Gevolgen pakketmaatregel gemeente Amsterdam en verdeelvoorstel compensatiemiddelen

Transcriptie

1

2 Gevolgen pakketmaatregel gemeente Amsterdam en verdeelvoorstel compensatiemiddelen Eindrapportage The difficulty lies not so much in developing new ideas, as in escaping from the old ones (J. Keynes) Enschede, 8 juli 2010 MH/10/1838/pams ir. Alice van Beest-de Bruin drs. Nico Dam drs. Marcel Hengeveld

3 Managementsamenvatting Amsterdam verbreedt en ontwikkelt het dienstenaanbod voor burgers die hun AWBZ-begeleiding hebben verloren als gevolg van de AWBZ pakketmaatregel. Deze burgers kunnen sinds 2009 een beroep doen op de gemeente. Het is voor Amsterdam niet alleen een wens om dit te doen, maar het is ook een voldongen feit dat dit moet gebeuren. Met de pakketmaatregel wordt naar verwachting 800 miljoen euro bespaart op AWBZ uitgaven. Het Rijk heeft daartegenover 127 miljoen euro aan structurele compensatiemiddelen aan de gemeenten beschikbaar gesteld, voor de ondersteuning van burgers die gevolgen ondervinden van de pakketmaatregel. Amsterdam ontvangt daarvan jaarlijks 6,23 miljoen. Één op één overhevelen van AWBZ zorg door de Wmo is dan ook onmogelijk. Verandering is nodig. In opdracht van de dienst Wonen, Zorg en Samenleven heeft bureau HHM onderzoek uitgevoerd. Op basis daarvan is een advies opgesteld voor de verdeling van de middelen vanaf Daarbij is aansluiting gezocht bij de lopende inhoudelijke ontwikkelingen en de visie van de gemeente Amsterdam op de Wmo en het welzijn. Het onderzoek Het onderzoek startte met een analyse van: door verschillende organisaties aangeleverde casuïstiek; uitkomsten van de herindicaties door het CIZ; resultaten van dossieronderzoek bij BJAA. De analyse leidde per cliëntgroep tot een overzicht van de belangrijkste ondersteuningsvragen en omvang van de doelgroepen. Op basis van documentanalyse is een beeld verkregen van het beschikbare aanbod in de stad. De voorlopige uitkomsten zijn besproken tijdens zes bijeenkomsten met verschillende experts en vertegenwoordigers van cliënten. In het tweede deel van het onderzoek is een aantal bouwstenengesprekken gevoerd met ambtelijk vertegenwoordigers van verschillende diensten om een beeld te vormen van het gevoerde beleid in Amsterdam en zo het verdeelmodel daarbij te laten aansluiten. Op basis daarvan is een conceptadvies opgesteld over de benodigde ondersteuning en een verdeelmodel dat eerst met een begeleidingsgroep is besproken. Tijdens een afsluitende bijeenkomst met vertegenwoordigers van de verschillende organisaties die bij de expertbijeenkomsten aanwezig waren, zijn de uitgangspunten voor het verdeelmodel getoetst. Mede op basis daarvan hebben we voorliggende eindrapportage opgesteld. Uitkomsten In het eerste deel van het onderzoek is geconcludeerd dat bijna Amsterdammers als gevolg van de pakketmaatregel (een deel van) de AWBZbegeleiding kwijtraakt. Dit leidt voor een deel van deze groep burgers tot problemen door het onbeantwoord blijven van de vraag naar ondersteuning. Als de gemeente niet adequaat handelt, kan dit leiden tot het vergroten van het probleem van de burgers en daarmee het terugzakken naar matige tot ernstige beperkingen. De gemeente moet de burger ondersteunen en daarmee verslechtering voorkomen. MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 2 van 52

4 Om zicht te krijgen op de vraag zijn de getroffen cliënten verdeeld naar vier Amsterdamse doelgroepen, namelijk de ouderen en dementerenden, chronisch zieken en gehandicapten, psychiatrische cliënten en mensen met een verstandelijke beperking. Binnen de drie laatste doelgroepen is onderscheid gemaakt naar jeugd (jonger dan 18 jaar) en volwassenen (18+). De grootste doelgroep in Amsterdam wordt gevormd door de volwassen psychiatrische cliënten. De meeste getroffen jongeren hebben een verstandelijke beperking. Voor alle doelgroepen zijn de mogelijke ondersteuningsvragen beschreven. Voor het beantwoording van die ondersteuningsvragen is in de stad in beginsel aanbod beschikbaar. Dit is echter niet in voldoende mate beschikbaar, niet in alle delen van de stad en nog niet toegankelijk voor alle doelgroepen. Ook is het nodig dat kritisch wordt gekeken of het beschikbare aanbod ook het gewenste aanbod is. Er zijn twee centrale uitdagingen voor Amsterdam om nu en in de toekomst kwetsbare mensen op effectieve en doelmatige wijze te kunnen ondersteunen opdat zij langdurig zelfstandig thuis kunnen blijven wonen en participeren in de maatschappij: 1. het verbinden en verbreden van het beschikbare aanbod, zodat een breder continuüm aan voorzieningen wordt gerealiseerd dat voor meerdere groepen toegankelijk is; 2. het vernieuwen van het aanbod. Bij het vernieuwen is het van belang dat minder wordt gedacht in termen van individuele oplossingen, maar meer in de vorm van collectieve of algemene voorzieningen. Het accent moet komen te liggen op het versterken van de eigen kracht van burgers met beperkingen en het versterken van het sociale netwerk rondom de burgers. Deze ontwikkeling sluit aan bij de inmiddels ingezette formulering van basispakketten (waarin wordt toegewerkt naar gelijkluidend welzijnsaanbod in alle stadsdelen) en de ontwikkelingslijn gericht op Welzijn Nieuwe Stijl, zoals blijkt uit de concepten voor de verschillende basispakketten. Om vanuit de ondersteuningsvragen van burgers de aansluiting te creëren met het aanbod zoals dat in de verschillende basispakketten wordt vormgegeven, is een aanzet gegeven tot de vorming van zogenaamde welzijnsfuncties. Advies De uitkomsten van het onderzoek zijn vertaald naar een advies voor de verdeling van de 6,23 miljoen compensatiemiddelen die de gemeente van het Rijk ontvangen heeft. Dit model weerspiegelt de ambitie om de vernieuwing te ondersteunen en gelijktijdig de stadsdelen ruimte te geven voor het bieden van alternatieve vormen van ondersteuning aan (getroffen) cliënten. Tevens is ruimte gecreëerd voor verdere ontwikkeling van Welzijn Nieuwe Stijl. In het model is onderscheid gemaakt naar stad/stadsdelen en naar jeugd/volwassenen. Het voorgestelde model heeft een tijdelijk karakter. Als gevolg van de doorontwikkeling verschuift de budgetbehoefte in de komende jaren van ontwikkeling (stedelijk niveau) naar uitvoering (stadsdelen). Van belang is daarbij te monitoren of er aanpassingen nodig zijn in het verdeelmodel. MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 3 van 52

5 Op basis van de aantallen getroffen cliënten, hun ondersteuningsvragen en informatie uit landelijk onderzoek rondom de kosten van compenserende voorzieningen is een verdeelvoorstel voor het budget opgesteld, zie onderstaande tabel. Het advies is dat de stadsdelen binnen de bestedingsrichtingen de ruimte krijgen om, mede op basis van de verwachte ondersteuningsvragen van de diverse cliëntgroepen en rekening houdend met de ontwikkeling naar Welzijn Nieuwe Stijl, tot eigen keuzen te kunnen komen. Voor jeugd is eveneens een onderscheid gemaakt tussen stad en stadsdelen, maar voor DMO geldt dat zij meer stedelijk is georiënteerd, zowel wat betreft beleidsontwikkeling als uitvoering. Het verdeelmodel geeft een bepaalde verhouding weer, maar in 2011 worden deze middelen in overleg tussen stad en stadsdelen verdeeld. Rekengrondslag Budget tbv stad Budget tbv stadsdelen Jeugdige cliënten: Doorontwikkeling van welzijn en bieden van compenserende voorzieningen, zoals individueel welzijn, mantelzorg en respijt, gezinsondersteuning en voorzieningen voor kinderen met psychiatrische problemen. Volwassen cliënten: Doorontwikkeling van welzijn en bieden van compenserende voorzieningen, zoals dagbesteding en ontmoeting, mantelzorg en respijt, ouderenadvies en individueel welzijn, hulp bij het huishouden, vrijwillige buddyzorg, schuldhulpverlening, gezinsondersteuning en individuele begeleiding TOTAAL Aanbevelingen Wij geven aan Amsterdam de volgende aanbevelingen mee: Ontwikkel inhoudelijk welzijnsbeleid op basis van de welzijnsfuncties; Start enkele experimenten rondom cultuuromslag, verbinden (in)formele aanbieders, vernieuwen en verbreden voorzieningen ten behoeve van beantwoorden ondersteuningsvraag, en monitoren resultaten; Monitor de gevolgen van de pakketmaatregel; Beloon burgerinitiatieven. MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 4 van 52

6 Inhoudsopgave Managementsamenvatting Achtergronden Inleiding Aanpak onderzoek Leeswijzer Doelgroep Aantal cliënten Klantgroepen Spreiding over stadsdelen en doelgroepen Aard en omvang verlies begeleiding Ondersteuningsvragen Aanbod Kader: piramide eigen kracht Huidig en alternatief aanbod Conclusie Welzijnsfuncties Uitwerking functies, resultaten en voorzieningen Aandachtspunten bij de invulling en realisatie voorzieningenniveau Algemene aandachtspunten Conclusie Verdeelmodel Uitgangspunten Keuze voor een verdeelmodel Opbouw van het verdeelmodel Berekening budget voor compenserende voorzieningen Het verdeeladvies Aanbevelingen...37 Bijlage 1. Uitwerking gegevens BJAA...39 Bijlage 2. Analyse casuïstiek...43 Bijlage 3. Welzijnsfuncties en resultaten per doelgroep...46 Bijlage 4. Onderbouwing verdeelmodel compensatiebudget...51 MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 5 van 52

7 1. Achtergronden 1.1 Inleiding De AWBZ-pakketmaatregel begeleiding In de afgelopen jaren zijn de kosten voor de AWBZ toegenomen. Dit is veroorzaakt door zowel een toename in het aantal cliënten als een toename in het aantal uren geleverde zorg. Het kabinet heeft besloten om de AWBZ terug te brengen naar de oorspronkelijke doelstelling, namelijk het verzekeren van de langdurige zorg en de niet verzekerbare risico s. Reden hiervoor is om de kwaliteit en betaalbaarheid te kunnen blijven waarborgen. Eén van de genomen maatregelen betreft het per 1 januari 2009 samenvoegen van de drie AWBZ-functies ondersteunende begeleiding (OB), activerende begeleiding (AB) en behandeling tot twee nieuwe functies begeleiding en behandeling. Aanspraak op de functie begeleiding (BG) is voorbehouden aan mensen met matig of ernstig regieverlies en beperkingen op het terrein van zelfredzaamheid. Dit betekent dat mensen met lichte beperkingen niet meer in aanmerking komen voor BG op grond van de AWBZ. Ook kunnen de mensen die wel recht houden op BG, te maken krijgen met een vermindering van het aantal uren. De verwachting is dat deze maatregel op termijn een besparing oplevert van circa 800 miljoen per jaar. Gemeenten krijgen te maken met de gevolgen van deze pakketmaatregel 1. Meer burgers doen een beroep op compenserende voorzieningen vanuit de Wmo. Daarvoor ontvangen de Nederlandse gemeenten met ingang van 2010 structureel 127 miljoen per jaar, Amsterdam krijgt daarvan 6,23 miljoen. Deze compensatiemiddelen zijn onvoldoende om het gemis van de begeleiding uit de AWBZ voor alle getroffen cliënten één-op-één op te vangen. Dit vraagt van de gemeenten dat wordt gezocht naar alternatieve oplossingen. De gevolgen in Amsterdam De compensatiemiddelen zijn onvoldoende om alle ondersteuning die burgers ontvingen vanuit de AWBZ over te nemen. Alternatieven in de welzijnsfeer zijn dan ook nodig. De gemeente Amsterdam wil daarom een zorgvuldige afweging maken voor de besteding van de extra gelden. Ter voorbereiding daarop is gesproken met lokale partijen, aanbieders, vertegenwoordigers van cliënten en cliëntenorganisaties die betrokken zijn bij de ondersteuning. Aan de ene kant om scherp inzicht te krijgen in de feitelijke gevolgen, aan de hand van concrete casuïstiek; aan de andere kant om van partijen te vernemen welke factoren bij de verdeling van de middelen een rol (moeten) spelen. 1 Een andere maatregel is het schrappen van de grondslag psychosociaal uit de AWBZ vanaf Deze middelen zijn één-op-één overgeheveld naar de gemeenten. Vanwege de aard van de zorg die hiermee werd geleverd heeft Amsterdam dit budget gebruikt in het kader van de Maatschappelijke Opvang (of: openbare geestelijke gezondheidszorg, OGGZ en ontregelde huishoudens). Deze pakketmaatregel psychosociaal raakt vergelijkbare doelgroepen als de pakketmaatregel begeleiding, maar vraagt om een andere benadering. Dit vormt geen onderdeel van deze rapportage. MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 6 van 52

8 TP PT De Het onderzoek In nauw overleg met de stadsdelen is voor de korte termijn een verdeling van de compensatiemiddelen in 2010 bepaald. Hierbij is gekozen voor een verdeling van de middelen in een drietal bestedingsrichtingen over stad en stadsdelen: het oplossen van acute knelpunten bij bestaand aanbod; het versterken van bestaand welzijnsaanbod door de stadsdelen, zoals mantelzorgondersteuning, steun- en leuncontacten en individueel gerichte diensten; het ontwikkelen van nieuwe initiatieven gericht op onder andere het versterken van zelfregie, informele netwerken, verbinden van welzijn en vrijwillige inzet. Voor de inzet van de middelen op langere termijn is een zorgvuldige afweging nodig, waarbij ervan wordt uitgegaan dat primair sprake is van (collectief) Wmoaanbod. Als dat niet voldoet, zijn maatwerkoplossingen in de sfeer van individuele steun- en leuncontacten mogelijk. De focus van deze alternatieve invulling richt zich op het creëren van eigen oplossingen, zelfregie en het versteken van sociale netwerken. Bureau HHM heeft in opdracht van de gemeente Amsterdam (dienst Wonen, Zorg en Samenleven) een onderzoek uitgevoerd naar de aard en omvang van de getroffen doelgroepen en het bijpassend alternatieve aanbod. Op basis daarvan is een voorstel gemaakt voor de verdeling van de compensatiemiddelen voor de langere termijn, vanaf In dit rapport beschrijven we de resultaten van het onderzoek en presenteren we een voorstel voor de verdeling van de beschikbaar gestelde compensatiemiddelen. 1.2 Aanpak onderzoek De centrale doelstelling is tweeledig, namelijk: 1. Beschrijf de aard en omvang van de groep cliënten die geen indicatie meer krijgt op grond van de pakketmaatregel begeleiding en de cliënten voor wie binnen de Wmo een oplossing moet worden gevonden binnen. 2. Stel een kader op met afwegingscriteria gerelateerd aan verschillende belanghebbenden en daaraan gekoppeld een financiële verdelingssystematiek voor de te onderscheiden oplossingsrichtingen. De aanpak bestaat uit verschillende onderzoeksfasen: Inventarisatie cliënteninformatie. 2 We hebben met de aangeleverde casuïstiektp PT gekeken naar de ondersteuningsvragen die leven in Amsterdam. Daarnaast hebben we in overleg met het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) en het Bureau Jeugdzorg Agglomeratie Amsterdam (BJAA) informatie verzameld over aantallen door de pakketmaatregel getroffen cliënten en hun kenmerken. Inventarisatie huidige Wmo-voorzieningen. Vanuit verschillende bronnen hebben we een overzicht gemaakt van alle huidige voorzieningen in de Wmo, om inzicht te krijgen in mogelijk bestaande 2 casuïstiek was afkomstig van partijen zoals MEE, Sigra, cliëntorganisaties, Okido. MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 7 van 52

9 alternatieven. Hierbij hebben we onder andere gebruikgemaakt van de uitkomsten van een vergelijkbare inventarisatie van de collectieve welzijnsvoorzieningen in de stadsdelen en van rapportages van eerder uitgevoerde onderzoeken (waaronder die van het programma gebiedsgericht werken in Amsterdam uit 2007). De uitkomsten van de eerste twee stappen zijn besproken tijdens een bijeenkomst met verschillende vertegenwoordigers van stedelijke diensten en stadsdelen, aanbieders, cliëntenorganisaties en ervaringsdeskundigen. Expertmeetings aanvullende voorzieningen. In zes bijeenkomsten met vertegenwoordigers van zorg- en welzijnsorganisaties, cliëntorganisaties, belangenorganisaties en ervaringsdeskundigen uit de stad zijn de bestaande en gewenste alternatieve/aanvullende voorzieningen besproken. Deze bijeenkomsten waren thematisch georganiseerd: één bijeenkomst over ouderen ; één over gehandicapten ; één over GGZ-cliënten ; één rond de jeugd; één met vernieuwende denkers; één met de ambassadeurs van de kwetsbare groepen in de stad. Bouwstenengesprek ontwikkeling verdeelmodel. Om zicht te krijgen op beleidsmatige en bestuurlijke aspecten die voor het verdeelmodel van belang zijn, zijn vijf verkennende gesprekken gevoerd met inhoudelijk betrokken(en) en verantwoordelijke ambtenaren. Tijdens de gesprekken hebben wij kennisgenomen van de huidige afspraken over de verdeling van Wmo-taken en middelen over stad en stadsdelen en verschillende opvattingen die daarbij van belang zijn. De bouwsteengesprekken hebben inzicht gegeven in de factoren die voor de verdeelsystematiek en het bijbehorende afwegingskader relevant zijn. Concept verdeelmodel. In deze fase is de tot dan toe verzamelde informatie uitgewerkt tot een concept verdeelmodel voor de verdeling van de beschikbare middelen op basis van een bijbehorend afwegingskader. Het model is besproken met een ambtelijke vertegenwoordiging, samengesteld op aangeving van de opdrachtgever. Op basis van de aldaar verkregen feedback is het concept verdeelmodel bijgesteld tot een conceptmodel dat met het veld is getoetst. Brede bijeenkomst met betrokkenen. In een brede bijeenkomst met betrokken partijen uit het veld en vertegenwoordiging van cliënten zijn de uitkomsten van het onderzoek en het concept verdeelmodel besproken en getoetst. De bijeenkomst heeft inzichten opgeleverd in de reacties van het veld op het concept verdeelmodel en de onderliggende overwegingen. Eindrapportage. De uitkomsten zijn beschreven in een conceptversie van deze eindrapportage. Na bespreking daarvan met de opdrachtgever, is dit definitief gemaakt. Tijdens het onderzoek heeft periodiek overleg plaatsgevonden met vertegenwoordigers van de gemeente Amsterdam als opdrachtgever. Deze bijeenkomsten MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 8 van 52

10 hebben mede richting gegeven aan het onderzoek en aan de inhoudelijke informatie die daarbij is gebruikt. Klantgroepen Centraal in de aanpak van het onderzoek stonden de 14 klantgroepen, waarvan in eerder onderzoek was vastgesteld dat dit de cliënten zijn die door de pakketmaatregel de begeleiding verliezen 3. De klantgroepen zijn voor dit onderzoek in Amsterdam verder aangescherpt. Daarbij is gebruikgemaakt van kennis bij lokale zorg- en welzijnspartijen rondom de ondersteuningsbehoeften van cliënten en op basis van aangeleverde casuïstiek. Van deze cliënten is in het algemeen bekend welke ondersteuningsvragen zij hebben en met welke ondersteuningsvragen zij zich bij de gemeente (kunnen) melden. 1.3 Leeswijzer In hoofdstuk 2 beschrijven we de kenmerken en aantallen van de getroffen cliënten. Een belangrijk deel van het materiaal dat hierbij is gebruikt, is aangeleverd door het CIZ en het BJAA. Bij elk van de groepen van cliënten geven we een beeld van de omvang van de oorspronkelijke AWBZ-begeleiding en van de belangrijkste ondersteuningsvragen die door de pakketmaatregel onbeantwoord blijven. Waar mogelijk koppelen we dit aan de zeven stadsdelen. In hoofdstuk 3 beschrijven we het aanbod. Het gaat daarbij niet alleen om het aanbod dat nu beschikbaar is, maar ook om welk aanbod er (idealiter) moet komen om aan nieuwe ondersteuningsvragen tegemoet te komen. Daarbij zoeken we aansluiting bij de ambitie die in Welzijn Nieuwe Stijl is verankerd: meer focus op versterking van de eigen kracht en een grotere rol voor het sociale netwerk van de cliënten. Aansluitend beschrijven we enkele randvoorwaarden die moeten zijn ingevuld om tot (nieuwe) invulling van gewenst beleid te komen. Deze voorwaarden zijn onder meer gebaseerd op de resultaten van de expertbijeenkomsten. In hoofdstuk 4 presenteren we enkele welzijnsfuncties met bijbehorende resultaten. Dit is een aanzet om, binnen het kader van Welzijn Nieuwe Stijl, de ondersteuningsvragen van cliënten te koppelen aan het bestaande aanbod. Hoofdstuk 5 beschrijft het advies voor de verdeling van de compensatiemiddelen die de gemeente Amsterdam vanuit de rijkskas heeft ontvangen voor de AWBZpakketmaatregel. Deze verdeling onderbouwen we met enkele uitgangspunten en inhoudelijke overwegingen. Deze rapportage eindigt met hoofdstuk 6 waarin wij als onderzoekers enkele aanbevelingen doen voor vervolgstappen die de gemeente Amsterdam kan zetten. In de bijlagen zijn nadere uitwerkingen en toelichtingen opgenomen. 3 Onderzoek ministerie van VWS naar de gevolgen van de pakkemaatregel AWBZ voor gebruik van alternatieve voorzieningen, met name voor de Wmo, door getroffen klantgroepen. N. Dam e.a.; AWBZ Pakketmaatregel 2009: Getroffen klantgroepen;, 23 maart 2009 (kenmerk ND/09/0787/pak). MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 9 van 52

11 2. Doelgroep In dit hoofdstuk schetsen we een beeld van de doelgroep, de Amsterdamse cliënten die als gevolg van de pakketmaatregel (delen van) hun AWBZ-begeleiding kwijtraken. De gegevens in dit hoofdstuk, over volwassenen en jeugdigen met een (verstandelijke of lichamelijke) beperking, zijn afkomstig van het CIZ 4. Het CIZ houdt uitgebreide registratie bij van cliënten die als gevolg van (her)indicatie geen of minder begeleiding krijgen. Daarnaast heeft BJAA gegevens aangeleverd over de cliënten jonger dan 18 jaar met een psychiatrische grondslag die geen of minder begeleiding krijgen. Dit zijn de feitelijke aantallen van cliënten die gevolgen van de pakketmaatregel ondervinden. In de toekomst ontvangt als gevolg van de pakketmaatregel een deel van de nieuwe cliënten geen indicatie meer voor begeleiding. Wij verwachten dat, bij gelijkblijvend beleid en dezelfde bevolkingssamenstelling, de verhoudingen tussen de verschillende klantgroepen en de aantallen niet veel veranderen. 2.1 Aantal cliënten In tabel 1 (op de volgende bladzijde) is te lezen hoeveel cliënten in Amsterdam door de pakketmaatregel zijn getroffen. Op 1 januari 2009 hadden cliënten een geldige aanspraak op AWBZ-begeleiding (BG). Daarvan is bij een aantal cliënten (n=3.871) de indicatie door natuurlijk verloop beëindigd, andere cliënten (n=990) zijn door toename van de zorgvraag inmiddels voor opname in aanmerking gekomen. Van de cliënten die door het CIZ zijn geherindiceerd, verliezen cliënten (22,9%) de BG geheel, terwijl cliënten (43,7%) nu minder uren BG hebben. Het BJAA indiceert kinderen met psychiatrische beperkingen die voor (een PGB voor) begeleiding in aanmerking komen. De cijfers van BJAA zijn opgenomen in tabel 1 (zie volgende bladzijde). In alle volgende tabellen hebben we deze gegevens geïntegreerd en is deze groep onderdeel van de categorie psychiatrische cliënten jonger dan 18 jaar. In bijlage 1 beschrijven we op welke wijze de gegevens van BJAA zijn verkregen. Deze bleken niet direct te achterhalen en zijn via dossieronderzoek en extrapolatie van de uitkomsten daarvan achterhaald. 4 CIZ, Begeleiding AWBZ 2009; Ontwikkeling aanspraak begeleiding gemeente Amsterdam, situatie 1 april 2010; Rapportage van 1 juli MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 10 van 52

12 Categorieën Af: Totaal % CIZ: TOTAAL aantal cliënten met BG op AF: natuurlijk verloop (einde geldigheid) AF: ZZP / opname intramuraal 990 TOTAAL herindicatietraject % AF: gelijk of meer BG ,3% Doelgroepen CIZ, bestaande uit: ,7% Minder BG ,7% Verlies BG ,9% Totaal herindicatietraject BJAA % Doelgroepen BJAA, bestaande uit: 51 12,7% Minder BG 35 8,8% Verlies BG 16 3,9% Totale doelgroep onderzoek Tabel 1. Overzicht cliënten na het herindicatietraject (bron CIZ cliënten: eindrapportage CIZ van 1 juli 2010; bron BJAA cliënten: dit onderzoek) 2.2 Klantgroepen De eerder genoemde indeling in klantgroepen is gebaseerd op de combinatie van grondslag en de belangrijkste beperkingen. Deze klantgroepen zijn samengesteld in de aanloop naar de AWBZ-pakketmaatregel en geven gemeenten een beeld van mogelijke ondersteuningsvragen per type cliënt. Voor de cliënten die het CIZ indiceert zijn tien klantgroepen beschreven (1-10), voor cliënten die van een Bureau Jeugdzorg een indicatie voor AWBZ-zorg krijgen, zijn dat vier klantgroepen (A-D). Bij elk van deze klantgroepen is de ondersteuningsvraag beschreven en de mogelijke effecten die zich voordoen wanneer zij geen begeleiding meer uit de AWBZ ontvangen. In tabel 2 (zie volgende bladzijde) zijn deze klantgroepen weergegeven. MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 11 van 52

13 Nr A B C D Klantgroepen Ouderen met beginnende ouderdomsklachten zonder dat een duidelijke diagnose is gesteld. Ouderen met beginnend geheugenverlies en concentratiestoornissen die vaak kampen met gemis van partner of vrienden. Ouderen waarbij beginnende dementie is gediagnosticeerd, die doorgaans nog thuis wonen en vaak een partner hebben en/of mantelzorg krijgen. Volwassenen die als gevolg van chronische invaliderende aandoeningen beperkt zijn in de persoonlijke verzorging. Volwassenen die als gevolg van chronische invaliderende aandoeningen licht beperkt zijn in hun psychisch functioneren. Chronisch psychiatrische patiënten, zowel stabiel als instabiel, die niet of niet altijd zelfstandig kunnen functioneren. Volwassenen met somatische of psychiatrische problematiek die ondersteund worden in de gezinssituatie. Mensen met lichte verstandelijke beperkingen die zelfstandig of thuis bij de ouders wonen. Jongeren en jongvolwassenen met lichte gedragsproblemen als gevolg van een lichte verstandelijke beperking, die buiten andere sectoren (psychiatrie, jeugdzorg, justitie) vallen. Mensen met zintuiglijke beperkingen die met diverse hulpmiddelen redelijk tot goed zelfstandig kunnen wonen. Kinderen met lichte beperkingen die begeleiding krijgen om vaardigheden te oefenen. Kinderen en jongeren met lichte beperkingen waarbij de ouders ontlast moeten worden. Kinderen met lichte beperkingen waarvan de ouders niet in staat zijn het kind voldoende te ondersteunen. Kinderen met lichte beperkingen die geen begeleiding accepteren van ouders. Tabel 2. Klantgroepen die door de AWBZ pakketmaatregel begeleiding worden getroffen (bureau HHM 2009) De gemeentelijke rapportage van het CIZ bevat een indeling van de cliënten in 10 verschillende categorieën. Deze indeling is gemaakt op basis van de combinatie van leeftijd en (dominante) grondslag en niet op kenmerken zoals bij de hierboven genoemde klantgroepen. Om de gegevens van het CIZ te gebruiken in dit onderzoek, hebben wij in tabel 3 (zie volgende bladzijde) de oorspronkelijke klantgroepen samengenomen tot vier Amsterdamse doelgroepen. Bij drie doelgroepen (niet bij de categorie ouderen en dementerenden) maken we in deze rapportage onderscheid naar leeftijd (tot 18 jaar en 18 jaar en ouder). MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 12 van 52

14 Amsterdamse doelgroepen Ouderen en dementerenden Chronisch zieken en gehandicapten Psychiatrische cliënten Landelijke klantgroepen 1. Ouderen met ouderdomsklachten 2. Ouderen met geheugenverlies 3. Ouderen met beginnende dementie 4. Volwassenen chronisch invalide 5. Jonger dan 18 jaar chronisch invalide 10. Mensen met zintuiglijke beperkingen 6. Chronische psychiatrie 7. Volwassen met gezinsproblemen A t/m D. Jongeren met psychiatrische problematiek Verstandelijk beperkten 8. Licht verstandelijk beperkten 9. Jonger dan 18 jaar met een (lichte) verstandelijke beperking Tabel 3. Amsterdamse doelgroepen op basis van de landelijke klantgroepen 2.3 Spreiding over stadsdelen en doelgroepen Het CIZ heeft op verzoek van de gemeente Amsterdam op 12 maart 2010 overzichten van getroffen cliënten aangeleverd op postcodeniveau en naar bovengenoemde groepen. Op basis daarvan hebben we de Amsterdamse doelgroepen verdeeld over de stadsdelen 5. De Amsterdamse doelgroepen zijn in de tabel verder uitgesplitst om meer zicht te geven op de eventuele onderlinge verschillen. Tabel 4 bevat een beeld van de verdeling van cliënten over de stad. De eindrapportage van het CIZ omvatte geen verdeling naar stadsdelen en minder onderscheid in leeftijdscategorieën, om die reden zijn de gegevens uit maart 2010 gebruikt. Getroffen cliënten in Amsterdam West Nieuw west Zuid Oost Noord Centrum Zuidoost Totaal % Ouderen en dementerenden % Chronisch ziek/gehandicapt < % Chronisch ziek/gehandicapt % Psychiatrische cliënten < % Psychiatrische cliënten % Verstandelijk beperkten < % Verstandelijk beperkten % TOTAAL % Percentage 7% 16% 17% 14% 17% 16% 13% 100% Overzicht cliënten < 18 jaar % Percentage 5% 12% 21% 10% 18% 16% 18% 100% Tabel 4. Aantallen getroffen cliënten per stadsdeel (bron: CIZ, 12 maart 2010) 5 Het stadsdeel Westpoort is in deze rapportage onderdeel van het stadsdeel West. MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 13 van 52

15 In tabel 4 vallen de volgende zaken op: De meeste burgers die de gevolgen van de pakketmaatregel ondervinden, zijn volwassen cliënten met een psychiatrisch probleem. Dit geldt ook per stadsdeel. Alleen naar grondslag kijken (ongeacht jeugd/volwassen) dan is de groep cliënten met een psychiatrisch probleem ook de grootste groep, behalve voor de stadsdelen Nieuw-West en Noord. In deze stadsdelen ligt het zwaartepunt bij de cliënten met een verstandelijke beperking. De grootste groep burgers, jonger dan 18 jaar, die de gevolgen van de pakketmaatregel ondervindt, zijn de jeugdigen met een verstandelijke beperking. In alle stadsdelen vormen ouderen met (beginnende) dementie en mensen met een zintuiglijke beperking, de kleinste doelgroep. De getroffen chronisch zieken wonen voornamelijk in stadsdeel Oost. De ouderen zijn redelijk verdeeld over de stadsdelen, met uitzondering van het centrum. Het stadsdeel Centrum heeft de minste burgers die gevolgen van de pakketmaatregelen ondervinden, in absoluut aantal en ten opzichte van het totale aantal inwoners in het stadsdeel. Stadsdeel Noord heeft ten opzichte van het aantal bewoners het hoogste aantal burgers dat gevolgen van de pakketmaatregel ondervindt. In absoluut aantal is Nieuw West het stadsdeel met de meeste burgers die gevolgen van de pakketmaatregel ondervinden. Bij de cliënten die alle begeleiding volledig hebben verloren, vormen ouderen de grootste doelgroep. Psychiatrische cliënten zijn de grootste groep als het gaat om vermindering van het aantal uren BG. 2.4 Aard en omvang verlies begeleiding Het CIZ heeft aan de cliënten die na herindicatie (een deel van) hun AWBZbegeleiding zijn kwijtgeraakt, gevraagd of zij hun gegevens aan gemeenten beschik baar wilden stellen. In Amsterdam hebben cliënten daarmee ingestemd. Van deze cliënten is bekend hoeveel uren BG zij voor herindicatie hadden en wat de uitkomst van de herindicatie is. Aan de hand van deze gegevens is de aard en de omvang van het verlies aan begeleiding in kaart gebracht. In tabel 5 is af te lezen hoe de aard van de begeleiding is gewijzigd. In de bovenste regel van deze tabel is aangegeven welke aard van begeleiding bij de start van de herindicatie aan de orde was (individuele begeleiding, begeleiding in groepsverband of de combinatie daarvan) en bij hoeveel cliënten. Na: Voor: Individueel (980) Groep (565) Beide (348) Totaal (1.893) Individueel Groep Beide Geen BG meer Tabel 5. Verandering van de aard van de begeleiding bij cliënten MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 14 van 52

16 In tabel 6 geven we aan hoeveel uren begeleiding de cliënten gemiddeld per week hebben verloren. Voor de mensen die BG volledig hebben verloren, is de gemiddelde omvang per week aangegeven in de oude situatie. Gedeeltelijk verlies BG Volledig verlies BG Functie Gem. omvang resterende BG Gemiddeld verlies % Verlies N Gem. omvang BG voor herindicatie N Individueel 3,21-2,95 47,9% 483 3, Groep 16,54-11,17 40,3% , Beide 21,58-3,82 15,0% 55 24, Totaal 7,46-7,13 48,9% , Tabel 6. Gemiddeld verlies aan begeleiding, in uren per week Uit verdere analyse blijkt tussen de stadsdelen nauwelijks verschil te zijn als het gaat om de omvang van het verlies aan begeleiding. Het verlies aan uren begeleiding in groepsverband oogt tamelijk fors. Hierbij moet worden bedacht dat groepsbegeleiding in dagdelen wordt geïndiceerd, waarbij één dagdeel staat voor vier uren. Van de cliënten die na herindicatie minder groepsbegeleiding hebben, verliest 30% 1-3 dagdelen, de helft verliest 3-6 dagdelen. De mensen die een deel van de begeleiding verliezen, houden gemiddeld genomen de helft over van wat ze hadden. De door BJAA geherindiceerde cliënten verliezen gemiddeld 2 tot 4 uur begeleiding wanneer zij geen aanspraak meer maken op AWBZ-begeleiding. Hiervan is gemiddeld 0 tot 2 uur individuele begeleiding en 2 uur groepsbegeleiding. Wanneer de cliënten deels aanspraak blijven maken op AWBZ-begeleiding, dan verliezen zij gemiddeld 4 tot 5 uur begeleiding. Deze cliënten verliezen gemiddeld een half uur tot 2,5 uur individuele begeleiding en 3 uur groepsbegeleiding. 2.5 Ondersteuningsvragen Uit de vorige paragrafen komt naar voren hoeveel burgers minder begeleiding hebben ontvangen. We kennen daarmee het aantal cliënten. Door het toepassen van de indeling in klantgroepen, is het mogelijk de koppeling te leggen met de ondersteuningsvragen die bij deze burgers mogelijk leven. De ondersteuningsvragen van de getroffen cliënten zijn in grote lijnen uit het eerder genoemde onderzoek bekend. Deze zijn toegespitst op de Amsterdamse situatie door gebruik te maken van kennis van lokale zorg- en welzijnspartijen en ambassadeurs in expertbijeenkomsten en op basis van aangeleverde casuïstiek. Hieronder geven we de belangrijkste ondersteuningsvragen per combinatie van doelgroepen weer. In bijlage 2 is een korte analyse van de casuïstiek opgenomen. Ouderen en dementerenden: voorkomen sociaal isolement; ondersteunen bij een zinvolle en gezonde dagbesteding gericht op participatie; begeleiden bij structuur aanbrengen; helpen bij administratie en organisatie zorg; ondersteunen bij ordenen woonomgeving; MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 15 van 52

17 ontlasten mantelzorgers; helpen bij terugkrijgen regie; ondersteunen in rouwverwerking; bespreken problemen en oplossingen; begeleiden bij bezoek aan instellingen; helpen bij voorkomen vervuiling; helpen bij in beweging blijven (fysiek); ondersteunen bij bereiken voorzieningen (vervoer). Chronisch zieken en gehandicapten: begeleiden bij structuur aanbrengen in leven ook ten behoeve van de kwaliteit van leven; ondersteunen bij administratie en organisatie zorg; ontlasten mantelzorgers; begeleiden bij structuur aanbrengen in dag- of weekindeling; bieden van houvast; ondersteunen bij een zinvolle en gezonde dagbesteding gericht op participatie; geven van praktische ondersteuning. Verstandelijk beperkten begeleiden bij structuur aanbrengen in leven ook ten behoeve van de kwaliteit van leven; ondersteunen bij administratie en organisatie zorg; ontlasten mantelzorgers; begeleiden bij structuur aanbrengen in dag- of weekindeling; ondersteunen bij onderhouden en aangaan sociale relaties; voorkomen psychische klachten; ondersteunen bij een zinvolle en gezonde dagbesteding gericht op participatie; geven van praktische ondersteuning. Psychiatrische cliënten: bieden van psychosociale begeleiding bij inzicht krijgen en aanleren positieve communicatie; leren omgaan met tegenslagen, stress en problemen; begeleiden bij zelfstandig wonen; begeleiden bij terugkeer naar werk; begeleiden bij terugkeer in maatschappij; begeleiden bij structuur aanbieden; begeleiden bij opvoeden kinderen; ondersteunen bij een zonvolle en gezonde dagbesteding gericht op maatschappelijke participatie; ondersteunen bij aangaan en onderhouden sociale contacten; leren omgaan met tegenslagen, stress en problemen uit het dagelijks leven; ondersteunen bij administratie en organisatie zorg; bieden van een klankbordfunctie. Jeugdige cliënten: helpen bij sociale vaardigheden; begeleiden bij bieden structuur; MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 16 van 52

18 ondersteunen ouders om zorgverlening voor kind vol te houden; eventueel combineren met doelen voor kind; monitoren gezin; helpen bij aanbrengen structuur in leven; helpen bij aanleren van bepaald gedrag in sociale situaties; helpen zelfstandig te worden. MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 17 van 52

19 3. Aanbod In de gemeente Amsterdam zijn vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) diverse voorzieningen georganiseerd voor haar burgers. Door de pakketmaatregel is er een nieuwe vraag van de burgers voor de gemeente bijgekomen die in het voorgaande hoofdstuk is weergegeven. Om invulling aan deze vraag te kunnen geven, kijken we naar de mogelijke inzet van de huidige voorzieningen of alternatieven. Uitgangspunt hierbij is de eigen mogelijkheden van de burger. De aanvullende ondersteuning is zo licht als kan en wordt zwaarder als dat nodig is. In dit hoofdstuk gaan we eerst in op het kader waarbinnen de voorzieningen een plaats hebben, vervolgens komen het bestaande aanbod en alternatieven aan de orde. Dit aanbod wordt niet alleen ingezet om aan de ondersteuningsvraag van de doelgroepen te voldoen. Het voorkomt eveneens dat burgers terug moeten vallen op zwaardere zorg (naar matige en ernstige beperkingen). 3.1 Kader: piramide eigen kracht Het centrale doel van de Wmo is dat iedereen kan meedoen in de samenleving met als uitgangspunt zelfredzaamheid en verantwoordelijkheid voor het eigen leven. Burgers worden aangesproken op hun verantwoordelijkheid voor het eigen leven en dat van mensen binnen het eigen sociale netwerk. Daarbuiten worden zij uitgedaagd tot actief burgerschap. Gemeenten worden op hun beurt uitgedaagd hieraan op een vernieuwende wijze invulling te geven. Hierbij is het van belang niet alleen te kijken naar alternatieven voor de zorg die onder de pakketmaatregel is weggevallen, maar aan te sluiten bij de brede context van het Wmo-beleid. De gemeente Amsterdam wil uitgaan van de volgende volgorde bij het beantwoorden van de ondersteuningsvraag: De eerste prioriteit in Amsterdam ligt bij de eigen kracht van burgers en het sociale netwerk van mensen die begeleiding verliezen. Versterking daarvan draagt bij aan de mogelijkheid van burgers om tot eigen zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie te komen. De burger heeft zelf ook verantwoordelijkheden waar het gaat om het vinden van mogelijkheden. Algemene voorzieningen (zoals bibliotheek, sportclub of kerk) zijn, met kleine aanpassingen, geschikt te maken voor de burgers die begeleiding verliezen. Voorzieningen (collectief of individueel) voor burgers met bepaalde specifieke behoeften aan ondersteuning. Dit zijn voorzieningen die door diverse veldpartijen zijn opgezet om te kunnen Individueel voldoen aan de ondersteuningsvraag van de burgers. Dit kunnen bestaande Collectief voorzieningen zijn die worden uitgebreid, bestaande voorzieningen die een ander Algemeen doel krijgen of geheel nieuwe Eigen kracht voorzieningen. De uitvoering kan gebeuren door bijvoorbeeld professionele B e t r o k k e n s a m e n l e v i n g aanbieders, vrijwilligers, stagiaires of ervaringsdeskundigen. MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 18 van 52

20 Hoe hoger in de piramide, hoe individueler en (daarmee) hoe duurder de oplossing. De uitdaging voor de gemeente Amsterdam is de burgers zoveel mogelijk onderin de piramide te helpen, om te voorkomen dat zij hoog in de piramide oplossingen nodig hebben. Er is een inhoudelijk belang om te voorkomen dat onnodig zware hulp wordt ingezet, in het verlengde van het Wmo-beleid en met het oog op Welzijn Nieuwe Stijl. Daarnaast ook een financieel belang om gerichte oplossingen onderin de piramide te creëren. Er is immers een gat tussen de 800 miljoen die het Rijk verwacht te besparen en de 127 miljoen die de gemeenten in Nederland ontvangen om de ondersteuningsvragen op te vangen. Het is van het individu afhankelijk of de burger inderdaad op eigen kracht, met zijn sociale netwerk of door een beroep op de gemeente, het gewenste niveau van zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie kan realiseren. Voor sommige individuen blijft het nodig om individuele voorzieningen beschikbaar te stellen. 3.2 Huidig en alternatief aanbod De gemeente Amsterdam is opgedeeld in zeven stadsdelen. Elk stadsdeel is te zien als een eigen organisatie-eenheid waarbinnen de gemeente bepaalde voorzieningen moet treffen. Stad en stadsdelen hebben gezamenlijk bepaalde randvoorwaarden geformuleerd waaraan het aanbod van voorzieningen moeten voldoen. Dit is voor de Wmo geformuleerd in zogenaamde basispakketten. Momenteel zijn er drie basispakketten, aan een vierde wordt gewerkt (basispakket collectieve welzijnsdiensten): basispakket mantelzorg; basispakket individuele welzijnsdiensten; basispakket OKC (ouder kind centrum). Uit de documentatie over basispakketten, contacten met medewerkers van de gemeente en uit de expertbijeenkomsten, is gebleken dat in de gemeente Amsterdam een veelheid aan Wmo-voorzieningen aanwezig is. Deze voorzieningen kunnen bijdragen aan het beantwoorden van de ondersteuningsvragen van burgers die door de pakketmaatregel zijn getroffen. Voor talrijke ondersteuningsvragen op het gebied van opvang en onderdak, gezondheid, zelfstandig wonen en mobiliteit en sociale participatie en maatschappelijke activering, is aanbod beschikbaar. Echter niet overal met voldoende plaatsen, niet in alle delen van de stad en nog niet toegankelijk voor alle doelgroepen. Ook moet er kritisch worden gekeken of het beschikbare aanbod ook het gewenste aanbod is. Een relatief groot deel van de bestaande voorzieningen is gericht op het collectieve (bijvoorbeeld dagbesteding) en het individuele niveau (bijvoorbeeld buddyzorg). Maar daarnaast bestaat er ook een aantal voorzieningen specifiek gericht op eigen kracht en sociale netwerken. Ook is er aanbod dat momenteel nog niet geschikt is voor de doelgroep, maar met minimale aanpassingen hiervoor wel kan worden ingezet. Alternatieven Uit de expertbijeenkomsten is gebleken dat door creatief na te denken buiten de bestaande kaders, het aantal alternatieven kan worden aangepast en uitgebreid, met de focus op de onderste lagen van de piramide. Dit is uiteraard afhankelijk van MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 19 van 52

21 TP PT B. de mogelijkheden in de stadsdelen en de ondersteuningsvragen die op een bepaald moment bij de doelgroepen leven. De volgende voorbeelden van alternatieve regieversterkende methoden zijn tijdens de expertbijeenkomsten verzameld: Meer richten op het ondersteunen van elkaar. Wat kan iemand vanuit zijn/haar eigen kracht nog en wat betekent dat voor anderen. Denk hierbij aan de voorleesoma op een basisschool. Stimuleren van initiatieven vanuit de burgers (burgerinitiatieven). Stimuleren van de inzet van ervaringsdeskundigen. Opleiden van mensen uit sociale netwerken door professionals. Regieversterkende methoden gericht op het sociale netwerk rond cliënten: mantelzorgers, broers/zussen, et cetera. Gebruiken van internet en nieuwe technologische voorzieningen. Meer gebruik maken van ondersteuning en versterking van de mantelzorg. Vrijwilligers De vrijwilligers krijgen een belangrijke rol toegekend binnen de visie van de gemeente Amsterdam. De gemeente Amsterdam heeft haar vrijwilligerswerkbeleid 6 verwoord in het document Actualisering Vrijwilligerswerkbeleid AmsterdamTP PT. Amsterdam stimuleert en ondersteunt het zelforganiserend vermogen van de stad. Amsterdam wil de doelgroep van actieve burgers verbreden en belemmeringen wegnemen om te participeren en vrijwilligerswerk te doen. Het gaat minimaal om: het bieden van voorzieningen die bijdragen aan toename van het aantal vrijwilligers en de realisatie van sociale initiatieven van burgers; het nadrukkelijk uitnodigen en waarderen van burgers die zich door vrijwilligerswerk inzetten voor hun stad; het bieden van deskundigheidsbevordering en persoonlijke en maatschappelijke groei van vrijwilligers; het stimuleren van samenwerking tussen vrijwilligersorganisaties onderling en tussen vrijwilligersorganisaties en welzijnsorganisaties. Een groter beroep op vrijwilligers kan bijdragen aan het omgaan met de effecten van de pakketmaatregel. Dit sluit aan bij bovenstaande visie. Door de experts is daarbij opgemerkt dat de inzet van vrijwilligers grenzen heeft. Vrijwilligers kunnen niet alles, er zijn beperkingen in het aantal beschikbare vrijwilligers en in de kennis en kunde die ze hebben. Aandachtspunten bij de inzet van vrijwilligers zijn: Zorg door vrijwilligers is en blijft extra. Ondersteuning mag niet afhankelijk zijn van de beschikbaarheid en de inzet van de vrijwilligers. Continuïteit van de inzet door vrijwilligers. Burgers met een ondersteuningsvraag kunnen ook vrijwilligerswerk uitvoeren. Het vrijwilligerswerk kan mogelijk een antwoord zijn op een ondersteuningsvraag. Belangrijk is dan wel dat er rekening moet worden gehouden met de beperkingen van de betreffende persoon. Bijvoorbeeld iemand in een rolstoel die een kookcursus geeft aan ouderen en daarmee een deel van zijn ondersteuningsvraag beantwoord ziet. 6 Bruins Slots en F. van der Zee, Actualisering vrijwilligerswerkbeleid Amsterdam, concept, 28 september 2009 MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 20 van 52

22 De inzet van vrijwilligers vraagt om (professionele) ondersteuning en begeleiding. Ervaringsdeskundigen Daarnaast is het mogelijk om ervaringsdeskundigen in te zetten. Er is bijvoorbeeld bij verschillende personen en partijen veel expertise aanwezig over de ondersteuning van de verschillende doelgroepen in de stad. Ook cliënten en mantelzorgers van cliënten hebben ervaringsdeskundigheid: kennis, inzicht en ervaring. Deze kennis kan de gemeente Amsterdam benutten voor het (collectief) opleiden en bijscholen van vrijwilligers en professionals. Maar ervaringsdeskundigen kunnen meer. Zij kunnen mogelijk worden ingezet voor andere burgers met dezelfde beperkingen, door deze te ondersteunen en te coachen. 3.3 Conclusie Op grond van de expertbijeenkomsten en de analyse van verschillende bronnen, concluderen wij dat er in beginsel alternatief aanbod in de stad beschikbaar is, echter niet overal met voldoende beschikbaarheid, niet in alle delen van de stad en nog niet toegankelijk voor alle doelgroepen. Ook moet er kritisch worden gekeken of het beschikbare aanbod ook het gewenste aanbod is. De uitdaging voor de gemeente Amsterdam ligt erin om het aanbod rondom eigen kracht/sociaal netwerk en de algemene voorzieningen te verbreden, naar nieuwe doelgroepen en alle bestaande doelgroepen over de stad. Op dit aspect is vernieuwing en ontwikkeling wenselijk, op zoek naar nieuwe en passende vormen van ondersteuning die aangrijpen op de eigen kracht en het sociale netwerk van burgers met beperkingen. Daarnaast is het verbinden (samen laten werken) en afstemmen van de verschillende bestaande voorzieningen belangrijk. Het lijkt van belang dat verbindingen tot stand komen tussen formele en informele vormen van ondersteuning (zoals door kerken, sportverenigingen en bibliotheek geleverd kan worden); tussen zorg en welzijn; tussen professional en vrijwilliger. Het verbinden en afstemmen omvat volgens ons eveneens het toegankelijk/geschikt maken van bepaalde voorzieningen voor de verschillende doelgroepen. MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 21 van 52

23 4. Welzijnsfuncties In hoofdstuk 3 kunt u teruglezen dat het niet zo zeer gaat om het creëren van nieuw aanbod, maar meer om het verbinden en breder toegankelijk maken van het bestaande. Het gaat om het loslaten van de oude, op voorzieningen gerichte wijze van werken en het zoeken naar vernieuwing in focus van de gemeente Amsterdam en de manier waarop zij met veldpartijen omgaan. Een aantal ontwikkelingen was al in gang gezet maar de pakketmaatregel heeft als extra stimulans gefunctioneerd. De vernieuwing in focus hangt samen met het denken vanuit de vraag van de burger, het uitgaan van de eigen kracht en het netwerk van de cliënt (zie de piramide) en het voeren van regie daarover. De invulling van deze doorontwikkeling, kan naar ons idee vorm krijgen door te richten op wat wij noemen 'welzijnsfuncties'. Dit betreft datgene wat een gemeente moet organiseren om te garanderen dat kwetsbare mensen zo lang mogelijk zelfstandig thuis kunnen blijven wonen en maatschappelijk participeren. Wij zien op basis van de ondersteuningsvragen van de burgers twee typen welzijnsfuncties: 1. Functies gericht op zelfredzaamheid: het versterken van eigen regie; het bieden van emotionele ondersteuning; het bieden van praktische ondersteuning. 2. Functies gericht op participatie: Het stimuleren van sociale contacten; Het ondersteunen bij een zinvolle en gezonde dagbesteding gericht op participatie; Het versterken van de sociale omgeving. Aan elk van deze welzijnsfuncties hebben we een set van minimaal te behalen resultaten gekoppeld. Deze resultaten kunnen worden gerealiseerd door het inzetten van verschillende voorzieningen, op de verschillende niveaus van de voornoemde piramide (passend binnen de visie van Amsterdam). Hiermee zorgen de welzijnsfuncties voor de verbinding van vraag en aanbod. Ook kunnen hieraan de aantallen burgers met de betreffende ondersteuningsvraag worden gekoppeld. Door op het niveau van de stadsdelen overzichten te (laten) maken van het bestaande aanbod en die te koppelen aan de beoogde resultaten per functie, ontstaat inzicht in lacunes en dubbelingen. Stadsdelen bepalen in hoeverre de geïnventariseerde situatie in relatie tot de positie in de piramide en daarmee de visie van Amsterdam, gewenst is. Hiermee kan het stadsdeel bewuste keuzes maken over de inzet van voorzieningen en daarmee de lokale regiefunctie uitvoeren. Om te kunnen monitoren of ondersteuningsvragen van burgers op een passende wijze zijn beantwoord, is het van belang dat stadsdelen structureel sturen, controleren en evalueren. Het opstellen van kwaliteitscriteria en leveringsvoorwaarden en het uitvoeren van effectmetingen, gekoppeld aan de welzijnsfuncties, is hierbij belangrijk. Dit kan men laten terugkomen in subsidievoorwaarden en verantwoordingsafspraken. In dit hoofdstuk werken wij dit nader uit met een voorbeeld. Het is echter wel aan de stadsdelen zelf om deze doorontwikkeling uit te voeren. MH/10/1838/pams 8 juli 2010 bureau HHM Pagina 22 van 52