e-leadership Skills voor concurrentievermogen en innovatie

Transcriptie

1 e-leadership Skills voor concurrentievermogen en innovatie Onderzoeksresultaten ontwikkeld door: Voorbereid voor de Europese Commissie, directoraat-generaal Ondernemingen en industrie

2 Inhoud OVER HET PROJECT... 2 ERKENNING... 2 VOORWOORD... 3 INTRODUCTIE... 4 E-SKILLS PROGNOSES EN SCENARIO S... 6 HET BELANG VAN E-LEADERSHIP AANBEVOLEN ACTIES Aanbeveling 1: Betrokkenheid door een grotere reeks groepen belanghebbenden voor het aanscherpen van rekenmethodes voor e-leadership skills Aanbeveling 2: Regelmatige controle van vraag en aanbod van e-leadership Aanbeveling 3: Ontwikkeling en toepassing van e-leadership curricula-richtlijnen Aanbeveling 4: Opstellen van nieuwe formaten en partnerschappen voor het doceren van e-leadership skills...24 Aanbeveling 5: In lijn brengen van acties voor de ontwikkeling van e-leadership skills met inspanningen om ondernemerschap binnen de EU te stimuleren Aanbeveling 6: Stimuleren van e-leadership binnen de context van ondernemerschap en het creëren van nieuwe handelsactiviteiten Aanbeveling 7: Creëren van bewustzijn van de relevantie van e-leadership skills voor innovatie, concurrentievermogen en inzetbaarheid OVERZICHT (achterzijde) Over het onderzoek Gedurende 2012 werkten empirica, IDC en INSEAD samen aan een onderzoek voor het Directoraat-generaal voor ondernemingen en industrie van de Europese Commissie. Doel van het onderzoek met de titel e-skills voor concurrentievermogen en innovatie: visie, stappenplan en verwachte scenario s, was de ontwikkeling van een visie voor Europese e-skills op het gebied concurrentievermogen en innovatie en om manieren te onderzoeken waarmee huidige en toekomstige uitdagingen kunnen worden aangegaan. Het onderzoek was in het bijzonder gericht op e-leadership skills. De analyse, het stappenplan en de scenario s gaan in op de wijze waarop Europa kansen kan aangrijpen op het gebied van innovatie, nieuwe technologieën en nieuwe vormen van organisatie en productie met behoud van zijn prioriteit op het gebied van inclusieve groei. Erkenning Dit project zou niet mogelijk zijn geweest zonder de genereuze deelname van velen. Wij erkentelijk voor de steun en bijdragen vanuit de stuurgroep, bestaande uit Martin Curley, Vice-President en Directeur INTEL Labs Europe; Annabelle Gawer, assistent-professor op het gebied van Strategy and Innovation aan de Imperial College Business School; Peter Hagedoorn, secretaris-generaal van EuroCIO en Elmar Husmann, senior Managing Consultant bij IBM. Binnen de Europese Commissie (EC) vormde onze contactpersoon André Richier, Directoraat-generaal Ondernemingen en industrie, Directoraat Services, Key Enabling Technologies en ICT-Unit. Tot slot zijn we de vele professionals erkentelijk die tijd staken in belangwekkende werkzaamheden voor het vergroten van e-skills door hun deelname aan de projectworkshops en hun gesprekken met ons. 2 Voorbereid voor de Europese Commissie, directoraat-generaal Ondernemingen en industrie Colofon: Deze brochure is voorbereid door INSEAD elab namens de Europese Commissie en het Directoraat-generaal Ondernemingen en industrie. Dit is een publicatie van het onderzoek e-skills voor concurrentievermogen en innovatie: visie, stappenplan en verwachte scenario s, uitgevoerd door empirica, IDC en INSEAD elab. Juridische opmerking: de Europese Commissie noch enige persoon die hiervoor actief is kan verantwoordelijk worden gehouden voor het gebruik van informatie in deze publicatie, of voor enige fouten ondanks een zorgvuldige voorbereiding en controle. Deze publicatie geeft niet noodzakelijkerwijze het standpunt of de mening van de Europese Commissie weer. Europese Unie, 2013 Reproductie is toegestaan, mits de bron wordt genoemd, tenzij anders wordt vermeld. Voor gebruik/reproductie van copyrightmateriaal van derden dat als zodanig is aangegeven, moet toestemming van de copyright-houder(s) worden verkregen.

3 Voorwoord Er bestaat enorme kans voor het creëren van banen en economische groei die Europa niet mag mislopen. Antonio Tajani, Vice-President van de Europese Commissie Er komen duidelijke tekenen vanuit de industrie en andere betrokken partijen, dat de behoefte aan ICT-gerelateerde beroepen (digitale banen) de komende jaren nog verder zal toenemen. Een daling in het aantal ICT-afgestudeerden van universiteiten en pensionering van ICT-medewerkers in de komende jaren echter betekent een gevaar voor de groeimogelijkheden in ICT-banen. Er bestaat enorme kans voor het creëren van banen en economische groei die Europa niet mag mislopen. Europa, nationale overheden en betrokken partijen zijn in de gelegenheid om meer dan ICTbanen te creëren tot 2015, waar de markt alle ruimte toe biedt. Dat hiermee het voorspelde hiaat aan e-skills zou kunnen worden gedicht, was het onderwerp van e-skills and Education, een conferentie op hoog niveau waar op 4-5 maart 2013 voorzitter Barroso het startsein gaf voor de Grand Coalition for Digital Jobs. Ontwikkelingen in het verleden hebben aangetoond dat ICT-gerelateerde beroepen veel beter bestand zijn tegen crises dan de meeste andere banensectoren. De markt neemt meer dan jaarlijkse ICT-afgestudeerden vanuit onderwijsinstellingen op. Hierdoor houdt het investeren in e-skills nog grotere mogelijkheden en minder risico s in. Het toenemende belang van ICT voor zowel bedrijfsoperaties als innovatie vormt een kans voor professionals met e-skills d.w.z.: die zowel op het gebied van ICT als bedrijfsmatig geschoold zijn. Deze competenties zijn cruciaal voor het stimuleren van beide soorten banen die worden gecreëerd door bestaande ondernemingen door middel van innovatie en groei alsook zelf gecreëerde banen door ondernemers (waaronder ook maatschappelijke entrepreneurs) die technologie verder ontwikkelen voor het maken van nieuwe producten, services en diensten. Het toenemende belang van professionals met e-skills in het bijzonder e-leaders betekent ook dat een groter aantal groepen belanghebbenden belangstelling zal ontwikkelen en er zich voor zal inspannen dat de vraag goed is gedefinieerd en beoordeeld en dat het aanbod voldoende zal zijn. Toen de Commissie de eerste inspanningen verrichtte die erop gericht waren te zorgen dat Europa beschikte over voldoende professionals met e-skills om innovatief en voldoende concurrerend te kunnen optreden, werkte zij primair samen met de meest direct betrokkenen in het bijzonder de ICT-branche en de ICT-dienstensector. Sindsdien investeren organisaties nog meer op het gebied van ICT en worden er nog grotere aantallen bedrijfsprocessen, producten en diensten gedigitaliseerd, zijn de inspanningen nog verder toegenomen en zijn we gaan samenwerken met hoofddirecteuren informatiseringsontwikkeling en vergelijkbare functies d.w.z. met leidinggevenden die er verantwoordelijk voor zijn dat hun organisaties (al dan niet actief binnen de ICT-sector, primair in middelgrote tot grote ondernemingen) zoveel mogelijk economische waarde creëren op het gebied van ICT. Een steeds groter aantal groepen belanghebbenden wordt bij dit proces betrokken. De start van de Grand Coalition for Digital Jobs brengt deze ontwikkeling tot uitdrukking. De resultaten van het onderzoek van INSEAD, empirica en IDC toont aan dat e-leaders van wezenlijk belang zijn voor alle organisatietypes en dat Europa reeds diverse succesvolle inspanningen heeft verricht bij het ontwikkelen van professionals met e-skills. De volgende stappen omvatten de samenwerking met een verscheidenheid aan groepen belanghebbenden binnen de context van de Grand Coalition met als doel een implementatie van aanbevelingen en het snel vergroten van bestaande successen. De Commissie kijkt vooruit naar meer bijdragen om ervoor te zorgen dat Europa beschikt over voldoende en over de juiste professionals en leidinggevenden om innovatie en concurrerend te kunnen handelen. Onderzoek e-leadership 3

4 Introductie Om innovatief en concurrerend te kunnen zijn binnen de huidige mondiale digitale economie, kunnen organisaties niet anders dan investeren in informatie- en communicatietechnologie (ICT). Wanneer echter de juiste skills ontbreken om deze technologieën effectief te gebruiken, lopen bedrijven een groot risico om hun investeringen te verspillen en belangrijke kansen op groei en concurrentievermogen te verspelen. Uitkomsten van een recent onderzoek dat werd uitgevoerd door INSEAD elab maken dit volstrekt duidelijk. Deze benadrukken dat wanneer bedrijven toegang hebben tot professionals met e-skills, zoals bedrijfsarchitecten, risico- en beveiligingsspecialisten en applicatieontwikkelaars en zij investeren in nieuwe technologieën, hun concurrentievermogen wel kan verdubbelen. Wanneer bedrijven met onvoldoende e-skills echter significante investeringen doen in nieuwe technologie, wordt de kans van beter presteren hierdoor niet vergroot in wezen riskeren zij hun investeringen in nieuwe technologie te verspillen en hun concurrentievoordeel te verspelen. Figuur 1 toont een voorbeeld van veel van dergelijke aanvullingen tussen technologie, skills en prestaties. In het complete voorbeeld waarop deze resultaten gebaseerd zijn, was 46% van de ondervraagden kleine investeerders in cloud-gerelateerde diensten (d.w.z. zij spendeerden minder dan 10% van hun volledige ICT-budget aan cloudgerelateerde diensten), terwijl 30% bestond uit grote investeerders in cloudgerelateerde diensten. De overige 24% (niet weergegeven in het onderstaande diagram) investeerde niet in cloudgerelateerde diensten. 1 1 INSEAD elab. (2013). Building Competitiveness and Business Performance with ICT: How investments in new technology can make companies more competitive. A research report developed in collaboration with AT&T. Available at Figuur 1: De voordelen van voldoende toegang tot e-skills; de risico s van onvoldoende toegang Within group, % of firms that are competitively agile 72% 72% were competitively agile 42% 42% were competitively agile 36% 36% were competitively agile 46% of participants were Low Investors in Cloud 13% of participants were High Investors in Cloud with Weak Technical Talent 17% of participants were Low Investors in Cloud with Strong Technical Talent Size of Each Group Type (% of total sample) 46% 13% 17% 4 Voorbereid voor de Europese Commissie, directoraat-generaal Ondernemingen en industrie

5 Binnen de groep kleine investeerders is slechts 36% concurrerend dat wil zeggen dat zij, vergeleken met het gemiddelde, sneller en effectiever inspelen op lokale kansen of risico s. De voordelen van voldoende technologiegerelateerd talent: 17% van het totale onderzoeksvoorbeeld bestond uit grote investeerders in cloud-gerelateerde diensten die tevens beschikten over technische skills. Van de ondernemingen binnen deze groep was 72% concurrerend. De risico s van onvoldoende technologiegerelateerd talent: Grote investeerders in cloud-gerelateerde diensten met onvoldoende technologiegerelateerd talent vormen 13% van het totale onderzoeksvoorbeeld en 44% van grote investeerders in cloud-gerelateerde diensten. Onderzoeksresultaten laten zien dat deze grote investeerders statisch gezien niet concurrerender zullen zijn dan kleine investeerders in cloud-gerelateerde diensten. In wezen hadden bedrijven die meer investeerden in cloud-gerelateerde diensten voor het vergroten van hun concurrentievermogen minder toegang tot technologische skills en liepen het risico om hun investeringen in cloudgerelateerde diensten te verspillen. De beschikking over sterke e-skills draagt niet per se bij aan concurrentievermogen het is noodzakelijk dat er geen investeringen op het gebied van ICT worden verspild. Dit geldt voor alle types organisaties ongeacht grootte of sector. Dit rapport vormt een samenvatting van de belangrijke uitkomsten van het onderzoek e-skills voor concurrentievermogen en innovatie: visie, stappenplan en verwachte scenario s. Hoofddoel van dit onderzoek is te helpen bij het terugdringen van tekorten, hiaten en mismatches in innovatie-skills binnen Europa en te zorgen voor een gezonde, zuivere empirische argumentatie t.a.v. vraag en aanbod voor verschillende types ICT-gerelateerde skills in Europa onder verschillende sociaaleconomische scenario s. Een speciaal accent van dit onderzoek ligt daarbij op hoogwaardige innovatie-skills (die we aanduiden als e-leadership skills ). Nadat we een samenvatting hebben aangeboden van de analyse van ontwikkeling in vraag en aanbod voor ICT-uitvoerenden en skills voor ICT-gebruikers, zal de rest van dit document gericht zijn op e-leadership skills en zeven handelingsaanbevelingen. Managers, ondernemers en bedrijfsmanagers moeten beschikken over e-competences om te kunnen groeien, exporteren en aansluiting te vinden met de digitale wereldmarkten. Binnen een digitale economie zijn e-leadership skills essentieel. Michel Catinat, hoofd van de unit Key Enabling Technologies and ICT bij directoraat-generaal Ondernemingen en industrie, Europese Commissie Onderzoek e-leadership 5

6 e-skills prognoses en scenario s Groeiend hiaat: Zelfs onder de huidige crisis blijft de vraag naar ICT-werknemers het aanbod overtreffen. Dit hiaat geeft een kan aan voor het creëren van banen die Europa niet mag mislopen. De ICT-beroepsbevolking in Europa telde in ,67 miljoen werknemers, wat 3,1% van de complete beroepsbevolking bedraagt. Deze is de afgelopen tientallen jaren verder gegroeid en zal in de toekomst blijven groeien. Tussen 2000 en 2010 groeide de ICT-beroepsbevolking met een jaarlijks percentage van 4,26. Zelfs ten tijde van de economische en financiële crisis waarmee Europa sinds eind 2008 te maken heeft, bleef de groei 2,65%. De vraag lijkt significant te zijn voor e-leiders. Van de ca vacatures voor de EU-27 in 2012 vinden we vacatures voor ICT-management en bedrijfsarchitectuur skills. Verder is dit hiaat onevenredig van invloed op kleine en middelgrote ondernemingen: 70% van alle vacatures vinden we in MKB waar veel vaker ICT skills worden gevraagd dan in grotere ondernemingen. De belangstelling voor een ICT-loopbaan lijkt echter af te nemen bij jongere generaties. Sinds 2005 is het aantal afgestudeerden in computerwetenschappen in Europa steeds verder afgenomen. Deze afname wordt verder vergroot door het groeiende aantal ICT-werknemers dat met pensioen gaat. Dit komt op het volgende neer: Europa produceert onvoldoende aantallen ICT-afgestudeerden om aan de vraag te kunnen voldoen. De resultaten van representatieve empirische onderzoeken van CIO s en HR-managers in acht Europese landen in 2012 tonen aan dat het aantal verwachte vacatures in ICT-gerelateerde beroepen, geëxtrapoleerd ten opzichte van het geheel in Europa (EU-27), kan worden geraamd op ca in Om te kunnen concurreren is innovatie cruciaal. Er bestaan drie hoofdaspecten om effectief en efficiënt te kunnen innoveren: strategie, skills en tools. Deze drie vormen de verantwoordelijkheid van het meest senior managementteam. Federico Flórez, chef informatie en innovatie, Ferrovial 6 Voorbereid voor de Europese Commissie, directoraat-generaal Ondernemingen en industrie

7 Toekomstige hiaten: Op scenario s gebaseerde voorspellingen van ICT-werknemers en professionele skills in Europa De waarschijnlijke toekomstige ontwikkelingen op het gebied van vraag en aanbod in e-skills in Europa zijn geraamd op basis van empirische gegevens en verschillende scenario-gerelateerde prognoses. Binnen het scenario van een voorzichtige groei bedragen de tekorten in e-skills meer dan in 2015 in vergelijking tot momenteel. In een meer optimistisch scenario waarin een terugkeer naar vertrouwen bestaat, zal het tekort, d.w.z. het theoretische aantal ICT-vacatures bedragen in Elk scenario is van invloed op de input- en outputfactoren, waarop het toekomstige model van vraag en aanbod gebaseerd is. Inputfactoren bestaan uit factoren zoals het verwachte aantal ICT-afgestudeerden dat deel zal gaan uitmaken van de ICTberoepsbevolking alsook het aantal zelf opgeleide of branchegecertificeerde werknemers. Outputfactoren bevatten factoren zoals pensioentrends en andere afvloeiingspatronen. Deze scenario s werden getest in drie workshops. De deskundigen bekeken de aannames en leverden een bijdrage aan een uiteindelijk model. De vraag aan toekomstige e-skills zal verder toenemen in hooggeschoolde ICT-banen, waaronder management, planning en strategie en gespecialiseerde banen in ICT-ontwikkeling en minder in ICT-ondersteuning, levering en operaties, d.w.z. beroepen op het gebied van ICTinfrastructuur. Zelfs binnen de twee meest waarschijnlijke scenario s voorzichtige groei en terugkeer naar vertrouwen bestaan er significante hiaten tussen vraag en aanbod op het gebied van e-skills. 2 For a signifi cantly more detailed description of the methodology used, please refer to Chapter 2 of the Final Report, available at Onderzoek e-leadership 7

8 e-skills prognoses en scenario s Resultaten van het scenario voorzichtige Het scenario voorzichtige groei voorziet in economische groei bij een langzame terugkeer naar historische groeitrajecten. Er wordt van uitgegaan dat er tussen 2010 en 2015, een jaarlijkse groei van het BBP van gemiddeld 0,92% kan worden verwacht. Matige IT-investeringen komen tot uitdrukking in een jaarlijkse groei van 2,1% tot aan 2015, waarbij een trendtoename vanaf 2014 zichtbaar zal zijn tot een gemiddeld groeipercentage van 4,3% tussen IT-investeringen zullen gebaseerd zijn op een snelle verspreiding van mobiele apparaten, toepassingen, cloud-diensten en andere nieuwe IT-levermodellen. Omvangrijke data- applicaties en diensten zullen naar verwachting aanzienlijk groeien vanaf Investeringen door MKB in IT zullen slechts heel langzaam toenemen gelet op het trage herstel en persistentie van de kredietschaarste. Op het gebied van onderwijs wordt er een bescheiden toename van het aantal ICT-afgestudeerden en een zekere mobiliteit vanuit de markt verwacht. Private funding voor onderwijs en training zal op een matig niveau plaatsvinden. Op maatschappelijk gebied zullen datagerelateerde commerciële diensten op internet, ook via mobiele apparaten, bepaalde big brother risico s met zich meebrengen. In politiek opzicht wordt een continu incrementeel ontwikkelingsproces binnen Europa verwacht. Onafgebroken onderhandelingen tussen de Europese lidstaten zullen geleidelijk en in toenemende mate zorgen voor meer cohesie binnen Europa. Binnen het scenario van voorzichtige groei zal de ICT-beroepsbevolking in Europa groeien van 6,53 miljoen mensen in 2011 naar 7,09 miljoen in 2020, waarbij 5,15 miljoen mensen ICT-uitvoerenden zullen zijn en 1,95 miljoen medewerkers op ICT-managementniveau zullen zijn. Er kan een algemene trend worden waargenomen waarbij een steeds groter tekort aan uitvoerenden ontstaat. Er zal zich zelfs in bepaalde landen een werkloosheid voordoen, maar slechts voor enkele jaren, as gevolg van te weinig / een ontbrekende mobiliteit in de hele EU. Deze landen zijn met name Polen en Spanje. Polen wordt geconfronteerd met een te groot aanbod dat in hoofdzaak wordt veroorzaakt door de voortdurende en sterke output van afgestudeerden uit het hoger onderwijs en het beroepsonderwijs, terwijl de ineenstorting van de vraag zich in Spanje doorzet. I scenariot Försiktig tillväxt förväntas luckan mellan efterfrågan och tillgång uppgå till för år Detta tal kan bäst beskrivas som en behovspotential eller jobbpotential för ICTarbetstillfällen. 1,000,000 Figuur 2: Voorspelde vraag en aanbod van e-skills op basis van twee scenario s 900, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , Scenario: Return to Confidence Vacancies Total Practitioners Management & Architects Scenario: Cautious Growth Vacancies Total Practitioners Mangement & Architects 8 Voorbereid voor de Europese Commissie, directoraat-generaal Ondernemingen en industrie

9 Resultaten van het scenario terugkeer naar vertrouwen Het scenario terugkeer naar vertrouwen voorziet in een veel optimistischere economische groei met een verwacht herstel in Europe vanaf Er wordt een jaarlijkse groei van 1,3% van het BBP in Europa verwacht tussen 2010 en De vraag zal in het bijzonder hoog zijn voor ICT-management gerelateerde banen en hier zal een groeiend aantal vacatures ontstaan voor uitvoerende ICT-ers. Het economisch herstel biedt een gunstige omgeving voor IT-investeringen, met een groeipercentage van jaarlijks 2,9% tot 2015 en een verdere groei van maximaal 5,6% tussen Binnen dit scenario bestaat een toename van het aandeel en totale aantal banen in applicatiebanen alsmede een lichte afname in het aantal meer infrastructuur gerelateerde banen. Terugkeer naar vertrouwen voorziet in een sterke algemene trend in tekorten van uitvoerenden; wanneer hierbij werkloosheid onder uitvoerenden optreedt, zal dit liggen rond het natuurlijke werkloosheidscijfer van ca. 2%. Binnen dit scenario zal het vraagpotentieel voor ICT-medewerkers 7,47 miljoen in 2020 bereiken en op 8,99 liggen. Binnen het scenario terugkeer naar vertrouwen ligt het hiaat tussen vraag en aanbod naar verwachting op in Wij vormen het buigpunt waar Europa werkelijk kan profiteren van de ICT-sector om de productiviteit drastisch te verhogen mits we beschikken over de juiste skills en leiderschap. Dit is de enige manier waarop Europa zijn productiviteit kan verhogen. Deze nieuwe technologieën vormen als geheel een manier om banen te creëren. Jan Muehlfeit, voorzitter Europa, Microsoft Corporation Dat de kansen van een pittige crisis niet mogen worden gemist, schijnt sommige van onze leiders te zijn ontgaan. Wij doen minder met minder dan meer met minder. We moeten ons afvragen hoe wij onszelf opnieuw kunnen uitvinden. Constantijn van Oranje-Nassau, kabinetschef Vice-President Neelie Kroes, Europese Commissie Onderzoek e-leadership 9

10 Het belang van e-leadership Een nieuw type leiderschap e-leadership wordt steeds belangrijker voor organisatorische innovatie en concurrentievermogen. Om productiviteit en concurrentievermogen te vergroten vertrouwen organisaties steeds meer op ICT voor aansturing van hun bedrijfsprocessen, voor innovaties en voor het leveren van producten en diensten. Aangezien organisaties meer investeren in bedrijfsoperaties en technologieën, wordt van ICT-leidinggevenden verwacht dat zijn meer bedrijfsmatig gericht zijn, terwijl bedrijfsleiders verondersteld worden meer ICT-gericht te zijn. Onderzoekers van INSEAD hebben vastgesteld dat de strategische functies van CIO s en hun ICTgroepen aanzienlijk zijn uitgebreid. Sinds 2009 werken onderzoekers van INSEAD samen met CIOnet, een Europese CIOfederatie, aan een jaarlijks onderzoek van CIO s. De resultaten tonen ondubbelzinnig aan dat: CIO s een significant percentage van hun tijd besteden aan andere taken dan het beheren van ICT-diensten; CIO s ongeveer een derde van hun arbeidstijd besteden aan samenwerking met collega s buiten de ICT-branche, terwijl ICTgroepen ongeveer een kwart van hun arbeidstijd samenwerkten met collega s buiten de ICT-branche. in beide gevallen was er sprake van een groei van minimaal 20% binnen de samenwerkingstijd met collega s binnen het bedrijf, en CIO s en hun ICT-groepen spendeerden een steeds kleiner percentage van hun tijd aan het beheren van ICT-diensten en een groeiend percentage van hun samenwerkingstijd met collega s binnen het bedrijf in het beheren van bedrijfsomvattende processen en de samenwerking met externe klanten en partners. e-leadership binnen de context van e-skills De Commissie heeft het voortouw genomen in het volgen van de ontwikkeling van vraag en aanbod in e-skills. In 2004 heeft het Europese forum op het gebied van e-skills de volgende definitie voor e-skills (EC, 2004) aangenomen: Skills ICT-gebruiker: de capaciteiten die vereist zijn voor een effectieve toepassing van ICT-systemen en apparaten door individuen. ICT-gebruikers passen systemen toe als tools bij de ondersteuning van hun eigen werkzaamheden. Gebruikerskills dekken het gebruik af van normale softwaretools en van gespecialiseerde tools ter ondersteuning van bedrijfsfuncties binnen de industrie. Skills ICT-uitvoerende: de capaciteiten die vereist zijn voor het onderzoeken, ontwikkelen, ontwerpen, strategisch plannen, beheren, produceren, adviseren, marketen, verkopen, integreren, installeren, administreren, onderhouden, ondersteunen en verzorgen van ICT-systemen. e-skills E-business (ook wel e-leadership genoemd): de capaciteiten die vereist zijn voor het exploiteren van mogelijkheden die ICT bedt, met name via internet; om efficiëntere en effectievere prestaties van verschillende types organisaties te realiseren; om mogelijkheden te onderzoeken voor nieuwe manieren om bedrijfsprocessen/ administratieve processen en organisatorische processen uit te voeren; en/of om nieuwe bedrijfsactiviteiten te realiseren. In de loop van dit onderzoek zijn verschillende groepen belanghebbenden en deskundigen geraadpleegd en werd de volgende definitie van e-leadership ontwikkeld. e-leadership is het resultaat van een doelstelling gebaseerd op ICT waarbij human resources en het gebruik van ICT richtinggevend zijn. E-leaders zijn in wezen leidinggevenden die technologie toepassen om een ICT-doel te realiseren. 3 Aral, Brynjolfsson and Wu 2012; Brynjolfsson and Saunders 2010; Hunter and Westerman 2010; and Weil and Ross For recent examples, see Austin et al. 2009; Fonstad 2011, 2012; Peppard 2010, 2013; Spitze and Lee 2012; Woerner and Weill (2009). 5 Fonstad (2012). Three ways to thrive: How Chief Information Offi cers are enabling their organizations to grow and strengthen in today s challenging economy. An annual report on the expanding strategic roles of ICT professionals, developed by INSEAD elab in collaboration with CIONET 10 Voorbereid voor de Europese Commissie, directoraat-generaal Ondernemingen en industrie

11 Door aan te tonen waarom de vraag naar e-leaders het aanbod overtreft, hebben onderzoekers van INSEAD profielen opgesteld van veel organisaties die veel concurrerender zijn geworden dankzij een uitlopende gebruik van ICT-middelen. Hieronder zullen we er twee bespreken, AkzoNobel en Coca-Cola Europa. In 2012 werd aan de CIO van AkzoNobel, Pieter Schoehuijs, de titel van Europese CIO van het jaar toegekend voor bedrijfsprocesmatig leiderschap vanwege de rol die hij speelde in het opbouwen van een nieuwe generatie e-leaders binnen en buiten de onderneming. Ongeveer acht jaar geleden besloot het senior management van AkzoNobel, met als doel efficiënter en nieuwe markten aan te boren, om het bedrijf om te vormen van een financiële holding firm van aparte bedrijfsprocessen naar een organisatie op basis van een matrixmodel, waarbij de bedrijfsunits gecoördineerd werden voor meer efficiency en synergie. ICT was van wezenlijk belang voor deze overgang. Tegenwoordig beschikt de ICT-groep van AkzoNobel over een jaarlijks operationeel budget van 300mn EUR en is verantwoordelijk voor alle bedrijfssystemen, waaronder die de functionele organisaties ondersteunen, zoals finance, supply chain, HR en legal. Er werken ca. 930 mensen in de ICT in 43 landen wereldwijd. Deze enorme consolidatie, in combinatie met een groter gebruik van externe dienstverleners, heeft gezorgd voor een significante verandering van de skills die nodig waren voor de ICTgroep van AkzoNobel. Voorheen bestond er een grotere behoefte aan technisch geschoold personeel dat bekwaam was in het leveren van diensten, zoals het installeren van servers, het beheren van systemen en het aanbrengen van patches. Tegenwoordig bestaat er een grotere vraag naar professionals met meer skills op het gebied van het beheren van dienstenverlening, systeemplanning (bijv. bedrijfsarchitectuur) en bedrijfsprocessen. Bij Coca-Cola Europa handelen CIO Sabine Everaet en haar team bestaande uit 45 specialisten alle niet-outsourced ICT-behoeften in Europa af. Voor een wereldwijd opererend bedrijf die omzetten maakt van meer dan EUR 46,5 miljard in 2011 wordt Everaet met haar groep beschouwd als belangrijke bedrijfspartners bij het in kaart brengen van risico s en onderlinge verwevenheden voor complexe programma s, en ligt haar invloed veel verder dan bij traditionele ICTprojecten. Hun strategische rollen groeiden naarmate zij ICT-operaties optimaliseerden en belangrijke bedrijfsprocessen verbeterden. Everaet heeft de skills van het complete ICT team verrijkt, door de medewerkers de rol aan te laten nemen van hoogopgeleide bedrijfsmatige ICTrelatiemanagers. Everaet zegt hierover het volgende: Ik moedig mijn mensen vooral aan samen te werken met bedrijfsunits, samen te werken met senior management van de bottlaar, samen te werken met de organisatie, de dynamiek te leren kennen, zaken te bekijken vanuit het juiste perspectief, de verbanden te zoeken en te komen met een holistische visie. Onderzoek e-leadership 11

12 Het belang van e-leadership Effectieve e-leaders zijn in staat leiding te geven aan teams en technologiesystemen te beheren op wijzen die tegemoet komen aan zowel lokale als mondiale behoeften. In 1961 publiceerde W.C.H. Prentice een artikel over Het begrijpen van leiderschap in de Harvard Business Review (HBR), dat zo relevant bleek te zijn dat het vooraanstaande tijdschrift het stuk in 2004 opnieuw publiceerde. In dit artikel komt Prentice met de volgende definitie van leiderschap (Prentice 2004: 102-3): Leiderschap is het resultaat van een doelstelling via menselijke ondersteuning. Hij die erin slaagt zijn medewerkers richting te geven bij het bereiken van specifieke doelen, is een leider. Een groot leider is iemand die hiertoe iedere dag weer in staat is, jaar na jaar onder wisselende omstandigheden. Sinds Prentice dit spannende onderzoeksterrein ontgon, heeft een groot aantal onderzoeken over leiderschap cruciale activiteiten en skills in kaart gebracht die samenhangen met effectief leiderschap en die beschrijven op welke wijze leidinggevende activiteiten en verantwoordelijkheden kunnen worden verdeeld over verschillende individuen. Onderzoek naar leiderschap benadrukt altijd vier hoofdactiviteiten waarin leiders goed moeten zijn: Een situatie goed kunnen inschatten (bijv. door het in kaart brengen van verbanden); Relaties vormen en in overeenstemming brengen zowel binnen als buiten organisaties; Ontwikkelen van een overtuigende visie voor een initiatief dat waarde creëert (bijv. het in kaart brengen van risico s en synergie op basis van onderlinge verbanden) en Het beheren van veranderingen en onderzoek - benaderen, onderhandelen, coördineren en motiveren van een verscheidenheid aan resources binnen de realisatieprocessen van het initiatief en het bereiken en duurzaam creëren van waarde (bijv. actief experiment). Naast het vastleggen van activiteiten hebben onderzoekers leidinggevende eigenschappen vergeleken met de managementkenmerken met als doek de verschillen tussen de twee concepten te benadrukken. In zijn in 1989 verschenen book On Becoming a Leader stelde Warren Bennis een lijst met deze verschillen samen. Hieronder volgen enkele van zijn onderzoeksresultaten: De manager beheert; de leider vernieuwt. De manager onderhoudt; de leider ontwikkelt. De manager richt zich op systemen en structuur; de leider richt zich op mensen. De manager oefent controle uit; de leider zorgt voor vertrouwen. De manager vraagt hoe en wanneer; de leader vraagt om wat en waarom. De manager doet de dingen op de juiste wijze; de leider doet het juiste ding Voortbouwend op het werk van Prentice en vele andere onderzoekers hebben onderzoekers van INSEAD e-leadership als volgt gedefinieerd. e-leadership is het resultaat van een doelstelling gebaseerd op ICT waarbij human resources en het gebruik van ICT richtinggevend zijn. e-leaders springen met name in het oog bij digitale ondernemingen. Digitale ondernemingen zijn bedrijven vanuit alle sectoren van de economie die de economische en/of sociale waarde kunnen bevorderen door gebruikmaking van digitale technologieën. Deze kenmerken zich door een zeer intensief gebruik van nieuwe digitale technologieën om hun bedrijfsintelligentie te vergroten, zich bezig te houden met hun klanten, hun activiteiten te optimaliseren en nieuwe bedrijfsmodellen te ontwikkelen. 12 Voorbereid voor de Europese Commissie, directoraat-generaal Ondernemingen en industrie

13 Figuur 3: e-leaders zijn leiders die gericht zijn op nieuwe technologie en een verscheidenheid aan resources om hun ICT-gerelateerde doelen te bereiken. e-leader Manager Leider Digitale ondernemer Ondernemer Leiderschap is het resultaat van een doelstelling via menselijke hulpbronnen. e-leadership is het resultaat van een doelstelling gebaseerd op ICT waarbij human resources en het gebruik van ICT richtinggevend zijn. E-leaders zijn leidinggevenden die technologie toepassen om een ICT-doel te realiseren. Ondernemerschap is het resultaat van een nieuwe organisatie via menselijke hulpbronnen. Ondernemers zijn leiders die nieuwe ondernemingen creëren. Digitaal ondernemerschap is het resultaat van een nieuwe organisatie gebaseerd op ICT-activiteiten en -diensten waarbij human resources en het gebruik van ICT richtinggevend zijn. Digitale ondernemers zijn leiders die bijvoorbeeld nieuwe ondernemingen creëren op basis van ICT-activiteiten, -producten en diensten Onderzoek e-leadership 13

14 Het belang van e-leadership Effectieve e-leaders beschikken over een T-vormige portfolio met skills Effectieve organisatie gaan ervan uit dat e-leaders beschikken over een T-vormige portfolio met skills. Wanneer een leider beschikt over een T-vormige portfolio met skills, betekent dit eenvoudig dat hij zowel bedrijfsmatig als ICT-professional is. Om precies te zijn: door te beschikken over een T-vormige portfolio met skills beschikt een leider over de skills: Gebruik van ICT: Een verticale set skills die kennis of diepe kennis omvat op een bepaald gebied (bijv. wetenschap; engineering; ICT; sociale wetenschappen); Een horizontale set skills die transversale skills omvatten (bijv. onderhandelen; kritisch denken; design en systeemdenken, business en ondernemerschap, etc.) die samenwerking binnen en buiten ondernemingen mogelijk maken. Horizontale EN verticale skills vereisen een basisniveau gebruiker-skills in de ICT, zoals vastgelegd door de Commissie. Hoewel e-leaders dienen te beschikken over een T-vormige portfolio met skills, kan de verspreiding van kennis variëren, afhankelijk van de activiteitensets waarvoor een e-leader verantwoordelijk is De onderstaande tabel bevat de acht hoofddoelen en gerelateerde activiteitensets die succesvolle ondernemingen moeten kunnen uitvoeren (op basis van interne of externe resources) om ICT op concurrerende wijze te kunnen inzetten. De tabel laat zien hoe elk van de acht activiteitensets strategisch inzicht (weten wat er mogelijk is) of praktisch inzicht (weten hoe het mogelijke kan worden gerealiseerd) van een set skills vereist. Een Chief Marketing Officer bijvoorbeeld wordt verondersteld te beschikken over een strategisch inzicht van technologie, zoals sociale media en analyses en een praktisch inzicht in het meten en uitwerken van consumentengedrag. Anderzijds moet een bedrijfsarchitect beschikken over praktisch inzicht in ICTsystemen en de wijze waarop verbanden worden gedefinieerd en beheerd (bijv. tussen ICT, bedrijfsprocessen en -data) alsmede over functioneel, productmatig en sectorgerelateerde expertise om te garanderen dat de bedrijfsarchitectuur een bedrijfsmodel ondersteunt dat optimaal is voor de organisatie, gelet op de te volgen bedrijfsstrategie. Het in kaart brengen van relevante mogelijkheden op het gebied van technologie en het beïnvloeden van belanghebbenden binnen de organisatie met als doel het kapitaliseren van die mogelijkheden, zijn enkele van de kenmerken van modern ICT-leiderschap. Werknemers met name onlangs afgestudeerden profiteren dikwijls van een reeds gedefinieerde structuur op basis waarvan zij zich kunnen ontwikkelen en kunnen meegroeien met de organisatie. Intel is van mening dat om het beste talent aan te trekken en te behouden het van belang is werknemers een transparante en duidelijke loopbaanontwikkeling aan te bieden die voorziet in persoonlijke, organisatorische en branchegerelateerd leiderschap. Jim Kenneally, hoofdonderzoeker bij Intel Labs en onderzoekscoördinator bij het Innovation Value Institute 14 Voorbereid voor de Europese Commissie, directoraat-generaal Ondernemingen en industrie

15 Binnen grote en middelgrote organisaties wordt e-leadership verdeeld over verschillende individuen. Binnen veel grote organisaties is één hoofd e-leader, zoals de CIO, verantwoordelijk voor de totale ontwikkeling en het beheer van ICT-systemen, terwijl andere adjunct e-leaders verantwoordelijk zijn voor het leiding geven op basis van een specifieke activiteitenset, zoals een van de acht die in de tabel genoemd worden. Veel organisaties bijvoorbeeld stellen tegenwoordig in aanvulling op de CIO een Chief Enterprise Architect aan, die verantwoordelijk is dat alle ICTsystemen, bedrijfsprocessen en -data worden gecoördineerd en in lijn worden gebracht met het bedrijfsmodel van de organisatie. In verschillende organisaties zijn tevens hoog opgeleide bedrijfsmatige ICT-relatiemanagers actief, die teams van bedrijfsmanagers en ICT-ontwikkelaars aansturen, om te waarborgen dat aan de behoeften van ene specifieke bedrijfsunit met prioriteit wordt voldaan. Tabel 1: Voor een goede uitvoering vereist elk van de volgende activiteitensets een andere mix van strategisch en praktisch inzicht in verticale en horizontale kennis. Literacy & Basic Skills Using ICT (Vertical Expertise) Developing organisations (Horizontal/Transversal Expertise) Global Knowledge Economy Talents Key Sets of activities digital literacy, etc. Reading, writing, math, ICT expertise Function expertise Product expertise Customer & Sector expertise Managing change & inventing Developing a compelling vision Building and aligning relationships across boundaries Making sense of a situation Business development, sales and marketing Business process management Program & project management Global sourcing management Enterprise architecture Solution development and implementation Information management & security IT services management & delivery = strategic understanding (knowing what is possible) = practical understanding (knowing how to do the possible) 6 For general research on the importance of distributed leadership see Ancona and Bresman (2007), Ancona et al. (2007), and Ancona et al. (2009). Onderzoek e-leadership 15

16 Inschatten van vraag en aanbod van e-leaders Beschikken Europese organisaties over voldoende e-leaders om gebruik te maken van technologie, om hun concurrentievermogen te vergroten op basis van betere handelingen en innovatie? Het eenvoudige antwoord is nee, maar de realiteit ligt genuanceerder. Om de vraag naar e-leaders te kunnen inschatten is het onderzoeksteam ervan uitgegaan dat bepaalde organisaties meer e-leaders nodig hebben dan andere organisaties, afhankelijk van twee dimensies. 1. Grootte van de organisatie: Gelet op het aantal fulltime equivalenten (FTE s) zullen grote ( FTE s) of zeer grote bedrijven (1000+ FTE s) een grotere behoefte aan en capaciteit hebben voor spreiding van hoofdverantwoordelijkheden over meer individuen dan een heel klein bedrijf (1-9 FTEs) of een klein bedrijf (10-49 FTE s). 2. De ICT-intensiteit van een sector: Dit is de mate waarin organisaties vertrouwen op technologie voor hun bedrijfsprocessen, innovaties en het zorg dragen voor het leveren van producten en voor hun dienstverlening. De vraag naar e-leaders is groter voor organisaties in de ICT-sector dan voor organisaties in andere sectoren dan de ICT, aangezien de ICT-sector aangewezen is op e-leaders voor bedrijfsinterne activiteiten, innovatie en voor externe dienstverlening. Binnen andere sectoren dan de ICT zijn sectoren met een hoge ICT-intensiteit en sectoren met een lage ICT-intensiteit. Op basis van deze factoren zijn organisaties onderverdeeld in een van drie verschillende groepen, in de onderstaande tabel aangegeven met verschillende kleuren. Binnen elk van deze drie groepen werd een inschatting van de vraag gedaan. De totale vraag naar e-leadership in Europa wordt geschat op personen. Tabel 2: Geschatte vraag naar e-leadership Type of Firm & Sector Size of firm Estimated demand of e-leaders per enterprise Number of enterprises Estimated total demand for e-leaders by firm type high growth SMEs 1 15,000 15,000 ICT sector medium 4 6,500 26,000 large & very large 8 1,400 11,000 High ICT intensity sectors high growth SMEs medium large & very large ,000 30,000 60, ,000 29, ,000 Low ICT intensity sectors high growth SMEs medium large & very large ,000 25, , ,000 42,000 84,000 TOTAL ESTIMATED DEMAND OF e-leaders 436, , Voorbereid voor de Europese Commissie, directoraat-generaal Ondernemingen en industrie

17 Geschatte aanbod aan skills op het gebied van e-leadership Het onderzoeksteam maakte via research gebruik van de waardevolle gegevens die werden verzameld door het Europese statistische systeem in hun Labour Force Surveys (LFS): dit levert ISCO-08 (International Standard Classification of Occupations) gecodeerde data over verschillende soorten beroepen, waaronder managementcategorieën van topmanagers in de c-suite tot assistentmanagers van productlijnen. Om het aanbod aan e-leaders binnen elk van deze acht categorieën te kunnen schatten vermenigvuldigden onderzoekers het aantal binnen elke groet met de e-leadership quota het geschatte aantal personen binnen een ISCO-08 categorie dat beschikt over een voldoende T-gevormde portfolio van ICT- en bedrijfskills om te dienen als e-leaders. Het totale aanbod kan eenvoudig worden beschreven door de e-leaders binnen elke professionele NACE groep op te tellen. Op basis van deze aannames wordt het totale aanbod aan e-leaders op managementniveau binnen Europa geschat ca De waarborg dat we beschikken over voldoende e-leaders, vormt een belangrijk vraagstuk bij SAFRAN. Wij hebben leiders nodig die weten hoe de branche werkt, welke nieuwe en relevante informatie- en communicatietechnologieën zich ontwikkelen en hoe we het best kunnen profiteren van de mogelijkheden die de nieuwe technologieën bieden om ondernemingen tot bloei te laten komen. Daniel Dubreuil, CIO, SAFRAN Tabel 3: Geschatte aanbod e-leadership Occupation Group Population of Each Occupation Group Times (x) e-leadership quota Equals (=) ICT Population Entrepreneur Gazelles ICT service managers (ISCO 1330) 12, % 12, , % 260,697 Other Managers (ISCO 112, 121, 123, 131, 1332, 134, 141, 142, 143) (selection of examples, below) 12,553,845 varied (average is about 3%) 389,182 Managing directors and chief executives 1,495,180 3% 44,855 Business services and administrative managers 2,283,360 5% 114,168 Sales and marketing managers 1,094,997 5% 54,750 Research & development managers 129,445 50% 64,723 Managers in agriculture, forestry and fisheries 109,833.5% 549 Professional services managers (other) 135,759.5% 679 TOTAL ESTIMATED SUPPLY OF e-leaders 661,000 Onderzoek e-leadership 17

18 Inschatten van vraag en aanbod van e-leaders Door de aannames te wijzigen komt een nog groter hiaat tussen vraag en aanbod van e-leaders aan het licht. De schattingen van vraag en aanbod van e-leaders die in dit rapport worden genoemd, zijn tamelijk behoudend. Toen de schattingen werden gepresenteerd aan deskundigen van academies, uit de industrie en openbare beleidsinstellingen, waren de meesten het erover eens dat de werkelijke vraag naar e-leaders waarschijnlijk hoger ligt; het werkelijke aanbod nog lager; waardoor het werkelijke hiaat tussen vraag en aanbod nog groter is dan hier geschetst. Om een beter inzicht te ontwikkelen van de gevoeligheid van de schattingen voor elke belangrijke aanname en in het proces en om een beter inzicht te ontwikkelen in waarom vraag en aanbod fluctueren, worden lezers aangemoedigd elke aanname te onderzoeken, in twijfel te trekken en te wijzigen, zodat ze kunnen zien hoe dit van invloed is op vraag en aanbod. Tabel 3 beschrijft hoe door enkele belangrijke aannames te wijzigen er direct veranderingen plaatsvinden in de eerdere schattingen van vraag en aanbod. Verandering in belangrijke aannames in relatie tot het schatten van het AANBOD aan e-leaders Aanname: 100% van de ICT servicemanagers gekwalificeerd als e-leaders. Maar organisaties die hun ICT-functies hebben geconsolideerd en gecentraliseerd in een gedeelde serviceorganisatie, moesten enkele managers ontslaan en tegelijkertijd nieuwe managers aanstellen. Resulterende verandering Wanneer in deze aanname het percentage wordt teruggebracht van 100% naar 80%, zijn er minder e-leaders in Europa. Aanname: 50% van de Research & Development managers gekwalificeerd als e-leaders. Dit kan een optimistische aanname worden genoemd, aangezien veel wetenschappers die werkzaam zijn in R&D labs niet per se in staat zijn teams van mensen te inspireren en te leiden voor het creëren van ICT-gerelateerde oplossingen. Aanname: 5% van business service- en administratiemanagers (NACE 1210) gekwalificeerd als e-leaders. Sommige aannames kunnen als te beperkend worden aangeduid. Er kan bijvoorbeeld worden aangenomen dat twee keer zoveel business service- en administratiemanagers voldoende geschikt zijn op het gebied van ICT om als e-leaders te kunnen optreden. Als in deze aanname het percentage wordt gehalveerd, d.w.z. van 50% naar 25%, zijn er minder e-leaders in Europa. Wanneer in deze aanname het percentage wordt gewijzigd van 5% naar 10%, zijn er meer e-leaders in Europa. Wij bundelden onze krachten met de Europese Commissie en bepaalde business schools voor het ontwikkelen van curricula voor 2-jarige programma s om een IT-MBA en een Masters in Business Enterprises Architecture te behalen. Christian Pagel, Vice-President van Corporate Business Systems en CIO, SGLCarbon SE, commissaris voor HR & Education, EuroCIO 18 Voorbereid voor de Europese Commissie, directoraat-generaal Ondernemingen en industrie

19 Verandering in belangrijke aannames in relatie tot het schatten van de VRAAG naar e-leaders Aanname: i ICT-tjänstesektorn behöver medelstora företag endast fyra e-ledare och stora företag behöver åtta e-ledare för att vara produktiva. Det är lätt att påstå att detta antagande är felaktigt, eftersom företag i ICT-tjänstesektorn behöver e-ledare för att bygga broar till interna kunder och att samverka med externa kunder. Aanname: innovatieve nieuwe bedrijven hebben slechts één e-leader nodig om te slagen. Er kan worden gesteld dat in de huidige digitale economie elk startende onderneming die een jaarlijkse groei van 20% realiseerde voor ten minste de eerste vijf jaar, in hoge mate afhankelijk is van technologie voor zijn activiteiten en zijn nieuwe producten en diensten. Hier zouden de meeste innovatieve nieuwe bedrijven ten minste twee e-leaders nodig hebben, een voor het leiden van operatiegerelateerde projecten en een voor het leiden van projecten gerelateerd aan nieuwe producten en diensten. Aanname: middelgrote bedrijven in sectoren met een hoge ICT-intensiteit hebben slechts twee e-leaders nodig. Er kan worden gesteld dat deze bedrijven, aangezien ze zich in sectoren met een hoge ICT-intensiteit bevinden, minimaal vier e-leaders nodig hebben, waarbij elk verantwoordelijk zou zijn voor twee van de eerder beschreven activiteitensets. Resulterende verandering Als deze aanname gewijzigd wordt voor de ICT-dienstensector, zijn bedrijven aangewezen op twee keer zoveel e-leaders en neemt de vraag naar e-leaders toe met Als alle innovatieve nieuwe bedrijven zijn aangewezen op twee e-leaders, neemt de vraag naar e-leaders in Europa toe met nog eens In middelgrote bedrijven in sectoren met een hoge ICT-intensiteit bestaat er een vraag naar vier e-leaders in plaats van twee; de vraag neemt dan toe met e-leaders. Wanneer rekening wordt gehouden met alle aannames, groeit de vraag met e-leaders naar een totaal van De aannames die gebruikt worden voor de ontwikkeling van schattingen van vraag en aanbod van e-leaders leveren belangrijke inzichten op in de wijze waarop academische instellingen, beleidsmakers en bedrijven kunnen samenwerken om de vraag zorgvuldiger te voorspellen en te zorgen voor voldoende aanbod. Het deel met aanbevelingen bevat specifiekere acties die kunnen worden uitgevoerd om het hiaat te dichten. Wij weten van onze werknemers en klanten dat er een hiaat bestaat. Wij hebben curricula-materialen ontwikkeld om toekomstige CIO s te kunnen helpen. Jeannette Weisschuh, directeur duurzaamheid en maatschappelijke innovatie bij Hewlett-Packard GmbH E-ledarskapsstudie 19

20 Aanbevolen acties Het goede nieuws is dat Europa verschillende voorbeelden kent van geslaagde inspanningen door multistakeholders bij het vergroten van het aanbod aan e-leaders. De uitdaging om hierin progressie te maken, neemt snel toe. Dit deel presenteert een reeks aanbevelingen uit het onderzoek e-skills voor concurrentievermogen en innovatie: visie, stappenplan en verwachte scenario s om te waarborgen dat Europa beschikt over voldoende e-leadership skills. De intentie van deze aanbevelingen is om waardevolle input te leveren voor de ontwikkeling van een uitgebreid stappenplan voor acties op Europees en nationaal niveau. De aanbevelingen zijn bedoeld voor een verscheidenheid aan groepen belanghebbenden. Binnen het project werden de volgende zeven aanbevelingen ontwikkeld. Op de volgende pagina s wordt elke aanbeveling gedetailleerder beschreven. Recommendation Betrokkenheid door een grotere reeks groepen belanghebbenden voor het aanscherpen van definities en rekenmethodes voor e-leadership skills Voorbereiding Implementatie Eerste resultaten 2 3 Regelmatige controle van vraag en aanbod van e-leadership en het bieden van planningen en beschikbare data over e-leadership skills Ontwikkeling en toepassing van e-leadership curricula-richtlijnen en kwaliteitslabels Voorbereiding Implementatie Voorbereiding Implementatie Eerste resultaten Eerste resultaten 4 Opstellen van nieuwe formaten en partnerschappen voor het doceren en verwerven van e-leadership skills Voorbereiding Implementatie Eerste resultaten 5 In lijn brengen van acties voor de ontwikkeling van e-leadership skills met inspanningen om ondernemerschap binnen de EU te stimuleren Voorbereiding Implementatie Eerste resultaten 6 Stimuleren van e-leadership binnen de context van ondernemerschap en zelfstandigheid Voorbereiding Implementatie Eerste resultaten 7 Creëren van bewustzijn van e-leadership skills voor innovatie, concurrentievermogen en inzetbaarheid Voorbereiding Implementatie Eerste resultaten 20 E-ledarskap: kompetens för konkurrenskraft och innovation