat. jaaroverzicht natuur

29 Scheepswrakken van de Doggersbank Van 23 juni tot 2 juli 2012 vond de tweede Expeditie Doggersbank plaats. Veertien duiken hebben spectaculaire vondsten opgeleverd, met name op scheepswrakken. In de Nederlandse Noordzee liggen twee ver van de kust gelegen natuurgebieden, de Doggersbank en de Klaverbank. Op de bodem liggen nogal wat scheepswrakken en in de directe omgeving daarvan wordt al jarenlang weinig gevist door bodemberoerende visserij. Hier heeft de mariene fauna zich vrijwel ongestoord kunnen ontwikkelen. De studie naar het bijzondere onderwaterleven op deze plek was een van de doelen van de expeditie. Het tweede en minstens zo belangrijke doel was het ontdoen van visnetten en -lijnen op de daar aanwezige scheepswrakken. Achtergebleven vistuig blijft namelijk vissen, kreeften en krabben vangen die vervolgens een langzame dood sterven. Tijdens de expeditie namen duikers honderd soorten waar en hebben ze 600 kilogram netten verwijderd. Minimaal veertig soorten zijn zelden of nooit eerder levend in de Nederlandse wateren aangetroffen. Voorbeelden daarvan zijn de paarse waaierslak Flabellina pedata en de zeeduivel Lophius piscatorius. Bij deze bijzondere soorten zitten ten minste tien soorten die mogelijk al bekend waren als dwaalgast, maar waarvan nu met zekerheid is aangetoond dat zij zich op Nederlands grondgebied hebben gevestigd. Dit zijn onder andere de ijszeester Marthasterias glacialis en de paddenstoelkrab Eurynome aspera. Met al deze vondsten heeft de expeditie aangetoond hoe belangrijk de Doggers- en Klaverbank zijn voor de biodiversiteit van de Nederlandse Noordzee. Bron: nieuws-bericht/expeditie-doggersbank-toont-aanbeschermen-van-scheepswrakken-van-groot-belang Twee duikers aan het werk bij een scheepswrak. Foto Cor Kuyvenhoven. De Doggersbank bevindt zich in het meest noordelijke deel van het Nederlands Continentaal Plat. De Klaverbank ligt er ten zuiden van. De ijszeester is een van de tien soorten die zich op Nederlands grondgebied heeft gevestigd. Foto Cor Kuyvenhoven. 28 naturalis biodiversity center

30 Vermiljoenkever krijgt beschermde status De toenmalige staatsecretaris Bleker voegde in juli 2012 een nieuwe keversoort toe aan de lijst van beschermde soorten. De vermiljoenkever Cucujus cinnaberinus werd in januari 2012 voor het eerst in Nederland gevonden in een vochtig eikenbos in Noord-Brabant. De vermiljoenkever is een opvallende kever met een onmiskenbaar uiterlijk. Zowel de volwassen kevers als de larven zijn te vinden achter schors van bomen die niet zo lang geleden dood zijn gegaan. Hier vinden ze hun voedsel: rottend hout en insecten die van rottend hout en schimmels leven. Door hun verborgen levenswijze zijn vermiljoenkevers niet makkelijk te vinden. Alleen in het voorjaar van hun tweede en laatste levensjaar vliegen ze rond. Ze zijn dan op zoek naar een partner en de vrouwtjes zoeken naar bomen, om haar eieren achter schors af te zetten. De vondst van de vermiljoenkever in Nederland is de meest westelijke waarneming tot nu toe. De soort is overal zeldzaam en in enkele landen zelfs recent niet meer waargenomen. Alleen in Honga- De vermiljoenkever is een platte kever van 1 centimeter groot, met een grote hartvormige kop die net zo felrood is als de rest van zijn lijf. Foto Tim Faassen. rije komt de vermiljoenkever vrij algemeen voor. Vanwege zijn zeldzaamheid en zijn fraaie uiterlijk is de soort opgenomen in de bijlagen ii en iv van de Europese Habitatrichtlijn. De vermiljoenkever is hier op eigen kracht gekomen en dus moet Nederland maatregelen treffen om de soort en zijn habitat te beschermen. Larve van de vermiljoenkever. Foto Jinze Noordijk. Bron: Teunissen & Vendrig jaaroverzicht natuur

31 Jonge hoppen vliegen uit Een paartje hoppen Upupa epops bracht in Noord- Limburg twee of drie jongen groot. De laatste keer dat de hop met succes in Nederland broedde was in Toen werden in een schuur in Noord-Brabant twee jongen grootgebracht. De hop is in ons land een bijzondere verschijning. Dat is in de Middeleeuwen waarschijnlijk anders geweest, getuige de vele afbeeldingen op schilderijen. Tot in het begin van de 20 e eeuw broedde de vogel met enige regelmaat in gemeenten in het oosten en zuiden van ons land. Vanaf ongeveer 1920 nam het aantal broedgevallen duidelijk af, al zijn er wel korte perioden geweest waarin de stand leek op te leven. Rond 1970 was het gedaan met jaarlijkse broedgevallen en moesten we genoegen nemen met trekkers. De laatste jaren wordt de roep van de hop weer af en toe gehoord, maar een succesvol broedgeval blijft uitzonderlijk. De hop bewoont gematigde tot warme streken. Binnen Europa is het Iberisch Schiereiland het belangrijkste gebied voor de hop. Vroeger broedde de hop in grote delen van Europa, maar dit areaal is kleiner geworden en verschoven in zuidelijke richting. De verdwijning als jaarlijkse broedvogel uit Nederland past in dit patroon. Het verschijnsel wordt soms toegeschreven aan klimaatverandering, maar intensivering van landbouw is een logischer verklaring. Daardoor verdwenen zowel voedselbronnen (vooral grote insecten, slakken, salamanders) als nestplaatsen, zoals holle bomen en oude schuurtjes. Bron: Fred Hustings, Sovon Vogelonderzoek Nederland. De hop heeft met zijn zwart-wit gebandeerde vleugels en grote kuif een onmiskenbaar uiterlijk. Foto Ran Schols. 30 naturalis biodiversity center