Het vervoer van morgen begint vandaag

Transcriptie

1 STT 78 Het vervoer van morgen begnt vandaag Stchtng Toekomstbeeld der Technek

2 Over STT Stchtng Toekomstbeeld der Technek De Stchtng Toekomstbeeld der Technek (STT) organseert al 45 jaar brede, partcpateve toekomstverkennngen op het snjvlak van technologe en samenlevng. De stchtng bedt enthousaste belanghebbenden een vrje rumte om elkaar te ontmoeten en op createve wjze nsprerende toekomstbeelden te bouwen. De onderwerpen voor de toekomstverkennngen worden geselecteerd ut een rollng agenda met thema s. De agenda wordt voornameljk gevoed door voorstellen van leden van het Algemeen Bestuur van STT en door de STT Horzonscan. Dat laatste s een explorerende verkennng, breder dan de andere STT-verkennngen. Zj schetst vanut een langetermjn perspectef een domenoverstjgend en nterdscplnar beeld van mogeljke ontwkkelngen, kansen en bedregngen, weak en strong sgnals en de verbndngen daar tussen. Daarnaast gaat zj n op hun nvloed op maatschappeljke domenen en utdagngen. De stchtng heeft n de afgelopen decenna mooe resultaten berekt. Het gaat bj de resultaten net alleen om bjdragen aan vse vormng, beledsontwkkelng of rsk assess ment en agenda s voor de toekomst. Ut de toekomstverkennngen zjn bjvoorbeeld ook onderzoeksprogramma s en netwerken voortgekomen. Het Algemeen Bestuur van STT bestaat ut ongeveer veertg personen ut de top van de overhed, het bedrjfsleven, de onderzoeks wereld en de maatschappj. STT s een non-proftorgansate. De actvteten worden gefnancerd va bjdragen van overhed en bedrjfsleven. Informate over STT, haar actvteten en haar producten s te vnden op de webste Bezoekadres Prnsessegracht AP Den Haag Postadres Postbus GK Den Haag Tel

3 Colofon Auteurs en hoofdredacte Taalredacte Cover- en boekontwerp Infographcs en fguren Drukwerk ISBN Mare-Paulne van Voorst tot Voorst, STT, Den Haag Rene Hoogerwerf, STT, Den Haag Annette Pottng, STT, Den Haag Roquefort Ontwerpers, Utrecht Roquefort Ontwerpers, Utrecht STT, Den Haag DeltaHage, Den Haag STT-publcate nr. 78 NUR 976 Trefwoorden: vervoer, vervoersconcept, autonoom vervoermddel, vrtueel, schaarste, superntellgent, ndvdu, technologe, gedrag, maatschappj, zelfsturende systemen, toekomst 2013, STT, Den Haag Het vervoer van morgen begnt vandaag (ver)voer tot nadenken en doen Mare-Paulne van Voorst tot Voorst Rene Hoogerwerf Het vervoer van morgen begnt vandaag (2013) van Stchtng Toekomstbeeld der Technek wordt auteursrechteljk beschermd zoals vastgelegd onder de Creatve Commons Naams vermeldng- NetCommerceel-GeenAfgeledeWerken 3.0 Unported lcente. U kunt dt werk toeschrjven aan Stchtng Toekomstbeeld der Technek / Mare-Paulne van Voorst tot Voorst ( Bezoek om een kope te zen van de lcente. Stchtng Toekomstbeeld der Technek Den Haag, 2013

4 Inhoudsopgave III Reflecte Voorwoord 6 Samenvattng 8 Hoofdstuk 1 Inledng 12 Hoofdstuk 9 Beschouwng Vervoer naar Wens 102 Hoofdstuk 10 Beschouwng Net-vervoer 114 Hoofdstuk 11 Beschouwng Vervoer n Schaarste 126 I Context IV Concluses en Aanbevelngen Hoofdstuk 2 Maatschappeljke context 20 Hoofdstuk 3 Bouwstenen toekomstbeelden vervoer 28 Hoofdstuk 4 Superntellgente 34 Hoofdstuk 12 Concluses 138 Hoofdstuk 13 Aanbevelngen 146 II Toekomstbeelden Vervoer V Toelchtng en Verantwoordng Hoofdstuk 5 Vervoer naar Wens 46 Een toekomstschets door Schphol 58 Hoofdstuk 6 Net-Vervoer 60 Een toekomstschets door TNO 72 Hoofdstuk 7 Vervoer n Schaarste 74 Een bespegelng op de toekomst door KIVI NIRIA 86 Hoofdstuk 8 Aanvullende schetsen voor vervoer 88 Invullng vervoersconcepten per Wereldbeeld 158 Overzcht gebrukte afkortngen 162 Contrbuanten en gevolgde aanpak 163 Bronvermeldng afbeeldngen 167 STT publcates snds Begunstgers STT 169 Englsh Summary Inhoudsopgave 5

5 Voorwoord Vervoer s net weg te denken ut onze samen levng. De afgelopen twee eeuwen heeft vervoer steeds weer neuwe ontwkkelngen voor mensen, bedrjven en organsates mogeljk gemaakt. Aan het end van de 19 e eeuw vormden trams het eerste stedeljke massa vervoermddel en maakten daarmee de bouw van neuwe wjken rond de oude stadskernen mogeljk. De opkomst van de tren heeft ervoor gezorgd dat vervoer tussen steden net langer va tjd rovende, slechte modderwegen en half verharde wegen hoefde plaats te vnden. Dt bracht grote economsche voordelen met zch mee. Auto s hebben daarna de suburbansate gestmuleerd en vlegtugen hebben de nter natonalserng versneld. De opkomst van nternet heeft dat laatste verder versterkt. Kortom, steeds ledden deze technologsche nnovates tot systeemsprongen n het vervoerssysteem en gaven daarmee mensen, bedrjven en organsates neuwe mogeljkheden om hun leven en actvteten n te rchten. Voor Nederland was herdoor een grote welvaartsgroe mogeljk. Mede door omarmng van de systeemsprongen zjn wj wereldwjd een van de meest concurrerende economeën geworden. Het zet er dus naar ut dat wj aan de voor avond van een neuwe systeemsprong bnnen vervoer staan. Een sprong de, net als de dverse sprongen ut het verleden, enorm veel nvloed kan hebben op hoe mensen leven en hoe de samenlevng erut zet. Om de reden s de Stchtng Toekomstbeeld der Technek, de toekomstonderzoek doet op het snjvlak van technek en maatschappj, n 2010 een verkennng gestart naar de toekomst van vervoer. Dt heeft geled tot één van de breedst opgezette kwaltateve verkennngen op het gebed van vervoer, onder meer door haar veelzjdge samenstellng met deelnemers ut het bedrjfsleven, overhed en kennswereld. Vertegenwoordgers van eder van de sectoren hebben met hun deelname aan de stuurgroep dan wel gedrags- of technekvsegroep ntensef meegedacht over hoe vervoer er over dertg jaar ut kan zen. Enkele CEO s hebben eveneens hun vse herop gegeven. Wj wllen eder van hen harteljk bedanken voor hun bjdrage aan deze verkennng. Vervoer s een veelomvattend domen. Gezen de beschkbare tjd en nzet s de nadruk gelegd op hoe mensen zch n de toekomst zouden kunnen verplaatsen. In dt boek worden dre concepten voor personenvervoer n de toekomst geïntroduceerd: Vervoer naar Wens, Net-vervoer en Vervoer n Schaarste. Daarbj wordt ook specfek aandacht besteed aan de maatschappj waarn dt zch zou kunnen afspelen door voor ver mogeljke maatschappeljke toekomstscenaro s te schetsen hoe de vervoersconcepten de samenlevng zouden kunnen beïnvloeden. Wj nodgen u graag ut om met ons een voor stellng te maken van hoe vervoer er over dertg jaar ut kan zen. En te bedenken waar u morgen mee aan de slag kan gaan op weg naar neuwe vormen van mobltet. 6 De technologsche ontwkkelngen staan echter net stl. Neuwe veranderngen denen zch aan. Auto s nemen steeds meer rjtaken van bestuurders over. Denk aan cruse control, ngebouwde navgate en nparkeerhulp. Ook wordt er geëxpermenteerd met autonoom rjdende auto s. Het Vslab van de Unverstet van Parma s met haar zelfrjdende auto s zelfs al helemaal van de Italaanse stad Parma naar Shangha n Chna gereden! Tegeljkertjd nemen de mogeljkheden toe rond vrtuele communcate en verplaatsngen. E-mal s al bjna ouderwets: Skype, WhatsApp, FaceTme en holografsche projecte vormen de neuwe maneren om te communceren op afstand. Foto Ren Wllems, Boy van Dulmen, Crystal Park New Meda Ir. C.C.J. Vncent MBA Stuurgroepvoorztter toekomstverkennng Super ntellgent Vervoer Ir. R. Wllems Algemeen Bestuursvoorztter Stchtng Toekomstbeeld der Technek Voorwoord 7

6 Samenvattng Wj staan aan de vooravond van een systeemsprong n vervoer. In onze samenlevng s een aantal maatschappeljke, technologsche en gedragsontwkkelngen gaande de grote mpact zullen hebben op hoe en waarom wj ons over 30 jaar verplaatsen. Een belangrjk resultaat van de ontwkkelngen s dat een ndvdu met zjn behoeften, gedragngen en mogeljkheden steeds meer centraal komt te staan n het vervoerssysteem. Ondanks dat het vervoerssysteem complexer wordt, wordt het voor een persoon steeds gemakkeljker zch te verplaatsen. Het ndvdu wordt nameljk ontzorgd door ntellgente toepassngen gecombneerd n superntellgent vervoer. De term superntellgent refereert daarbj aan een vervoerssysteem dat zelf kan reguleren, sturen en handelen. Technek bedt n het vervoer oplossngen voor ndvduele en maatschappeljke vraagstukken. Gedstrbueerde ntellgente en samenwerkende, op de mens gerchte, adapteve componenten zjn de ndvduele rezger tot denst en maken neuwe vervoersconcepten mogeljk. Daarbj moeten de al aanwezge technologsche basskenns en -componenten geïntegreerd worden tot robuuste, ntegrale oplossngen. Tevens moeten randvoorwaarden zoals nvesteren n een robuuste ICT-nfrastructuur verder worden ngevuld. Vervoer, en zeker superntellgent vervoer, heeft een wsselwerkng met veel facetten van de samenlevng. Zo zorgt de optmalsate de met superntellgent vervoer mogeljk wordt voor een toename van de (arbeds)productvtet en een afname van verspllng van resources. Superntellgent vervoer gaat op de maner schaarste te ljf. Doorgaans s er momenteel echter te weng aandacht voor de onderlnge samenhang tussen vervoer en samenlevng n het algemeen en rumteljke ordenng n het bjzonder waardoor zj elkaar net optmaal versterken. Een aanstaande systeemsprong n vervoer bedt grote kansen: Nederland kan zch nternatonaal postoneren als belangrjke mobltetsnnovator. De geografsche en demografsche karaktersteken, utdagngen zoals fledruk en aan vervoer gerelateerde maatschappeljke kosten, en de nnovatekracht van Nederland maken haar tot deale proeftun voor neuwe vervoersconcepten. Zo n nternatonale postonerng geeft een grote stmulans aan de econome en nnovate. Invullng ervan ledt tot een verhoogd comfort voor de rezger en levert op langere termjn een (kenns)voorsprong ten opzchte van andere landen op n het gebruk van neuwe vormen van verplaatsen. Om de kansen te grjpen s het crucaal dat bedrjven, kennsnstellngen en overheden vervoer ntegraal benaderen en samen een roadmap naar het vervoer van morgen opstellen. Nu samen stappen zetten, van praten naar doen. Onder andere door (elders) ontwkkelde technologeën her op grotere schaal n de praktjk toe te passen en ontbrekende kenns op te bouwen. Daarbj kan gedacht worden aan plots op het gebed van een autonome taxdenst en aan het breed toegankeljk maken van densten voor vrtuele n plaats van fyseke ontmoetngen. En je kunt denken aan een verplaatsngsplanner de n proefgebeden naast resadvezen met regulere vervoermddelen ook de alternateven met de autonome tax en vrtuele verplaatsngen meeneemt, waardoor rezgers beter nzcht Vervoer naar Wens Net-vervoer Vervoer n Schaarste Tabel A Indvduele Welvaart Net van toepassng Engszns / beperkt van toepassng krjgen n hun optes en bjbehorende kosten. Gecombneerd met onderzoek n de praktjk naar drvers en drempels bj het verplaatsen, en naar maatschappeljke acceptate van neuwe vormen van vervoer wordt zo een bass voor het vervoer van morgen gelegd. Dt zjn de voornaamste concluses en aanbevelngen van de toekomstverkennng Superntellgent Vervoer de de Stchtng Toekomstbeeld der Technek heeft utgevoerd. In deze breed opgezette, kwaltateve verkennng s n samenwerkng met het bedrjfsleven, kennsnstellngen en overhed een ntegraal beeld van het (personen)vervoer over 30 jaar geschetst. Het doel daarbj s om hen op een andere wjze naar vervoer te laten kjken en hen bewust te maken van wat de toekomst kan brengen. Op de maner proberen wj de handen neen te krjgen om samen het vervoer van morgen te gaan realseren. Wereldwjd Bewustzjn Krachtge Rego Redeljk van toepassng Goed van toepassng Mate waarn de ontwkkelde vervoers concepten passen n de ver wereldbeelden. Zelfvoorzenende Eenhed Het utgangspunt daarbj s dat vervoer net op zch staat maar dat vervoer en het gedrag van mensen, technologsche ontwkkelngen en de maatschappj samenhangen. Daarom s behalve naar mogeljke, neuwe vervoerswjzen ook de toekomstge vraag naar personenvervoer bekeken. Welke behoefte s er over 30 jaar aan vervoer? De nsteek herbj was om een beeld van het totale toekomstge personenvervoerssysteem n relate tot de samenlevng te ontwkkelen. De focus lag daarbj op Nederland. Voor beelden over goederenvervoer n de toekomst verwjzen wj naar het (op handen zjnde) adves van de Raad voor de leef omgevng en nfrastructuur naar de logsteke kracht van Nederland. Bj het beantwoorden van de toekomstge vraag naar en wjze van vervoer gng het er net om de toekomst te wllen voorspellen, maar om de te verkennen. Om verschllende toekomstge 8 Samenvattng 9

7 mogeljkheden te onderzoeken zjn met behulp van scenaro-methodek ver wereldbeelden schetsen voor de Nederlandse samenlevng over 30 jaar ontwkkeld om de vraag naar vervoer te kunnen nschatten. De twee maatschappeljke trends van verdere toename van ndvdualserng en verdergaande globalserng en hun tegenhangers vormen de achtergrond waartegen de ver uteenlopende wereldbeelden zjn afgezet: Indvduele Welvaart (de wereld s het speelterren van het ndvdu dat naar luxe en welvaart streeft). Wereldwjd Bewustzjn (overheden zen wereld wjd toe op een gezonde leefomgevng). Krachtge Rego (personen dragen zorg voor elkaar en hun omgevng) en Zelfvoorzenende Eenhed (klenschalge gemeen schappen zjn zo onafhankeljk mogeljk). Vervoer naar Wens, Net-vervoer en Vervoer n Schaarste zullen net één op één utkomen, maar samen bepalen zj wel de toekomst van vervoer. Zj omvatten een systeemsprong naar een neuw systeem voor personenvervoer dat voor een breed aantal toekomstscenaro s voor Nederland zal voldoen (ze tabel A). Door nu te nvesteren n de toepassng van neuwe vervoermddelen en -densten en het verder opbouwen van kenns over het gebruk hervan kunnen het bedrjfsleven, kennsnstellngen en de overhed samen de eerste stap naar het vervoer van morgen zetten. Op bass van technologsche en gedragsontwkkelngen gecombneerd met de ver wereldbeelden zjn dre vervoersconcepten ontwkkeld: Vervoer naar Wens: consumenten beztten geen egen vervoermddel meer; marktpartjen beden ndvduele vervoersdensten aan op bass van autonome vervoermddelen. Net-vervoer : vrtuele verplaatsngen zjn een grootschalg, volwaardg alternatef voor fyseke verplaatsngen. Vervoer n Schaarste: rezgers zjn zch bewust van de externe effecten van een verplaatsng, mede doordat de externe kosten de door verplaatsngen gegenereerd worden, worden doorberekend n de prjs van een verplaatsng. De belangrjkste bouwstenen de achter deze vervoersconcepten lggen zjn: gemak, keuze vrjhed, betalen naar gebruk, autonoom vervoer, telepresence, smart agents en mogeljke koppelngen daartussen. 10 Samenvattng 11

8 Inledng Hoe zet het vervoer er over dertg jaar ut? Een blk terug n de tjd leert dat er n dertg jaar veel kan veranderen. In 1983 hadden Nederlandse hushoudens nog geen computer, laat staan een aanslutng op nternet. Om te telefoneren gebrukte je vaste toestellen. Route navgate deed je aan de hand van paperen wegenkaarten. Oost-Europa zat nog achter het IJzeren Gordjn en de oprchter van Facebook, n 2012 het grootste bedrjf voor socale meda, moest nog geboren worden. In deze endpublcate van de STT-toekomst verkennng Superntellgent Vervoer werpen wj een blk op vervoer over dertg jaar. Rest u met ons mee? Hoe helpt een blk op de verre toekomst ons n het nu? Door de wsselwerkng tussen maatschappeljke vraagstukken en technologsche nnovates verandert de wereld voortdurend. Daarbj gaan technologsche ontwkkelngen zoals nanotechnologe, mechatronca en nformate- en communcatetechnologe (ICT) steeds sneller. Door combnates van technologeën (convergng technologes) ontstaan voortdurend neuwe mogeljkheden. De ontwkkelngen hebben op hun beurt een steeds grotere nvloed op de maatschappj n het algemeen en het leven van burgers n het bjzonder. Dat heeft ook nogal wat consequentes voor een complex domen als mobltet. Hoe zet de vraag naar vervoer er n 2040 ut? Hoe wordt n de vraag voorzen? En welke mpact heeft dat op de samenlevng en op de bewegngsvrjhed van burgers? Voor het beantwoorden van deze vragen s het noodzakeljk om hudge trends nader te bekjken. Maar een toekomstverkennng kjkt verder en breder dan trends. Just onzekerheden, onverwachte gebeurtenssen en technologsche doorbraken vormen belangrjke ngredënten de mede bepalen hoe een maatschappj er n de toekomst zal utzen. Deze toekomstverkennng clamt net de toekomst te kunnen voorspellen, maar wj schetsen wel uteenlopende, mogeljke beelden van de toekomst. De bredere blk op de verre Fguur 1.1 Bnnenstedeljke drukte: Shbuya kruspunt n Tokyo. Deze oversteekplaats wordt nu al dageljks door meer dan 2,5 mljoen mensen gebrukt. Foto: Thomas La Mela / Shutterstock.com. toekomst helpt mensen voorbj de beperkngen van het her en nu te kjken. Dat draagt bj aan een grotere bewustwordng van en beter antcpate vermogen op de fundamentele onzekerhed van de toekomst. In deze publcate belchten wj kansen en bedregngen, en defnëren wj kaders voor stratege en beled. Zo kunnen bedrjven, kennsnstellngen en overheden zch ndvdueel en gezamenljk voorbereden op uteenlopende utdagngen van de toekomst en daar eder hun voordeel mee doen. Onder meer door n onderlnge samenhang ntateven te ontplooen ten aanzen van onderzoek en nnovate. Specfek voor vervoer geldt daarnaast dat handelngsmogeljkheden en afschrjvngstermjnen op het gebed van nfrastructuur en collecteve vervoermddelen veelal een lange tjdshorzon hebben. Dus dertg jaar voorut kjken s net alleen relevant maar zelfs utermate noodzakeljk. u 2040 Het vraagstuk rond bnnenstedeljke doorstromng heeft dat van fles op snelwegen naar de achtergrond gedrongen. Door de trek naar de stad s er n de stad geen doorkomen meer aan. Bovenden mag je n de stad bjna nergens meer een egen auto voor de deur hebben staan. Toch s het, mede dankzj Het Neuwe Produceren en Het Intellgente Wonen, makkeljker dan oot om van A naar B te komen. Onze vervoerspatronen zjn daardoor veranderd. Net n de laatste plaats door de ons omrngende slmme systemen en slmme objecten de op onze behoeften nspelen. Hoofdstuk 1 Inledng 13

9 Doel en utgangspunten De STT-toekomstverkennng Superntellgent Vervoer rcht zch op vervoer n Nederland over dertg jaar, re-defnng moblty. Dat s net het opneuw utvnden van de auto, het gaat om het herdefnëren van het denken over mobltet n het algemeen en vervoerssystemen n het bjzonder: Welke behoefte s er over dertg jaar (nog) aan vervoer? Hoe verplaatsen we onszelf dan? We hebben ons daarbj n de utwerkng met name op personenvervoer gercht aangezen de Raad voor de leefomgevng en nfrastructuur met haar advestraject De logsteke kracht van Nederland met eenzelfde horzon naar de toekomst van goederenvervoer heeft gekeken. Als antwoord op de verplaatsngsvraag n de toekomst hebben wj met deelnemers ut het bedrjfsleven, overhed, kennsnstellngen en maatschappeljke organsates een set prkkelende toekomstbeelden samengesteld. Wj wllen de lezer utdagen om na te denken over superntellgent vervoer en verder te kjken dan de meer gebrukeljke tjdshorzon van één tot ver jaar. Bj het samenstellen van de toekomstbeelden lgt de nadruk op het utstjgen boven het her en nu en de hudge trends. De beperkngen van nu zjn net zonder meer de beperkngen van straks. De mogeljkhed dat een beschreven toekomstbeeld zch kàn ontwkkelen s van groter belang dan de wenseljkhed of waarschjnljkhed ervan. Het gaat er mmers om de toekomst te verkennen, net te voorspellen. Wj leggen een bass voor het formuleren van een agenda voor de toekomst. Zo beden wj het Nederlandse bedrjfsleven, de overhed, en kennsnstellngen handrekngen voor het opstellen van een strategsche agenda, het utvoeren van no regret-handelngen en het adaptef sturen van hun actvteten. Utgangspunten In deze verkennng beschouwen wj vervoer als een functe n de samenlevng. Waar een veelhed aan technologsche en maatschappeljke ontwkkelngen bjdragen aan hoe de samenlevng er over dertg jaar utzet, lgt n deze verkennng de focus op de ontwkkelngen de wj voor vervoer relevant achten. De term superntellgent vervoer dent daarbj vooral als utnodgng om verder te denken dan wat nu gangbaar s. Vervoer van personen staat centraal n deze stude. Daarbj kjken wj zowel naar fyseke als vrtuele verplaatsngen. Om los te komen ut hudge zenswjzen zjn de toekomstbeelden engszns abstract en grotendeel onafhankeljk van hudge vervoermddelen en de dragende nfrastructuur geformuleerd. Ideeën over de ontwkkelng van nutsvoorzenngen en telecom worden belcht waar zj ondersteunend zjn aan de toekomstbeelden voor personenvervoer. Goederenvervoer komt waar het de stroom endproducten naar de consumenten betreft zjdelngs aan bod. De Nederlandse samenlevng met haar egenhed aan demografe, econome, rumteljke ordenng en overhed dent herbj als utgangspunt. Tevens hebben gesprekken met kopstukken ut het Nederlandse bedrjfsleven plaatsgevonden. Aanvullende nput s verkregen ut desk research, ntervews en dverse symposa en conferentes. De toekomstverkennng Superntellgent Vervoer was exploratef, partcpatef en kwaltatef van karakter. Met behulp van scenaroschetsen zjn verschllende mogeljke toekomsten voor de samenlevng onderzocht. Deze zjn verwoord n ver wereldbeelden, de op hun beurt het vertrekpunt vormden voor het samenstellen van toekomstge vervoersconcepten. De wereldbeelden en vervoersconcepten corresponderen dus net één op één met deeën van ndvduele deelnemers of organsates, maar zjn gedestlleerd ut de dverse zenswjzen van alle betrokkenen bj de verkennng. Toelchtng op de gevolgde aanpak s te vnden n het katern Toelchtng en Verantwoordng (V). Fguur 1.2 Een brede blk op vervoer n de toekomst helpt voorbj de beperkngen van vandaag te kjken. Aanpak De verkennng heeft een brede nsteek. Tjdens de utvoerng s bewust gezocht naar vertegenwoordgng vanut het dreluk van technologe, gedrag en markt. Rum zeventg belanghebbenden ut het bedrjfsleven, kennsnstellngen en overhed alsmede studenten en (jonge) hoogbegaafden hebben afgelopen tweeëneenhalf jaar actef bjgedragen aan de totstandkomng van de toekomstbeelden. Tjdens rum dertg bjeenkomsten en createve, nteracteve sesses hebben zj vses en deeën over de toekomst van vervoer aangedragen. Fguur 1.3 Vertegenwoordgers van het bedrjfsleven, kennsnstellngen en de overhed hebben tjdens meerdere createve sesses hun vses en deeën aangedragen. 14 Hoofdstuk 1 Inledng 15

10 Leeswjzer In deze publcate zjn de tussentjdse bevndngen en de ontwkkelde vervoersconcepten gebundeld. De context van superntellgent vervoer n de toekomst staat centraal n katern I (Context). Dat begnt met hoofdstuk 2 waarn ver wereldbeelden worden gepresenteerd de schetsen hoe de samenlevng er over dertg jaar ut kan zen. Maatschappeljke context hoofdstuk 2 Bouwstenen hoofdstuk 3 Superntellgente hoofdstuk 4 Vervoersconcepten en -schetsen hoofdstuk 5 t/m 8 Hoofdstuk 3 gaat n op de bouwstenen, de fundamenten, van de vervoersconcepten. Hoofdstuk 4 geeft een nvullng van de term superntellgente n relate tot vervoer. In katern II (Toekomstbeelden Vervoer) komen de samengestelde vervoersconcepten aan bod: Vervoer naar Wens (hoofdstuk 5) Net-vervoer (hoofdstuk 6) Vervoer n Schaarste (hoofdstuk 7) Katern II Toekomstbeelden Vervoer Beschouwngen vervoersconcepten hoofdstuk 9 t/m 11 Concluses hoofdstuk 12 Katern III Reflecte Mark en Sofe nemen u daarbj mee op res. Een dretal schetsen voor goederenvervoer en een doortrekkng van Vervoer n Schaarste ronden dt tweede katern af. In katern III (Reflecte) wordt op de concepten voor personenvervoer gereflecteerd. De hoofdstukken 9 tot en met 11 gaan eder n op de beschouwng van een van de vervoers concepten. In katern IV (Concluses en Aanbevelngen) komen de belangrjkste concluses aan bod (hoofdstuk 12). De daarut volgende aanbevelngen vormen de nhoud van hoofdstuk 13. In katern V (Toelchtng en Verantwoordng) treft u aanvullende achtergrondnformate aan. De onderlnge samenhang van de verschllende hoofdstukken s weergegeven n fguur 1.4. Meer weten? Addtonele nformate over deze verkennng en over toekomstverkennen n het algemeen vndt u onder andere op: [1.A] [1.B] Glenn, J. (1999). Futures research methodology. [1.C] Meulen, B.J.R. van der (2002). Methodek Verkennngen Naar een ontwerpbenaderng voor het opzetten van een verkennng, deelrapport voor handboek Verkenner. u 2040 Een kennsmakng met Mark en Sofe Stelt u zch Mark en Sofe voor, een stel goede buren of msschen gewoon vrenden de u n 2040 al meer dan 10 jaar kent. Ze kunnen dan 30 zjn, of 50, of msschen 101. Wellcht zt er een groot leeftjdsverschl tussen beden. Msschen zjn ze broer en zus, man en vrouw, of opa en klendochter. Het kan ook zjn dat ze elkaar nog noot ontmoet hebben. Ze kunnen rjk zjn, of just heel arm. En of ze autochtoon of allochtoon zjn, dat weet al helemaal nemand. Toch valt er wel wat over beden te zeggen. Mark heeft altjd moete gehad met neuwe technologsche snufjes, terwjl Sofe als peuter al achter het dgtale scherm wlde. Tegeljkertjd s Sofe een échte husmus, terwjl Mark veel van de omgevng wl zen. Laat Mark en Sofe u meenemen n hun belevng van het vervoerssysteem van de toekomst. Katern I Context Aanbevelngen hoofdstuk 13 Fguur 1.4 Leeswjzer. Katern IV Concluses en Aanbevelngen 16 Hoofdstuk 1 Inledng 17

11 I Context Zoals n de Inledng s aangegeven wordt vervoer n deze verkennng als functe n de samen levng gezen. Daarom wordt n dt katern eerst aandacht besteed aan de context waarbnnen vervoer plaats vndt en aan maatschappeljke en technologsche ontwkkelngen de daarop van nvloed zjn. In het katern Toekomstbeelden Vervoer (II) komen vervolgens de vervoersconcepten aan bod de op bass van deze context zjn ontwkkeld. Allereerst komt n hoofdstuk 2 de samenlevng aan bod als omgevng waarbnnen behoefte s aan vervoer. Het hoofdstuk Maatschappeljke Context beschrjft ver mogeljke toekomstbeelden van de samenlevng. Deze zjn aan de hand van twee voor vervoer relevante socoeconomsche trends gedefneerd: verder toenemende ndvdualserng en verdere global serng. De ver beelden zjn net verder utgewerkt op bass van extrapolate van hudge trends, maar op bass van desk research en vses en deeën van studedeelnemers met verschllende achter gronden. Een createve bjeenkomst n het LEF Future Center vormde de start van de utwerkng. In hoofdstuk 3 Bouwstenen komt een aantal ontwkkelngen n behoeften en gedrag van mensen, n de maatschappj en n de technologe aan bod. Deze bouwstenen zjn n bjeenkomsten met deskundgen ut het bedrjfsleven, overhed en kennsnstellngen op het gebed van respecteveljk gedrag en technologe geïdentfceerd en geselecteerd. Zj vormen de bass voor de vervoersconcepten de n katern II aan bod komen. Ter afslutng van dt katern Context gaan wj n hoofdstuk 4 n op de term superntellgente n relate tot een vervoerssysteem. Dat begrp s ten behoeve van deze verkennng gaandeweg door de deelnemers ngekleurd. Voor elk onderdeel van een vervoerssysteem s een ntellgente varant beschreven. 19

12 Maatschappeljke context Vervoer s een complex maatschappeljk domen, onder andere door de vele relates met andere facetten van de maatschappj. In deze STT-verkennng beschouwen wj vervoer daarom als functe bnnen de samenlevng. De maatschappj, zoals de er n 2040 ut kan zen, vormt het vertrekpunt voor toekomstbeelden rond vervoer. Vjf soco-economsche trends vormen daarbj het utgangspunt. Het verkennen van de toekomst gaat echter verder dan het extrapoleren van trends. Daarom zjn naast twee van de trends ook de daaraan tegengestelde ontwkkelngen gebrukt om zo ver uteenlopende scenaro s van de maatschappeljke context over dertg jaar samen te stellen. Herna refereren wj naar de scenaro s als wereldbeelden. Maatschappeljke trends Tjdens deze STT-verkennng hebben wj de onderstaande vjf maatschappeljke trends 1 ngeschat als meest relevante trends voor toekomstge vervoersbehoeften. Mogeljke trendbreuken en neuwe ontwkkelngen komen aan bod bj de defnte van het raamwerk voor de ver maatschappeljke wereldbeelden verderop n dt hoofdstuk en n hoofdstuk Meer nformate over deze trends s onder meer te vnden n [2.A, 2.B, 2.C, 2.D]. Bevolkngsontwkkelng In het algemeen wordt er een sterke groe van de wereldbevolkng tot 2050 verwacht. Het Centraal Bureau voor de Statstek (CBS) denkt dat er voor Nederland een afwjkend beeld te zen zal zjn [2.1]. Zj verwachten een afnemende groe tot 2038, waarna de bevolkng n Nederland zelfs zal gaan krmpen. De mate van ontgroenng 2 en vergrjzng heeft ook een belangrjke nvloed op de vraag naar vervoer. 2 Ontgroenng houdt n dat er relatef mnder 0 tot 19-jargen zjn ten opzchte van de totale bevolkng. Verschllende leeftjdscategoreën en groepen n de samenlevng hebben mmers andere tjdsbestedngs- en verplaatsngspatronen. Ook een klenere beroepsbevolkng brengt andere verplaatsngswensen met zch mee. Verdere toename ndvdualserng Wanneer onder nvloed van een toenemende ndvdualserng egen behoeften en egenbelang van een persoon meer voorop staan, neemt de vraag naar producten en densten op maat toe, ook bnnen vervoer. Daarnaast ljkt de toekomstge burger om groter gemak bj het consumeren van producten en densten te vragen. Welke producten of densten bljven of gaan collectef aangeboden worden? Een derde aspect van ndvdualserng s de verwachte verdere toename van het aantal eenpersoonshushoudens. Fguur 2.1 Egen behoeften en egenbelang van een ndvdu staan voorop. Fguur 2.2 Shangha metropool, n 10 jaar tjd met 6,3 mljoen nwoners gegroed. Verdere verstedeljkng De wjze waarop verstedeljkng plaats vndt kan een groot effect hebben op verplaatsngspatronen van mensen en goederen, zeker n combnate met toekomstge werk-, producteen consumptelocates. Verdere verstedeljkng kan zch onder meer voordoen als verdchtng van bestaande steden, als utgesprede verstedeljkng van het platteland en als meervoudg rumtegebruk bnnen de stedeljke omgevng. Voor Nederland speelt momenteel naast verdere verstedeljkng van dchtbevolkte gebeden als de Randstad ook de krmp van een aantal plattelandsgemeenten en steden. Verdergaande nformatserng Volgens onderzoek ut 2010 heeft Nederland n de Europese Une procentueel de meeste hushoudens met nternetaanslutng [2.2]. Ook beschkte n 2009 al meer dan 95 procent van de hushoudens over mnstens één mobele telefoonaanslutng [2.2]. De technologsche Katern I Context Hoofdstuk 2 Maatschappeljke context 21

13 bass voor onderlnge verbondenhed, nterconnectvtet, s daarmee stevg aanwezg. Ver op de ten Nederlanders geven aan dat zj vnden dat socale meda een posteve nvloed hebben op hun persoonljk socale leven [2.3]. Verdere nformatserng verandert de soort en aard van socaal contact, evenals van goederen en van densten. Fyseke goederen worden bjvoorbeeld (vrtuele) densten, denk maar aan een wekker de een van de vele functes op een mobele telefoon s. Door de omslag van fysek naar vrtueel veranderen de afstanden de met de verplaatsng van mensen en goederen zjn gemoed. Op andere terrenen, onder meer op het gebed van nformatevergarng en communcte, neemt technologe de mens taken ut handen. En daarnaast nemen ook objecten handelngen van mensen over. Zo maken zelfsturende voertugen bjvoorbeeld de mens als chauffeur overbodg. Verdergaande nformatserng verandert dus ook de vervoersvraag en maakt andere wjzen van vervoer mogeljk. Fguur 2.3 Mondale verplaatsngen van personen en goederen nemen toe. Verdere globalserng Bedrjven en economeën raken op wereldschaal steeds verder met elkaar verweven, mede door de herboven besproken toename van het gebruk van ICT. Mondale goederenstromen nemen toe. Het s van belang welk schaalnveau van actvteten (lokaal, regonaal, natonaal of nternatonaal) n domnante gaat toe- of afnemen, om te bepalen welke vervoerswjzen ngezet kunnen worden en welke vervoersstromen n de toekomst een belangrjke rol spelen. Waar en voor we werken Nederlanders over dertg jaar? Waar vndt producte van goederen plaats? En waar wordt het voedsel voor Nederlanders geproduceerd en verbouwd? Raamwerk wereldbeelden In het verlengde van bovenstaande trends en met nachtnemng van bestaande kaders zoals de van het Centraal Planbureau (CPB) [2.4, 2.A], hebben wj een raamwerk voor de maatschappeljke context van vervoer ontwkkeld. Hern hebben we de mens met zjn behoefte tot wonen, werken, recreëren en consumeren centraal gesteld. Voor eder van de vjf hervoor beschreven trends s een nschattng gemaakt van hun nvloed op de behoefte aan vervoer en mogeljke dverstet daarvan. Dt heeft tot de keuze geled om de mate waarn ndvdualserng en globalserng (geografsche orëntate) zch verder ontwkkelen te selecteren als hoofdvarabelen voor het raamwerk. Deze trends zjn daarna met hun tegenhangers tegen elkaar afgezet om ver wereldbeelden te defnëren (ze fguur 2.4). De mate van ndvdualserng wordt gebrukt als een ndcate voor de focus op de egen persoon of just op de samenlevng. Bj ndvdu staat het egenbelang voorop. Bj collectef maakt een persoon zjn egenbelang onder geschkt aan het belang van een groep. De groep kan de ndvdu Fguur 2.4 Indvduele Welvaart Zelfvoorzenende Eenhed (nter)natonaal lokaal Wereldwjd Bewustzjn Krachtge Rego collectef Het raamwerk van de ver wereldbeelden als maatschappeljke context voor de toekomstbeelden rond vervoer. samenlevng als geheel omvatten. Dt kan een reden zjn om voor collectef vervoer te kezen n plaats van ndvdueel vervoer. Voor goederen ledt ndvdualserng tot meer op maat gemaakte producten, terwjl de tegenhanger (collectvtet) mogeljk tot meer goedkope, massa-geproduceerde goederen ledt. Daarmee ontstaan verschllende voorwaarden voor producte, transport en bezorgng van goederen en densten. De mate van globalserng geografsche orëntate, de vertcale as n het assenstelsel geldt de geografsche schaal waarop een persoon socale contacten aangaat en wat zjn scope s bj de herkomst van goederen en densten de hj consumeert. Hoe verder weg, hoe groter de afstand waarover mensen, goederen en densten zch moeten verplaatsen. De twee dmenses van het raamwerk, de mate van ndvdualserng en van globalserng, nodgen geïnteresseerden ut om over twee belangrjke facetten van vervoer na te denken: het aantal te vervoeren personen en goederen en de af te leggen afstand. Is collectef personenen of goederenvervoer een aantrekkeljke opte voor het nvullen van vervoersbehoeften? En zo ja, onder welke omstandgheden? Wjzgngen n de verhoudng tussen lokale producte en mport van elders kunnen soort, volume en afstand van te vervoeren goederen op zjn kop 22 Katern I Context Hoofdstuk 2 Maatschappeljke context 23

14 zetten. Utendeljk speelt de mens en zjn gevoel over deze vervoerswjzen natuurljk ook een rol. De overge trends de al genoemd zjn, mogeljke trendbreuken en de utkomsten van createve bjeenkomsten zjn gebrukt om de beschrjvngen van de ver wereldbeelden aan te vullen. Duurzaamhed en grond stoffenschaarste hebben eveneens een belangrjke rol gekregen. Deze ver wereld beelden zjn overgens geen doel op zch maar een mddel om de toekomst te verkennen. Beschrjvng wereldbeelden 2040 Voor eder van de ver wereldbeelden voor 2040 hebben wj kort de maatschappeljke context, een wereld, geschetst. De wereldbeelden hebben een naam gekregen de nvullng geeft aan de orëntate van de bewuste combnate van assen. Per wereldbeeld s vervolgens de maatschappeljke context vertaald naar de vervoers behoefte de daarbj past, en zjn enkele kenmerken van het bjbehorende vervoerssysteem geformuleerd. Indvduele Welvaart ndvdu (nter)natonaal Indvduen streven naar welvaart, luxe en wnst. Zj werken n losse verbanden voor verschllende opdrachtgevers. Hun bjdrage aan globale, vrtuele gelegenhedsteams leveren zj vanut hun woonomgevng n een stedeljk gebed. Het doet er voor hen net toe waar de producten en densten de ze consumeren vandaan komen, als de er maar op tjd en volledg naar wens zjn. Deze luxe s echter net voor edereen weggelegd. Er bestaat zowel bnnen Nederland als daarbuten een brede maatschappeljke onderklasse de met een beperkt nkomen moet zen rond te komen, het s een maatschappj van bjbljven of afvallen. Trek naar de stad Egen behoeften eerst Specalsate Economsche groe Talentbenuttng Personal assstant Strjd om grondstoffen ZZP Internatonale stromen Egen verantwoordeljkhed Kenns Densten Fguur 2.5 Maatschappeljke onderlaag Versoberng vezorgngsstaat Woordschets wereldbeeld Indvduele Welvaart. Rezen s n dt wereldbeeld een lust en een must. Nabjhed s ondergeschkt aan berekbaarhed. Verplaatsngen zjn ad hoc. De overhed legt weng beperkngen op en keuzevrjhed van het ndvdu staat voorop. Personen rezen dan ook veel, bjvoorbeeld voor werk, stude, ontspannng en persoonljke gezondhed. Veel actvteten zjn met elkaar verweven. Een toename van het aantal ndvduele verplaatsngen krskras door Nederland, Europa en daarbuten s het gevolg. Een deel daarvan vndt vrtueel plaats. Goederenstromen zjn eveneens wereldwjd. Degenen de net bj kunnen bljven n deze maatschappj verplaatsen zch voornameljk over korte afstand. Wereldwjd Bewustzjn (nter)natonaal collectef Mensen wonen herbj veelal n steden. Aangezen taken verregaand zjn opgespltst, heeft edereen zjn egen specfeke expertse. Denstverlenng s het domnante werkterren. Neuwe technologeën komen tot bloe. Producten en densten worden gemaakt waar de drecte en ndrecte kosten samen het laagst zjn. Overheden sturen wereldwjd op collectef bewustzjn. Zj zen toe op een gezonde leefomgevng en dwngen het verstandg omgaan met grondstoffen en hulpbronnen af. Het bedrjfsleven zorgt dat de wereldwjde econome goed bljft draaen. Open samenlevng Delen van kenns Specalsate Concentrate+ Vertrouwen & transparante Collectef Samenwerkng Sterke overhed Internatonale verbndngen Open houdng t.a.v. nnovate Talentontwkkelng Wereldwjde vrjhandel Fguur 2.6 Woordschets wereldbeeld Wereldwjd Bewustzjn. Densten Gezonde leefomgevng De reslust van mensen s n dt wereldbeeld groot maar wordt ngeperkt door strenge regels de de overheden wereldwjd aan verplaatsngen opleggen. De voornaamste reden hervoor s dat zj zowel voor actvteten als voor producte van goederen sturen op de laagst mogeljke ntegrale kosten. Sommge actvteten en productes worden plaatseljk smpelweg net toegestaan. Personen maken deels gebruk van vrtuele alternateven. Voor goederen heeft dt tot gevolg dat producte en utwsselng ervan met name bnnen een contnent plaatsvnden. Krachtge Rego lokaal collectef In dt wereldbeeld s het vertrouwen n over heden en n landen en personen op grotere afstand sterk afgenomen. Mensen rchten zch op degenen de zj persoonljk kennen en hebben een sterk regonaal netwerk van kennssen en andere contacten. In deze cvl socety 3 dragen mensen zorg voor elkaar en hun omgevng. Strenge beperkngen ten aanzen van de leefomgevng vormen de randvoorwaarden voor economsche ontwkkelng. Intensef hergebruk beperkt de handelsstromen tussen rego s. Bnnen de samenlevng s het accent verschoven van egen bezt naar gebruk. De rego bedt de meeste benodgde faclteten zelf en dus hoeven haar nwoners het gebed bjna net ut. 3 Cvl socety, ook wel burgermaatschappj, kan worden aangedud als organsates buten de sfeer van de overhed, de markt en famle- en vrendenverbanden. 24 Katern I Context Hoofdstuk 2 Maatschappeljke context 25

15 Fguur 2.7 Weng over de regonale grens Stadslandbouw Van bezt naar gebruk Lokaal wat lokaal kan Compacte stad Instensef lokaal hergebruk Zorg voor elkaar Geesteljk en lchameljk welzjn Regonale econome Restrctes t.a.v. leefomgevng Woordschets wereldbeeld Krachtge Rego. De reslust van mensen s bnnen de rego groot. Zj ontmoeten elkaar graag face to face, al wllen ze daar net veel voor rezen. Nabjhed s van belang. Een rego vareert n grootte van een stedeljk gebed met een aantal stadskernen tot een aantal provnces samen. Reslust buten de rego s beperkt en contacten en kennsutwsselng vnden voornameljk vrtueel plaats. Tjdsdruk, zowel bj handelen als bj verplaatsen, wordt als onprettg ervaren. Het goederenvervoer, nclusef recyclngstromen, heeft eveneens een regonaal karakter. Zoveel mogeljk producten worden bnnen de rego geproduceerd. Transport over de regogrenzen heen beperkt zch tot grondstoffen, halffabrcaten en luxe producten de net n de rego voorhanden of te recyclen zjn. Zelfvoorzenende Eenhed ndvdu In dt wereldbeeld heeft door een wereldwjde crss een omschakelng ten opzchte van de samenlevng van 2013 plaatsgevonden. Mensen wllen graag zo onafhankeljk mogeljk zjn. Klenschalge gemeenschappen voeren nu de boventoon en dankzj technologsche ontwkkelngen bedt de drecte leefomgevng voldoende mogeljkheden voor bestaan. Kennsutwsselng, onder meer vrtueel, speelt een essentële rol. Mensen leven zo zelfvoorzenend mogeljk en werken volgens het cradle to cradle-prncpe (C2C). Grootschalge, wereldwjde personen- en goederenstromen behoren tot het verleden. Doordat zelfvoorzenende gemeenschappen relatef veel rumte nnemen, heeft een trek naar het platteland plaatsgevonden. Bestaand stedeljk gebed s herngercht. Zo veel mogeljk zelfvoorzenend Trek naar het platteland Rulhandel Afval = Voedsel Klen gebed Hergebruk Zelfredzaamhed Klenschalge gemeenschappen lokaal Weng specalsate In dt wereldbeeld ervaren burgers rezen als last. Nabjhed van voorzenngen, werk en socale contacten zjn daarom van belang. Het woongebed vormt tegeljkertjd de leefomgevng. Fyseke verplaatsngen van personen en goederen zjn dan ook lokaal georënteerd. Alleen enkele grondstoffen worden van buten aangevoerd. Contacten en kennsutwsselng buten de egen gemeenschap of wjk vnden vrtueel plaats. Referentes [2.1] Centraal Bureau voor de Statstek (2010). Tempo vergrjzng loopt op. Persbercht, upload/vb/neuws/2010dec/ Persbercht_CBS_vergrjzng_loopt_ op.pdf [2.2] Europese Commsse (2010). ecommuncatons household survey: The results of a specal Euro barometer survey, resultaten voor Nederland. ec.europa.eu/nformaton_socety/ polcy/ecomm/doc/lbrary/ext_studes/ household_10/nl%28nl%29.pdf [2.3] Blauw Research (2010). Wat wl jj dat er echt verandert, onderzoek naar veranderng voor BNP Parbas B change-ndex-presentate-deel-2 [2.4] Centraal Planbureau, Mleu- en Natuurplanbureau en Rumteljk Planbureau (2006). Welvaart en Leefomgevng. cpb.nl/publcate/welvaart-enleefomgevng-een-scenarostude-voornederland-2040 Meer weten? [2.A] Centraal Planbureau (2010). The Nether - lands of 2040, [2.B] Centraal Bureau voor de Statstek (2009). Bevolkngstrends Strategsch kwartaalblad voor de demografe van Nederland. Jaargang 57 1e kwartaal CBS, Den Haag [2.C] Huysmans, F., J. de Haan en A. van den Broek (2004). Achter de Schermen Een kwart eeuw lezen, lusteren, kjken en nternetten. Socaal en Cultureel Planbureau, Den Haag [2.D] UNFPA (2007). State of world populaton Unleashng the Potental of Urban Growth. UNFPA Fguur 2.8 Woordschets wereldbeeld Zelfvoorzenende Eenhed. 26 Katern I Context Hoofdstuk 2 Maatschappeljke context 27

16 1 28 Katern I Context Bouwstenen toekomstbeelden vervoer In het vorge hoofdstuk zjn ver wereldbeelden beschreven als kader voor vervoer n de toekomst. Op bass van de ver wereldbeelden en de mens, een aantal van zjn (verwachte) behoeften en (verwachte) maatschappeljke en technologsche ontwkkelngen, zjn dre concepten voor personenvervoer ontwkkeld. Zj worden n het katern Toekomstbeelden Vervoer (II) gepresenteerd. De mens, dens behoeften, en de maatschap peljke en technologsche ontwkkelngen worden als bouwstenen voor deze concepten her eerst kort toegelcht. De mens en zjn behoeften De mens s een socaal wezen. Hj heeft behoefte aan socale nteracte met anderen. Vroeger was daarvoor de fyseke nabjhed tot anderen van belang. Tegenwoordg heeft hj ook een vrtuele socale krng. De mens wl graag tot een groep behoren, maar onderschedt zch tegeljkertjd graag van anderen. Imago, bezttngen en actvteten spelen herbj een belangrjke rol. Daarbj heeft eder ndvdu zjn egen dromen, verlangens en wensen. q (Keuze)vrjhed Een persoon wl graag zelf bepalen wat hj doet, op welke maner hj nvullng geeft aan zjn wensen, waar hj s en met we hj omgaat. Deze vrjhed kan op gespannen voet staan met een gezonde leefomgevng, de fyseke velghed van anderen, of met regelgevng. Een mens wl controle en zelfbeschkkng hebben n zjn handelen. Als een denst of tech no loge hem ondersteunt of zjn comfort verhoogt, beschouwt hj het als welkom. Maar als hj naar zjn belevng daardoor zelf de controle Fguur 3.1 Keuzevrjhed of keuzestress? verlest, dan accepteert hj het net graag. Voor keuzevrjhed s het van belang dat er verschllende alternateven zjn waarut een persoon kan kezen. Aanbod van teveel optes heeft echter weer een averechts effect. Mensen moeten dan teveel moete doen om alle alternateven af te wegen. Dat ledt tot keuzestress. Of mensen kezen voor de gemakkeljke weg en zetten hun oude gedrag voort. [3.A] q Voorspelbaar versus neuwe ervarng Een persoon wl aan ondersteunende actvteten, zoals woon-werkverkeer, net teveel tjd of moete besteden. Hj wl zch kunnen rchten op hoofdzaken of op neuwe utdagngen. Voor de ondersteunende actvteten geeft hj daarom vaak de voorkeur aan voorspelbaarhed, vereenvoudgng of zelfs automatserng ervan. Of aan combnate van de taken met andere nuttge of aangename actvteten. Op voor hem nteressantere terrenen zal hj just graag op zoek gaan naar neuwe ervarngen en belevenssen. q Velghed Een persoon streeft naar een zekere mate van velg hed, zeker bj ondersteunende actvteten. Geen verkeersongelukken, nbreuk op zjn prvacy of ongewenst gebruk van zjn persoonsgegevens, bjvoorbeeld. Velghed s daarbj een optelsom van het menseljk gedrag en de fyseke dan wel vrtuele nfrastructuur om hem heen. Overgens neemt een persoon soms bewust rsco s ten behoeve van mago, belevng of persoonljk gewn. q Vertrouwen Vertrouwen lgt n het verlengde van velghed. Het geloof dat je op emand anders, een organsate of een product kan rekenen. Dat vertrouwen wordt meestal opgebouwd tjdens kennsmakng en expermenten. Zoals een gezegde s komt het vertrouwen te voet en gaat te paard. Bovenden maakt onbekend ook onbemnd. Er zjn natuurljk ook mensen voor we de neuws gerghed naar het onbekende het wel wnt van het vertrouwde bekende. Maatschappj Zoals n het vorge hoofdstuk werd opgemerkt s de nrchtng van de maatschappj zowel voor de vraag naar als voor de wjze van vervoer van belang. Met de wereldbeelden leggen we een lnk tussen vjf globale trends en de vraag naar vervoer. Daarnaast s een aantal aanvullende en deels overlappende maatschappeljke ontwkkelngen van belang voor de wjze van vervoer. q Op maat en gemak Wanneer ets op maat s, vervult het de specfeke behoefte de een persoon op dat moment heeft, of het nu een denst s of een product. Aangezen de aandachtspanne van mensen steeds korter wordt, moeten Hoofdstuk 3 Bouwstenen toekomstbeelden vervoer 29

17 organsates n steeds kortere tjd mensen boeen met hun boodschap. Bj gemak draat het erom dat een gebruker net of nauweljks ondersteunende handelngen ut hoeft te voeren. Herdoor kan hj zch drect rchten op de actvtet de hj wl. De bouwsteen op maat en gemak lgt dan ook n het verlengde van de globale trend van verdere toename ndv dualserng, waarbnnen mensen steeds meer behoefte hebben aan nvullng van hun egen specfeke wensen en aan hun egen rumte. Voor zowel op maat als gemak s het voor de denstverlener of productaanbeder noodzakeljk om de gebruker en dens wensen te kennen en te herkennen. Automatsche persoonsherkennng 1, patroonherkennng en proflng zjn enkele mogeljkheden de aanbeders tot hun beschkkng hebben om een denst of product naar specfeke wens van de klant te leveren. Dt kan echter botsen met het gevoel van prvacy van een klant. Fguur 3.2 Gemak ontzorgt een gebruker. 1 Een voorbeeld van automatsche persoonsherkennng s de rsscan voor frequent flyers op Schphol. Fguur 3.3 Greenwheels: je egen auto voor af en toe. Foto: Greenwheels. q Geen egen bezt Om een voorwerp te gebruken hoef je er net de egenaar van te zjn. Er zjn veel verschllende redenen om geen egenaar te wllen zjn. Kosten voor aanschaf zjn bjvoorbeeld hoog of je wlt je geen zorgen hoeven maken om onderhoud. Voor gedeeld gebruk s onderlng vertrouwen en voldoende beschkbaarhed een crucaal punt. q Betalen naar gebruk Je betaalt alleen voor de duur de en de ntenstet waarmee je daadwerkeljk gebrukmaakt van een voorwerp of denst. Je goot bjvoorbeeld geen geld weg aan voorutbetaalde parkeerkosten wanneer je eerder dan verwacht vertrekt of aan een vervoermddel dat ongebrukt staat. q Goederen worden densten Voorheen fyseke producten worden een vrtueel product of een denst. Denk bjvoorbeeld aan muzek de vroeger va LP s of cassettebandjes werd verspred en tjdschrften of boeken op paper. Tegenwoordg zjn het dgtale bestanden de gedownload of gestreamd kunnen worden. Of de functe van een apparaat wordt geïntegreerd n andere apparaten, zoals de wek- of fotofuncte op een telefoon. Dt s feteljk dus een utvloesel van de trend van verdergaande nformatserng. Fguur 3.4 Veel voorheen aparte producten, bjvoorbeeld een wekker, rado of rekenmachne, zjn applcates geworden op een ander product. q Open data en open source Bj open data zjn gegevens vrj beschkbaar gesteld, zonder copyrght of patenten. Wel kunnen er gebrukslcentes gelden. Open data beden derden de mogeljkhed om op bass daarvan densten en producten te ontwkkelen en aan te beden. Ook kunnen zj data van verschllende bronnen met elkaar combneren. Bj open source s de code of werkwjze waarmee deze producten en densten worden gecreëerd openbaar waardoor de producten door edereen aangepast en verbeterd kunnen worden. Herdoor ontstaan weer neuwe producten en mogeljkheden zonder dat er een drect commerceel nut hoeft te zjn. q Zelforgansate Mensen nemen steeds vaker het heft n egen hand om zaken geregeld te krjgen. Tegeljkertjd kjken zj bj andere vraagstukken naar nstantes als de overhed om zaken voor hen te regelen. Met dank aan de voortschrjdende ontwkkelngen op het gebed van ICT en artfcële ntellgente kunnen apparaten zchzelf steeds meer organseren. Daardoor s centrale aansturng mnder nodg. Technologe Naast ontwkkelngen n het gedrag en behoeftes van mensen en bnnen de maatschappj hebben ook technologsche ontwkkelngen nvloed op de vraag naar vervoer en de wjze van vervoer. q Autonoom vervoermddel Een autonoom vervoermddel zorgt er zelf voor dat hj van A naar B komt. Menseljke nmengng s daarbj net nodg [3.B en 3.C]. Communcate tussen vervoermddelen onderlng (vehcle to vehcle) en tussen vervoer mddelen en hun omgevng (vehcle to x) dragen bj aan het vnden van een route met goede doorstromng en aan velghed. Sensor technologe en ICT zjn herbj belangrjke enablers. Stappen n de rchtng van een autonome auto zjn de Advanced Drver Assstance Systems (ADAS) de een bestuurder ondersteunen bj het vasthouden van een velge snelhed ten opzchte van zjn voorlgger (adaptve cruse control), het behouden van de poste n de rjstrook (lane departure warnng) en het nparkeren (park assst). Fguur 3.5 In dverse landen wordt n de dageljkse omgevng al utgebred getest met autonoom rjdende auto s. Foto: AutoNOMOS Labs Free Unverstät Berln ( 30 Katern I Context Hoofdstuk 3 Bouwstenen toekomstbeelden vervoer 31

18 q Data koppelng en -ntegrate Bj datakoppelng en -ntegrate gaat het erom een verbndng te leggen tussen data van verschllende bronnen en locates. Zo kunnen gebrukers de data n een voor hen brukbaar beeld gepresenteerd krjgen. Mddels techneken als datamnng kan de benodgde data voor densten en producten op maat worden vergaard. Met de enorme hoeveelheden data de beschkbaar zjn en worden, zogenoemde bg data, nemen de mogeljkheden voor aan vullende densten en producten toe. Ut dagngen bj datakoppelng en -ntegrate zjn de geljksoortghed van data, realtme-koppelng ervan en het onderscheden van de relevante data. Daarnaast vormt prvacy beschermng een vraagstuk bj de wenseljkhed van datakoppelng. q (Smart) agent Een (smart) agent s een software-programma dat n opdracht van een gebruker nformate vergaart, onderhandelngen voert en of opdrachten verstrekt. Een smart agent gaat daarbj waar nodg ut van realtme data. Hj leert n de loop van de tjd zjn gebruker goed kennen, onder meer door dens gedrag te volgen. Deze bekendhed met gegevens en gewoonten neemt hj mee als nput voor zjn handelngen. q Telepresence Bj telepresence gaat het om de lluse van fyseke aanwezghed op een locate waar je net fysek aanwezg bent. In ultma forma worden naast gelud en 3D-beeld ook de andere zntugljke functes, tast, geur en smaak, gestmuleerd. Het gaat dus verder dan vdeoconferente, Skype en dergeljke. Holografe s een stap n de rchtng van daadwerkeljke telepresence [3.D]. Ook her spelen sensortechnologe en ICT een zeer belangrjke rol bj de realsate. q Ambent ntellgence, augmented realty en ubqutous computng Met ambent ntellgence wordt gedoeld op slmme, onzchtbare technologe n de omgevng van de mens, bedoeld om zjn leven te verrjken en gemakkeljker en comfortabeler te maken. Augmented realty kan als zchtbare laag tussen de gebruker en zjn omgevng worden geprojecteerd om hem van extra nformate te voorzen en hem bj zjn actvteten te ondersteunen. Bj ubqutous computng gaat het om computatonal devces de n de omgevng van de mens zjn geïntegreerd en geen explcete bedenng door de mens veresen. De optelsom van de dre s dat de mens overal gebruk kan maken van technologsche ondersteunng, waarbj hj net de technologe zelf zet, maar wel het resultaat van de toepassng ervan. Het veelgenoemde Internet of Thngs s een mogeljke utngsvorm hervan. Fguur 3.6 s Werelds eerste realtme vrtuele presentate tjdens de openng van Csco s Globalzaton Centre East n Bangalore, Inda n Foto: Csco. q Rapd manufacturng Rapd manufacturng, zoals 3D-prntng, maakt het mogeljk om aan de hand van een computerbestand een brukbaar endproduct te prnten. Hertoe wordt het endproduct ter plaatse stap voor stap n laagjes ut één of meer materalen opgebouwd. [3.E] Fguur 3.7 Zelf ontwerpen en (laten) prnten. Foto: Shapeways Petuna door Dolf Veenvlet. q Energe en aandrjvng vervoermddelen Andere energedragers dan fossele brandstoffen en alternateve aandrjfconcepten maken andere ontwerpen van vervoermddelen mogeljk. Energeopwekkng, -opslag en -dstrbute zjn voor veel alternateve brandstoffen momenteel nog een utdagng, zowel n het algemeen als n een vervoermddel. Waar een aantal experts voor 2040 ervan utgaat dat steeds meer ook de moeljk te wnnen brandstoffen zullen moeten worden ngezet, gaan anderen ut van overvloedge en (bjna) grats beschkbare herneuwbare energe. Meer weten? [3.A] Thaler, R.H. en C.R. Sunsten (2008). Nudge naar betere beslssngen over gezondhed, geluk en welvaart. Busness contact, Amsterdam / Antwerpen [3.B] [3.C] [3.D] TelePresence.html [3.E] 32 Katern I Context Hoofdstuk 3 Bouwstenen toekomstbeelden vervoer 33

19 Superntellgente In 2011 berchtte Google dat zj met zeven autonoom rjdende auto s zo n klometer n de Verengde Staten heeft afgelegd [4.1]. Zonder ongelukken. Dt s slechts één van de steeds langer wordende rj voorbeelden van ntellgente voertugen. Hoe gaan deze op grote schaal hun toepassng vnden? Hoe passen zj n het grotere geheel van een vervoerssysteem? En wat zjn mogeljke effecten? Deze toekomstverkennng geeft her met een aantal vervoersconcepten een antwoord op. Herbj vormen superntellgente vervoerssystemen het utgangspunt. Bnnen deze verkennng lgt bj de utwerkng van superntellgente de focus op mogeljkheden de nformate- en communcatetechnologe ontsluten. Van superntellgente s sprake wanneer de ntellgente van het totale vervoers systeem groter s dan de optelsom van losse ntellgente onderdelen. De meerwaarde ontstaat door de verbondenhed en onderlnge nteracte van de verschllende ntellgente onderdelen. Door de ntegrate van de verschllende ntellgente onderdelen wordt een systeemsprong naar een superntellgent vervoerssysteem mogeljk. De term superntellgent dent n deze verkennng als utnodgng om verder te denken dan wat nmddels al wordt toegepast. Door n plaats van aan een ndvdueel vervoermddel bjvoorbeeld te denken aan een vervoerssysteem waarn onderdelen zelfstandg handelngen utvoeren, samenwerken en fouten herstellen. Of organseren, reguleren, sturen en leren De reden om naar toekomstge, superntellgente vervoerssystemen te kjken s dat deelnemers aan de verkennng verwachten dat de context voor vervoer n 2040 zo complex s, dat wj dan net zonder superntellgente kunnen. De nvloed van de alsmaar toenemende toepassngen van ICT en hun verwevenhed 1 met de maatschappj wordt mmers steeds groter. De vraag naar vervoer verandert. Daarnaast beden 1 Ze ook de beschrjvng van maatschappeljke trends en technologsche bouwstenen n hoofdstukken 2 en 3. verschllende technologsche en maatschappeljke ontwkkelngen alternateven voor de verplaatsngswjze van personen en goederen. Kanttekenng daarbj s dat wat nu als superntellgent wordt gezen n 2040 net meer als superntellgent ervaren hoeft te worden. Zo zouden bjvoorbeeld de hudge mobele resplanners n 1980 nog als superntellgent zjn gezen. Zelf organseren, zelf reguleren, zelf sturen, zelf repareren, zelf leren Superntellgent vervoer s overgens geen doel op zch. Het kan bjdragen aan het verwezenljken van een persoonljk of een maatschappeljk doel. Zoals effcënt gebruk van tjd, een comfortabel en velg vervoerssysteem, een leefbare omgevng of een bloeende econome. De mens speelt een crucale rol bj het realseren van dt achterlggende doel. Hj s utendeljk degene de gebruk moet wllen en kunnen maken van de optes de superntellgent vervoer hem bedt. Superntellgent vervoer s voor mj... Fguur Verplaatsen zonder zelf te (hoeven) verplaatsen....vervoer dat mj begrjpt...contnu beschkbaar en aandachtloos vervoer...een zaak van mensen (net van machnes) Superntellgent vervoer s voor mj Onderdelen van een (super)ntellgent vervoerssysteem De verkennng kjkt naar vervoer op systeemnveau. Wat de verkennng betreft bestaat zo n systeem ut vervoermddelen, de fyseke omgevng en nfrastructuur, rezgers, vracht en de (regel)processen en organsate de alle verplaatsngen n goede banen moeten leden. Om over een superntellgent vervoerssysteem te kunnen spreken, denen op grond van bovenstaande beschrjvng meerdere van deze onderdelen ntellgent te zjn. Maar hoe zen de ntellgente onderdelen erut? Wat maakt hen ntellgent? Herna wordt voor eder onderdeel een ntel - lgente varant beschreven Katern I Context Hoofdstuk 4 Superntellgente 35

20 Intellgente vervoermddelen 2 Een ntellgent vervoermddel neemt de volledge besturngstaak over van de mens. Een chauffeur, machnst, schpper of ploot s net langer nodg. De ntellgente rcht zch zowel op het zelfstandg verplaatsen (zoals gas geven, remmen of sturen) als op het handelen naar aanledng van nformateutwsselng tussen het vervoermddel en andere vervoermddelen of onderdelen van het vervoers systeem. Herdoor functoneert het vervoer mddel volledg autonoom. 1 Een varant op het volledg autonome vervoermddel s een vervoermddel dat de bestuurder 32 n alle besturngstaken actef ondersteunt door n te grjpen wanneer het ms dregt te gaan. Dat slut echter net ut dat een gebruker zelf n controle wl bljven. Eerste tekenen van de toekomst In de Verengde Staten heeft Google n 2011 met zeven auto s zonder menseljke bestuurder samen meer dan klometer op de openbare weg gereden zonder bj ongelukken betrokken te zjn geraakt. Deze voer tugen maakten onder meer gebruk van lasers, radars, camera s, GPS en Google Street Vew om hun weg te vnden. In de staten Nevada en Calfornë worden nmddels kentekens aan dergeljke voertugen verstrekt. [4.1] 2 Bj de afgebeelde conen moet de met bjbehorende pjlen geïnterpreteerd worden als het utwsselen van nformate tussen het ntellgente onderdeel en andere elementen van het vervoerssysteem. 3 Voor bestuurder kan chauffeur, machnst, schpper of ploot worden gelezen. Fguur 4.2 Onbemande Parkshuttle n Rotterdam verbndt metrostaton Kralngse Zoom met het bedrjventerren Rvum. Foto: Hannah Anthonysz / Rotterdam Image Bank. In steeds meer steden s de metro volautomatsch, bjvoorbeeld n Llle. Op vlegvelden als Pars Orly en London Heathrow vervoeren onbemande people movers rezgers tussen verschllende termnals en gebouwen. In Masdar Cty (Abu Dhab) brengen autonoom rjdende voertugen passagers en vracht naar hun bestemmng. De voertugen zjn overgens mede door het Nederlandse Spjkstaal ontwkkeld. [4.2] In de luchtvaart worden stappen rchtng passagersvluchten zonder meevlegende ploot ondernomen. Nu al kan een vlegtug na ngave van bakens en kengetallen door de ploot grotendeels autonoom vlegen. [4.3] Dchter bj hus s de Parkshuttle n Rotter dam een voorbeeld van een redeljk ntellgent vervoermddel. Deze autonoom rjdende people mover wordt ngezet op een ljndenst n Rotterdam en rjdt op een egen, afgescheden weg. [4.4] Hudge toepassngen op grote(re) schaal Vervoermddelen de de bestuurder ondersteunen n het besturen van het vervoermddel vormen een tussenstap naar ntellgente vervoermddelen. Voorbeelden zjn de verschllende (acteve) waarschuwngssystemen n voertugen en de systemen de routnetaken overnemen van de bestuurder, zoals de cruse control. Verschl met net-ntellgente vervoer mddelen Vervoermddelen de net ntellgent zjn beschkken net over technologeën om alle besturngstaken van de bestuurder op betrouwbare wjze over te nemen of te ondersteunen. Intellgente omgevng en nfrastructuur Een ntellgente omgevng bevat gebouwen, rumten en objecten waarmee je kan communceren over de lokale condtes of gesteldhed. Eventueel zjn objecten op afstand te besturen. Dt komt n de buurt van een Internet of Thngs: een netwerk waarbj objecten zjn te dentfceren en een vrtuele representate hebben. Daardoor zjn objecten ndvdueel benaderbaar en kunnen ze opdrachten aannemen of geven. Een specfek aspect van de omgevng s de nfrastructuur. Intellgente nfrastructuur nformeert andere onderdelen van het vervoerssysteem over haar lokale staat (bjvoorbeeld gladhed, hobbels n het wegdek, bevroren wssels, depte van de vaargeul of kabelbreuk). Zj herstelt zelf klene gebreken waardoor haar beschkbaarhed en velghed toenemen. Daarnaast kan zj aangeven wat de doorstromng van het verkeer s op een specfeke plek op een specfek moment (fles, gemddelde snelhed). De vraag s of deze laatste component toegevoegde waarde heeft wanneer er een grote dchthed van ntellgente vervoermddelen en een ntellgent regelsysteem aanwezg zjn. Een andere vorm van ntellgente nfrastructuur zt op netwerknveau. Bj een ncdent loopt verkeer op de nfrastructuur net vast, maar heeft alternateve routes of vervoerswjzen tot zjn beschkkng. Een regelsysteem kan de betrokkenen over de alternateven nformeren en eventueel drgeren. Los van deze ntellgente functes kan nfrastructuur worden aangepast om ook andere functes te vervullen, bjvoorbeeld de weg als energe-opwekker. Voor superntellgent vervoer lgt de nadruk van ntellgente nfrastructuur op de fyseke nfrastructuur ten behoeve van personenvervoer. Dat neemt net weg dat nfrastructuren als de voor ICT, energe, drnkwater en rolerng eveneens van belang zjn voor de samenlevng. Eerste tekenen van de toekomst LEDs n het wegoppervlak maken flexbele aandudng van rjstroken en wegwaarschuwng voor gevaar mogeljk. [4.5, 4.A] Bnnen het nnovateproject SMART-In-Car vndt een praktjkproef plaats met verzendng van contnue en realtme nformate over de staat van de weg naar haar beheerders [4.6]. De nformate wordt door tentallen sensoren n normale auto s gemeten (bjvoorbeeld regen-, mst-, arbag-, ABS-sensoren). 36 Katern I Context Hoofdstuk 4 Superntellgente 37

21 Fguur 4.3 LEDs n het wegoppervlak geven bestuurders (extra) nformate. Afbeeldng: Dan Walden. Zelfhelend beton en zelfhelend asfalt verlengen de levensduur van bruggen en wegdek en reduceren onderhoudskosten en oponthoud. [4.7, 4.B] Het nnovatetraject SolaRoad beoogt een ontwerp van fetspaden op te leveren dat zonlcht omzet n elektrctet. [4.8] Verschl met net-ntellgente nfrastructuur Wanneer nfrastructuur net ntellgent s, zjn er geen lokale voorzenngen aanwezg om plaatsen tjdgebonden nformate naar gebrukers te verzenden of oplossngen n gang te zetten. Intellgent regelsysteem / organsate Een ntellgent regelsysteem beschkt over de juste nformate om proactef en realtme een bepaald doel te bereken en handelt her ook naar. Bj een ICT-regelsysteem s de nformate de nodg s voor afstemmng en bjsturng van actes van objecten of personen afkomstg van aparte sensoren, van externe bronnen of drect van de objecten en omgevng. De maatregelen de nodg zjn om het resultaat van de afstemmng te verzekeren, worden als adves of als opdracht naar de overge (ntellgente) onderdelen van het vervoerssysteem gecommunceerd. Bj eventueel net-ntellgente nstallates s het van belang dat er op afstand op ngegrepen kan worden. Bj zowel ntellgente als net-ntellgente organsates en ketens van partjen vormen mensen en organsates een belangrjke bron van nformate. Herbj lgt de nadruk van het regelen op het afwegen van alternateven, het nemen van beslssngen en het sturen van gedrag van mensen en objecten. Dat laatste kan overgens door wet- en regelgevng bevorderd, dan wel belemmerd worden. Bj ntellgente organsates en ketens van partjen spelen technologsche toepassngen een crucale rol bj het samenbrengen van de juste personen, bj het delen van nformate en bj het verkrjgen van nzcht om de voornoemde actvteten ut te voeren. Voorbeelden van regelsystemen n relate tot verkeer en vervoer zjn onder meer verkeersmanagement systemen en beslutvormngsprocessen over nvesterngen n nfrastructuur Fguur 4.4 Indvduele groene golf dankzj persoonljk snelhedsadves met Odysa n-car. waarbj veel belanghebbenden betrokken zjn. Daarbj gaat het om het afstemmen van belangen van verschllende objecten, personen of organsates. Veelal op een grote(re) schaal en om een hoger doel te realseren of te handhaven. Effcënt gebruk van capactet, tjd of mddelen vormen vaak de drjfveer. Eerste tekenen van de toekomst Bj het Odysa n-car project op een deel van de rng van Endhoven ontvangt een weggebruker vanaf de wegkant va een apparaat n zjn voertug een ndvdueel snelhedsadves om het hele met verkeerslchten geregelde traject zonder stoppen te kunnen afleggen. [4.9] Met behulp van smart grds kunnen afhankeljk van het (verwachte) aanbod van en de (verwachte) vraag naar elektrctet bepaalde functes voor een ander moment worden ngepland. [4.10] Hudge toepassngen op grote(re) schaal Wanneer een regelsysteem op de weg een stuate detecteert waarn een fle dregt te ontstaan kan het om congeste te vermnderen de maxmumsnelhed op betreffende wegen aanpassen, extra rjstroken beschkbaar stellen, opeenvolgende verkeerslchten (langer) op groen zetten en rezgers nformeren over alternateve routes. Navgatesystemen als TomTom stellen dankzj het gebruk van realtme (fle-) nformate een route voor de op dat moment het beste aan de opgegeven parameters voldoet. Het gedrag van mensen bj het opvolgen van het adves speelt nog wel een belangrjke rol. In het begn denk je slmmer te zjn dan het systeem. Dat moet je verlaten. Verschl met een net-ntellgent regelsysteem Een voorbeeld van een net-ntellgent regelsysteem s een keten verkeersregelnstallates, bjvoorbeeld verkeerslchten, de net op elkaar en het betreffende verkeersaanbod afstemt wanneer en hoe lang een verkeersstroom kan doorrjden. Intellgente rezger Voor deze verkennng s een ntellgente rezger gedefneerd als een persoon de, bewust of onbewust, de relevante nformate over zjn mogeljke resoptes en bjbehorende vertrek- en aankomsttjden gebrukt om zjn res te optmalseren en op bass daarvan handelt. Zowel voorafgaand als tjdens zjn verplaatsng. Een smart agent, bjvoorbeeld als applcate op een telefoon of va augmented realty n emands contactlens, ondersteunt hem met nzage n alternateve optes. Hoe meer nzcht een smart agent heeft n de agenda en de voorkeuren van een rezger, hoe groter de toegevoegde waarde s de hj kan leveren. Daarbj leert een smart agent de voorkeuren van een rezger gaandeweg nog beter kennen. Anderzjds kan een ntellgente rezger onder meer va spraak- of gedachtesturng nformate aan de smart agent meegeven. Eerste tekenen van de toekomst Innovega ontwkkelt n samenwerkng met Defense Advanced Research Projects Agency (DARPA) een contactlens de helpt om klene, veelkleurge 3D-pxelafbeeldngen te bekjken de over het beeld van de reële wereld worden geprojecteerd. Deze contactlens kan samenwerken met mobele apparaten als een smart phone. [4.11] 38 Katern I Context Hoofdstuk 4 Superntellgente 39

22 Bnnen het game domen wordt reeds gebruk gemaakt van emands gedachten, gezchtsutdrukkngen en emotes als game controller [4.12, 4.C]. Ook worden er expermenten gedaan om emand va hersengolven een auto te laten besturen [4.13]. Fguur 4.5 De Emotv EPOC neuro headset maakt gebruk van sensoren om af te stemmen op elektrsche sgnalen de de hersenen op natuurljke wjze produceren. De headset neemt zo gedachten, gevoelens en utdrukkng van een gebruker waar. Foto: Emotv. Verschl met een net-ntellgente rezger Een net-ntellgente rezger kent alleen de optmale resopte n het algemeen en net voor een specfek moment. Dat kan ertoe leden dat hj het behalen van de optmale stuate voor hemzelf en voor het hele systeem belemmert. Intellgente vracht Intellgente vracht s vracht de zelfstandg communceert over zjn bestemmng. Op bass van nformate ut zjn omgevng bepaalt hj zelfstandg zjn route om op de juste tjd op de juste plek aan te komen. Wanneer verpakkng als onderdeel van vracht wordt gezen, waarborgt ntellgente vracht ook de omstandgheden om goederen n de juste condtes op de plek van bestemmng te brengen. Eerste tekenen van de toekomst Een voorbeeld van de nteracte tussen ntellgente vracht en een ntellgent regelsysteem s het nmddels afgeronde EURIDICE project van de Europese Une [4.14]. Bnnen dt project s een nformateplatform ontwkkeld rond een ndvdueel vrachttem en de nteracte met zjn omgevng en gebruker [4.D]. Op bass daarvan zjn er plots utgevoerd, zoals door Kuhne & Nagel. Met behulp van het EURIDICE-platform zetten zj onder meer het externe plannngsproces voor de last mle van het vrachttransport autonoom n gang [4.15]. De locate en status van de vracht zjn de trggers hervoor. Verschl met net-ntellgente vracht Vracht de net ntellgent s weet net wat zjn locate of bestemmng s, ondanks eventuele labels op de verpakkng. Er s een extern (regel)systeem nodg om de labels ut te lezen en de locate van vertrek, de bestemmng en, afhankeljk van de beschkbare restjd, de routemogeljkheden te bepalen. Enabler: Informate Voor het goed functoneren van alle hervoor geschetste ntellgente onderdelen s het ontvangen, verwerken, nterpreteren en delen van nformate crucaal. Tot enkele jaren geleden waren deze taken bnnen vervoer vooral aan mensen voorbehouden. Aangezen sensoren echter klener en meer betaalbaar zjn geworden, beschkken steeds meer objecten over sensoren de data regstreren. In combnate met draadloze datacommuncate s een fjnmazg netwerk van gedetalleerde, (near) realtme data aan het ontstaan. Wanneer een ntellgent onderdeel één of meer sensoren heeft de data verzamelen en versturen, fungeert het als nformatebron voor andere objecten of ntellgente onderdelen. Intenseve en snelle datacommuncate kan worden gebrukt om actes met andere objecten of vervoermddelen onderlng af te stemmen. Door technologeën als artfcële ntellgente en datamnng s nterpretate van data en doorvertalng naar actes net langer aan de mens voorbehouden. Herdoor gedraagt het totale vervoerssysteem zch naar de gebruker toe ntellgent. Het wordt wel complexer. Betrouwbaarhed van de nformate en verspredng ervan zjn crucaal. Een grote utdagng s hoe de juste nformate op de juste plek op het juste moment gekend s door en toegankeljk s voor alle relevante onderdelen bnnen een (vervoers)systeem. De onderdelen kunnen door de nformate goed te koppelen betere advezen geven, beslssngen nemen, of handelngen nauwkeurger utvoeren. Rond het delen van nformate zt een spannngsveld. Commercële bedrjven zullen naar verwachtng nformate tegen een fnancële vergoedng wllen verkopen of zelfs geheel voor egen doelenden wllen houden. Daarnaast bevat veel nformate prvacygevoelge data, Fguur 4.6 Watson n acte bj Jeopardy!. Foto: Met dank aan Internatonal Busness Machnes Corporaton. maar s nettemn onmsbaar om een product of denst op maat aan te kunnen beden. Hoe kunnen de vruchten van het delen van nformate worden geplukt zonder bedrjfsgehemen van organsates of de prvacy van personen te schenden? Eerste tekenen van de toekomst Watson, een artfceel ntellgent computersysteem, s een voorbeeld van hoe een computer realtme nformate zoekt, analyseert, fltert en verbanden legt om een vraag te beantwoorden. In 2011 was deze IBM-computer twee voormalg topkampoenen van het Amerkaanse TV-spel Jeopardy! te snel af. [4.E] Beelden voor superntellgent vervoer In de toekomst zal er naar verwachtng een toename n de ntellgente per onderdeel en n het aantal ntellgente onderdelen van een vervoerssysteem zjn. Mogeljkheden en utdagngen de grootschalge toepassng daarvan met zch meebrengen komen aan bod n het volgende katern bj de besprekng van de toekomstge vervoers concepten en n het derde katern bj de reflecte op de concepten. Overgens hoeft net per se elk onderdeel ntellgent te zjn om tot een superntellgent vervoerssysteem te komen. 40 Katern I Context Hoofdstuk 4 Superntellgente 41

23 Referentes [4.1] tech/nnovaton/self-drvng-carcalforna/ndex.html [4.2] [4.3] mg drone-alone-howarlners-may-lose-ther-plots.html [4.4] [4.5] [4.6] smart-n-car-proef-met-taxs-enwegenwachtautos/ [4.7] blogspot.nl/p/asphalt-concrete.html [4.8] cfm?context=thema&content=prop_ca se&laag1=895&laag2=912&laag3=99&t em_d=1234&taal=2 [4.9] aspx [ smart-grd-elektrctetsnet-metslmme-trekjes [4.11] tech/augmented-realty-contactlenses html [4.12] technology/ stm [4.13] watch?v=dv_62qohjy [4.14] [4.15] eurdce_rep_new/fles/publcdocs/pub/ Newsletters/EURIDICE_14th_newsletter. pdf Meer weten? [4.A] project/smart-hghway/nfo/ [4.B] ndex.php?opton=com_content&task=v ew&d=122&itemd=9 [4.C] en//d/921 [4.D] watch?v=gas8ytu-0cy&feature=relmfu [4.E] event/bmwatson 42 Katern I Context Hoofdstuk 4 Superntellgente 43

24 II Toekomstbeelden Vervoer De ver wereldbeelden ut hoofdstuk 2 vormen de nspratebron voor de toekomstbeelden voor vervoer. Deze vervoersconcepten zjn gedurende een reeks bjeenkomsten ontwkkeld en aangescherpt aan de hand van de bouwstenen en superntellgente vervoersonderdelen de n het vorge katern zjn beschreven. Dre concepten voor personenvervoer de tjdens deze verkennng zjn ontwkkeld staan centraal n dt katern: Vervoer naar Wens (hoofdstuk 5) Net-vervoer (hoofdstuk 6) en Vervoer n Schaarste (hoofdstuk 7) In de komende hoofdstukken worden deze beschreven. Daarbj wordt explcet aandacht besteed aan de ntellgente onderdelen van het betreffende vervoerssysteem. Bj de beschrjvng van belanghebbenden rond vervoer worden vjf categoreën utgelcht: de overhed, het bedrjfsleven, kennsnstellngen, maatschappeljke organsates en consumenten. Vervolgens komen de randvoorwaarden aan bod. Tevens wordt een lnk gelegd met goederenvervoer en wordt ngegaan op de mate waarn het vervoersconcept n eder van de wereldbeelden past. Ter afrondng van edere beschrjvng van een concept gaan wj n op wat er op klene schaal reeds aanwezg s. Maar om een voorstellng van het vervoers concept te maken nemen Mark en Sofe u steeds eerst mee op res bnnen het betreffende concept. Naast de dre concepten voor personenvervoer s een dretal deeën over de toekomst van goederenvervoer utgewerkt n korte schetsen: Geen mens n beeld Goederenvervoer aan het zcht onttrokken LnkedIn voor goederen Deze vndt u samen met de schets Mobltetscredts waarn Vervoer n Schaarste verder wordt doorgetrokken n het laatste hoofdstuk van dt katern. Tussen de vervoersconcepten door verwoorden dre organsates met een grote betrokkenhed rond vervoer eder een aanvullende vse op (vervoer n) de toekomst. 45

25 u 2040 Mark Vervoer naar Wens Vervoer als gemak-denst Vrjwel elke werkdag rest Mark zo n 50 klometer op en neer naar zjn werk, waar hj stpt om half negen s ochtends aankomt. Elke keer weer met een ander vervoermddel, maar dat maakt hem net zo veel ut. Wat hem veel meer utmaakt s het gemak van elke ochtend voor de deur te worden opgehaald. Noot meer door weer en wnd naar zjn auto te hoeven lopen, zelf te sturen en daarna nog een parkeerplek te zoeken. Zjn Dgtal Journey Assstant regelt alles voor hem, van plannng en reserverng tot betalng. Hj heeft er geen omkjken meer naar. Rekenng houdend met onder meer de weersverwachtng en verwachte restjd wordt Mark op tjd gewekt, zodat hj nog rustg kan douchen en ontbjten voor hj weg moet. s Ochtends rest hj vaak met een zelfsturende, gepersonalseerde auto het hele stuk naar zjn werk, maar soms moet hj onderweg overstappen op bjvoorbeeld de tren. De reden hervoor weet Mark net altjd, maar dat maakt ook net ut: hj kan erop vertrouwen dat de Dgtal Journey Assstant de beste route voor hem utkest. Overgens gaat n het weekend alles anders. Dan rest Mark om het rezen, bjvoorbeeld op de racefets of n een ander vervoermddel dat hj zelf actef kan besturen Fguur 5.1 Vervoer naar Wens. 46 Katern II Toekomstbeelden Vervoer u 2040 Box 5.1 Sophe De leefwereld van Sofe speelt zch over het algemeen bnnen een straal van 5 klometer van haar wonng af. Toch vndt ze rezen steeds leuker worden. Ze hoeft egenljk nets zelf te regelen daarvoor: het enge wat ze moet doen s haar Dgtal Journey Assstant de bestemmng doorgeven. Herbj kan ze, als ze wl, ook aangeven hoe laat ze er moet zjn en welke modaltet haar voorkeur heeft. Haar Dgtal Journey Assstant doet de rest en laat haar weten wanneer ze weg moet. Afhankeljk van haar voorkeuren stapt ze bjvoorbeeld op de fets of n een volautomatsch voertug dat voor de deur op haar staat te wachten. Een rjbewjs hoeft ze n eder geval net te halen. En s ten tjde van de terugres het weer omgeslagen, dan kan ze moeteloos een ander vervoermddel gebruken. Verder heeft ze helemaal net meer door dat ze aan het rezen s! Vorge week bezocht ze een nternetkenns de 150 klometer verderop woont, maar van de res heeft ze egenljk nets meegekregen: ze was nameljk druk aan het gamen. Met Mark en Sofe mee op res bnnen Vervoer naar Wens. Hoofdstuk 5 Vervoer naar Wens 47

26 Kernschets Vervoer naar Wens Kenmerken vervoersconcept Consumenten beztten geen egen vervoermddel; marktpartjen beden vervoersdensten n overvloed aan. Autonoom vervoer: Een verplaatsng bedt zch aan. De rezger heeft na gebruk geen omkjken naar het vervoermddel. Dgtal journey assstants maken het de rezger gemakkeljk. Deze smart agents verzorgen de plannng, roepen een vervoermddel op en verrekenen de verplaatsng. Tevens antcperen zj op veranderende omstandgheden en begeleden zj de rezger bj een overstap. Paradgma shft t.o.v. nu Consumenten beztten geen egen vervoermddel. Dankzj autonome vervoermddelen zjn er geen menseljke bestuurders nodg. Superntellgente Een zwerm van beschkbare vervoermddelen voldoet m.b.v. zelforgansate tjdg aan de verplaatsngsbehoeften van mensen. Het zelflerende systeem kent de fyseke verplaatsngsbehoefte van de verschllende rezgers en voorzet hern op het juste moment: het ontzorgt de rezger. Vervoersdensten en vervoermddelen passen zch aan de behoefte van een rezger aan: denstverlenng op maat. Vervoer naar Wens In 2040 s jezelf verplaatsen volledg losgekoppeld van het egen bezt van vervoermddelen. Marktpartjen verzorgen ndvdueel vervoer n alle soorten en maten, toegesneden op de specfeke wens van een gebruker op dat moment. Gaat emand n zjn eentje naar het werk? Dan staat een klen, compact vervoermddel voor de deur. Doet hj boodschappen? Dan s extra laadrumte beschkbaar. Gaat hj met zjn gezn op vakante? Dan wacht een groot vervoermddel met extra been- en bagagerumte hen op, voorzen van speelrumte voor de knderen lang stl ztten s mmers nets voor hen. Heeft emand een zakeljke afspraak verder weg? Dan wordt hj naar een hoge snelhedstren gebracht gezen hun hoogfrequente vertrektjden staat er praktsch altjd wel één klaar. Een chauffeur zt bj elke denst nbegrepen, vervoermddelen rjden nameljk autonoom. Dus eenmaal op de plek van bestemmng aangekomen stapt de rezger ut en kan zo weg lopen. Verplaatsen wordt rezgers op de maner wel heel gemakkeljk gemaakt. In 2040 wordt vervoer nog steeds met status en mago geassoceerd. Het gaat echter net om welke auto emand bezt, maar om het merk waarmee hj wordt gezen. Sterke lfestylemerken hadden als eerste door hoe optmaal aan de wensen van rezgers kan worden voldaan en hebben daar goed op ngespeeld, onder meer met egen vervoersdensten en -mddelen. Zj zjn dan ook de onverwachte concurrenten van tradtonele vervoerders geworden. Dus wees net verbaasd als je een autonoom voertug van Apple of HEMA zet rjden. Of wanneer je je n een trencoupé met BMW-look and feel bevndt. Naast het mago verschllen de vervoerders n prjsstellng en n het aanbod van densten n een vervoermddel. Dat vareert van het toesnjden van de belevng van het vervoermddel op de persoon bjvoorbeeld het tjdeljk aannemen van zjn favorete kleur en hoogte-nstellngen tot de mogeljkhed om te wnkelen onder het genot van een cocktal of just te werken vanut een functonele en comfortabele omgevng. Een rezger kan voor Bouwstenen achter dt toekomstbeeld q Op maat / gemak q Geen egen bezt q Betalen naar gebruk q Keuzevrjhed q Zelforgansate (vervoermddelen) q Autonoom vervoermddel q Smart agent q Ambent ntellgence, ubqutous computng q Datakoppelng en -ntegrate q Open data Fguur 5.2 In Masdar Cty (Abu Dhab) brengen auto noom rjdende voertugen rezgers naar hun bestemmng. Foto: Masdar Cty. 48 Katern II Toekomstbeelden Vervoer Hoofdstuk 5 Vervoer naar Wens 49

27 zjn verplaatsng zowel van een zelfsturende auto als van andere modalteten zoals de tren of metro gebrukmaken. Door de naadloze aanslutngen en hoogfrequente verbndngen zjn deze laatste twee een goed alternatef op drukke of lange trajecten. De plannng, reserverng en betalng van een verplaatsng laat een rezger over aan zjn dgtal journey assstant (DJA). Deze smart agent s één van de densten van vervoerders. Naast de ngave van de wensen door een rezger, ledt een DJA deze ook zelf af ut de verplaatsngspatronen van de rezger. Dankzj nauwkeurge en betrouwbare resnformate waarschuwt de DJA de rezger tjdg voor vertrek, ook bj veranderende omstandgheden op de route. Op multmodale knooppunten gdst de DJA de rezger op tjd naar zjn aanslutende vervoermddel. Een rezger hoeft zch dus nergens zorgen over te maken, hj kan zjn restjd aan andere zaken besteden. Zoeken naar een parkeerplek doet het vervoermddel zelf wanneer het net drect naar een andere oproep doorrjdt. Voor de deur n- en utstappen s dan ook net langer voorbehouden aan personen de zch een chauffeur kunnen veroorloven, een autonoom voertug heeft mmers geen chauffeur nodg. Bovenden hoeft de rezger zch geen zorgen te maken om een lege tank of om het onderhoud. Daar zorgen de vervoermddelen n combnate met de aanbeders van de denst zelf voor. En de kosten? De vallen mee. Een rezger betaalt nameljk net meer voor net-gebruk en de afschrjvng van vervoermddelen wordt ndrect betaald door alle gebrukers samen. Intellgente onderdelen bnnen Vervoer naar Wens In dt vervoersconcept kan een rezger vrjwel drect wanneer de behoefte opkomt een verplaatsng maken naar een wllekeurge locate. Daarbj hoeft hj zch net druk te maken over waar het vervoermddel vandaan komt of waar het vervolgens moet bljven. Om dt te realseren s afstemmng tussen (ntellgente) vervoermddelen, nfrastructuur, regelsystemen en de rezger nodg. Het autonome vervoermddel geeft aan wanneer het beschkbaar s voor een res. Afhankeljk van de vraag kan het autonome vervoermddel drect doorrjden om een neuwe (groep) rezger(s) op te halen of zchzelf parkeren en wachten tot een volgende oproep. In de ogen van een rezger zjn er vervoermddelen n overvloed; er staat mmers altjd een vervoermddel op hem te wachten wanneer hj er een nodg heeft. Tjdens de res bedt het autonome vervoermddel verschllende gemakdensten. De nrchtng van het vervoermddel speelt her onder andere met confgureerbare, gepersonalseerde nstellngen op n. De nfrastructuur stelt nformate over haar lokale gesteldhed beschkbaar. Regelsystemen kunnen op bass hervan routewjzgngen of snelhedsaanpassng voorstellen. Zo voorkomen of beperken zj vertragngen. Ter plaatse passen vervoermddelen hun rj gedrag aan op de lokale omstandgheden. Tabel 5.1 Een of meerdere regelsystemen samen zorgen voor beschkbaarhed van vervoer mddelen om aan de (verwachte) vervoersbehoefte van rezgers te kunnen voldoen. De verzamelng van autonome vervoermddelen vormt een zelflerend systeem. In het gebruk leert het wat de meest effcënte maner van nzetten s en wat de beste wachtpostes zjn. Kenns van de verplaatsngswensen van verschllende rezgers maakt het mogeljk om verschllende rezen op elkaar af te stemmen en betere resnformate te geven. Een dgtal journey assstant, een smart agent, begeledt de rezger voorafgaand en tjdens de verplaatsng en nformeert hem over veranderende omstandgheden [5.A]. Een rezger kan blnd varen op de densten van zjn agent. Ontzorgd vervoer s een fet. De functe van ntellgente onderdelen van het vervoerssysteem (hoofdstuk 4) bnnen Vervoer naar Wens. 2040: Vervoer naar Wens n de praktjk De keur aan vervoermddelen s groot. De keuze vareert van een wtte fets tot een elektrsche, overdekte scooter, een gesloten people mover of een vlegende auto. Deze ndvduele vervoermddelen worden flexbel ngezet en zetten je drect voor de deur van jouw bestemmng af. Of zj brengen je naar een vervoershub waar jj je res met een ander vervoermddel als hgh speed-tren, -bus, metro, watershuttle of vlegtug voortzet. Op de maner verzorgen ndvduele vervoermddelen het frst en last mle-transport bj hoogfrequent collectef vervoer. Dankzj de naadloze verbndngen hoef jj er geen denstregelng op na te slaan. App stores bevatten duzenden journey assstant-apps. Voor elke leeftjd, mago en type gebruker s er wat wls. De betere apps onderscheden zch n het gebruksgemak. Naast realtme nformate over restjden, routes en modalteten wjzen zj jou ook realtme de weg op overstap- en bestemmngslocates. Het betalen van de verplaatsng nemen zj Fguur 5.3 In verschllende drukke bnnensteden zoals de van Londen en Parjs kan de ndvduele rezger nu al beschkken over leenfetsen of -auto s om zch van deur tot deur te verplaatsen zonder zch zorgen te hoeven maken om onderhoud van het vervoermddel. Foto: Bkeworldtravel / Shutterstock.com. 50 Katern II Toekomstbeelden vervoer Hoofdstuk 5 Vervoer naar Wens 51

28 ook voor hun rekenng. Wachten n de rj voor een kaartjesautomaat of oplaadpunt wordt je bespaard. Je kunt rezen zonder aandacht voor praktsche zaken. Aan de nfrastructuur zelf ze je net af dat er ntellgente n zt, ut de goede beschkbaarhed en het utbljven van ongelukken en grote mankementen aan de nfrastructuur bljkt het des te meer. Dt komt mede door de denstaanbeders. Door de grote concurrente kunnen zj het zch net veroorloven dat hun denst door gebrek aan onderhoud als oncomfortabel wordt ervaren. De kosten de zj hervoor maken nemen zj op n de prjs van hun densten. Belanghebbenden In Vervoer naar Wens speelt het bedrjfsleven met haar aanbod n op het gemak voor rezgers. Hoe meer rezgers er gebruk van maken, hoe fjnmazger en succesvoller het vervoersconcept zal zjn. Rezgers hoeven zelf net meer na te denken over vervoer. Zj worden op hun wenken bedend, zonder de lasten van het bezt van een vervoermddel. Marktpartjen zorgen voor de nvullng van de verschllende vervoermddelen en -densten. De benodgde communcateprotocollen voor autonoom vervoer en afstemmng van verplaatsngswensen komen vanut de markt tot stand. De overhed stelt velghedsesen waaraan de vervoermddelen moeten voldoen. Derden hebben bnnen de esen de vrje hand voor het ontwkkelen van de vervoermddelen. Marktpartjen zorgen voor nvullng vervoersbehoeften Ten behoeve van goede onderlnge aanslutngen schetst de overhed n samenspraak met het bedrjfsleven een kader voor ntegrate van dverse vervoersmodalteten. Daarbj legt de overhed net één oplossng op, maar faclteert zj een bottom up-benaderng en creëert zj randvoorwaarden voor realsate. Bjvoorbeeld door de aansprakeljkhed rond ongevallen met autonome vervoermddelen dudeljk te beleggen. Zj stmuleert ondernemerschap, onder meer door het beschkbaar stellen van overhedsdata als bron voor te ontwkkelen vervoersdensten. Daarnaast bedt zj n wet- en regelgevng en bj opdrachtverstrekkng rumte aan de markt om n te spelen op de vervoersvraag op een specfek moment. Concesses met vooraf bepaalde frequente en haltes behoren tot het verleden. Randvoorwaarden Bj de samenstellng van Vervoer naar Wens s utgegaan van bepaalde randvoorwaarden, zoals de toelatng van autonome voertugen op ons wegennet. Daarvoor moet eerst n de robuuste ntegrate van de verschllende technologsche componenten van een autonoom vervoermddel en het vervoerssysteem voorzen worden, gevolgd door certfcerng. Robuuste ntegrate van technologsche componenten Daarnaast s het van belang dat gebrukers en overge verkeersdeelnemers autonome vervoermddelen accepteren, zodat de op grote schaal kunnen worden ngezet. Tevens moeten wet- en regelgevng worden aangepast om het gebruk van autonome vervoermddelen op de openbare weg toe te staan. Anno 2012 verest de VN-convente ut 1949 over wegverkeer bjvoorbeeld nog steeds dat een bestuurder te allen tjde zjn voertug moet kunnen beheersen 1. Het s essenteel dat er voldoende vervoermddelen van de door de rezger gewenste klasse aanwezg zjn om n de ogen van rezgers altjd beschkbaar te zjn. Ook moet er voldoende nfrastructuur zjn om tjdeljk net gebrukte vervoermddelen op te slaan. Daarnaast s het van belang dat er onderlng vertrouwen heerst tussen denstverleners onderlng en tussen denstverleners en rezgers om nformate met elkaar te delen. Om zo goed mogeljk aan de specfeke behoefte van een rezger te voldoen s het nameljk onvermjdbaar dat de denstverlener nformate van hem nodg heeft. In Vervoer naar Wens communceert een rezger de nformate actef naar de denstverlener of de denstverlener ledt het (gedeelteljk) af ut het gedrag van de rezger. Samenwerkng tussen denstverleners s van belang om n de ogen van een rezger een ontzorgde res te beden. Daarbj zjn (open) data en standaarden essenteel voor de onderlnge utwsselng van nformate en voor de ontwkkelng en utwsselbaarhed van (neuwe) densten. Vervoer naar Wens en goederenvervoer Zoals denstverleners rezgers n 2040 met Vervoer naar Wens volledg naar hun wensen bedenen, beden logsteke denstverleners aan de verladers en afnemers ook ontzorgd goederenvervoer. Het denstenkarakter op het gebed van consumpte-artkelen rchtng endconsumenten heeft zch verder doorgezet n pakketdensten aan hus of naar waar een klant de bezorgng wenst. De beladngsgraad van een vervoermddel s zowel bj goederenvervoer rchtng endconsumenten als tussen bedrjven zeer hoog. Samenwerkng s daarbj crucaal. Smart agents zorgen voor afstemmng 1 UN Conventon on Road Traffc, 1949, Chapter II, artcle 8.5 tussen verladers, vervoerders en consumenten om de goederen enerzjds naar wens van de ontvanger en anderzjds tegen zo mn mogeljke kosten op de plek van bestemmng te krjgen. Autonome vervoermddelen verrumen herbj de mogeljkheden, aangezen zj geen last hebben van rj- en rusttjden van een bestuurder. Een utgebredere beschrjvng van dt toekomstbeeld van goederenvervoer komt n de schets Geen mens n beeld n hoofdstuk 8 aan bod. Voorspelbare restjden Vervoer naar Wens en Geen mens n beeld maken gebruk van dezelfde nfrastructuur. Smart agents kezen n afstemmng met regelsystemen zowel voor personen als voor goederen de route, vervoermddel(en) en vertrektjd waarvoor de beste doorstromng wordt verwacht. Zo komt spredng over de beschkbare nfrastructuur tot stand. Als bj zeer grote drukte goederen- en personenvervoer elkaars concurrent zjn om rumte, dan ledt dt voor beden tot voorspelbare vertragngen. Vervoer naar Wens per wereldbeeld Vervoer naar Wens ontzorgt de rezger. Een rezger s net langer egenaar van een vervoermddel. De redenen daarvoor verschllen per wereldbeeld: gemak, kostenbesparng of bewustzjn van de effecten op de leefomgevng. Fguur 5.4 geeft voor eder van de ver wereldbeelden ut hoofdstuk 2 weer n welke mate en waarom Vervoer naar Wens nvullng kan geven aan de (fyseke) verplaatsngsbehoefte n dat wereldbeeld. In het katern Toelchtng en Verantwoordng (V) s per wereldbeeld utgewerkt hoe het vervoersconcept verder ngevuld kan worden. 52 Katern II Toekomstbeelden vervoer Hoofdstuk 5 Vervoer naar Wens 53

29 Indvduele Welvaart + Een rezger vndt altjd een vervoersopte de bj zjn budget, resbehoefte en magowensen past. + Locates krskras door het land en de stad zjn met autonome vervoermddelen gemakkeljk te bereken. + Marktpartjen beden een breed palet aan vervoersdensten aan. ndvdu Zelfvoorzenende Eenhed In dt wereldbeeld zjn vervoermddelen egendom van hun gebruker, net van een denstverlener. Er s nagenoeg geen sprake van commercële densten voor fysek vervoer. (nter)natonaal lokaal Wereldwjd Bewustzjn + Het net-beztten van een vervoermddel en autonoom vervoer zjn antwoorden op de schaarse rumte n compacte steden. + Marktpartjen beden vervoersdensten aan. Al moeten zj zch daarbj wel aan kaders en rchtljnen van de overhed houden om de ntegrale kosten zo laag mogeljk te houden. + Gezen de open houdng t.a.v. neuwe technologeën s acceptate van autonome vervoermddelen geen probleem. Krachtge Rego + Rezgers hoeven de vervoermddelen net zelf te beztten en wllen zch aandachtloos oftewel ontzorgd fysek kunnen verplaatsen. = Marktpartjen treden n deze socale maatschappj net nadrukkeljk op de voorgrond. collectef Dat Vervoer naar Wens net van toepassng s bnnen Zelfvoorzenende Eenhed wl net zeggen dat personen zch daar net naar wens kunnen verplaatsen. Zj kunnen hun egen vervoermddelen wel degeljk naar wens nzetten. Wat s er al op klene schaal? Vervoer naar Wens s nog geen realtet. Wel zjn verschllende onderdelen van het vervoersconcept nu al zchtbaar bnnen en buten het vervoerdomen. Ter llustrate enkele voorbeelden aan de hand van bouwstenen ut hoofdstuk 3. Wat s er al bnnen het vervoersdomen? Er zjn al de nodge densten voor ndvdueel vervoer waarbj de gebruker net de egenaar van het vervoermddel s. De tax vormt hervan een reeds lang bestaand voorbeeld. Zj komt na oproep voorrjden en s drect na gebruk voor anderen beschkbaar. Er komen de laatste jaren ook veel neuwe densten op de markt. Het auto-deelconcept Car2Go s daar een voorbeeld van. Net als bj een tax s er geen sprake van vaste opstapplaatsen. Ook betaal je net voor parkeertjd. Na ngave van je vervoersbehoefte vndt een app de dchtstbjzjnde vrje auto. Drect na gebruk komt de auto beschkbaar voor anderen. [5.B] De Free Unverstät Berln heeft door haar ontwkkelde autonoom rjdende voertugen gekoppeld aan een app om de voertugen op te kunnen roepen als tax. [5.C] Lnk 5.1 Een autonoom rjdende tax oproepen. Daarnaast zjn verschllende tradtonele auto fabrkanten, waaronder GM, BMW en Volkswagen, bezg met het (door)ontwkkelen van advanced drver assstance systems 2 tot autonoom rjdende voertugen. Enkele functes van de geschetste dgtal journey assstants worden reeds als denst aangeboden. Voor sommge heb je aparte devces nodg, andere zjn va apps voor mobele devces beschkbaar: Cabster maakt het gebruk van een tax heel laagdrempelg. Va nternet of een app kan je door heel Nederland een rt aanvragen. Je krjgt drect de prjs en rtgegevens te zen. Wanneer je akkoord geeft komt de auto met chauffeur voorrjden. [5.D] De app FleAlarm geeft je op bass van je agenda en flemeldngen een sgnaal als je eerder moet vertrekken. [5.E] Fguur 5.4 Net van toepassng Engszns / beperkt van toepassng Mate waarn Vervoer naar Wens past n de ver wereldbeelden. Redeljk van toepassng Goed van toepassng Fguur 5.5 Met Car2Go kan je n verschllende steden wereldwjd, waaronder Amsterdam, zonder reserverng een leenauto gebruken voor stadsrtten. Foto: Damler AG. 2 Ze ook de bouwsteen autonoom vervoermddel n hoofdstuk Katern II Toekomstbeelden Vervoer Hoofdstuk 5 Vervoer naar wens 55

30 Wat s er al buten het vervoersdomen? Op eet- en bestelstes als kes je het soort keuken waar je op dat moment zn n hebt en laat je een maaltjd thus bezorgen. Geen egen (fysek) bezt: Software as a Servce: de gebruker schaft geen DVD met software aan, maar gebrukt het als onlne denst. E-books koppelen de belevng van het lezen van een boek los van bezt van het fyseke boek. Afleden van wensen en nteresses ut (eerder) gedrag: Google fltert en presenteert de resultaten van een zoekopdracht aan de hand van vorge zoekopdrachten van een gebruker. [5.F] Meer weten? [5.A] watch?v=-eym7uj0kpc [5.B] [5.C] [5.D] [5.E] [5.F] goodtoknow/manage-data/search/ 56 Katern II Toekomstbeelden Vervoer Hoofdstuk 5 Vervoer naar Wens 57

31 Een toekomstschets door Schphol Hoe zet Schphol een 30-jarge zch n 2040 verplaatsen? Sofe twjfelt voor haar garderobekast. Welke kledng zal ze meenemen naar Lagos? De stad s zo vreseljk modeus. Snds Ngera twee jaar geleden Japan verdrong als vjfde econome van de wereld, ljkt het hek van de dam. We had dat ten jaar terug kunnen denken!? Sofe kent de stad goed. Ze werkt voor een Nederlands- Ngeraans veredelngsbedrjf dat sergewassen ontwkkelt. Vroeger zat de knowhow n Wagenngen en de producte n Aalsmeer. Tegenwoordg s Nederland vooral de logsteke regsseur. Het feteljke werk gebeurt n Ngera. Vreemd egenljk, denkt Sofe, je kunt elkaar tegenwoordg vrtueel ontmoeten n 3D. Je kunt elkaar zen, je kunt met elkaar praten, het s net alsof je een echt mens voor je hebt. De plasmatechnek s akelg perfect. En toch hebben mensen nog steeds de behoefte om naar de andere kant van de wereld te rezen om elkaar te zen en te spreken. Dat fyseke contact bljft belangrjk. Hoe knap ze ook zjn tegenwoordg, een vrtuele handdruk bljft toch behelpen. Ver keer per jaar pakt Sofe haar trolley voor een kort bezoek aan Lagos. Het meeste werk doet ze vanut haar egen vrtual offce thus, maar om de zoveel maanden wl ze toch zelf de Ngeraanse geur opsnuven. Wel zo gezellg ook. De bel gaat. Dat zjn vast de jongens van Magc Carpet de haar trolley komen oppkken. Bj haar aankomst n het hotel n Lagos staat de dan op haar te wachten. Met alleen een schoudertasje, loopt Sofe naar de hoek van de straat. De gereserveerde sensor car staat voor haar klaar. Naadloos voegt het voertug zch n de verkeersstroom. Een rjbewjs s egenljk nauweljks nodg n zo n dng. Geledngssystemen n en om de auto zorgen ervoor dat je vanzelf op de plek van bestemmng komt. Het s behoorljk druk. 48 mnuten naar de luchthaven. Het wordt krapjes, maar Sofe maakt zch geen zorgen. Dat nchecken gaat enorm vlot tegenwoordg. Een blk n een venstertje en een stap langs een securty sonar en je kunt dóórlopen naar de gate. Sofe hernnert zch nog hoe dat vroeger gng. Schoenen ut, rem af, handbagage op een transportband door een jzeren kast. Brrr, wat prmtef. Sofe verheugt zch op de vlucht met de Ypslon Organc, het neuwe paradepaardje van Arbus. Stl, lcht en zung. Het skelet van het toestel s geïnspreerd op de botstructuur van vogels. Het toestel s grotendeels doorzchtg; om het skelet zt een boplymetrsch membraan. Het vlegen s een stuk comfortabeler geworden, met stoelen de zch aan je lchaam aanpassen. Fguur A De Arbus concept cabne, onderdeel van een concept vlegtug met transparant membraan, s geïnspreerd door de natuur. Afbeeldng: Arbus S.A.S Sofe draat met de sensor car het parkeer - terren op. Opladen gaat automatsch va het wegdek, dus geen gehannes meer met stekkers. Ze stapt over op de gljband de haar naar de termnal brengt. Gelukkg s er toch nog tjd genoeg om langs de kapper te gaan. En langs de Fashon Ft to Go voor een custom made desgner dress. Want n Lagos moet je goed voor de dag komen. 58 Katern II Toekomstbeelden Vervoer Een toekomstschets door Schphol 59

32 Net-vervoer Vrtueel verplaatsen u 2040 Sophe Sofe s blj dat fysek rezen geen noodzaak meer s. Op zeer jonge leeftjd werd ze al msseljk bj de gedachte om n een auto te moeten stappen en daar s egenljk nets aan veranderd. In een vlegtug heeft ze al helemaal noot een stap durven zetten. Daarom bljft ze voornameljk thus: voor een real lfe belevng van de afspraak met haar collega Mara ut Ro de Janero hoeft ze gelukkg net 13 uur n een vlegtug te ztten. Dankzj de moderne ICT-faclteten kan ze haar collega n Brazlë vanut haar woonkamer een hand geven en recht n de ogen kjken. De ervarng doet egenljk net onder voor een ontmoetng n levende ljve. Sommge mensen moet ze echter fysek ontmoeten. Zj hebben geen vertrouwen n vrtuele ontmoetngen en zjn bang om bedrogen te worden. Dt rsco s echter n de praktjk maar klen: denttetsfraude s onder controle en wordt zeer streng aangepakt. Het komt daarom n de praktjk nauweljks meer voor Katern II Toekomstbeelden Vervoer Fguur 6.1 Net-Vervoer. u 2040 Box 6.1 Mark Mark zou net meer terug wllen naar zjn vorge wonng. Ondanks dat hj een grote tun had en veel groen om zch heen, kreeg hj het er benauwd van: elke keer hetzelfde utzcht. Het leek wel alsof hj opgesloten zat. Zjn neuwe wonng s voorzen van de neuwste snufjes op het gebed van telepresence en s mobel. Het s een soort leefcocon de zchzelf vrjwel onmerkbaar kan verplaatsen. Mark heeft wel ets van rumte moeten nleveren, maar toch ljkt zjn neuwe wonng verrassend rum met de wsselende utzchten de op de wanden geprojecteerd worden. Zjn neuwe wonng bedt een totaal neuwe levenswjze. Zjn vrenden en famle zjn om hem heen wanneer hj wl. Op zjn werk hoeft hj net meer fysek aanwezg te zjn, dat gaat volledg vrtueel. Of hj nu ergens staat of onderweg s, hj bljft gewoon n contact met de hele wereld. Afhankeljk van hoe aantrekkeljk hj een fyseke locate vndt, verhust hj om de één à twee maanden naar een neuwe plek. Hj bljft het ondanks de vrtuele mogeljkheden leuk vnden ergens fysek rond te lopen. Verspred over heel Europa zjn er veel plekken waar hj zonder meer zjn leefcocon kan parkeren. Dankzj deze voorzenngen, en dankzj het fet dat vrtuele ontmoetngen tegen woordg net zo levensecht zjn als fyseke ontmoetngen, bevalt deze levenswjze hem utstekend. En Mark s net de enge de zo leeft: er s ondertussen een hele econome rond dt concept ontstaan. Thus bljven met Sofe en onderweg met Mark bnnen Net-vervoer. Hoofdstuk 6 Net-vervoer 61

33 Kernschets Net-vervoer Kenmerken vervoersconcept Personen verplaatsen zch (ook) vrtueel: fyseke aanwezghed s net langer nodg. Een vrtual companon helpt zjn gebruker bj het bepalen van de voor hem optmale vrtuele of fyseke verplaatsngsoptes n relate tot zjn agenda en persoonljke voorkeuren. Altjd thus: de thusrezger. Altjd onderweg: de neuwe nomade trekt rond n zjn leefcocon. Paradgma shft t.o.v. nu Een vrtuele ontmoetng s geljkwaardg aan een fyseke ontmoetng. Zowel wat betreft ervarng als wat betreft jurdsche geldghed. Actvtet en locate zjn van elkaar losgekoppeld. Superntellgente Iemand kan zch ongeacht waar hj s vrtueel verplaatsen. Je fysek verplaatsen hoeft alleen als je er zelf voor kest. Zelforgansate met hulp van vrtual companons om te bepalen hoe (vrtueel of fysek) en wanneer rezgers elkaar ontmoeten. Bouwstenen achter dt toekomstbeeld q (Keuze)vrjhed q Vertrouwen q Op maat / gemak q Open data / open source q Zelforgansate q Autonoom vervoermddel q Smart agent q Telepresence q Ambent ntellgence / ubqutous computng q Rapd manufacturng q Goederen worden densten Net-vervoer Vrtuele werelden spelen een belangrjke rol n het dageljks leven n De mogeljkheden ervan zjn ongekend. ICT-technologeën hebben zch dusdang ontwkkeld dat de vrtuele representate van een persoon of object geljkwaardg s aan zjn fyseke aanwezghed. Zowel wat betreft belevng als wat betreft jurdsche geldghed. Net-vervoer vrtueel verplaatsen s een volwaardg alternatef voor een fyseke verplaatsng. Waar projecte vroeger gebeurde op een 2D-scherm en met wsselende geludskwaltet, s het nu net echt. Naarmate ntellgente toepassngen meer met de omgevng zjn verweven, nemen de mogeljkheden toe om op een specfeke locate uteenlopende actvteten te ontplooen. Deelname aan een actvtet s daarmee losgekoppeld van fyseke aanwezghed. De noodzaak om je fysek te verplaatsen s al met al sterk vermnderd: de vrtuele wereld kan grotendeels voldoen aan de bologsche drang tot verplaatsen. Heeft emand geen zn, tjd of geld om zch fysek te verplaatsen, dan werkt en ontspant hj vanut hus. Goederen en voedsel worden dankzj 3D-prnters en urban farmng lokaal geproduceerd. In het meest extreme geval bljft een persoon Altjd thus en onderhoudt vanut daar vrtueel alle gewenste zakeljke en prvé-contacten. Ook zjn vakantes aan de andere kant van de wereld beleeft hj vanut zjn wonng. Net-vervoer betekent echter net dat emand aan hus geklusterd s. Door de locate-onafhankeljke faclteten kan emand studeren, tranen, werken, ontspannen of zjn vrenden ontmoeten waarvandaan hj maar wl. Vanut een buurtcentrum, bj vrenden of vanaf het strand: de wereld s zjn speelterren. Een rezger kan per actvtet bepalen of hj zch net of just wel fysek wl verplaatsen. Zjn vrtual companon (VC), helpt hem zakeljk en prvé bj het maken van de keuze. Daarbj kan een rezger zjn VC met zjn gedachten aansturen, hj hoeft dus verder nets te doen. Mensen met een grote drang tot rezen combneren Net-vervoer met fysek vervoer. Daarbj verzorgen (ntellgente) vervoer mddelen de fyseke verplaatsng, terwjl vrtuele projectes Fguur 6.2 Locate-onafhankeljk werken, leren en ontspannen. 62 Katern II Toekomstbeelden Vervoer Hoofdstuk 6 Net-vervoer 63

34 tjdens de restjd voor ontspannng en contact met vrenden of collega s zorgen. De mensen trekken er dan ook veelvuldg op ut en zjn nagenoeg Altjd onderweg. De fyseke gewaar wordng daarvan s de leefcocon: een soort camper 4.0. Dt vervoermddel fungeert als werk-, woon- en recreaterumte. De neuwe nomade verplaatst zch daarmee tjdens zjn omzwervngen haast onmerkbaar, terwjl hj zjn egen omgevng voortdurend om zch heen houdt. Kortom altjd onderweg en toch altjd thus. Intellgente onderdelen bnnen Net-vervoer De nadruk bnnen het concept Net-vervoer lgt op vrtuele verplaatsngen, net op fyseke. Veel fyseke onderdelen van het vervoerssysteem zjn voor Altjd thus dan ook net van toepassng. Voor de combnate van vrtuele en fyseke verplaatsngen wordt n onderstaande tabel aangegeven welke functes verschllende ntellgente onderdelen van het vervoerssysteem vervullen. Bj fyseke verplaatsngen zorgen ntellgente vervoermddelen ervoor dat rezgers zch net met de verplaatsng bezg hoeven te houden. Zj kunnen va vrtuele toepassngen andere actvteten utvoeren. Intellgente regelsystemen stemmen vraag en aanbod voor zowel fyseke als vrtuele verplaatsngen op elkaar af. Zo voorkomen zj overbelastng of overvragng van mddelen en nfrastructuur en bewerkstellgen op de maner slm gebruk van rumte, tjd, etc. Afstemmng tussen de vrtual companons van rezgers en de smart agents van vracht s hervoor noodzakeljk. Bnnen een ntellgente keten delen organsates kenns en ervarngen over fyseke en vrtuele verplaatsngen. Dt draagt bj aan een goede onderlnge afstemmng over welke verplaatsngen het beste vrtueel en welke het beste fysek kunnen plaatsvnden. De gewenste verhoudng tussen vrtuele en real lfe ontmoetngen verschlt van persoon tot persoon. Een vrtual companon ondersteunt zjn gebruker n het optmalseren van de mx van de twee soorten ontmoetngen en verplaatsngen. Daarbj houdt de VC rekenng met de agenda en overge voorkeuren van zjn gebruker. Objecten ut de ntellgente omgevng beden de faclteten voor Net-vervoer. Te denken valt aan slmme oppervlakten waardoor muren en rumten nstantaan lve-omgevngen aan de andere kant van de wereld kunnen projecteren. Daarnaast zjn slmme hulpmddelen geïntegreerd n dageljkse gebruksvoorwerpen zoals tafels en kledng. Tabel 6.1 De functe van ntellgente onderdelen van het vervoerssysteem (hoofdstuk 4) bj combnate van vrtuele en fyseke verplaatsngen bnnen Net-vervoer. 2040: Net-vervoer n de praktjk To move or not to move dat s de vraag de jj je als rezger stelt anno Bj het beantwoorden van de vraag krjg je hulp van jouw vrtual companon. Deze vrtuele assstent s met je meegegroed en s zch nog beter bewust van jouw voor- en afkeuren dan jjzelf. Bj Altjd thus s de taak van een VC bj het maken van een afspraak beperkt tot het vaststellen van het moment van de afspraak. Jouw wonng verzorgt de real lfe-ervarng van de vrtuele ontmoetng. Alle wanden van een rumte, nclusef vloer en plafond, fungeren als levensgrote schermen. Zj vormen samen een 360º 3D-beeld vanut elke gewenste hoek. Gesprekspartners worden als hologram n de rumte geprojecteerd. Externe apparaten zorgen eventueel voor de bjbehorende geur- en tastsensates. Je waant je als thusrezger volledg n een andere omgevng. Omdat gebrek aan bewegng herbj n het verschet lgt, zorgt je VC voor voldoende tjd voor bewegng n jouw agenda. De tjd s beschkbaar omdat je nauweljks nog restjd hebt. Je moet er wel zelf nvullng aan geven. Fguur 6.3 Met Net-vervoer heeft de thusrezger n zjn wonng de wereld onder handberek. Wl jj af en toe buten de deur afspreken? Dan stemt jouw VC tjd, wjze en eventuele locate van een afspraak af met VC s van vrenden en collega s. Jouw VC scant het ntellgente net en je omgevng en legt je de beste optes voor. Voor fyseke ontmoetngen kan hj zowel van je egen vervoermddel als van prvate en publeke (vervoers)densten gebrukmaken om je naar de plek van afspraak te brengen. Ontmoetngsplaatsen met goede voorzenngen zjn daarbj sterk n trek. Voor de tjd onderweg plant hj andere bezgheden n. Al s het maar tjd voor nets doen. Hoe anders s het bj het verplaatsen met een Leefcocon. Voorzen van alle bassvoorzenngen doorkrus je als neuwe nomade het contnent, va Net-vervoer omrngd door je derbaren. Inden je het ergens naar je zn hebt, bljf je er langer staan. Af en toe spreek je met vrenden af op een fyseke locate. Nederland als nternatonale ontmoetngsplek s daarbj favoret gezen de goede berekbaarhed en het mlde klmaat. Al rezend kun je overgens een realty check doen: je kunt de vrtuele representate van het gebed waar je doorheen rest vergeljken met de real lfe verse. Wonderbaarljk weng verschllen. Belanghebbenden In dt concept maken alle betrokkenen onbeperkt gebruk van de vrtuele verplaatsngsmogeljkheden. Het bedrjfsleven bepaalt met haar creatvtet en ondernemersgeest het palet van ICTvoorzenngen, vrtuele densten en fyseke verplaatsngsmogeljkheden. Werkgevers spelen n op de neuwe vervoersmogeljkheden door neuwe vormen van arbedscontracten aan te beden: flexbel naar tjd, locate en wjze waarop een persoon aan de bedrjfsactvteten bjdraagt. Aanbeders van producten of densten zorgen dat zj net alleen fysek maar ook vrtueel goed berekbaar zjn voor hun klanten. 64 Katern II Toekomstbeelden Vervoer Hoofdstuk 6 Net-vervoer 65

35 De overhed zorgt op haar beurt voor de jurdsche kaders en regelgevng zoals de geldghed van vrtuele overeenkomsten en de echthed van vrtuele representates. Tevens zet zj toe op de nalevng. Afhankeljk van het wereldbeeld (ze hoofdstuk 2 en katern Toelchtng en Verantwoordng (V)) neemt de overhed de aanleg en het onderhoud van de benodgde (ICT-)nfrastructuur voor haar rekenng. Daarnaast zorgt de overhed, net als het bedrjfsleven, dat zj fysek en vrtueel goed berekbaar zjn voor burgers en bedrjven. Vrtueel goed berekbaar Kennsnstellngen doen permanent onderzoek naar hoe (neuwe) toepassngen fraudebestendg zjn te maken en te houden. Zo dragen zj bj aan een betrouwbaar en velg gebruk van ntellgente vervoermddelen en vrtuele verplaatsngen. De consument verplaatst zch afwsselend vrtueel of fysek. Hj maakt gebruk van de vrtuele mogeljkheden zoveel als hj zelf wl. Daarbj bepaalt hj zelf zowel de verhoudng tussen vrtuele en fyseke ontmoetngen, als de mate waarn hj altjd berekbaar wl zjn. Maatschappeljke organsates ten slotte stmuleren de consument een voor hem acceptabel leef-rtme te vnden. Zj helpen hem vrje tjd te clamen, opdat hj, wanneer hj dat wenst, daadwerkeljk tot rust kan komen. Dat doen zj onder meer door het geven van voorlchtng over het aanbod van fysek vervoer en vrtuele alternateven en over de effecten ervan op tjdgebruk en gezondhed van mensen. Randvoorwaarden Vrtuele ontmoetngen de geljkwaardg zjn aan real lfe ontmoetngen zjn op edere gewenste plek te realseren. Daarvoor s het van belang dat de capactet (aantal bts) en snelhed (aantal bts per seconde) van ICTverbndngen groot genoeg s. Tevens moeten de voorzenngen secure zjn en n staat om omgevngen dynamsch aan te passen. Een robuuste ICT-nfrastructuur met onder meer (supersnelle) wreless nternettoegang en energevoorzenng s daarbj crucaal. Robuuste ICTnfrastructuur Voor onbegrensde mobltet zoals bj Altjd onderweg s het een vereste dat er ter plaatse voldoende energe n brukbare vorm beschkbaar s. Voor het gebruk van autonome vervoermddelen gelden dezelfde randvoorwaarden als onder Vervoer naar Wens (p. 52). Net-vervoer en goederenvervoer De toename van ICT-toepassngen en keuzevrjhed voor een ndvdu hebben ook effect op de vraag naar goederen. Fyseke goederen zjn deels vervangen door (vrtuele) densten. Wat overbljft aan vraag naar goederen s veelal stuks-gedreven (onlne aankopen, aan elkaar utlenen) of betreft grondstoffen voor onder meer 3D-prntng. Leverng aan hus Altjd thus of op een andere overeengekomen plek Altjd onderweg wordt ngevuld door autonoom goederenvervoer zoals n de schets Geen mens n beeld (p. 89) s beschreven. 3Den voedselprnters komen voor een belangrjk deel tegemoet aan de wensen van mensen tot producten op maat en het vrjwel meteen beschkbaar zjn van een product. Bj Altjd thus komen de bassngredënten voor 3D-prntng thus ut een tappunt. Pjpledngen en buzen hervoor zjn als utbredng aan het energe- en waterledngnetwerk toegevoegd. De schets Goederenvervoer aan het zcht onttrokken (p. 93) gaat nader n op dt toekomstbeeld. Bj Altjd onderweg nemen vrenden of kennssen van vrenden goederen voor je mee. Dat dee wordt n de schets LnkedIn voor goederen (p. 96) verder beschreven. Fguur 6.4 De Huxley 3D-prnter kan een deel van zjn egen onderdelen prnten. Foto: RepRapPro. Bj Altjd onderweg concurreren personen en goederen onderlng en met elkaar om gebruk van de rumte en nfrastructuur. Goederen moeten worden verplaatst naar waar de leefcocons, en dus de mensen, zjn. Om onverwachte vertragngen te voorkomen s afstemmng en prorterng van vervoers stromen van belang. Prjsstellng per prortet kan daarbj helpen. Ook kan het vervoerssysteem personen en goederen herrouteren en zonder menseljke tussenkomst de optmalsate van de (beperkte) vervoersfaclteten regelen. Doordat bj Altjd thus personen zch nauweljks fysek verplaatsen s er n deze nvullng van Net-vervoer geen conflct tussen personen- en goederenstromen n gebruk van de nfrastructuur. Wel kan het zjn dat personen en goederen met elkaar om het gebruk van de fyseke rumte concurreren. Concurrente om rumte Net-vervoer per wereldbeeld Dankzj vrtuele verplaatsngsmogeljkheden zjn mensen vrj n hun keuze waar te wonen en te werken. De vrtuele verplaatsngsmogeljkheden zjn soms ngegeven door comfort, en soms gestmuleerd door de overhed als alternatef voor een fyseke verplaatsng of noodzakeljk voor de utwsselng van kenns. Daarnaast spelen de samenlevng als geheel en de opvoedng van personen een belangrjke rol n de wens tot fyseke aanwezghed. De effectvtet waarmee vrtuele verplaatsngen en daarmee Net-vervoer nvullng kunnen geven aan de verplaatsngswens van een persoon verschlt dan ook per wereldbeeld. Fguur 6.5 geeft voor eder van de ver wereldbeelden ut hoofdstuk 2 weer n welke mate en waarom Net-vervoer van toepassng s n dat wereldbeeld. In het katern Toelchtng en Verantwoordng (V) s per wereldbeeld utgewerkt hoe het vervoersconcept verder ngevuld kan worden. 66 Katern II Toekomstbeelden Vervoer Hoofdstuk 6 Net-vervoer 67

36 Indvduele Welvaart + Indvduele verplaatsngsbehoeften kunnen ad hoc worden ngevuld, ongeacht waarheen. + Dankzj de vrtuele verplaatsngsmogeljkheden hoeft een persoon het hus net ut om zjn wereldwjde contacten goed te onderhouden. Of hj kan zjn fyseke restjd effcënt gebruken. + Ideaal voor ZZP-ers, de samen de meerderhed van de beroepsbevolkng utmaken. ndvdu Zelfvoorzenende Eenhed + Vrtuele verplaatsngen zjn de enge mogeljkhed voor de noodzakeljke kennsdelng en -ontwkkelng buten de eenhed, onder meer op technologsch, medsch en farmaceutsch gebed. Voor vervoer bnnen een eenhed zjn vrtuele verplaatsngen geen noemenswaardg alternatef aangezen alles nabj s. Fysek vervoer voldoet lokaal. (nter)natonaal lokaal Wereldwjd Bewustzjn + Vrtuele verplaatsngen zjn de enge reële mogeljkhed om zch frequent wereldwjd te verplaatsen. + Voor de korte en mddellange afstand zjn vrtuele verplaatsngen een sereuze opte gezen het collecteve bewustzjn ten aanzen van de balans tussen berekbaarhed, velghed en duurzaamhed op mondaal nveau. Krachtge Rego collectef + Vrtuele verplaatsngen geven de mogeljkhed om de beperkte contacten buten de rego goed te onderhouden. Personen geven n dt wereldbeeld de voorkeur aan face to face ontmoetngen en persoonljke zorg voor elkaar. Gezen de overzchteljke grootte van een rego s de besparng door vrtuele verplaatsngen t.o.v. fysek vervoer beperkt. Tevens s de afstand te klen om Altjd onderweg te wllen zjn. Wat s er al op klene schaal? Net-vervoer s nog geen realtet. Wel zjn verschllende onderdelen van het toekomstbeeld bnnen en buten het vervoersdomen reeds zchtbaar. Ter llustrate een aantal voorbeelden aan de hand van bouwstenen ut hoofdstuk 3 en ntellgente onderdelen van een vervoerssysteem ut hoofdstuk 4. Wat s er al bnnen het vrtuele verplaatsngsdomen? Een kjker kest met een 360 -vewer zjn egen perspectef. Hj kan op afstand rondwandelen n een fyseke omgevng. Een eerste aanzet hertoe s het welbekende Street Vew van Google. [6.A] Mddels holografe hoeft emand net fysek ergens te zjn om toch aanwezg te zjn. Voorbeelden zjn o.a. vlegveldassstenten zoals op London Lutton en de New Yorkse vlegvelden [6.B]. Een persoon aan de andere kant van de wereld kan echter ook her lve op een podum verschjnen. Lnk 6.1 Hologram verwelkomt rezgers op vlegveld Newark. Anno 2013 zjn er veel vrtuele communtes waarn mensen de elkaar vaak verder net kennen hun kenns delen en elkaar helpen problemen op te lossen, zowel zakeljk als prvé. Dankzj alle draagbare devces heeft een gebruker voortdurend toegang tot zjn socale contacten en allerle nformate. Naast laptops, telefoons en tablets s dat al mogeljk va een contactlens 1 de verbonden s met een smart phone. [6.C] Wat s er al bnnen het fyseke vervoersdomen? Afhankeljk van het vervoermddel s restjd nu al als werktjd, studetjd, slaaptjd, socal tme (bellen, facebook, nternetten) of ontspannng te gebruken. De neuwste generate ntercty-trenen van de NS kent ver zones de eder verschllend zjn vormgegeven: een voor lezen, een voor werken, een voor ontmoeten en een voor loungen [6.D]. En een hotelbus gebrukt je slaaptjd als verplaatsngstjd. Fguur 6.6 Een hotelbus bedt de rezger een vervoermddel en slaapplek neen. Foto: PangeoTours. Fguur 6.5 Net van toepassng Engszns / beperkt van toepassng Mate waarn Net-vervoer past n de ver wereldbeelden. Redeljk van toepassng Goed van toepassng 1 Ze ook onder de eerste tekenen van de toekomst bj de ntellgente rezger n hoofdstuk Katern II Toekomstbeelden Vervoer Hoofdstuk 6 Net-vervoer 69

37 Wat s er al buten het vervoersdomen OLEDs (Organc Lght Emttng Dodes) maken full color, full moton-weergave op een plat vlak mogeljk zonder een achterlggende lchtbron nodg te hebben [6.1]. Wanneer OLED-paper als behang wordt gebrukt, kan het tevens als groot scherm denen [6.E]. Met een draagbare projector de oppervlaktes n touch screens verandert kan je op elke wllekeurge plek gegevens nvoeren. Een voorbeeld hervan s de Wearable Multtouch Projector van Mcrosoft. [6.F] Lnk 6.2 Overal je egen nvoerscherm projecteren. De Nederlandse rechtspraak heeft de werkeljkhed van vrtuele werelden met een vonns erkend: het wegnemen van een vrtueel masker ut een computerspel s als defstal veroordeeld. [6.2] Voor het volgen van een stude op topnveau hoef je net langer n de buurt van de gerenommeerde unversteten Harvard of MIT te wonen. Zj beden va de organsate edx grats onlne-onderwjs van topkwaltet en maken daarmee onder meer locateonafhankeljk studeren mogeljk [6.G]. Ook fysek aanwezg zjn voor het maken van examens s net meer overal verest. Referentes [6.1] qm425/01s/tollefsrud2.htm [6.2] Hoge-Raad/Neuws/Pages/ Afhandgmakenvanvrtueelamuleten maskerutspelrunescapesdefstal.aspx Meer weten? [6.A] [6.B] releases/2012/5/prweb htm [6.C] tech/augmented-realty-contactlenses html [6.D] ntroducte-neuwe-nterctydubbeldekker [6.E] world-of-tech/oled-wallpaper-to-spellthe-end-for-lght-bulbs [6.F] vdeo/default.aspx?d= [6.G] 70 Katern II Toekomstbeelden Vervoer Hoofdstuk 6 Net-vervoer 71

38 Een toekomstschets door TNO De rezger ontzorgd Mobltet n 2040 We zch een voorstellng maakt van de toekomst, denkt al snel aan auto s de net langer n de fle staan, maar de vlegen. Een boeende gedachte. Maar hoe reëel s de gedachte? Wat mogen de burger en het bedrjfsleven werkeljk verwachten aan veranderngen en verbeterngen op het gebed van mobltet? De vse van r. Leo Kusters, managng drector Mobltet bj TNO. Het peljaar: In 2040 zal de auto nog steeds gewoon rjden, vertelt Kusters. Maar zowel de auto als het gedrag van de mens n de auto zal anders zjn. We gaan zen dat de auto veel meer dngen zelf kan doen. De auto let bjvoorbeeld altjd goed op zonder moe te worden en voorkomt gevaarljke stuates. Het wegvervoer wordt utgerust met n car-systemen de onderlng en met sensorsystemen langs de route communceren. Ook n de aandrjvng zal veel veranderd zjn. In de stad s al het gemotorseerde verkeer bjvoorbeeld elektrsch aangedreven. Auto s worden gevoed door het zonnepaneel thus op het dak of door de brandstofcel n de gangkast. Het s echter de vraag of edereen dan nog over een egen auto beschkt. Naast de technek zal ook het gedrag veranderen. In 2040 woont zeventg tot tachtg procent van de bevolkng n steden, waar autobezt veel mnder noodzakeljk s. Naadloos We nog een auto heeft, ervaart dat de aanslutng met bjvoorbeeld de tren naadloos s geregeld. De auto kent de route naar het dchtstbjzjnde staton, gebrukt de velge en energevrendeljke doorstromng en vndt de beste parkeerplaats. Kusters durft technsch nog een stapje verder te gaan: De rezger dénkt alleen maar aan een afspraak de hj wl maken en de afspraak verschjnt automatsch n zjn agenda. Hj stapt n zjn auto de de endbestemmng al kent, en als de rezger te laat van hus gng zoekt het navgatesysteem alternatef vervoer. Zjn alle Outlook -agenda s van Nederland anonem aan elkaar geknoopt, dan gebeurt dat ook nog eens op bass van een bjna perfecte verkeersvoorspellng. Msschen een droombeeld. Maar wel een droombeeld van een naadloze res dat TNO samen met de overhed, het bedrjfsleven en unversteten steeds dchterbj brengt. Volgens Kusters gaan we de rezger ontzorgen met technek en ntegrale oplossngen. Door de decenna heen voorzet de auto n twee elementare behoeften: communceren en vrjhed om zch te verplaatsen. In Het Neuwe Werken komt dat sterk terug. De vertegenwoordger de voorheen om half negen op kantoor werd verwacht, beslut de bespaarde restjd Fguur B Mobltet n Afbeeldng: TNO. alsnog te gebruken voor een extra bezoek aan de klant. Msschen gaat hj zelfs n Amerka werken. Eens per twee weken naar kantoor s genoeg, zeker als communcatemddelen 24/7 beschkbaar zjn. Prnten n 3D s wat dat betreft een grote belofte, meent Kusters. In plaats van een artkel te bestellen en thus op het pakje te wachten, rolt het onmddelljk ut de prnter. Ook het goederenvervoer gaat mnder bewegngen maken de net noodzakeljk zjn. Op dt moment rjdt veertg procent leeg. In 2040 s dat voor een belangrjk deel opgelost. Doordat arbedskosten n goedkope landen relatef sterk stjgen, wordt het bovenden goedkoper om producten net meer van ver te halen maar dcht bj de afzetmarkt te produceren. Open standaarden Indvdueel vervoer s n 2040 net zo velg als groepsvervoer. Voertugen zjn zo slm dat ze net alleen de nzttenden beschermen, maar ook fetsers, voetgangers en de omgevng. Gedstrbueerde systemen op bass van open standaarden, met groot zelfoplossend vermogen en oog voor de menseljke maat regelen het verkeer. Kusters: Bj alles wat we doen draat het om dre vragen: wl de maatschappj het, s het technsch mogeljk en verantwoord en s het te organseren? Ludt het antwoord dremaal ja en met zunger, velger en comfortabeler mobltet s dat zeker het geval dan spreek je met recht over technologsche voorutgang. Daarmee begonnen we n 1931 toen TNO werd opgercht, dat doen we vandaag en daarmee gaan we tot ver na 2040 gewoon door. 72 Katern II Toekomstbeelden Vervoer Een toekomstschets door TNO 73

39 u 2040 Mark Vervoer n Schaarste Samen de mpact van mobltet op de leefomgevng beperken Vandaag moet Mark vanut Almelo naar Breda voor een conferente. Zal hj de auto nemen of met de tren gaan? Een snelle blk op zjn mobltetscoach geeft het antwoord: de concentrate fjnstof n de lucht s hoog. Hj neemt de tren. Dertg jaar geleden had hj er net opgelet, maar nu zjn vrouw chronsche astma bljkt te hebben door de luchtvervulng van vroeger denkt hj daar wel anders over. Tevens zjn de kosten van een rt met zjn auto onder deze omstandgheden hoog. Als lefhebber van old tmers koestert hj nameljk zjn Toyota Prus ut Een dure hobby s dat tegenwoordg wel. Aangezen zjn Prus naast de elektrsche aandrjvng ook nog een ouderwetse verbrandngsmotor heeft mag hj er de stad net mee n. Hj heeft daarom een garagebox aan de rand van de stad moeten huren. Aan de vrjstellng op motorrjtugenbelastng voor old tmers heeft hj ook nets meer. De s bj de neuwe berekenng van de externe kosten afgeschaft, terwjl de rekenng voor een rtje met een zware auto als deze, al s het maar kort, aardg oploopt. Maar ja, je moet ets over hebben voor je hobby. u 2040 Sophe Sofe s n een spannende strjd verwkkeld met haar collega s: we van hen zal aan het end van deze maand door zjn doen en laten de klenste footprnt op zjn leefomgevng hebben gemaakt? Sofe maakt een goede kans. Gezen haar hekel aan rezen s zj verhusd naar één van de vaste wonngen ut de bedrjfspool, van alle gemakken voorzen en dcht bj een regonale kantoorlocate. Afspreken doet ze het lefst op kantoor, thus of vrtueel. Maar ook dan veroorzaakt ze effecten op de leefomgevng. Zo bljkt haar jongste collega de rondtrekt n zjn mn-van een geduchte concurrent vanwege zjn mnmale rumtegebruk! Nog twee dagen werken en dan weet ze het Box 7.1 Op stap met Mark en n compette met Sofe bnnen Vervoer n Schaarste. 74 Katern II Toekomstbeelden Vervoer Fguur Vervoer n Schaarste. 101 Hoofdstuk 7 Vervoer n Schaarste 75

40 Kernschets Vervoer n Schaarste Kenmerken van het vervoersconcept Externe kosten van mobltet kunnen per moment en locate varëren en worden dynamsch bepaald en doorberekend n de prjs van een verplaatsng. Mobltet wordt teruggedrongen wanneer de schadeljk s. Een mobltetscoach helpt de rezger nzcht te krjgen n de kosten van mobltet en op deze kosten te besparen. Paradgma shft t.o.v. nu Geen onbeperkte mobltet: de omvang van mobltet s afhankeljk van de schadeljke effecten op grondstoffen, de volksgezondhed of leefomgevng. Superntellgente Vervoer en resources worden effcënt gebrukt, onder meer door het combneren van verplaatsngen en samenwerkng tussen vervoermddelen. Er wordt nvullng gegeven aan persoonljke verplaatsngsbehoeften van rezgers bnnen de context van wsselende schaarse elementen. Bouwstenen achter dt toekomstbeeld q Keuzevrjhed q Velghed q Betalen naar gebruk q Op maat q Zelforgansate q Smart agent q Datakoppelng q Open data q Ambant ntellgence, augmented realty, ubqutous computng q Energe en aandrjvng vervoermddelen Vervoer n Schaarste Vervoer vormt de smeerole voor onze samenlevng. Zj faclteert actvteten de bjdragen aan het welzjn en de welvaart van mensen en bedrjven en van Nederland als land. Tegeljkertjd zet vervoer welzjn en welvaart onder druk door beslag te leggen op rumte, tjd, fnancële mddelen, grondstoffen en hulpbronnen. Ook beïnvloedt mobltet de volksgezondhed, de socale velghed en de kwaltet van de fyseke leefomgevng 1. In 2040 overheersen de schadeljke effecten van vervoer de posteve effecten. Daarom dwngen overheden va wet- en regelgevng af dat de externe kosten voor het tegengaan van schadeljke effecten van vervoer worden doorberekend n de prjs van een verplaatsng. Zo maken zj personen en organsates ndrect bewust van hoe hoog de schadeljke effecten van vervoer zjn en stuurt zj op het gebruk. Het door burgers gewenste recht op mobltet wordt daarmee n perspectef geplaatst ten opzchte van het recht op een gezonde leefomgevng. Mobltet wordt teruggedrongen wanneer de schadeljk s. Door het doorberekenen van de externe kosten s de prjs van een verplaatsng fors gestegen. Daardoor s mobltet de facto schaarser geworden, ongeacht of je een egen vervoermddel bezt of net. Iedere rezger betaalt naar rato van gebruk mee aan het verbeteren van de leefkwaltet. De vervuler betaalt, en dat op maat. De overhed zet er op toe dat de nkomsten ut doorberekenng van de externe kosten goed worden besteed. Een deel ervan s bestemd voor het belonen en stmuleren van gewenst mobltetsgedrag. Het grootste deel wordt utgegeven aan het voorkomen of tenet doen van schadeljke effecten en het opheffen van externe knelpunten. Het doorberekenen van de externe kosten s een grote utdagng. Door veranderend gebruk, weersomstandgheden en beschkbaarhed verschllen de externe kosten per moment. Daarnaast varëren de omstandgheden per gebed: het verschl tussen stad en platteland kan groot zjn. Per locate wordt de prjs van een verplaatsng daarom dynamsch bepaald. Sensoren ut de omgevng verstrekken de nput hervoor. De nfrastructuur communceert deze varabele prjs naar rezgers, vervoermddelen en regelsystemen. Een mobltetscoach verzamelt voor een rezger de nformate voor het traject van de (voorgenomen) verplaatsng. Deze smart agent maakt de prjsnformate, samen met wat de verplaatsng naar verwachtng n tjd en fyseke 1 Voor de kwaltet van de leefomgevng zjn onder meer het geludsnveau en nveau van utstoot van emsses zoals fjnstof en CO 2 van belang. Fguur 7.2 De mobltetscoach plaatst de schadeljke effecten van een verplaatsng van een rezger n verhoudng tot de van kennssen. 76 Katern II Toekomstbeelden Vervoer Hoofdstuk 7 Vervoer n Schaarste 77

41 actvtet kost, nzchteljk. Tevens plaatst de mobltetscoach de schadeljke effecten van de verplaatsng voor de persoon n een groter geheel: bjvoorbeeld als percentage van zjn jaarljks gemddeld geproduceerd gelud of n verhoudng tot verplaatsngen door kennssen. De rezger geeft daarbj aan wat hj belangrjke parameters vndt. De mobltetscoach geeft op bass van prjsvoorspellngen een suggeste voor de maner van rezen. Zo helpt de mobltetscoach bj het nperken van schadeljke effecten. Overheden stmuleren mensen om vervoermddelen n gebruk te delen en verplaatsngen te combneren. Schone vervoermddelen geneten de voorkeur. Over hun gehele lfe cycle hebben zj een mnmale footprnt op de omgevng. Daarbj werken de vervoermddelen onderlng samen om externe schadeljke effecten te beperken. Schone vervoerswjzen krjgen dan ook voorrang op wjzen met een grotere belastng op de omgevng. Intellgente onderdelen bnnen Vervoer n Schaarste Bnnen Vervoer n Schaarste s elke vervoerswjze toegestaan, mts zj aan de (lokale) regelgevng voldoet: fysek en vrtueel, ndvdueel en collectef, unmodaal en multmodaal, over korte en over langere afstand. De totale kosten varëren sterk per vervoerswjze. Tabel 7.1 schetst de functes van ntellgente onder delen van het vervoerssysteem n relate tot dt vervoersconcept. Een ntellgent vervoermddel past zjn rjstjl aan aan het soort schaarste dat op dat moment en voor de omgevng de grootste externe kosten met zch meebrengt. 2040: Vervoer n Schaarste n de praktjk Hoe houd k mjn mobltetsscore zo laag mogeljk? Dat s elke dag weer de utdagng. De onderlnge compette bnnen bedrjven en kennssenkrngen s groot. Naast het besparen van kosten s het ook om de wnst te doen: een goede reputate en af en toe een boodschappenpakket met producten ut de egen streek. Het s een grote utdagng om de meest voordelge verplaatsngsopte te achterhalen. De nfrastructuur en vervoermddelen passen zch nameljk aan aan de wsselende omstandgheden, zoals fledruk, luchtkwaltet en energeverbruk. Daarom s net rum van tevoren met zekerhed te bepalen hoeveel een verplaatsng daadwerkeljk gaat kosten. Wanneer bjvoorbeeld de geludsnormen n een gebed worden overschreden, wordt de toegang tot het gebed beperkt en daarmee duurder. Je mobltetscoach ondersteunt jou als rezger n de utdagng om schadeljke effecten van je verplaatsngen n te schatten. Transport van levensmddelen heeft voorrang op personen. In extreme gevallen moet je thus bljven omdat de nfrastructuur vol s en de prjs te hoog s geworden. Anderzjds betaal je nauweljks voor een element dat op dat moment net schaars s. Vanwege de gestegen kosten verplaats jj je mnder vaak over lange afstand. Bnnen je rego maak je veel gebruk van collectef vervoer of de fets. Al s de fets dankzj de fetsfles net zonder meer het beste alternatef. Wel verlaag je door te fetsen je mobltetsscore: de bjdrage aan je gezondhed door fyseke nspannng wordt als postef effect gewaardeerd! Een verdere verlagng van je score berek je door je verplaatsngen te combneren met het doen van boodschappen voor jezelf en je buren. Intellgente vervoermddelen werken samen om zch effcënt te verplaatsen, bjvoorbeeld door platoonng (het rjden n trentjes) waardoor zj mnder energe verbruken t.o.v. alleen rjden. Opvolgers van LnkedIn en Google Lattude koppelen ndvduele agenda s om mogeljkheden tot samenrezen of tot het meegeven van goederen te dentfceren en te coördneren. Een mobltetscoach, een smart agent applcate, geeft een rezger nzcht n de dynamsche n- en externe kosten de een verplaatsng met zch mee brengt. De omgevng en nfrastructuur bepalen de hoogte van de externe kosten van dat moment. Herbj kjken zj onder andere naar de weersomstandgheden en het (verwachte) gebruk. In navolgng daarvan kunnen zj zch aanpassen om schadeljke effecten tegen te gaan. Tabel 7.1 De functe van ntellgente onderdelen bnnen Vervoer n Schaarste. Fguur 7.3 De mobltetscoach helpt de meest voordelge verplaatsngsopte te achterhalen. 78 Katern II Toekomstbeelden Vervoer Hoofdstuk 7 Vervoer n Schaarste 79

42 Jouw socale contacten n de buurt zjn daardoor ook versterkt. Betalng van je verplaatsng en bjhouden van je score gebeurt on the fly. Sterk vervulende vervoermddelen ze je overgens nauweljks meer. Door de hoge kosten zjn zj onbetaalbaar geworden. Daarbj doet het emands reputate geen goed, ook al laat hj anderen meerezen. Belanghebbenden Het effect dat Vervoer n Schaarste beoogt, vraagt om een collecteve aanpak waarn overheden, bedrjven, kennsnstellngen, maatschappeljke organsates en ndvduen samenwerken. De overhed heeft een vse neergelegd hoe met schaarste om te gaan. Zj creëert als procesregsseur de randvoorwaarden en kaders daarvoor en zet toe op nalevng. Daarnaast geeft zj als werk- en opdrachtgever het goede voorbeeld. Collecteve aanpak Bedrjven beden producten en densten aan de anderen ondersteunen om zch bnnen de wet- en regelgevng te verplaatsen. Zj brengen onder meer de mobltetscoaches op de markt en zorgen samen met kennsnstellngen voor de toepassng van ntellgente n de onderdelen van het vervoerssysteem. Als werkgever beden zj, net als alle werkgevers, hun werknemers faclteten om met de varabele schaarste om te gaan. Burgers hebben behoefte om zch te verplaatsen, lefst zo vrj mogeljk. De één zet beperkngen rond verplaatsng als een last, een ander just als utdagng. Groepen de met de leefomgevng begaan zjn, dwngen transparante en verantwoordng af van bedrjven en overheden over de wjze waarop zj met de schaarse elementen omgaan. Burgers krjgen bj het maken van hun keuzes voor verplaatsngswjze hulp van maatschappeljke organsates. De geven voorlchtng over de schadeljke effecten van verschllende optes en over hoe een burger met beperkng van de effecten toch mobel kan zjn. Randvoorwaarden Utgangspunt voor Vervoer n Schaarste s dat er n 2040 sprake s van schaarste aan rumte, tjd, fnancële mddelen, grondstoffen en of hulpbronnen. Vervoer n Schaarste s een maner om met de schadeljke effecten van verplaatsngen op de schaarse elementen om te gaan. Daarbj s utgegaan van een aantal randvoorwaarden. De wet- en regelgevng ten aanzen van beperkng van schadeljke effecten moet voor bedrjven en personen dudeljk zjn en net steeds veranderen. Het s van belang dat mensen en organsates weten waar ze aan Fguur 7.4 Mensen combneren hun egen vervoer met dat van goederen. Foto: Pchugn Dmtry / Shutterstock.com. toe zjn. De wet- en regelgevng moet tevens zjn ngebed n de omgevng en nfrastructuur, zodat de daarop kunnen sturen. Daarnaast s de beschkbaarhed van voldoende en robuuste bandbreedte essenteel om de toename n datacommuncate als gevolg van onderlnge afstemmng tussen ntellgente onderdelen van het vervoerssysteem te ondersteunen. Regelgevng ngebed n de omgevng Vervoer n Schaarste en goederenvervoer Het doorberekenen van de externe kosten van mobltet geldt net alleen voor personenvervoer maar ook voor goederenvervoer. Daarom combneren mensen het vervoer van consumpteartkelen en persoonljke egendommen zoveel mogeljk met hun egen verplaatsngen. Het eerder genoemde boodschappen doen voor de buren s daar een voorbeeld van. In het volgende hoofdstuk wordt een andere nvullng voor ad hoc vervoer van persoonljke goederen geschetst n LnkedIn voor goederen (p.96). In de schets Geen mens n beeld (p.89) worden goederen van bedrjven ut de rego va centrale loodsen rchtng endconsumenten verspred. Een beperkte nvullng hervan s de terugkomst van de SRV-wagen 2 n het straatbeeld. Wanneer mensen net thus zjn levert de SRV-wagen hun bestellng af n een klus aan hus. Personen en goederen zjn bnnen het vervoersconcept Vervoer n Schaarste elkaars concurrent als het gaat om gebruk van schaarse elementen. Daarmee drjven zj op sommge tjdstppen 2 Een SRV-wagen s een rjdende supermarkt. onderlng de prjs van verplaatsngen op. Zoals n de beschrjvng van het concept reeds s aangegeven hebben goederen de n prmare levensbehoeften voorzen n momenten van (pek)drukte voorrang op mensen. Vervoer n Schaarste per wereldbeeld Vervoer n Schaarste appelleert aan een collectef bewustzjn van de mpact van menseljk handelen op de omgevng. Een collectef besef van schaarste, evenals van de noodzaak tot nperkng van schadeljke effecten, s een randvoorwaarde voor het slagen van het vervoersconcept. Fguur 7.5 geeft voor de ver wereldbeelden ut hoofdstuk 2 weer n welke mate en waarom Vervoer n Schaarste nvullng kan geven aan de verplaatsngsbehoefte n dat wereldbeeld. In het katern Toelchtng en Verantwoordng (V) s per wereldbeeld utgewerkt hoe het vervoersconcept verder ngevuld kan worden. Dat Vervoer n Schaarste net van toepassng s bnnen de wereldbeelden Indvduele Welvaart en Zelfvoorzenende Eenhed (ze fguur 7.5) wl net zeggen dat schaarste geen rol speelt bnnen de wereldbeelden. Door geldgebrek kunnen bnnen Indvduele Welvaart degenen de net bj kunnen bljven n deze maatschappj vervoer als schaars ervaren. Bnnen de Zelfvoorzenende Eenhed kan er gebrek zjn aan bepaalde mddelen. Eventuele schadeljke effecten van een verplaatsng de drect zchtbaar zjn voor jezelf of anderen worden door het zelfcorrgerend vermogen van de klene gemeenschap bjgestuurd. 80 Katern II Toekomstbeelden Vervoer Hoofdstuk 7 Vervoer n Schaarste 81

43 Indvduele Welvaart Bnnen Indvduele Welvaart lgt de nadruk op het ndvdu, welvaart, luxe en wnst. Er zjn wereld wjde stromen van goederen en mensen, waarbj de overhed weng beperkngen oplegt. Dt staat haaks op het dee achter Vervoer n Schaarste. Er s geen nadrukkeljke partj de doorberekenng van de externe kosten van vervoer afdwngt. ndvdu Zelfvoorzenende Eenhed Een centrale overhed speelt een mar gnale rol n dt wereldbeeld. Op het gebed van vervoer stelt zj geen beperkngen. Dt staat haaks op het dee achter Vervoer n Schaarste. Aangezen nwoners voor hun verplaatsngen over korte afstand voor een egen vervoermddel en energevoorzenng zorgen s er geen sprake van een mechansme om de externe kosten door te berekenen n de prjs van een ndvduele verplaatsng. De densten van een mobltetscoach komen bnnen een gebed met zeer be - perkte afmetngen net echt tot zjn recht. Fguur 7.5 Net van toepassng Engszns / beperkt van toepassng (nter)natonaal lokaal Mate waarn Vervoer n Schaarste past n de ver wereldbeelden. Wereldwjd Bewustzjn + Wereldwjd Bewustzjn appelleert net als Vervoer n Schaarste aan een collectef bewustzjn ten aanzen van leefbaarhed. + De overhed stuurt nadrukkeljk op een gezond leefklmaat. Krachtge Rego = Geesteljke en lchameljke gezondhed van personen zjn belangrjk bnnen dt wereldbeeld. Vervoer n Schaarste ondersteunt dat. De strenge omgevngsrestrctes voor economsche ontwkkelng zjn echter net zozeer ngegeven door een centrale overhed, als wel dat burgers de kwaltet van hun leefomgevng beschermen. Redeljk van toepassng Goed van toepassng collectef Wat s er al op klene schaal? Vervoer n Schaarste s nog geen realtet. Wel zjn verschllende onderdelen van het vervoersconcept nu reeds zchtbaar bnnen en buten het vervoerdomen. Ter llustrate een aantal voorbeelden aan de hand van de bouwstenen ut hoofdstuk 3 en ntellgente onderdelen van een vervoerssysteem ut hoofdstuk 4. Wat s er al bnnen het vervoersdomen? Schadeljke effecten op rumte en leefomgevng worden door beled en regelgevng al deels ngeperkt. Denk maar aan de mleuzones en euronormerng voor vrachtauto s (t.b.v. handhaven van luchtkwaltet) en het beled voor parkeervergunnngen en venstertjden voor bevoorradng van wnkels (t.b.v. verlchten van rumtedruk en verhogen van verkeersvelghed). Overgens spelen Orgnal Equpment Manufacturers (OEMs) herop n. Zo kan je met een Opel Ampera (full hybrd 3 ) je dageljkse rtjes elektrsch rjden, terwjl je voor langere afstand de range extender 4 gebrukt [7.A]. Je kan er echter n andere stuates ook voor kezen om bewust nog net elektrsch te rjden en dat te bewaren tot n een mleuzone. Internatonale trenoperators werken met modellen de externe effecten meenemen. Daarbj s het overgens nog net gelukt om alle aspecten mee te nemen. De nadruk lgt nu met name op mleu en nog nauweljks op socale (on)velghed en de econome. Enkele werkgevers geven hun werknemers de rumte om hun egen vervoerswjze te kezen door hen een mobltetsbudget.p.v. standaard een lease auto aan te beden. IBM en Yacht zjn her voorbeelden van. End 2012 s het project Schoon Rjden Haaglanden gestart, waarbnnen op ntatef van Semens een tental bedrjven schoon rjden promoten. Vraaggestuurde mobltet met behulp van een mobltetsmanager n plaats van vast gebruk van persoonsgebonden lease auto s staat daarbj centraal. Densten als Moblty Mxx [7.B] en XXImo [7.C] spelen herop n met een mobltetspas. Gebruk van de denst s nu nog veelal voorbehouden aan zakeljke ondernemngen. 3 Bj een full hybrd auto worden de verbrandngsmotor en de elektrsche motoren zodang gekoppeld, dat het energeverbruk wordt gemnmalseerd. Het systeem zorgt ervoor dat bj het optrekken de elektromotor de voorstuwng voor zjn rekenng neemt en de verbrandngsmotor na het optrekken bj een bepaalde snelhed de voortstuwng overneemt. Bj het remmen wordt de energe de vrjkomt opgeslagen n de batterj. Later kan deze energe weer worden gebrukt. [7.1] 4 Een range extender s een compacte benznemotor de de elektromotor bjstaat bj de aandrjvng met als doel de acteradus van het vervoermddel te vergroten. 82 Katern II Toekomstbeelden Vervoer Hoofdstuk 7 Vervoer n Schaarste 83

44 Wat s er al buten het vervoersdomen? Dverse keurmerken proberen de consument bewust te maken van de mpact van een product of denst op people en planet. Herbj kan je denken aan ecologsche footprnts, zoals de CO 2 - en water-footprnts, aan eco- en far trade-labels voor voedsel en consumentenartkelen, en aan het energelabel voor wonngen. Met de CO 2 -certfcaten voor de ndustre wordt voorgesorteerd op het nternalseren van externe kosten. Referentes [7.1] watshybrde.html Meer weten? [7.A] Ampera/eBrochure.aspx [7.B] [7.C] 84 Katern II Toekomstbeelden Vervoer Hoofdstuk 7 Vervoer n Schaarste 85

45 Een bespegelng op de toekomst door KIVI NIRIA Ingeneurs n 2040 Het bjzondere van ngeneurs s dat zj een toekomst creëren waar nog geen vraag naar s. Het eerste ant-blokkeersysteem (ABS), ter voorkomng dat welen blokkeren tjdens het remmen, werd n 1929 bedacht voor de luchtvaart. Het werd n 1970 voor het eerst geïntroduceerd n een producte-auto en snds 2007 s ABS n de Europese Une verplcht voor neuwe auto s. De autogordel (1956) deed er bjna 30 jaar over om verplcht te worden n de auto, maar werd al eerder op grote schaal vrjwllg gebrukt. In 1995 kwam satelletnavgate offceel beschkbaar voor de cvele markt. Op dt moment s het eerder de vraag hoevéél GPS-navgatesystemen er n een auto ztten dan òf er eentje nzt. Het Amerkaanse leger begon overgens n 1967 al met het ontwkkelen van onze hudge GPS. Het bljkt wel: de doorlooptjd van nnovates s vaak lang. Dat s ook de reden dat het jaartal 2040 voor de hudge ngeneur al heel dchtbj s. Waar ngeneurs nu aan werken, zjn de dngen waarvan je een redeljke kans hebt dat ze n 2040 massaal toegepast worden. De meeste mpact valt te verwachten van autonoom rjden. Daar wordt wereldwjd hard aan gewerkt en het s de verwachtng dat halverwege het volgende decennum autonome voertugen de weg opgaan. Eerst samen met net autonome voertugen, later kan alles autonoom gaan rjden. Technsch s al veel mogeljk al zjn er nog enkele hordes te slechten. Mobele dataverbndngen moeten bjvoorbeeld worden verbeterd tot 4G kwaltet om de sterk groeende data de een modern voertug laat rjden ook tussen voertug en cloud ut te wsselen. Door kenns van de omgevng en de plannen van andere voertugen te combneren gaan we effcënter, velger en comfortabeler rjden. Stereo camera s, weg-voertug communcate, voetgangerdetecte, en grote, varabel n te rchten nformateschermen tot en met apps de je telefoontje even utstellen als je op het verkeer moet letten. Het s er allemaal al en het wacht op massale ntroducte. Technologe moet wel aansluten op de wensen van de gebrukers en afstemmng met de mensen de zch wllen verplaatsen wordt steeds belangrjker naarmate de technologe meer taken van de bestuurder overneemt. Naast het fyseke weggedrag zal het voertug steeds vaker zelf gedrag gaan vertonen. En daar loopt wel eens wat ms. Mengeen s door zjn navgatesysteem wel eens op een onnavolgbare wjze omgeled. Proeftunen zoals n Nederland op de snelweg bj Helmond 1 zjn daarom essenteel. Het levert een schat aan technsche en gebrukersnformate op en het leert de samenlevng wat de hudge stand der technek s. 1 De snelweg A270 tussen Endhoven en Helmond wordt gebrukt als proeftun voor elektrsche voertugen en slm transport. Onderzoeknsttuut TNO, de Technsche Unverstet Endhoven (TU/e) en de auto-ndustre gebruken de snelweg A270 om onderzoek te doen naar het rjgedrag van automoblsten en het concept van connected cars, voertugen de met elkaar n verbndng staan. [A] Fguur C Ingeneurs werken vandaag aan de praktjk van morgen. Proeftunen zoals op de snelweg bj Helmond zjn essenteel Dt draagt bj aan maatschappeljke acceptate en het belang dat de samenlevng hecht aan het aanpassen van ons mobltetssysteem. Deze acceptate zal n hoge mate de ntroductesnelhed bepalen van autonome technek of de nu een tren of een auto bestuurt. Toch s het dudeljk dat de bestuurder zjn langste tjd heeft gehad. De gaat andere dngen doen dan op de weg, rals of lucht te letten. Rest de vraag waar ngeneurs n 2040 n de mobltetssector mee aan het werk zjn. Hopeljk met ets waar we nu helemaal net aan denken. Energe- en materaal-effcency lggen voor de hand en waarschjnljk ook de zaken voor (communcate met?) de voormalge bestuurders. Ing. Martn van Perns Presdent Konnkljk Insttuut Van Ingeneurs KIVI NIRIA Referentes [A] proeftun-a Katern II Toekomstbeelden Vervoer Een bespegelng op de toekomst door KIVI NIRIA 87

46 Aanvullende schetsen voor vervoer Tjdens de verkennng zjn veel deeën aangedragen over hoe personen- en goederenvervoer er n de toekomst ut kunnen zen. Ter aanvullng op de dre concepten voor personenvervoer ut de voorgaande dre hoofdstukken worden her dre deeën voor goederenvervoer kort aangestpt: Geen mens n beeld, Goederen vervoer aan het zcht onttrokken en LnkedIn voor goederen. Intellgente vracht speelt daarbnnen een belangrjke rol. Naast de schetsen n dt hoofdstuk zjn aan vullende deeën over goederenvervoer n de toe komst onder meer te vnden n het Logstek jaar boek 2012 [8.1]. Daarn geven verladers en logs teke experts mede aan de hand van de wereld beelden ut hoofdstuk 2 van deze publcate hun vse op de toekomst van de logstek. Ook de Raad voor de leef omgevng en nfra structuur staat n haar n 2013 verwachte adves De logsteke kracht van Nederland stl bj ontwk kelngen bnnen de logstek tot Ter afslutng van dt hoofdstuk trekt de schets Mobltetscredts het vervoersconcept Vervoer n Schaarste een stap verder door. Tabel Intellgente vracht communceert actef over zjn resbestemmng en de condtes waaronder vracht vervoerd moet worden. Hj kan met regelsystemen de route en het te gebruken vervoermddel afstemmen om op tjd op de plek van bestemmng aan te komen. Met het vervoermddel stemt hj de condtes en endpunt van het traject af. Functe Intellgente vracht. 88 Katern II Toekomstbeelden Vervoer Geen mens n beeld In 2040 vnden endproducten zelfstandg hun weg naar de endgebrukers. Dankzj autonome vervoermddelen, robots en functes als trackng & tracng komt er geen mens meer te pas aan het verplaatsngsproces van goederen. Ook bj de logsteke plannng van vervoer ontzorgt technologe de mens: smart agents stemmen namens verladers, vervoerders en afnemers met elkaar af waar, wanneer en hoe een bestellng wordt opgehaald en afgeleverd. De mens als onbetrouwbare en vertragende factor s er tussen ut. De trgger voor Geen mens n beeld lgt bj de veranderde behoefte van endconsumenten. Zj wensen producten op maat: geen massaproduct maar een product specfek naar hun ndvduele wensen. Realsate van een toekomstbeeld van Csco over wnkelen [8.2] bleek een belangrjke stap: kledng kopen waarbj een camera je maten scant en een scherm n de wnkel toont hoe de kleren staan. Her vandaan was het slechts een klene stap om de bestellng vanut hus of onderweg onlne te doen. Voor dageljkse benodgdheden Fguur 8.1 Robots nemen een belangrjke plek n bj het verplaatsen van goederen. Fguur 8.2 Een hoge beladngsgraad, maar net te hoog. Foto: Kobby Dagan / Shutterstock.com. wl een consument net meer op stap hoeven. Hj heeft geen zn om met boodschappen te slepen. Door de ontwkkelng s de retaler als fysek overdrachtspunt van goederen naar endconsument vrjwel verdwenen. Eén schakel ut de transportketen anno 2013 wordt op de maner overgeslagen. Naast producten op maat vraagt de veelesende afnemer om bezorgng op een maner en tjd de hem utkomt. Hj kan het zelf gaan ophalen, maar hj kan het ook va de postronde of een drecte één-op-één verbndng laten brengen waar hj wl: bj hem thus, op het bedrjf, of waar het hem handg ljkt al dan net tegeljkertjd met elders bestelde producten. De afnemer bepaalt daarmee de randvoorwaarden voor het Hoofdstuk 8 Aanvullende schetsen voor vervoer 89

47 vervoer van voor hem bestemde producten. Aan de producenten, verladers en vervoerders de schone taak om her nvullng aan te geven. En hoe meer rumte de klant overlaat aan de leverancer (bjvoorbeeld het preceze tjdstp van leverng), hoe makkeljker het s om tot een hoge beladngsgraad van vervoermddelen te komen. Commercële denstverleners op het gebed van vervoer zjn op de gewjzgde vraag naar goederenvervoer ngesprongen door hun denstenpakket aan te passen. Daarbj zjn trackng & tracng van de goederen belangrjk. Meteen vanaf de productelocate s er mmers een grote dverstet n aard en verspredng van leverngsbestemmngen. Naar gelang de wensen van de klant (bjvoorbeeld snel, goedkoop of mleuvrendeljk) kunnen verschllende modalteten worden ngezet. Denstverleners combneren zoveel mogeljk goederen om kosten te beperken. Half beladen of bjna lege vervoermddelen komen nog slechts ncdenteel voor. Dt kan omdat betrokken partjen data en nformate met elkaar delen. Overgens kan dat ook tot het spltsen van ladngen leden om vervoermddelen af te vullen. Daarnaast worden het afleveren van producten en het ophalen van andere goederen, zoals te recyclen materalen, zoveel mogeljk gecombneerd. (Stads)dstrbutecentra spelen een grote rol bj het realseren van de hoge gemddelde beladngsgraad van vervoermddelen. Ook smart agents zjn crucaal bnnen Geen mens n beeld: zj voeren de afstemmng en plannng ut voor optmalsate van de logsteke stromen 1. 1 Elke speler n de vervoersketen wordt door (mnstens) één agent vertegenwoordgd. Deze agent voert namens de speler bnnen door hem gestelde randvoorwaarden onderhandelngen over het vervoer van een ladng goederen. Onderlng vertrouwen tussen de achterlggende partjen s opgebouwd door dt eerst bnnen een gesloten omgevng te doen plaatsvnden. De smart agents kjken over supply chans, sectoren en tradtonele werkwjzen heen om een optmale combnate te vnden. Zj gebruken actuele nformate vanut de ntellgente omgevng om de vervoermddelen te kezen en de routes samen te stellen. Smart agents zjn daarmee de opvolgers van de Cross Chan Control Centers 2 ut de eerste decenna van de 21 e eeuw en synchromodaal vervoer 3 s volledg ngeburgerd. Dankzj autonome vervoermddelen wordt het transport net meer gehnderd door rj- en rusttjden. Herdoor kan de nfrastructuur ook beter worden benut. Intellgente n het vervoermddel en n de omgevng zorgt voor bewakng van goede omstandgheden van transport van een bepaald product: verles door bederf of schade tjdens transport s sterk teruggedrongen. Ten slotte zorgen robots voor het pakken dan wel plaatsen van een product op de juste plek n de dstrbutecentra en op de plaatsen van bestemmng. Randvoorwaarden Twee randvoorwaarden voor deze schets van goederenvervoer zjn: Er s voldoende onderlng vertrouwen n de markt om nformate over te verplaatsen ladng met andere partjen te delen. 2 Cross Chan Control Centers zjn regecenters van waarut meerdere supply chans gezamenljk gecoördneerd en geregsseerd worden. [8.3, p.15] 3 Bj synchromodaal vervoer kunnen alle vervoerswjzen flexbel worden ngezet op bass van samenwerkng tussen modalteten [...]. Afhankeljk van de esen van de verlader en de actuele beschkbare capactet van modaltet en nfrastructuur wordt gebruk gemaakt van water (bnnenvaart of shortsea), spoor, lucht en of weg. [8.4, p.14] Er s een goede ICT-nfrastructuur tussen de verschllende partjen aanwezg. Daarbj vormen de druk op logsteke kosten en relatef hoge prjs van vervoer de achterlggende context voor deze vorm van goederenvervoer. Wat s er al op klene schaal? Welke hudge toepassngen zjn een opmaat voor Geen mens n beeld? Het bagage afhandelngssysteem van Vanderlande Industres op Schphol s een voorbeeld van ntellgente op lokaal nveau. Het systeem regelt de afhandelng zelf. Robots als hulp n de hushoudng kunnen objecten aannemen, vastpakken, verplaatsen en wegzetten. [8.A] Fguur 8.3 ARMAR, de keuken hulp, kan breekbare objecten zoals eeren vastpakken en verplaatsen. Foto: Met dank aan Karlsruhe Insttute of Technology. Lnk 8.1 ARMAR aan het werk. Op de Maasvlakte verplaatsen op het terren van ECT autonoom rjdende wagens de contaners. [8.B] Fguur 8.4 Automated guded vehcles op het ECT terren Euromax. Foto: ECT. De transportsector maakt al veelvuldg gebruk van plannngssoftware. Transport wordt al op veel plaatsen gecombneerd. Denk maar aan (zee)contanerschepen en goederentrenen de contaners van verschllende verladers vervoeren. Stadsdstrbutecentra zoals de bj Utrecht [8.C] bundelen goederenvervoer van verschllende verladers naar de bnnenstad. Voor het gecombneerde vervoer rchtng centrum wordt onder meer gebruk gemaakt van de Cargohopper [8.D]. Dt vervoermddel s n zjn afmetngen aangepast voor gebruk n de Utrechtse bnnenstad. ECT faclteert met haar European Gateway Servces bundelng en herverdelng van contanervervoer over partjen en ketens [8.E]. De resultaten van een eerste plot met synchromodaal transport op de corrdor Rotterdam Moerdjk Tlburg zjn veelbelovend [8.5]. 90 Katern II Toekomstbeelden Vervoer Hoofdstuk 8 Aanvullende schetsen voor vervoer 91

48 Goederenvervoer aan het zcht onttrokken Goederen verplaatsen zch ogenschjnljk onzchtbaar. Boven het maaveld ze je ze net: de rumte s voorbehouden aan mensen en andere zaken de behoefte hebben aan butenlucht en daglcht. Onder de grond s een extra wereld gecreëerd waarn goederen zch zonder tussenkomst van mensen verplaatsen. De druk op beschkbare rumte en de toegenomen esen voor een gezond leefklmaat vormen twee belangrjke aanledngen voor de herneuwde nteresse n gebruk van de ondergrond. De kaart voor dt neuwe netwerk lag er al: de bovengrondse snelwegen ut Goede berekbaarhed van ndustregebeden en bedrjventerrenen zat daarn ngebakken. In 2040 zjn de hoofdaders ut het snelwegennetwerk voorzen van extra banen. Dt keer als ondergrondse tunnel t.b.v. vrachtvervoer mddels autonome vervoermddelen. Conflcten en ongelukken tussen personen- en vrachtvervoer doen zch daardoor net meer voor. Een wnstpunt voor bede! Bovenden s het vrachtvervoer net meer onderhevg aan klmaatfactoren. Noot meer n de fle door js of mst. Voor gevaarljke goederen zjn er specfeke tjdvensters. Ter verhogng van de velghed en voor het onderhoud en het verhelpen van verstorngen s het hoofdnetwerk dubbel utgevoerd met onderlnge verbndngen en overslagpunten. Het verkrjgen van de benodgde vergunnngen en de aanleg gngen snel: met overheden als egenaar waren er geen ontegenngsproblemen of bezwaren van bovenwonenden. Ook kon het juste deptenveau van ondergrondse borngen Fguur 8.5 Bundelng en herverdelng van vrachtcontaners over verschllende modalteten. Afbeeldng: ECT. Utdagngen voor de toekomst Om tot grootschalge toepassng van Geen mens n beeld te komen dent onder meer onderstaande gerealseerd te worden: Het creëren en verstevgen van commtment en onderlng vertrouwen van betrokkenen om neffcënte n de keten te vermnderen, nformate te delen en goed samen te kunnen werken. Daarbj moet er een geljkwaardg speelveld voor klene vervoerders en verladers gecreëerd worden. Een belangrjk facet herbj s het ontwkkelen van een busness model waarbj betrokken partjen delen n de wnst. Mentaltetsveranderng om als denstverlener net alles zelf te wllen doen. Eén ljn utdragen n beled ten aanzen van gewenste mate van samenwerkng en onderlnge concurrente. Het (verder) doorbreken van verkokerng van supply chans en sectoren. Mensen denen vertrouwen te hebben n een goede werkng van de achterlggende technek en zch net ongemakkeljk of bedregd te voelen wanneer het goederentransport net meer door mensen wordt utgevoerd. Transparante en traceerbaarhed van achterlggende onderhandelngen, beslssngen en toepassngen dragen bj aan het kweken van vertrouwen. Onderlng vertrouwen Fguur 8.6 Goederen- en personenvervoer zjn van elkaar gescheden door een meerlaagse nfrastructuur. Afbeeldng: Cargocap ( 92 Katern II Toekomstbeelden Vervoer Hoofdstuk 8 Aanvullende schetsen voor vervoer 93

49 goed worden bepaald, omdat van het wegennet goed bekend was wat er al n de ondergrond lag. Doordat het ondergrondse netwerk een afgesloten systeem s kunnen het nterne klmaat en de emsses van het goederenvervoer goed worden beheerst. Aan de rand van een stad of rego wordt de ladng opgespltst n klenere volumes en van de hoofdaders overgezet op een regonaal ondergronds dstrbutesysteem. Capsules brengen de vracht tot dcht bj de endbestemmng. In de ene rego gebeurt dat mddels elektrsch aangedreven capsules 4, n andere door gebruk te maken van verval van water zoals met een Stevelduct [8.7] of door magnetsche levtatetechneken n combnate met vacuümpompen 5 te gebruken. Dcht bj de endbestemmng komen de goederen met lften naar boven n lokale dstrbutecentra. Daar kan de afnemer het (laten) ophalen of het wordt n de nachteljke uren op transport gezet naar de endbestemmng. Tjdens daluren gaat de hoofdstroom van goederen waaronder het vroegere afval de stad ut naar andere rego s of naar recyclng- en productelocates. Een achterlggend ICT-netwerk zorgt ervoor dat het systeem volledg autonoom kan werken. Pakketten worden gescand, waarna automatsch een route tot aan de bestemmng wordt berekend en ze aan een capsule worden toegekend. Standaardafmetngen zorgen ervoor dat veel verschllende partjen gebruk kunnen 4 In Dutsland wordt reeds nagedacht over een ondergronds dstrbutesysteem met behulp van elektrsch aangedreven capsules, waarbj elke capsule 2 euro pallets kan bevatten (Cargocap). Dt systeem s bedoeld voor het transporteren van grote pakketten met relatef lage snelhed. [8.6] 5 In Italë zjn er plannen voor een systeem dat aangedreven wordt door magnetsche levtatetechnek n combnate met vacuümpompen (PIPE NET). Dt systeem beoogt klenere pakketten met hoge snelhed (tot 1500 km/uur) te transporteren. [8.8] maken van het ondergrondse netwerk. Daardoor wordt er ntensef gebruk van gemaakt. In het begn van de 21 e eeuw s ervarng opgedaan met gebruk van de ondergrond. De aanleg van de Noord-Zudljn n Amsterdam verlep destjds net vlekkeloos, maar de nvesterngen zjn dk terugverdend met de explotate van de opgedane kenns. In Masdar Cty (Abu Dhab) [8.9] s met een andere oplossng geëxpermenteerd. Daar s het maaveld een aantal meters opgehoogd om zo kunstmatg een ondergrondse laag voor nfrastructuur te creëren. Het bleek een deale maner om bj grootschalge neuwbouwprojecten extra rumte te scheppen. Het grote voordeel van de ondergrondse netwerken s de sterke reducte van het aantal bovengrondse vervoerbewegngen. Tevens Box 8.1 3D-prntng Een bjzondere categore goederen betreft de bassngredënten voor 3D-prnters. Zj worden letterljk tot n hus afgeleverd. De consument draat het betreffende tappunt open en tapt zoveel als hj nodg heeft. Het fjnmazge, wjdvertakte netwerk dat hervoor nodg s, s geljk aan dat van water- en gasledngen ut het begn van de 21e eeuw. Door decentrale, lokale energevoorzenng zjn met name gasledngen overbodg geworden. Zj hebben als ledng voor de 3D-bassngredënten een neuwe bestemmng gekregen. Randvoorwaarde s dat er een beperkte, mnmale set van bassngredënten s op bass waarvan 3D- en voedselprnters lokaal producten kunnen produceren. 3D-prntng n de huskamer. worden eventuele emsses en geludsoverlast afgevangen, waardoor de mpact op de leefomgevng wordt beheerst. De rumte de bovengronds vrjkomt kan een andere bestemmng krjgen, bjvoorbeeld wonen of recreëren. Randvoorwaarden Een randvoorwaarde voor Goederenvervoer aan het zcht onttrokken s: De druk op hudge mddelen, nfrastructuur en leefomgevng s sterk toegenomen onder meer door een sterke groe van nterregonale en nternatonale goederenstromen. Wat s er al op klene schaal? Welke hudge toepassngen zjn een opmaat voor Goederenvervoer aan het zcht onttrokken? Op meerdere ndustreterrenen, waaronder de Maasvlakte, vndt transport van enkele bulkgoederen va pjpledngen plaats. [8.10] In een deel van de gemeente Almere wordt afval ondergronds afgevoerd. [8.F] Bulkgoederen worden voor vervoer over zee steeds meer n contaners verpakt ten behoeve van opspltsng van het vervoer naar de afnemers. Utdagngen voor de toekomst Om tot grootschalge toepassng van Goederenvervoer aan het zcht onttrokken te komen dent onder meer onderstaande gerealseerd te worden: Voor aanleg van het ondergrondse netwerk zjn de ntële nvesterngskosten hoog. Kosten voor (tunnel)velghed vormen daarn een belangrjke component. De vraag s welke partj(en) deze nvesterng wllen dragen en wat een rendabel busness model voor explotate s. Een alternatef s om de extra laag net onder de grond maar boven het maaveld aan te leggen. Kosten en doorlooptjd voor aanleg en onderhoud van Fguur 8.7 Pjpledngen verzorgen een deel van het transport van bulkgoederen n de haven van Rotterdam. Foto: Havenbedrjf Rotterdam N.V., Projectorgansate Maasvlakte 2. het netwerk zjn dan beperkter. De opbrengsten zjn echter ook beperkter. Een tweede alternatef s om het hudge netwerk voor aardgastransport te gebruken. Grootschalge aanleg van neuwe netwerken s tjdsntensef. Daarom zou nu al bj renovate en neuwbouw zowel op wonng-, weg- als op wjknveau rekenng gehouden moeten worden met toekomstge behoeften. Rentabltet Veel (deeën voor) ondergrondse transportsystemen zjn n het verleden verdwenen omdat zj te duur werden (ngeschat). Met de techneken de n toenemende mate algemeen beschkbaar komen, kunnen dergeljke systemen effcënter aangelegd worden en rendabel zjn. Het s de utdagng om met de hudge normen en waarden en kenns van zaken de mogeljkheden en beperkngen van ondergrondse dstrbutenetwerken met een frsse blk opneuw te beoordelen. 94 Katern II Toekomstbeelden Vervoer Hoofdstuk 8 Aanvullende schetsen voor vervoer 95

50 LnkedIn voor goederen Het systeem regelt, de mens s utvoerder Nets meer versturen va een extern bedrjf, maar een logstek matchngssysteem om je pakketje va je egen socale netwerk of het netwerk van je netwerk te verzenden. Dat s de gedachte achter LnkedIn voor goederen. Goederenverplaatsngen worden gekoppeld aan reeds voorgenomen personenverplaatsngen de va smart agents en een LnkedIn-achtg platform nzchteljk zjn. Daarbj gaat het voornameljk om lokale en regonale verplaatsngen van goederen op ad hoc bass, zoals ut te lenen voorwerpen, geleende babykledng, zelf geproduceerd voedsel en klene nternetbestellngen bj lokale bedrjven. Gebrukers laten aan het netwerk weten dat zj een bepaald pakket wllen verzenden. Na aanmeldng zoekt het systeem va jouw netwerk of er personen zjn de (deels) dezelfde route gaan afleggen als jouw pakket en of zj rumte hebben om jouw pakket mee te nemen. De verzender kest de opte de hj wl gebruken en brengt het pakket eventueel naar een lokaal op- en afhaalpunt om veel omrjden voor de verplaatser te voorkomen. De verplaatser brengt het rchtng ontvanger of een ander op- en afhaalpunt. Afhankeljk van het gewcht van het pakket en de afstand de afgelegd moet worden, betaalt de verzender de verplaatser een vergoedng. Vertrouwen n je netwerk s voor deze vervoerswjze crucaal, zowel voor de verzender (brengt de persoon aan we k het pakket mee geef het naar de juste bestemmng?) als voor de verplaatser (s het geen gevaarljk pakket?). Een vertrouwensndcate n het systeem helpt je bj je keuze. Aanledngen voor deze vorm van ad hoc goederenvervoer zjn dvers: van de revval van klenschalge producenten, tot de mentaltetsveranderng van bezt naar gedeeld gebruk of de prjsstjgng van producten en transport. Fguur 8.8 Mensen nemen tjdens hun verplaatsng goederen (voor anderen) mee. ICT helpt mogeljke matches tussen voorgenomen menseljke verplaatsngen en gewenste goederenverplaatsngen te vnden. Randvoorwaarden Enkele randvoorwaarden voor LnkedIn voor goederen zjn: Vertrouwen n de medemens. Wanneer het netwerk van emands netwerk wordt gebrukt om pakketten aan mee te geven, hoeft de verzender de verplaatser net persoonljk te kennen. Een breed netwerk van betrouwbare gebrukers s van groot belang voor het welslagen van het systeem. Een verzekerng tegen verles, schade en defstal kan helpen om gebruk te stmuleren. Wat s er al op klene schaal? Wj zjn nog geen bestaand socaal systeem tegengekomen om meerdere goederenverplaatsngen op een laag schaalnveau te koppelen. Er zjn op andere terrenen echter wel ntateven rchtng een dergeljk systeem te zen: LnkedIn: nzage n je egen socale netwerk en het netwerk van jouw netwerk. [8.G] Google Lattude: overzcht (n Google Maps) van waar jouw vrenden zch op dat moment bevnden. [8.H] Flenetwerken.nl: deze webste bedt mensen de mogeljkhed om samen te rezen en zo bj te dragen aan een oplossng voor de fles en de reskosten te verlagen. Bovenden wordt er gezocht naar nteressante matches, zodat de gebrukers onderweg met elkaar kunnen netwerken. [8.I] Keskeurg.nl: op deze webste worden producten op egenschappen en op beoordelngen van gebrukers vergeleken. Per product wordt aangegeven bj welke wnkel het te koop s. De verkoper s van een ratng voorzen op bass van revews van kopers waarbj betrouwbaarhed een rol speelt. Het bedrjf De Buren bedt onbemande aflever punten waar consumenten hun onlne-aankopen kunnen laten bezorgen. De consument kan zjn bestellng daar ophalen wanneer het hem utkomt. Op een aantal plaatsen zjn de afleverpunten 24/7 open. [8. J ] Utdagngen voor de toekomst Om tot grootschalge toepassng van LnkedIn voor goederen te komen dent onder meer onderstaande gerealseerd te worden: Een systeem om verplaatsngen van personen en goederen te koppelen. Daarvoor s nzage n gewenste goederenverplaatsngen nodg alsmede nzage n voorgenomen verplaatsngen van rezgers. Vraag daarbj s of de nzage geen Bg Brother-gevoel oproept. Het n balans brengen van vraag en aanbod van verplaatsngen zodat afleverng van goederen bnnen de gewenste termjn gewaarborgd s. Het nrchten van een fjnmazg netwerk van lokale ophaal- en afleverpunten en het onderlng afstemmen van persoonljke agenda s om omrjden te voorkomen. 96 Katern II Toekomstbeelden Vervoer Hoofdstuk 8 Aanvullende schetsen voor vervoer 97

51 Mobltetscredts Mobltetscredts gaat één stap verder dan Vervoer n Schaarste, omdat her mobltet dwngend wordt begrensd. Elke nwoner van Nederland arm of rjk krjgt jaarljks een vast budget toegewezen dat hj of zj naar egen nzcht kan nzetten voor gemotorseerd vervoer. Wl je met de tren? Prma, dat kost een paar credts. Rjd je lever n een Hummer van Gronngen naar Maastrcht? Mag ook, maar nog twee van de rtjes en je budget voor het hele jaar zt er doorheen. Hoeveel credts ets kost s gebaseerd op wat op dat moment schaars s. Daarbj kan je bjvoorbeeld denken aan schone lucht of een stlle omgevng. Hoe groter de gevolgen voor de leefomgevng zjn, hoe meer credts een verplaatsng kost. Is je budget op? Dan ben je gedwongen om je lopend of met de fets te verplaatsen. Of je slut een deal met een kenns of famleld de veel mnder mobltetscredts verbrukt. Vast budget De admnstrate hervan hoef je overgens net zelf te doen. Je mobltetscoach houdt je budget bj, en rekent de kosten en consequentes van verschllende resoptes aan je voor. Zo kan een rezger zjn budget zorgvuldg nzetten. Randvoorwaarden Enkele randvoorwaarden voor deze schets zjn: Er zjn standaarden voor het berekenen hoeveel credts een verplaatsng kost. Er s een ICT-nfrastructuur om de rezger va de mobltetscoach te nformeren over de verwachte dan wel gerealseerde kosten van verplaatsngen. Tevens speelt de nfrastructuur een rol bj het (decentraal) constateren van gemaakte verplaatsngen en bj het berekenen van het aantal credts dat de verplaatsng kost. Een grote rol s weggelegd voor de (mondale) overhed, omdat de mobltetscredts behalve een mobltetswaarde ook een fnancële waarde hebben. Wat s er al op klene schaal? In aanvullng op wat bj Vervoer n Schaarste staat vermeld worden heronder enkele voorbeelden gegeven van elementen de n een systeem voor Mobltetscredts kunnen worden toegepast. In het openbaar vervoer rezen wj met de OV-chpkaart op vooraf betaald saldo. Voor de rt betaal je naar gebruk: hoe groter de afstand de je hebt afgelegd, hoe meer je betaalt. Fguur 8.9 Betalen naar gebruk met de OV-chpkaart. Afbeeldng: Trans Lnk Systems. In Sngapore s de prjs de je va Electronc Road Prcng (ERP) voor het gebruk van de weg betaalt afhankeljk van het moment. In de (verwachte) spts betaal je meer dan op rustge momenten. [8.K] Fguur 8.10 Flexbele prjzen, afhankeljk van het moment en het vervoermddel. Utdagngen voor de toekomst In aanvullng op wat bj Vervoer n Schaarste staat vermeld dent onder meer onderstaande gerealseerd te worden om tot grootschalge toepassng van Mobltetscredts te komen. Het bepalen van wat het totaal aantal te verstrekken credts s, hoe je de over de totale bevolkng (en bedrjfsleven) verdeelt en hoe je de onderlng kan rulen of verhandelen. Waar mensen worden beperkt n hun vrjhed zullen zj op zoek gaan naar maneren om de vrjhed te vergroten. Het geschetste systeem moet fraudebestendg zjn. Hoe kan je een systeem als Mobltetscredts zo mplementeren dat het door personen en organsates geaccepteerd wordt? Hoe ga je ervoor zorgen dat omrngende landen meedoen om een economsch en socaal solement van Nederland te voorkomen? Referentes [8.1] EVO (2012). Logstek jaarboek [8.2] watch?v=xybxjjza9qe, januar 2012 [8.3] Commsse Van Laarhoven (2008). Logstek en Supply chans: nnovateprogramma. [8.4] Topteam Logstek (jun 2011). Parttuur naar de Top. [8.5] [8.6] [8.7] [8.8] [8.9] (onder Our unts) [8.10] Verkeerskunde, Kolossaal ondergronds transport n Rotterdamse haven, kolossaal-ondergronds-transport-nrotterdamse lynkx Meer weten? [8.A] [8.B] [8.C] dws?d= [8.D] [8.E] com [8.F] werken/mleu_en_beheer/content/_rp_ kolom1-1_elementid/1_ [8.G] [8.H] [8.I] [8.J] [8.K] en/roads-and-motorng/managngtraffc-and-congeston/electronc-roadprcng-erp.html 98 Katern II Toekomstbeelden Vervoer Hoofdstuk 8 Aanvullende schetsen voor vervoer 99

52 III Reflecte Welk effect heeft een specfek vervoersconcept op de samenlevng? De vraag lag ten grondslag aan een sere afrondende bjeenkomsten. Deelnemers hebben daarn de onderlnge wsselwerkng bedscusseerd met een vervoersconcept of met een wereldbeeld als vertrekpunt, waarbj zj zch tot de dre concepten voor personenvervoer hebben beperkt. Een neerslag van de dscusse vndt u n dt katern. Op de effecten van de aanvullende schetsen voor vervoer ut hoofdstuk 8 en de schetsen van Schphol, TNO en KIVI NIRIA s net gereflecteerd. vervoers concept, nclusef het spannngsveld daaromheen, aan bod. Utdagngen voor de toekomst en suggestes voor het zetten van eerste stappen sluten deze beschouwng van een vervoersconcept af. In de hoofdstukken 9 t/m 11 worden de dre concepten Vervoer naar Wens, Net-vervoer en Vervoer n Schaarste tegen het lcht gehouden. Voor de verwachte effecten op de samenlevng lgt de focus op vjf domenen: gebruk en vraag naar vervoer, velghed, econome, rumteljke ordenng, en energe en grondstoffen. Aan vullend worden specfeke effecten van het vervoersconcept op de relevante wereldbeelden beschreven voor zover de afwjken van de alge mene effecten op de samenlevng. Vervol gens komt een algemene reflecte op het 101

53 Beschouwng Vervoer naar Wens Marktpartjen verzorgen alom fyseke verplaatsngen van deur tot deur, waarbj het gemak voor rezgers voorop staat. Bezt van een egen vervoermddel komt nauweljks meer voor. Wanneer een rezger op zjn bestemmng s aangekomen, stapt hj ut en heeft geen omkjken meer naar het vervoermddel. Dat komt op deze maner beschkbaar voor het vervoer van andere rezgers. Wat voor mpact heeft dt beeld van overvloedg beschkbaar vervoer op een samenlevng? Effect op de samenlevng Een aantal effecten en aandachtspunten voor de samenlevng staat los van de verschllende wereldbeelden (hoofdstuk 2). Zj komen heronder aan bod, waarna n de volgende paragraaf wordt ngegaan op meer specfeke effecten voor eder van de ver wereldbeelden. Gebruk van en vraag naar vervoer Het vervoersconcept Vervoer naar Wens neemt een toegangs-bottleneck tot vervoer weg, voor het gebruk van een autonoom vervoermddel s geen rjbewjs nodg. Jongeren, slechtzenden, mndervalden en ouderen hebben daardoor extra mogeljkheden zch zelfstandg te verplaatsen. Ook ontslut Vervoer naar Wens Katern III Reflecte ndvdueel vervoer voor mensen voor we het egen bezt van een vervoermddel te duur s. Zo worden (socale) contacten en locates voor hen beter fysek berekbaar. Doordat er altjd wel een vervoermddel beschkbaar s en dt eenvoudg n gebruk s, neemt de mobltet toe. Goede aanslutngen tussen densten van verschllende aanbeders dragen daar ook aan bj. Denstverleners zullen gezen het commercële belang hun uterste best doen om de egen densten goed onder de aandacht te brengen. Percepte van goede beschkbaarhed van hun vervoermddelen en een gunstge prjsstellng zjn daarbj van belang. Daarnaast zorgt goede reclame over het algemeen voor het oproepen van (meer) vraag. Mocht een denstverlener met Sterktes Ontzorgng van de rezger: flexbel, eenvoudg n gebruk en verplaatsngen afgestemd op de persoon. Autonoom vervoer zorgt voor toename velghed en doorstromng. Grotere onafhankeljkhed, bjvoorbeeld voor de oudere medemens of mensen zonder rjbewjs. Toename van beschkbare uren voor werk en ontspannng, aangezen restjd aan andere actvteten s te besteden. Door gedeeld gebruk zjn vervoermddelen en rumte effcënter te benutten. Kansen Advertsement on the trp: dankzj sponsorng s vervoer voor edereen berekbaar. Ontgnnng van neuwe markten (o.b.v. autonoom vervoer) en utbredng van hudge markten (o.a. ICT-sector, dgtal journey assstant) dragen bj aan een toename van de werkgelegenhed. Vervoer als denstenplatform. Kansen voor Nederland om zch o.b.v. autonoom vervoer als wereldleder op het gebed van vervoersdensten en ICT te postoneren. Zwaktes Geen egen bezt vervoermddel: afhankeljkhed van denstverleners en technologe: wat als de servce slecht s of het systeem utvalt? Denstverleners optmalseren naar egen doelstellng (hun operatonele effcënte n relate tot waar de klant voor betaalt) en net naar belang rezger of maatschappj. Een aantal beroepen wordt overbodg. Bedregngen Rezger ervaart geen ontzorgd vervoer doordat densten (van verschllende aanbeders) net goed op elkaar aansluten. Falen van gemeenschappeljke standaarden en protocollen voor onderlnge communcate. Gebrukers en samenlevng als geheel accepteren autonome vervoermddelen net. De tradtonele automoblst wl zelf rjden. Daarmee frustreert hj de optmale doorstromng en velghed. Ontwerp van smart agents en ondersteunende systemen garandeert onvoldoende de gewenste mate van prvacy van rezgers. Velghed (securty) van ICT-nfrastructuur en -toepassngen laat te wensen over. Tabel 9.1 De SWOT-analyse voor Vervoer naar Wens geeft een overzcht van de belangrjkste sterke punten (Strengths) en zwakke punten (Weaknesses) van dt vervoersconcept alsmede de kansen (Opportuntes) de het een samenlevng bedt en bedregngen (Threats) van externe nvloeden op realsate ervan. Hoofdstuk 9 Beschouwng Vervoer naar Wens 103

54 Fguur 9.1 Hoe lang hebben wj nog een rjbewjs nodg? een heel ander busness model bjvoorbeeld gesponsorde advertentes op maat grats vervoer aanbeden, dan zal de vraag naar (zjn) vervoer nog verder toenemen. Velghed Het samenspel van ntellgente vervoermddelen onderlng, met de nfrastructuur en met de omgevng draagt bj aan het tjdg sgnaleren van gevaarljke stuates. Systemen laten zch n tegenstellng tot de mens net afleden van hun taak. Zj nemen daarbj ongeval-gevoelge menseljke actvteten, zoals het zoeken van de weg of een parkeerplaats, over. Ook passen ntellgente vervoermddelen hun handelngen aan om een dregend gevaar af te wenden of als het net anders kan, de schade te beperken. Bj rezgers de zch buten een ntellgent vervoermddel bevnden kan dt echter leden tot mnder velg gedrag omdat zj weten dat een vervoermddel hen altjd zal ontwjken. Daarnaast vormen de toename n mobltet en de toename n complextet van het vervoerssysteem een utdagng voor de velghed. Cyber securty s n dt vervoersconcept een vereste. Dat omvat zowel een robuuste ICT- nfrastructuur als ICT-toepassngen de tegen msbruk zjn beschermd. Voor het geval de nfrastructuur om welke reden dan ook tjdeljk net optmaal werkt, s een falsafe ontwerp van met name ntellgente vervoermddelen gewenst waarbj kwetsbare verkeersdeelnemers worden beschermd. Econome Toename van mobltet s goed voor de econome zolang het verkeer daardoor net vastloopt. De toegenomen vraag bedt extra mogeljkheden voor hudge en neuwe toetreders op de vervoers markt zowel OEMs als aanbeders van vervoers densten. Met Vervoer naar Wens breden markt partjen het vervoer ut tot een platform voor gemak-densten. Zj grjpen de aanwezg hed van een rezger n een vervoer mddel aan om hem densten buten het vervoers domen aan te beden. Fguur 9.2 Afname van het aantal verkeersongelukken zorgt voor kostenbesparngen op meerdere deelgebeden van de econome. Dankzj autonoom vervoer s restjd geen verloren tjd. Hoog frequente verbndngen met collecteve vervoermddelen en realtme plannng verwjzen onnodge wachttjd en het nbouwen van onzekerhedsmarges n restjden naar het verleden. Dat betekent een toename van beschkbare werk- en ontspannngsuren. Bj de verwachte krapte op de Nederlandse arbedsmarkt [9.1] kan voor het verkrjgen van gekwalfceerd personeel goede berekbaarhed va ontzorgd vervoer essenteel bljken. Ook s het fet dat de restjd voor andere actvteten kan worden gebrukt een wenseljk effect. De gewonnen tjd kan worden ngezet om de gezamenljke arbedsproductvtet op pel te houden. Met de komst van autonome voertugen s een aantal beroepen wel overbodg geworden. Tax- of buschauffeurs zjn net meer nodg als bestuurder van een voertug. Rj-nstructeurs hebben geen klanten meer. Zj kunnen na eventuele herscholng n andere sectoren aan de slag gaan waar als gevolg van de vergrjzng en ontgroenng arbedstekorten zjn. Omdat de toegenomen verkeersvelghed zorgt voor een afname van het aantal ongevallen, scheelt dt net alleen veel persoonljk leed, maar het heeft ook veel mpact op de maatschappj. De polte en ambulance hoeven mnder vaak ut te rjden voor verkeersongelukken en werkgevers hebben nauweljks meer te maken met zekteverzum door verkeersongevallen. Schadebedrjven krjgen bjna geen auto s meer voor reparate van schade. Als gevolg daarvan hebben de verzekeraars hun productaanbod moeten aanpassen. Ook neemt het aantal ongeval-fles af waardoor personen en goederen eerder op hun plek van bestemmng zjn. Kosten voor de gezondhedszorg zjn lager. Rumteljke ordenng Steden waar mensen veelvuldg gebrukmaken van autonome vervoermddelen kunnen worden herngercht. Er zjn nameljk geen parkeerplaatsen bj wonngen, wnkels, kantoren en utgaansgelegenheden meer nodg. De vrjgekomen rumte kan een andere bestemmng krjgen, bjvoorbeeld meer groen n de stad. Wel moet er rumte gereserveerd worden voor n- en utstappen en voor opslag van vervoermddelen de op een rt wachten. Dat laatste kan bjvoorbeeld n compacte volautomatsche warehouses. Autonoom vervoer kan overgens zowel bjdragen aan verdere verstedeljkng, met name suburbansate, als aan het berekbaar houden van krmpgebeden en het platteland. Fguur 9.3 Autoparkeerflat. Gebruk van energe en grondstoffen De energevraag van een vervoermddel hangt af van de gereden afstand en hoe zung het vervoermddel s. Waar er een toename n de mobltet wordt verwacht, lgt een toename n de energevraag n de ljn der verwachtng. Of de vraag wordt afgeremd of versterkt door de zunghed van vervoermddelen valt aan de 104 Katern III Reflecte Hoofdstuk 9 Beschouwng Vervoer naar Wens 105

55 hand van de algemene beschrjvng van Vervoer naar Wens net eensludend te beantwoorden. Denstverleners kunnen met een effcënte, gedeelde nzet van hun vervoermddelen eenzelfde vraag naar vervoer met mnder vervoermddelen vervullen. Vervoermddelen kunnen met behulp van lchtere materalen worden gemaakt omdat zj door de toegenomen velghed de mpact van ernstge ongevallen net meer hoeven te kunnen opvangen. Naast een vermnderng van het gebruk van grondstoffen heeft dt ook een postef effect op het energeverbruk. Autonome vervoer mddelen versterken dt posteve effect doordat zj met een meer geljkmatge snelhed rjden. Door gebruk te maken van autonome vervoermddelen kan dezelfde vervoersvraag met een mnder volumneuze nfrastructuur worden afgedekt. Al deze redenen samen maken dat per verplaatsng mnder grondstoffen en rumte nodg zjn. Of er n totaltet ook mnder grondstoffen en rumte nodg zjn hangt af van de totale vraag naar vervoer. De neemt waarschjnljk toe doordat vervoer laag drempelger wordt en er neuwe gebrukers komen (ze Gebruk van en vraag naar vervoer, p.102). Aanvullende effecten per wereldbeeld Voor het vervoersconcept Vervoer naar Wens s per wereldbeeld n het katern Toelchtng en Verantwoordng (V) een verdere nvullng van het concept geschetst. De verdere nvullng brengt n aanvullng op de meer algemene effecten van Vervoer naar Wens op de samenlevng een aantal specfeke effecten per wereldbeeld met zch mee. Welke effecten sprngen daarbj naar voren? Vervoer naar Wens en Indvduele Welvaart ndvdu (nter)natonaal Vervoer naar Wens faclteert de 24-uurs econome. Autonome vervoermddelen vragen geen specaal nachttaref. Sterker nog, wanneer het een dalperode n de vraag s, s gebruk ervan just goedkoper. Voortdurende nnovate stmuleert de econome verder. Sterke merken wllen hun klanten graag behouden, maar gezen de wereldwjde verbndngen zjn butenlandse marktpartjen geduchte concurrenten. Al doen Nederlandse denstverleners met hun expertse op het gebed van toepassng van autonoom vervoer n het butenland ook goede zaken. De vele vervoersmogeljkheden de rezgers hebben, hebben n dt wereldbeeld verspredng n tegenstellng tot verdchtng van de bebouwng tot gevolg. Dat stmuleert op zjn beurt verder gebruk van ndvduele vervoermddelen. Aangezen de overhed weng randvoorwaarden stelt aan marktpartjen en burgers staat de rumteljke ordenng onder druk. De aanleg van nfrastructuur door marktpartjen s chaotscher en draagt bj aan de verrommelng van de rumteljke ordenng en achterutgang van de leefomgevng. Verrommelng van de rumteljke ordenng Het verschl tussen arm en rjk s dudeljk zchtbaar n het gebruk van vervoermddelen en -densten. Dankzj de goede, doch sobere publeke en gesponsorde densten kunnen burgers met weng geld zch wel verplaatsen. Vervoer naar Wens en Wereldwjd Bewustzjn (nter)natonaal collectef Vervoer naar Wens geeft mensen de mogeljkhed om hun wereldwjde contacten fysek te onderhouden. Dat s echter n conflct met het wereldwjde bewustzjn dat overheden stmuleren. Wanneer er geen alternateven zjn voor de fyseke verplaatsngen komen de wereldwjde contacten en daarmee de wereldwjde econome onder druk te staan. Het hoog-stedeljke karakter van het wereldbeeld Wereldwjd Bewustzjn wordt versterkt doordat n het vervoersconcept Vervoer naar Wens collecteve vervoermddelen de boventoon voeren. Met gedeeld gebruk kunnen zowel burgers als overheden op vervoerskosten besparen, terwjl marktpartjen er aan verdenen. Gezen het collecteve karakter van Vervoer naar Wens n dt wereldbeeld neemt het totaal aantal verplaatsngen van vervoermddelen af. Dat komt de druk op de omgevng ten goede. Autonoom vervoer met klenere vervoer mddelen bedt een goed alternatef voor openbaar vervoer n gebeden waar er een klenere vraag naar vervoer s. Posteve ervarngen met gedeeld gebruk n het vervoer zullen ook het delen van goederen buten het vervoersdomen stmuleren. Vervoer naar Wens en Krachtge Rego collectef lokaal Vervoer naar Wens heeft een gemeenschappeljke nsteek en zorgt ervoor dat mensen aandachtloos kunnen rezen. Deze maner van rezen neemt de stress rond een fyseke verplaatsng weg. Mensen zen elkaar vaak face to face zonder dat zj daar veel moete voor hoeven doen. Dt komt het welzjn bnnen de rego ten goede. Daarnaast versterkt het gemeenschappeljk vervoer het socale karakter en schept het extra gelegenheden voor zorg voor elkaar. Als gevolg daarvan stjgt het gebruk van vervoer. Standaarden waaraan vervoer moet voldoen zjn mnder een ssue bnnen het wereldbeeld Krachtge Rego doordat er nagenoeg geen grensoverschrjdend verkeer s. Bnnen de rego s het wel van belang dat technologeën op elkaar zjn afgestemd. Her ljkt een rol voor een regonale overhed weggelegd om de randvoorwaarden te bepalen of de ledng te nemen n de utvoerng. Ook kan zj toezen op effcënte nrchtng van de rumteljke ordenng en de noodzakeljke nfrastructuur. 106 Katern III Reflecte Hoofdstuk 9 Beschouwng Vervoer naar Wens 107

56 Vervoer naar Wens en Zelfvoorzenende Eenhed ndvdu lokaal Aangezen Vervoer naar Wens net van toe passng s bnnen het wereldbeeld Zelfvoorzenende Eenhed, s er ook geen sprake van een onderlnge wsselwerkng. Reflecte op het vervoersconcept Vervoer naar Wens Vervoer naar Wens leent zch utstekend voor vervoer van deur tot deur. Het ontneemt een mens edere praktsche zorg rond zjn verplaatsng. Autonoom vervoer draagt daar n grote mate aan bj. Het vergroot de flexbltet van mensen en hun onafhankeljkhed ten opzcht van elkaar, met name voor ouderen, alleen rezende knderen en personen met een beperkng. Er komt een grotere afhankeljkhed van technologe en commercële denstverleners voor n de plaats. Vervoer naar Wens roept wel een aantal vragen op rond het (verder) ver schuven van bezt van vervoermddelen van rezgers naar marktpartjen. Vervoer naar Wens vergroot onafhankeljkhed van mensen onderlng Een aanledng voor het ontwkkelen van dt vervoersconcept s het effcënter gebruken van vervoermddelen, met name van de auto. Partculer egendom brengt neffcënte met zch mee: de tjd dat een auto of fets geparkeerd staat s vaak een veelvoud van de tjd de ermee wordt gereden. Verleggng van het bezt van een vervoermddel van de consument naar denstverleners kan effcënter gebruk tot gevolg hebben, maar lost het probleem van neffcënte net zonder meer op. De problemen en rsco s de neffcënte met zch meebrengt worden verschoven naar de denstverlener. Hoe groot s de afstand tussen het afzetten van de ene klant en het ophalen van de volgende klant? De denstverlener heeft baat bj enge schaarste om zjn vervoermddelen effcënt n te kunnen zetten, maar de schaarste kan tegeljkertjd een rem zjn op de vraag. Wat wl en kan een denstverlener aan overcapactet achter de hand hebben voor pekmomenten? De kosten voor voldoende beschkbaarhed zjn msschen hoog. Met een ntellgente matchng van vraag en aanbod en met abonnementsvormen kan een denst verlener de beschkbaarhed van vervoermddelen n de door de rezger gewenste klasse vergroten. Daarnaast kan hj de vraag naar vervoermddelen sturen door hogere prjzen te rekenen voor pekmomenten of vroegboekkortngen te geven. Zo kan hj het gebruk van Fguur 9.4 Vervoer naar Wens bedt oplossngen voor vervoer n bnnensteden met schaarse rumte. zjn vervoermddelen over een dag of door de week spreden. Het kan de percepte van ontzorgd vervoer van een rezger echter wel schaden wanneer hj gevraagd wordt het tjdg te plannen. Overgens zou een persoon ook zjn egen autonome vervoermddel op het systeem kunnen npluggen en het met anderen n gebruk kunnen delen. In wereldbeelden met een collecteve nsteek s het voorstelbaar dat de overhed of een collectef van rezgers de rol van marktpartjen n het aanbeden van autonome vervoermddelen deels overnemen. Vervoer naar Wens s voor denstverleners vooral nteressant n gebeden met een grote bevolkngsdchthed, zoals n steden. Daar wordt de rumte steeds schaarser en dus duurder. De kosten voor het bezt van een egen vervoermddel stjgen ook, onder meer door parkeergeld en addtonele heffngen. Consumenten zullen deze kosten steeds vaker net kunnen of wllen opbrengen. Vervoer naar Wens speelt herop n door ndvdueel vervoer aan hus of kantoor te beden. Vervoer naar Wens s (ook) nteressant op het platteland en n krmpgebeden. Op afroep beschkbare autonome vervoermddelen kunnen daar de rol van fnanceel onrendabel collectef openbaar vervoer overnemen. Zj zjn op oproep aanwezg, hebben een fjnmazg berek en kunnen flexbele routes rjden. De sterke afhankeljkhed van technologe en densten van prvate partjen maakt het vervoerssysteem wel kwetsbaar. Het net langer beztten van een egen vervoermddel doet vandaag de dag meng wenkbrauw fronsen: kom net aan emand zjn auto! Dat s zjn rumte waar hj egendommen n kan achterlaten. Ook appelleert het aan zjn vrjhed: de controle over wanneer hj gaat en waar hj staat. De emote rond het bezt van een vervoermddel ljkt echter te veranderen. Net zoals de lefde voor muzek net meer aan het aantal CD s n de kast thus s af te lezen, ljken jongeren meer nteresse te hebben n het aanschaffen van neuwe gadgets dan n het hebben van een egen auto. Ook ljken zj (meer) gebruk te maken van openbaar vervoer om onderweg onlne te kunnen zjn. Hebben deze jongeren een andere mentaltet dan oudere generates? Of heeft het te maken met hun levensfase en de mddelen waarover zj (net) beschkken? Fguur 9.5 Jongeren gaan eerder voor gadgets dan een egen auto. Er verschjnt nog een tweede frons op het voorhoofd: vormt een vermeend Bg Brothereffect een belemmerng voor gebruk? Voor denstverlenng op maat s mmers veel persoonljke data nodg. De crux lgt her onder meer n het voordeel dat een rezger van het delen van nformate ervaart en het dusdang ontwerpen van smart agents dat persoonljke data de smart agent net hoeft te verlaten. 108 Katern III Reflecte Hoofdstuk 9 Beschouwng Vervoer naar Wens 109

57 Daarnaast verwachten jongeren met we wj gesproken hebben dat een vertrouwensnetwerk de gebruker gaat ondersteunen bj het nschatten of hj zjn gegevens velg aan een specfek persoon of organsate kan toevertrouwen. De dgtal journey assstant vormt daarbj een nteressante toepassng: welke partj bedt hem aan? Heeft de smart agent een verborgen agenda? Een domme agent waarbj je zelf je wensen moet ngeven n plaats van dat hj de ut je gedrag afledt, kan wat dat betreft de acceptate vergemakkeljken. De kosten voor de achterlggende ICT-nfrastructuur moeten net worden onderschat. Cyber securty s van groot belang, onder meer om te voorkomen dat het vervoersnetwerk wordt gehackt en totaal ontregeld raakt. Anderzjds kan een kostenbesparng optreden door het gedeelde gebruk van vervoermddelen en een toename van de verkeersvelghed. Ook bedt toepassng van Vervoer naar Wens aan Nederland als klen, technologsch hoogstaand land met veel en goede nfrastructuur de kans om wereldleder te worden op het gebed van vervoersdensten met autonome vervoermddelen. Spannngsveld rond Vervoer naar Wens Vervoer naar Wens roept naast voordelen ook een aantal spannngsvelden op de toepassng op grote schaal kunnen vertragen of zelfs belemmeren. Hoewel de technologe voor autonoom rjdende voertugen ver s gevorderd vormt het vertrouwen en de acceptate door mensen n autonoom rjdende voertugen een steeds belangrjkere utdagng voor grootschalge toepassng. Wllen mensen letterljk het stuur ut handen geven n ndvduele vervoermddelen? En hoe zullen zj een zwerm autonoom rjdende, lege voertugen ervaren? Bnnen het vervoersconcept Vervoer naar Wens zt de denstverlener aan de knoppen. Hj bepaalt aan de hand van wensen van de gebruker het vervoermddel en de route van de verplaatsng. Ervaart de rezger dat als opgelegd door een denstverlener de coördneert vanut effcënte nzet van zjn vervoermddelen en -densten? Of als zjn vrje keuze? Als een smart agent aanvoelt wanneer een vervoermddel voor moet staan ljkt dat maxmale ontzorgng van een rezger. Maar voelt dt voor een rezger nderdaad zo? Of ervaart hj het just als bedregng door een Bg Brother de preces ljkt te weten wat hj wl? En tot slot, maar zeker net mnder belangrjk, hoeveel mensen wllen daadwerkeljk het bezt van een egen vervoermddel opgeven? Utdagngen voor de toekomst Zoals n hoofdstuk 5 aangegeven zjn de nodge onderdelen van het ntellgente vervoersconcept Vervoer naar Wens reeds op klene schaal aanwezg. Grootschalge toepassng van dt vervoersconcept komt echter net zo maar tot stand. Daarvoor zullen eerst een aantal utdagngen overwonnen moeten worden, waaronder: Betrokken partjen moeten overeenstemmng bereken over protocollen voor onderlnge data- en nformate-utwsselng tussen objecten, zodat nteroperabltet tussen objecten van verschllende leverancers gegarandeerd s en objecten net bj de landsgrens ophouden betrouwbaar te functoneren. De ICT-nfrastructuur moet worden aangepast om de toenemende communcate tussen vervoermddelen, nfrastructuur en gebrukers 24/7 te garanderen. Losse onderdelen van een ndvdueel ntellgent vervoermddel en van het vervoerssysteem als geheel moeten technologsch geïntegreerd worden tot één betrouwbaar en velg systeem, ook als het utvalt. De velghed n een druk gebrukt, complex vervoerssysteem moet gegarandeerd worden. Daarbj s het van belang om wanneer een ncdent plaats vndt dt te soleren zodat net het hele systeem lam komt te lggen. Falsafe ontwerpen van vervoermddelen, nfrastructuur en regelsystemen dragen daaraan bj. Om te voorkomen dat de maatschappj stl valt moeten alternateven worden ontwkkeld voor stuates waarbj de achterlggende technologe onverhoopt tjdeljk net beschkbaar s. De wet- en regelgevng moet net alleen worden aangepast om autonoom rjdende vervoermddelen op de Nederlandse weg toe te staan maar ook om de aansprakeljkhed rond hun eventuele betrokkenhed bj ongevallen te beleggen. Rezgers moeten verled en gestmuleerd worden om Vervoer naar Wens met haar autonome vervoermddelen en de densten de daarmee mogeljk worden, te accepteren en te gebruken. Verschllende denstverleners moeten samenwerken aan realsate van soepele overstappen voor rezgers met mnmale overstaptjden en aan goede benuttng van het vervoersnetwerk. Bedrjfsleven, kennsnstellngen en overheden moeten nspelen op de kansen de autonoom vervoer bedt. Dat kan bjvoorbeeld door reeds (elders) bewezen technologeën door te vertalen naar neuwe vervoermddelen en -densten. Wanneer autonome en door de mens bestuurde vervoermddelen tegeljkertjd gebruk maken van hetzelfde vervoerssysteem moet worden voorkomen dat hufterg rjgedrag van menseljke bestuurders de voordelen van autonoom vervoer tenet doen. Suggestes voor eerste stappen Zoals herboven naar voren komt s het net waarschjnljk dat rezgers ut zchzelf op grote schaal de egen auto aan de kant zullen doen en gebruk gaan maken van Vervoer naar Wens. Hoe zetten belanghebbenden, met wat er reeds op klene schaal s n het achterhoofd, de eerste verdere stappen rchtng Vervoer naar Wens? Verledng van het ndvdu om reeds bestaande vervoersdensten te proberen en zo te ervaren wat het net beztten van een auto hem kan opleveren s een maner. In tabel 9.2 wordt aangegeven welke rol overhed, bedrjfsleven en kennsnstellngen hern kunnen spelen. 110 Katern III Reflecte Hoofdstuk 9 Beschouwng Vervoer naar Wens 111

58 Belanghebbende Suggestes eerste stappen Gezamenljk Opstellen van een transte-roadmap. Utvoeren van plots met autonome tax s n een Nederlandse stad en n landeljk gebed. Ontwkkelen en vaststellen van (open) standaarden voor utwsselng van nformate tussen vervoermddelen, omgevng, denstverleners en rezgers. Technologsch ntegreren van de verschllende onderdelen van een autonoom vervoerssysteem tot één betrouwbaar, velg systeem. Ook als het utvalt. Respecteren van het vertrouwen van consumenten. Voorbereden van ICT-nfrastructuur op de capactetsvraag van de toekomst. Referentes [9.1] Alexander Rnnooy Kan, tjdens zjn toespraak op het congres Arbedsmarkt 2020 op 28 maart 2011, World Forum te Den Haag, actueel/toespraken%20van%20de%20 voorztter/ aspx Overhed Beschkbaar stellen van overhedsdata als bron voor te ontwkkelen vervoersdensten. In langetermjn-concesses rumte opnemen om aan de nu nog onbekende vervoersbehoefte van straks te voldoen. Voorbereden wet- en regelgevng op autonoom vervoer, waaronder het beleggen van de aansprakeljkhed bj ongevallen met autonome vervoermddelen. In nternatonaal verband velghedsesen opstellen waaraan autonome voertugen moeten voldoen om op de openbare weg te mogen rjden zodat autonome voertugen daarvoor gecertfceerd kunnen worden. Bedrjfsleven Werknemers geen lease auto aanbeden, maar een flexbel n te vullen budget voor mobltetsdensten ter beschkkng stellen. Defnëren en ontwerpen van vervoermddelen en -densten de autonoom vervoer als utgangspunt hebben en deze testen n plots. Kennsnstellngen Doorontwkkelen van technologeën de nodg zjn voor velg gebruk van autonome voertugen tussen ander verkeer. Ontwkkelen van mult-crtera ontwerp- en evaluate-nstrumenten waar de belangen van de verschllende betrokken partjen n kunnen worden samengebracht. Onderzoek naar psychologsche, socologsche en gedragswetenschappeljke effecten van autonoom rjden. Onderzoek naar hoe mensen gestmuleerd worden om hun gewoontegedrag n het bjzonder t.a.v. verplaatsen te doorbreken. Tabel 9.2 Suggestes eerste stappen voor overhed, bedrjfsleven en kennsnstellngen rchtng Vervoer naar Wens. 112 Katern III Reflecte Hoofdstuk 9 Beschouwng Vervoer naar Wens 113

59 Beschouwng Net-vervoer In het vervoersconcept Net-vervoer staan de mogeljkheden tot vrtuele verplaatsngen centraal. Dankzj ICT-toepassngen kan een rezger restjd volledg vermjden of voor andere doelenden gebruken. Hoe werkt dat door n een samenlevng? En wat zjn daarbj de utdagngen? Effect op de samenlevng Een aantal effecten en aandachtspunten van Net-vervoer voor de samenlevng staat los van de verschllende wereldbeelden. Zj komen heronder aan bod waarna n de volgende paragraaf wordt ngegaan op meer specfeke effecten voor eder van de ver wereldbeelden. Gebruk van en vraag naar vervoer Vrtuele mogeljkheden dragen bj aan het n elkaar overvloeen van actvteten zoals werken, recreëren en ontspannen. Herdoor veranderen de vervoersbehoeften. In de varant Altjd thus mnmalseren vrtuele mogeljk heden het aantal fyseke personenverplaatsngen aangezen mensen zch net meer fysek hoeven te verplaatsen. Een gevolg van grootschalge toepassng van Altjd thus s dat door afname van fyseke verplaatsngen door mensen het aanbod voor fysek vervoer eveneens afneemt. Resterende mogeljkheden worden op lange termjn door vermnderd aanbod duurder. Daarentegen beden vrtuele verplaatsngen bnnen Net-vervoer een steeds ouder wordende bevolkng de mogeljkhed om met famle, vrenden en (voormalge) collega s n contact te bljven en net n een socaal solement te belanden wanneer zj fysek mnder mobel zjn. Het vervoersconcept Altjd onderweg ledt daarentegen just tot een toename van fyseke, butenstedeljke personenverplaatsngen, omdat restjd effectef voor andere actvteten te gebruken s en daarmee geen beperkende factor meer s. Een nomadsch bestaan doet Sterktes Faclteert effcënt en effectef gebruk van verplaatsngstjd en voorkomt restjd. Appelleert aan vrjhed van het ndvdu om vanut zjn egen omgevng (flexbel) te kunnen kezen of hj zch verplaatst. Kansen Stmuleert de ICT-sector, zowel voor hardware als voor toepassngen. Stmuleert ontwkkelng van neuwe (vrtuele) densten. Stmuleert een tjd- en locate-onafhankeljke econome. Vrtuele toepassngen ontsluten afgelegen gebeden. Stmuleert net-werkgebonden ontwkkelng van gebeden: Nederland als wereldwjde ontmoetngsplek. Stmuleert een neuwe transportmddelenndustre. Beperkt als gevolg van de afname van fyseke verplaatsngen schadeljke utstoot. Tabel 10.1 SWOT-analyse Net-vervoer. Zwaktes Vrtuele ontmoetngen worden nog net als volwaardg alternatef ervaren voor fyseke ontmoetngen. Wordt een mens gelukkger van toege nomen keuzevrjhed? Of raakt hj gestressd en verward? We nvesteert n de benodgde nfra structuur? Bedregngen Altjd thus bljkt socaal gezen te geïsoleerd. ICT-toepassngen ontwkkelen zch net tot volwaardg alternatef voor real lfeontmoetng op technologsch, jurdsch of socaal gebed. ICT-nfrastructuur en toepassngen bljken moeljk secure en robuust te krjgen. Gebrek aan standaardserng platforms en protocollen. Opkomst van snelle, schone vormen van fysek vervoer beperken de vraag naar vrtueel vervoer als alternatef voor de lange afstand Katern III Reflecte Hoofdstuk 10 Beschouwng Net-vervoer 115

60 het begn van de 21 e eeuw de meeste ongelukken n en rond hus plaats vonden. Thus bljven brengt dus net zonder meer een toename van de algehele persoonljke fyseke velghed met zch mee. Gezen de toename van vrtuele rezen s de noodzaak van vrtuele velghed groot. (Voorzorg)maatregelen tegen onder meer cyber attacks en denttetsfraude denen dan ook voortdurend bjgesteld en gehandhaafd te worden. Fguur 10.1 Vrtuele verplaatsngen beden mensen met een beperkte fyseke mobltet mogeljkheden om socale contacten aan te gaan en te onderhouden. zjn herntrede n de maatschappj. Dat roept wel de vraag op of een persoon het een leven lang volhoudt om Altjd onderweg te zjn. Gezen de vele vrtuele verplaatsngsalternateven waarut een rezger kan kezen, moet een fyseke verplaatsng wel leuk en bevredgend zjn om als alternatef te denen. Velghed Het effect van gebruk van autonome vervoer mddelen op de fyseke velghed s bnnen Altjd onderweg hetzelfde als bnnen Vervoer naar Wens. Bj een afname van fysek personenvervoer Altjd thus mag je een afname van verkeersongelukken en daarmee een toename van de fyseke verkeersvelghed verwachten. Een kanttekenng daarbj s dat n Econome Net-vervoer stmuleert een tjd- en locateonafhankeljke econome. De vele maneren om met anderen n contact te komen vormen een grote stmulans voor de econome n het algemeen en de ICT-sector n het bjzonder. Er s een grote markt voor hard- en software om vrtuele verplaatsngen te ondersteunen en voor densten daar omheen. Het effect van Net-vervoer op de hudge vervoerssector verschlt voor de twee extremen. Altjd thus gaat vanwege de afwezghed van fyseke verplaatsngen ten koste van de hudge personenvervoerssector. Altjd onderweg geeft just een extra stmulans om neuwe vervoermddelen zoals de leefcocon en (fyseke) densten daaromheen te ontwkkelen. Deze mpact op de aanbeders van fysek personenvervoer staat los van het goederenvervoer. Wanneer consumenten producten net zelf produceren maar van elders laten komen, zal het goederenvervoer stjgen. Altjd thus voorkomt restjd, terwjl Altjd onderweg een andere nvullng van restjd mogeljk maakt. In bede varanten s restjd net langer verloren tjd en kan een ndvdu de tjd naar egen nzcht voor andere actvteten gebruken. Zoals n het vorge hoofdstuk geschetst, s het bj de verwachte krapte op de arbedsmarkt een wenseljk effect dat de Fguur 10.2 (Voorzorg)maatregelen tegen cyber attacks moeten voortdurend worden gehandhaafd en bjgesteld. restjd voor andere actvteten kan worden gebrukt. Ook het locate-onafhankeljk kunnen werken heeft gevolgen voor de arbedsmarkt. Zodra emand goede ICT-faclteten tot zjn beschkkng heeft, maakt het net meer ut waar hj woont om aan het arbedsproces deel te kunnen nemen. Dt bedt neuwe kansen voor mnder bevolkte en achterstandsgebeden, zowel bnnen Nederland als wereldwjd. Wat s n 2040 de proposte van Nederland voor de wereldwjde arbedsmarkt? Waar komen tegen de tjd de concurrenten van Nederland vandaan? Neuwe kansen voor achterstandsgebeden Bj een andere maner van wonen en werken zoals bj Altjd onderweg en bj een andere wjze van produceren s er mnder behoefte aan gebouwen zoals wonngen en kantoren. Krjgen de hudge gebouwen een neuwe functe of zjn zj overbodg? We neemt de afschrjvng van hudge nvesterngen voor bjvoorbeeld energevoorzenng naar zulke locates voor zjn rekenng? Zjn de woonbelastng en het stageld de opvolgers van de hudge gemeenteljke heffngen en de erfpacht? En we nvesteert er n de benodgde ICT-nfrastructuur voor 2040? Rumteljke ordenng Aangezen n dt vervoersconcept fysek vervoer van personen net noodzakeljk s, hoeven mensen net n de drecte omgevng van hun werkgever te wonen. Zj kunnen hun keuze van woonplaats op andere crtera zoals klmaat, omgevngsfactoren en socale contacten baseren. Varërend van een hutje op de he, appartement n een brusend stadshart of een vlla aan een zonnge kust. Op korte termjn 116 Katern III Reflecte Hoofdstuk 10 Beschouwng Net-vervoer 117

61 kan dt leden tot hangwerkenden 1. Op langere termjn kan het leden tot mgrate naar aantrekkeljke oorden en leegloop van mnder aantrekkeljke locates. Met bjbehorende socale consequentes zoals verloederng en crmnaltet. Wordt Nederland een favorete ontmoetngsplek en woonbestemmng voor butenlanders of emgreren Nederlanders massaal naar de zon? Wat doet dat met de prjzen van vastgoed? En de bedrjven de aan een fyseke vestgng gebonden zjn, kezen zj voor goedkope grond of gaan zj dcht bj hun afzetmarkt ztten? Dt vervoersconcept kan de rumteljke ordenng van Nederland op zjn kop zetten. In gebeden met een toenemende bevolkng, zoals rond grote steden, kan de groeende behoefte aan fyseke mobltet worden afgeremd door de mogeljkheden van Altjd thus. Fguur 10.3 De locate-onafhankeljke faclteten kunnen tot hangwerkenden leden. 1 Mensen de hun werk-gerelateerde actvteten op een wllekeurge plek n de openbare rumte utvoeren. Voor de één een ulteme vorm van flexbele, werkgeveronafhankeljke werkplekken, voor de ander een bron van overlast. Wanneer Altjd thus extreem wordt doorgevoerd, maakt het vanut verplaatsngsoogpunt net ut of emand n een stad woont of op het platteland. Bj Altjd onderweg zal emand afwsselend stedeljke en dunbevolkte gebeden doorkrusen. Voor het platteland en krmpgebeden bedt Net-vervoer een kans. Dankzj de vrtuele verplaatsngsmogeljkheden kunnen de bewoners contact bljven onderhouden met famle en kennssen elders. Daarnaast zjn deze dunbevolkte gebeden nteressant als tjdeljke vestgngsplaats voor de neuwe nomaden wanneer zj op zoek zjn naar rust en rumte. Inden edereen Altjd onderweg zou zjn, ljkt extra nfrastructuur een vereste. Wanneer de fyseke vervoersvraag echter afneemt, komt rumte van de hudge nfrastructuur voor personenvervoer vrj en kan het bjvoorbeeld voor goederenvervoer, woonrumte, voedselvoorzenng of recreate gebrukt worden. Als tegenhanger voor de vele vrtuele ontmoetngen s het goed voorstelbaar dat er meer hang naar de natuur komt. Natuur als vestgngs- en ontspannngsplek stjgt daarmee n aanzen en zal n haar berekbaarhed daarop moeten worden aangepast. De druk op natuurljke gebeden neemt daarmee toe, waardoor de maatschappeljke functes van natuur letterljk n de knel komen. Vraagt dt om een stevg rumteljk ordenngsbeled met dudeljke afbakenng van functes? Hoe gaat de verdelng bnnen Nederland worden? Het effect van bede varanten van Net-vervoer op de kwaltet van de leefomgevng s sterk afhankeljk van de mate waarn zowel het vrtuele als het fyseke vervoer n 2040 schadeljke effecten van enge soort met zch meebrengen. Her s op voorhand geen algemene utspraak over te doen. Gebruk van energe en grondstoffen Vrtuele verplaatsngen verbruken net als fyseke verplaatsngen energe, zj het van een mndere orde grootte. Met name voor langere afstanden leveren vrtuele verplaatsngen een forse besparng van energe op ten opzchte van fyseke verplaatsngen. Bj Altjd thus hoeven geen vervoermddelen voor personenvervoer te worden aangeschaft of gehuurd. Dat heeft een posteve nvloed op de afname van het gebruk van grondstoffen voor vervoermddelen. Apparatuur de voor een vrtuele verplaatsng nodg s legt welswaar een neuwe clam op resources, maar n beperktere mate. Aanvullende effecten per wereldbeeld Voor het vervoersconcept Net-vervoer s n het kantern Toelchtng en Verantwoordng (V) een verdere nvullng van het concept geschetst. De verdere nvullng brengt n aanvullng op de meer algemene effecten van Net-vervoer op de samenlevng een aantal specfeke effecten per wereldbeeld met zch mee. Welke effecten sprngen daarbj naar voren? Net-vervoer en Indvduele Welvaart ndvdu (nter)natonaal Bnnen dt wereldbeeld vnden actvteten plaats op bedrjfseconomsche grondslag. Marktpartjen bepalen het aanbod en de prjzen van de verschllende (vrtuele) densten. Bassdensten zjn breed toegankeljk. Snelle, hppe gadgets hebben eder hun prjs. Door het verschl n prjs s het verschl n verplaatsngsmogeljkheden tussen arm en rjk groot. Voor Altjd thus s dat net zo zchtbaar. Alleen wanneer arm en rjk elkaar vrtueel ontmoeten komt dat naar voren n onder meer beeld-, gelud- en overge zntugljke kwaltet van de vrtuele representate. Voor hen de Altjd onderweg zjn, zjn de verschllen wel heel nadrukkeljk te zen. Spannngen tussen zj de wel en zj de geen geld hebben voor veelvuldge verplaatsngen levert dat echter nauweljks op. Zj bewegen letterljk langs elkaar heen. Op lokaal en regonaal nveau vormt de rumteljke ordenng een vraagstuk. Aangezen de overhed weng randvoorwaarden stelt aan marktpartjen en burgers, staat de rumteljke ordenng onder druk. De vele mogeljkheden n keuze van woonplek hebben een chaotsche verspredng n tegenstellng tot verdchtng van het stedeljk gebed tot gevolg. Daarbj heeft de veelhed aan verplaatsngen van Altjd onderweg een grote mpact op de leefomgevng. Fguur 10.4 Internatonale handel en denstverlenng komen verder tot bloe. 118 Katern III Reflecte Hoofdstuk 10 Beschouwng Net-vervoer 119

62 Dankzj de vrtuele verplaatsngsmogeljkheden van Net-vervoer s het opbouwen en onderhouden van contacten en het opdoen van ervarngen buten de grenzen van een land heel gemakkeljk. Internatonale handel en denstverlenng komen verder tot bloe. Al s het vaststellen van de benodgde normen, standaarden en communcateprotocollen daarvoor wel een utdagng. Een laatste vraag s hoe het locate-onafhankeljk kunnen werken en recreëren mondaal gaat doorwerken n mgratestromen. Net-vervoer en Wereldwjd Bewustzjn (nter)natonaal collectef Iedereen s gewend aan vrtuele ontmoetngen en vertrouwt vrtuele representates. De verhoudng tussen vrtuele en fyseke verplaatsngen s ngegeven door de regelgevng de overheden aan burgers en bedrjven opleggen en de prjzen de het bedrjfsleven ervoor vraagt. Daarbj stmuleren overheden, ook prjstechnsch, vrtuele ontmoetngen. De vrtuele mogeljkheden stmuleren de 24-uurs econome. De voortdurend doordraaende econome staat echter op gespannen voet met het welzjn van mensen. Daartegenover staat dat Net-vervoer een postef effect heeft op de leefomgevng. Van een tweedelng zoals bnnen het wereldbeeld Indvduele Welvaart s geen sprake bnnen het wereldbeeld Wereldwjd Bewustzjn. Gezen de grote concentrate aan mensen n de stad bnnen Wereldwjd Bewustzjn s het wnstgevend voor bedrjven om daar locates Fguur 10.5 Internetcafés 3.0 beden een keur aan vrtuele verplaatsngsdensten aan rezgers de zelf net over de faclteten beschkken. met een keur aan vrtuele verplaatsngsdensten te openen. Rezgers de de benodgde apparatuur net zelf kunnen betalen, gaan naar de locates om zch met geavanceerde mddelen vrtueel te verplaatsen. Door de goede fyseke berekbaarhed van dat soort locates, versterkt Net-vervoer het hoog-verstedeljkt beeld van het wereldbeeld Wereldwjd Bewustzjn. Door verschuvng van een groot aantal fyseke verplaatsngen naar vrtuele ontmoetngen kan de fyseke nfrastructuur ut het begn van de 21 e eeuw nog goed mee. Wel s een extra nvesterng n de capactet, snelhed en robuusthed van de ICT-nfrastructuur nodg. Net-vervoer en Krachtge Rego lokaal collectef Het vervoersconcept Net-vervoer bedt mensen de mogeljkhed om kenns te nemen van producten en ontwkkelngen buten de egen rego. De nteresse daarn s echter matg. Van dudeljke effecten van Net-vervoer op de samenlevng bnnen het wereldbeeld Krachtge Rego s dan ook nauweljks sprake. Net-vervoer en Zelfvoorzenende Eenhed ndvdu lokaal Naast de fyseke rulhandel voor dageljkse goederen en densten s er ook een vrtuele econome. Daarn wordt kenns n de vorm van dgtale bestanden met andere eenheden utgewsseld en nden nodg worden copyrghts met bt cons betaald. Daarvoor s enge vorm van standaardsate over de grenzen van de egen eenhed heen nodg. Bede vormen van rulhandel hebben de nkomsten voor de overhed ut aankoopbelastng doen wegvallen. Om de beperkte taken van de overhed, waaronder de bassvelghed en ICT-nfrastructuur, te fnanceren s een andere vorm van belastng gewenst. Bedrjven de nog over meerdere Zelfvoorzenende Eenheden heen actef zjn laten hun werknemers met vrtuele voorzenngen thus werken. Reflecte op het vervoersconcept Net-vervoer Dt vervoersconcept past bnnen een omgevng waarn de nadruk steeds meer op het ndvdu komt te lggen de het lefst zjn egen omgevng om zch heen heeft. Hj maakt daarbj volop gebruk van de mogeljkheden de ICT bedt. Net-vervoer haakt daarmee volledg n op de globale trends van verdergaande ndvdualserng en nformatserng. Daarnaast kunnen lagere kosten van een vrtuele verplaatsng drjfveer zjn om zch op de wjze te verplaatsen. Zeker voor mensen met beperkte fnancële mddelen. Net-vervoer roept echter ook een aantal vragen op ten aanzen van het wezen van de mens en de toepassng van verregaande vrtuele verplaatsngsmogeljkheden. In welke mate zt een persoon over dertg jaar op vrtuele contacten te wachten? Een mens s een fysek wezen. Hj wl graag bewegen. Bj een ervarng maakt hj graag gebruk van al zjn zntugen. Voorafgaand aan een onlne aankoop gaan mensen nu vaak van tevoren bj een fyseke wnkel langs om bjvoorbeeld te voelen hoe de aanslag van een toetsenbord s. Veel betrokkenen bj deze verkennng geloven net dat de technologe zch n 2040 dusdang ontwkkeld heeft dat vrtuele contacten qua belevng geljkwaardg zjn aan real lfe-ontmoetngen. Zj denken dat de cheme van het fysek samenzjn met anderen net door technologe geëvenaard kan worden. Bj de varant Altjd thus vrezen zj voor een socaal solement van mensen, met name de mnder technologsch onderlegde en mnder draagkrachtge personen. Bj Altjd onderweg 120 Katern III Reflecte Hoofdstuk 10 Beschouwng Net-vervoer 121

63 bestaat het rsco dat emand zch noot meer thus voelt. Met verwarrng en stress van den. In het verlengde van de vraag of een persoon wel op zoveel vrtuele contacten zt te wachten lgt de vraag of een persoon de vrtuele alternateven volledg zal omarmen. Door de vervagng van de schedsljn werk-prvé de door ICT ontstaat, staat de tjd om geheel tot rust te komen en volledg afstand tot werk te nemen onder druk. Altjd berekbaar zjn kan, ook socaal, als nbreuk op de prvacy worden ervaren. Temeer daar edereen door de ICT-hulpmddelen altjd op de hoogte kan zjn van waar emand s. Ook lustert of kjkt een ander makkeljker ongemerkt mee. Daar staat tegenover dat anno 2013 de contacten tussen mensen onderlng door de socale meda zowel nhoudeljk als n frequente zjn toegenomen. Socaal solement ljkt zch onder jongeren just eerder door gebrek aan ICT-mddelen voor te doen. Neem een tener zjn smart phone af en hj voelt zch ogenblkkeljk een socale verschoppelng! De maatschappeljke acceptate van vrtuele alternateven staat net los van de vraag of emand bj vrtueel contact ook daadwerkeljk de persoon tegenover zch heeft de hj denkt tegenover zch te hebben. En wat doet het met onderlng vertrouwen tussen mensen als zj elkaar mnder vaak fysek ontmoeten? Per gelegenhed kan een persoon kezen of hj emand vrtueel of fysek wl ontmoeten. Maakt de volledge keuzevrjhed een persoon gelukkger? Of bezorgt het hem just meer vragen en stress? Wanneer een stuate net goed utpakt s het straks echt aan hemzelf te wjten. Hj had mmers voor een ander alternatef kunnen kezen. Het s dus raadzaam om een aanbod van alternateve verplaatsngswjzen n te bedden n een archtectuur waarbnnen een persoon bewust kan kezen, maar ook de standaard-opte kan volgen. Je kunt het verge- ljken met het vooraf samengestelde dagmenu naast een utgebred à la carte menu. Her lgt ook het domen waar de vrtual companon zjn densten kan bewjzen n ontzorgen van een gebruker. Dt staat los van de behoefte van een mens aan socale contacten en het behoren tot een groep. Vanut de groep kan socale druk utgaan voor een bepaalde keuze. Ten slotte brengt de sterke nadruk op vrtuele alternateven voor vervoer rsco s met zch mee. Net-vervoer maakt nadrukkeljk gebruk van voortgaande technologsche ontwkkelngen als vrtual realty, ambant ntellgence, ubqutous computng en smart agents. Wat gebeurt er als de technologe of achterlggende organsates als verbndende schakel net goed functoneren of als de elektrctet utvalt? Op zch zjn dt geen neuwe rsco s ten opzchte van nu. Wj zjn nu al zeer afhankeljk geworden van dverse (kwetsbare) nfrastructuren, waaronder de van ICT. Een grotere bewustwordng van de rsco s s nettemn gewenst. En waarom zou je je vrtueel verplaatsen als het argument van tjdwnst door de opkomst van snelle en schone vormen van fysek vervoer tenet wordt gedaan? Brengt een opvolger van Vrgn Galactc 2 ons n 2040 bnnen een zeer korte tjd van Europa naar Australë? Spannngsveld rond Net-vervoer Vrtuele nformate- en communcatemogeljkheden zjn de enablers voor Net-vervoer. In het verlengde van de geplaatste kanttekenngen lgt een aantal (onderzoeks)vragen en spannngs velden de de vrtuele mogeljkheden met zch mee brengen: Hoe gaat een persoon zch gedragen als hj zch voor een groot deel va een nterface afgeschermd van de butenwereld voelt of zch er just tegen beschermd waant? Denk herbj aan de maner waarop personen zch momenteel op nternet uten (tegen een machne) en hoe zj dat n het dageljks leven onder mensen doen. Welk vertrouwen dchten ndvduen en de maatschappj toe aan vrtuele representates? Hebben de handelngen en afspraken met een vrtuele representant daadwerkeljk het akkoord van de fyseke persoon? Of s de avatar 3 gehackt? Krjgt een mens bj vrtuele aanwezghed alles mee wat op een fyseke locate elders gebeurt? Wat krjgt hj eventueel net mee en s dat een reden om fysek op de locate aanwezg te wllen zjn? Hoe lgt de verhoudng tussen fyseke en vrtuele contacten? Wanneer wl emand een ander echt n de armen sluten? Weet hj straks nog het ondersched tussen fysek en 2 Vrgn Galactc s een commerceel bedrjf waarbj je een rumtevlucht kan boeken. De voorberedngen voor de eerste vlucht zjn n volle gang. 3 Een avatar s een grafsche vertegenwoordgng van een persoon of denst. vrtueel? Of doet dat er dan net meer toe? Hoe ontwkkelt de verhoudng tussen fyseke en vrtuele contacten zch bj mensen de als socale wezens behoefte hebben om met elkaar ets te doen? Is een persoon wel helemaal vrj n zjn keuze om zch wel of net te verplaatsen? Of wordt hj door de overhed, zjn werkgever of kennssenkrng gestuurd om van een specfeke opte gebruk te maken? Voelt een persoon zch gestmuleerd door de mogeljkheden de locate-onafhankeljkhed bedt? Of voelt hj zch verloren door een gebrek aan thusbass of vastghed? Utdagngen voor de toekomst Net-vervoer nclusef de bedenkngen en spannngsvelden stelt ons voor een groot aantal utdagngen. Enkele hervan zjn: Het succes van Net-vervoer valt of staat met de kwaltet van vrtuele ontmoetngen. De moeten een geljkwaardge belevngservarng beden als real lfe-ontmoetngen op het gebed van alle zntugbelevngen (zen, horen, ruken, voelen, proeven). Daarvoor denen de benodgde technologeën als vrtuele ervarng van tast, geur en smaak te worden (door)ontwkkeld. Collega s, vrenden, opdrachtgevers en andere relates moeten om vrtuele ontmoetngen een reële mogeljkhed te laten zjn de vrtuele alternateven accepteren. Voor een vrtuele ontmoetng zjn mmers meerdere personen nodg. Hoe kan de acceptate worden bevorderd? Om de vrtuele ontmoetngen te realseren ongeacht we de aanbedende denstverlener s, zjn protocollen voor nformateutwsselng over tast, geur en smaak nodg. Hoe kan de echthed van een vrtuele representate worden geborgd, zodat deze bestand s tegen hacken en fraude? 122 Katern III Reflecte Hoofdstuk 10 Beschouwng Net-vervoer 123

64 Hoe zetten belanghebbenden verdere stappen naar Net-vervoer? Het ndvdu verleden om (andere) vrtuele verplaatsngsvormen ut te proberen en zo te ervaren wat het hem kan opleveren s een maner. In tabel 10.2 worden suggestes aangedragen wat overhed, bedrjfsleven en kennsnstellngen nu reeds kunnen bjdragen aan de (verdere) totstandkomng van Net-vervoer. Belanghebbende Suggestes eerste stappen Gezamenljk Breedband overal toegankeljk maken. Overhed Mnsters en secretarssen-generaal op een vaste thuswerkdag per maand hun afspraken en openngshandelngen va vdeoconferente of holografsche presentate laten verrchten. Net als het bedrjfsleven Het Neuwe Werken 4 verder utrollen. Daarbj gaat het er net alleen om de bestaande werkwjze te optmalseren, maar ook just met neuwe werk- en verplaatsngsvormen te expermenteren. Stmuleren van vrtuele verplaatsngen door gunstge prjsstellng of ncentves. Vergeljkbaar met de aanschaf van groene auto s, kan de overhed belastngvoordeel geven bj utgaven voor vrtuele verplaatsngsmddelen. Fraude n de vrtuele wereld, zoals denttetsdefstal, tegengaan. De benodgde achterlggende nfrastructuur s breedbandtechnologe. Daarbj s het van belang dat het geheel van goede kwaltet, snel, robuust en betrouwbaar s. De vraag s hoeveel extra capactet bj massaal gebruk van vrtuele verplaatsngen nodg s en of de tjdg beschkbaar s. Om vanaf elke locate toegang te hebben tot de vrtuele mogeljkheden zjn alom aanwezge, al dan net draadloze dataverbndngen en energeoverdracht gewenst. Voor autonoom vervoer bnnen Netvervoer gelden dezelfde utdagngen als voor Vervoer naar Wens (p. 110). Suggestes voor eerste stappen Een mens past over het algemeen zjn verplaatsngspatroon net gemakkeljk aan. Een groot aantal verplaatsngen s nameljk gerelateerd aan routnegedrag. Een ommezwaa naar een ander verplaatsngspatroon waarbnnen vrtuele verplaatsngen een hoofdrol spelen zal daarom net eenvoudg zjn, tenzj de andere wjze van verplaatsen de nvullng van behoeften, gemak of comfort van degene ten goede komt. Bedrjfsleven Starten met vdeoconferente voor ontmoetngen tussen mensen van verschllende locates dan wel het op grotere schaal toepassen. Dat kan eventueel worden geforceerd door een verbod op fysek bjeenkomen voor specfeke doelenden. Senor managers nemen het voortouw om te testen en te laten zen hoe dat werkt. Het Neuwe Werken utrollen, nclusef het aanpassen van arbedsrelates (o.a. flexbele werktjden en betalen naar prestates). Organseren van road tours 5 met ervarngskamers om consumenten en andere organsates kenns te laten maken met de mogeljkheden van vrtuele verplaatsngen. Tegeljkertjd kan het contact met toekomstge gebrukers worden gebrukt voor het opdoen van deeën voor neuwe toepassngen en densten. Kennsnstellngen Verbeteren van beeldverwerkng en van vrtuele representate-techneken, nclusef tast, geur en smaak. (Vervolg)onderzoek naar waarborgen ntegrtet van vrtuele densten en toepassngen. (Vervolg)onderzoek naar gedrag en behoefte van mensen t.a.v. de verhoudng real lfe versus vrtueel. de mate van behoefte aan socaal contact en fyseke rezen. Tabel 10.2 Suggestes eerste stappen voor overhed, bedrjfsleven en kennsnstellngen rchtng Net-vervoer. 4 Met Het Neuwe Werken wordt gedoeld op het plaats- en tjdonafhankeljk utvoeren van werkzaamheden. Moderne mobele technologe s daar de technologsche enabler van. 5 Met een road tour wordt gedoeld op een rezende voorlchtngscampagne. 124 Katern III Reflecte Hoofdstuk 10 Beschouwng Net-vervoer 125

65 Beschouwng Vervoer n Schaarste Het doorberekenen van externe kosten van vervoer n de prjs van een verplaatsng s het kernpunt van Vervoer n Schaarste. Op de wjze wordt mobltet teruggedrongen wanneer de schadeljk s. Wat voor gevolgen heeft dat op het gebruk van vervoer? En wat doet dat met een samenlevng? Effect op de samenlevng Een aantal effecten en aandachtspunten voor de samenlevng staat los van de wereldbeelden ut hoofdstuk 2. Zj komen heronder aan bod waarna n de volgende paragraaf wordt ngegaan op de meer specfeke effecten voor eder van de ver wereldbeelden. Gebruk van en vraag naar vervoer Door absolute of bewust gecreëerde schaarste van bepaalde nfrastructuur, vervoermddelen, resources of kwaltet van de leefomgevng stjgt de prjs van een verplaatsng. De verwachtng s dat als mensen van tevoren op de hoogte zjn van de hoge(re) prjs zj zch mnder ver of mnder vaak gaan verplaatsen. Tevens s het een stmulans om nfrastructuur en vervoermddelen effcënt te gebruken. Een modaltet zoals water of andere tjdstppen van rezen komen dan nadrukkeljker n het vzer. Goede nformatevoorzenng over schaarse elementen en prjs van een verplaatsng s daarbj van belang. Keuze voor een verplaatsngswjze s mmers deels afhankeljk van wat mensen weten. Velghed Fyseke en socale velghed kunnen als externe kosten doorberekend worden n de prjs van een verplaatsng. Daarmee kan ndrect op velghed worden gestuurd en komt er geld beschkbaar om de velghed te waarborgen. Econome Organsates en bedrjven voor we fyseke berekbaarhed en verplaatsngen van belang zjn, zoals een vlegveld, worden bnnen Sterktes Bevordert de kwaltet van de leef omgevng en de gezondhed van mensen. Stmuleert een effcënt gebruk van nfrastructuur en vervoermddelen. Draagt bj aan collecteve bewustwordng van de schadeljke effecten van vervoer. Mobltet wordt teruggedrongen wanneer de schadeljk s. Net betalen als je geen schadeljke effecten veroorzaakt. Kansen Het omgaan met schaarste stmuleert nnovate en creëert commercële kansen (bjvoorbeeld de mobltetscoach). Stmuleert lokale producte van levensmddelen en goederen. Stmuleert clusterng van actvteten. Tabel 11.1 SWOT-analyse Vervoer n Schaarste. Zwaktes Wat levert het de burger op? De posteve effecten zjn veelal net drect zchtbaar. Door de hogere out of pocket-kosten voor een verplaatsng wordt bj een geljkbljvend budget de ndvduele keuze beperkt. Dat creëert een kloof n vervoer tussen armen en rjken. Voor het behalen van de gewenste achterlggende resultaten zjn soortgeljke ngrepen ook op andere gebeden, zoals husvestng, gewenst. Hoe meer schadeljke effecten worden meegenomen, hoe mnder transparant het voor burgers en bedrjven wordt. Bedregngen Geen eendudg beeld over de schaarse elementen en de gevolgen van een verplaatsng daarop. Burgers en bedrjven ervaren de schaarste onvoldoende waardoor er geen draagvlak s voor ngrjpende maatregelen. Lobby van hudge vervoers onder nemngen tegen stjgng van kosten. Het urgentegevoel om gedrag aan te passen verdwjnt zodra het economsch beter gaat. Schoner rezen roept compensategedrag op. Concurrerende landen doen net mee aan het doorberekenen van externe kosten n de prjs van een verplaatsng. Delen van gegevens over een verplaatsng kan als nbreuk op de prvacy worden gezen en utnodgen tot fraude. 126 Katern III Reflecte Hoofdstuk 11 Beschouwng Vervoer n Schaarste 127

66 Fguur 11.1 Keuze voor een verplaatsngswjze s mede afhankeljk van de schaarste van dat moment. een concept als Vervoer n Schaarste n hun actvteten geremd. Schaarste s een belangrjke trgger voor vermnderng van consumpte van goederen, maar tegeljkertjd ook voor nnovate. Neuwe technologeën, densten en producten de net of nauweljks afhankeljk zjn van schaarse elementen komen tot bloe. Bedrjven kunnen met de toepassngen de n Nederland zjn ontwkkeld of waarmee her op grotere schaal ervarng s opgedaan, elders n de wereld de markt op. Onder nvloed van beperkng van vervoer krjgt lokale producte van levensmddelen en goederen een stmulans, mts de producte zonder schadeljke effecten plaats vndt. Inden het besteedbaar nkomen van personen geljk bljft terwjl de prjzen voor vervoer omhoog gaan, remt dat de consumpte en beïnvloedt dat de econome. Rumteljke ordenng Als verplaatsngen voornameljk lokaal plaatsvnden stmuleert dat het clusteren van actvteten. Knooppunten van (collectef) vervoer worden dan tevens knooppunten van wonen, werken en recreëren 1. Steden worden compact en vormen onderlng communtes. Lokale markten en vrtuele omgevngen bloeen op als plek voor utwsselng van producten en densten. Depots aan de rand van een stad vormen overslagpunten voor stadsdstrbute van goederen. Interregonaal vervoer s schaars en neemt dus net veel rumte n beslag. Het gebed tussen steden bedt rumte voor natuur en producte van goederen. Knooppunten van collectef vervoer worden knooppunten van wonen, werken en recreëren Gebruk van energe en grondstoffen Hoe mnder energe of grondstoffen er voor een verplaatsng nodg zjn, hoe mnder een verplaatsng kost. Daarbj drukken herbrukbare grondstoffen de kosten verder naar beneden. In combnate met de doorberekenng van externe kosten van vervoer n de prjs van een verplaatsng zal het gebruk van energe en grondstoffen met Vervoer n Schaarste afnemen. 1 Deze rumteljke vse komt onder meer terug n de vse van een Stedenbaan voor de Zudvleugel van de Randstad. [11.1] Aanvullende effecten per wereldbeeld Voor het vervoersconcept Vervoer n Schaarste s per wereldbeeld n het katern Toelchtng en Verantwoordng (V) een verdere nvullng van het concept geschetst. De nvullng brengt n aanvullng op de meer algemene effecten van Vervoer n Schaarste op de samenlevng een aantal specfeke effecten per wereldbeeld met zch mee. Welke effecten sprngen daarbj naar voren? Vervoer n Schaarste en Indvduele Welvaart ndvdu Aangezen Vervoer n Schaarste net van toepassng s bnnen het wereldbeeld Indvduele Welvaart, s er ook geen sprake van specfeke effecten op de samenlevng. Vervoer n Schaarste en Wereldwjd Bewustzjn (nter)natonaal (nter)natonaal collectef Vervoer wordt onder nvloed van het overhedssturen duurder. Dat stmuleert om personen- en goederenvervoer meer te plannen en te combneren. De daarvoor gewenste samenwerkng werkt ook op andere fronten postef door. De 24-uurs econome maakt het mogeljk om met een aantal schaarse elementen beter om te gaan. Verplaatsngen worden over een groter tjdsvenster verspred. Dat kan wel een aantal andere schaarse elementen, bjvoorbeeld stlle en donkere nachten, onder druk zetten waardoor maatregelen voor het welzjn van omwonenden en deren moeten worden genomen. Vervoer n Schaarste versterkt bnnen Wereldwjd Bewustzjn de verstedeljkng. Rumtedruk bljft daarbj een utdagng. Een bjdrage aan de oplossng s mensen te stmuleren dcht bj hun werk te wonen. Verplaatsngen worden daarmee n afstand beperkt. De verwachtng s dat de bestaande fyseke nfrastructuur nog goed mee kan. Wel gaat Vervoer n Schaarste ten koste van fyseke vervoersdensten over lange(re) afstand. Een andere oplossng dan spredng over een etmaal s vervoer deels onder de grond of boven het maaveld te laten plaatsvnden. Op de maner bljft rumte op de grond beschkbaar voor andere bestemmngen. De vermnderng van schadeljke effecten heeft een postef effect op de leefomgevng en gezondhed van mensen. De energevoorzenng voor de compacte stad, nclusef de voor vervoer, s echter een apart vraagstuk. Vervoer n Schaarste en Krachtge Rego collectef lokaal Vervoer n Schaarste versterkt de focus op de egen rego. Door de beperkngen op vervoer zjn rezen buten de rego mnmaal. Standaardsatevraagstukken met betrekkng tot technologsche toepassngen en regelgevng betreffen dan ook vooral de egen 128 Katern III Reflecte Hoofdstuk 11 Beschouwng Vervoer n Schaarste 129

67 rego. Vervoer van grondstoffen en goederen concurreert met het personenvervoer. Daarom worden producten daar gemaakt waar de totale verplaatsngskosten van de keten (van grondstof tot product bj de endconsument) het klenst zjn. Voor het ene product betekent dat lokale, ndvduele producte n de wjk, voor een ander producte n grotere hoeveelheden aan de rand van of nabj de stad. Regonale afspraken leggen beperkngen op aan vervoerswjzen de schadeljke effecten met zch meebrengen. Gezen het socale karakter van de samenlevng bnnen het wereldbeeld Krachtge Rego s socaal solement als gevolg van vervoersbeperkngen onacceptabel. Daarom zjn er altjd alternateven om je te kunnen verplaatsen. Enge centrale sturng s wel nodg om goed om te gaan met de schaarse mddelen, met name rond de nrchtng van nfrastructuren. Her ljkt een rol voor een beperkte overhed weggelegd. Vervoer n Schaarste en Zelfvoorzenende Eenhed ndvdu lokaal Aangezen Vervoer n Schaarste net van toepassng s bnnen het wereldbeeld Zelfvoorzenende Eenhed, s er ook geen sprake van specfeke effecten op de samenlevng. Reflecte op het vervoersconcept Vervoer n Schaarste Met de collecteve bewustwordng van de schadeljke effecten van vervoer s het vervoersconcept Vervoer n Schaarste collectever van aard dan de andere twee vervoersconcepten. De overhed als vertegenwoordger van het collectef belang speelt daarbj een centrale rol. Al hoeft zj n tegenstellng tot de haar toegedchte rol n de hoofdbeschrjvng van het concept net per defnte de aanjager te zjn. Crucaal voor het daadwerkeljk realseren van het beoogde resultaat zjn zowel het collectef besef dat schadeljke effecten beperkt moeten worden als de acceptate door mensen daarvan. Bj het (gewenste) optreden van zowel de overhed als burgers valt een aantal kanttekenngen te plaatsen. Deze komen heronder aan bod, evenals enkele kanttekenngen rond schaarste. Bj de beschrjvng van het vervoersconcept s reeds opgemerkt dat vervoer smeerole voor een samenlevng s. De overhed staat voor de lastge taak om een goede balans te bewerkstellgen tussen de posteve en schadeljke effecten van vervoer. De balans wordt onder meer bepaald door de normen de een maatschappj stelt. Hoe weeg je bjvoorbeeld berekbaarhed af tegen leefbaarhed? Hoe zwaar laat je verschllende belangen wegen? En we laat je opdraaen voor de verschllende kosten zoals de voor velghed en gezondhed? Wat zjn de kosten egenljk? De overhed probeert onnodg vervoer tegen te gaan mddels regelgevng. Maar we bepaalt wanneer vervoer wel of net nodg s? Zjn er alternateven beschkbaar? Vervoer s een onderdeel van een groter plaatje. Utendeljk gaat het bj het bestrjden van schadeljke effecten om het vergroten van de leefbaarhed. Beperkng van vervoer op zch s net het doel. Het bestrjden van schadeljke effecten zou dan ook breder moeten worden toegepast dan alleen op vervoer, bjvoorbeeld op husvestng, consumptegedrag etc. Een aantal bedrjfssectoren zal moete hebben met het nperken van vervoersbewegngen. De overhed moet sterk n haar schoenen staan om de maatregelen behorende bj de achterlggende vse van dt concept een gezonde samenlevng daadkrachtg te mplementeren. Bestrjden van schadeljke effecten moet breder worden toegepast dan alleen op vervoer Zelf dent de overhed een voorbeeldfuncte te vervullen. Is zj tegen weerstand bestand? Tegeljkertjd verlangen externe partjen dat de overhed een betrouwbare partner s en de regels net op korte termjn bjstelt. Investerngen moeten kunnen renderen. Om geen oneerljke concurrenteposte voor bedrjven te creëren s het wenseljk dat dt concept net alleen natonaal wordt toegepast, maar dat op zjn mnst omrngende landen en promnente handelspartners mee doen. Welke nternatonale afspraken zjn hervoor nodg? Het beprjzen van een verplaatsng s overgens geen neuwe gedachte. Het adves Een prjs voor elke res [11.2] en de OECD-rchtljnen voor envronmentally sustanable transport ut 2001 [11.3] spraken al over het ntegreren van (een deel van) de externe kosten n de prjs voor vervoer. Door het doorberekenen van de kosten stjgen voor een ndvdu of organsate de utgaven voor vervoer. Daarbj komen de transactekosten voor het systeem dat de prjs bepaalt en n rekenng brengt. Rezen wordt daarmee duurder. Waarschjnljk zal een grotere groep mensen een fyseke verplaatsng net (meer) kunnen betalen. Creëer je hermee een (extra) tweedelng n de maatschappj tussen een elte de zch relatef onbeperkt vervoer kan veroorloven en zj de dat net kunnen? Wat s voor de laatste groep het alternatef? Wat als ook de vrtuele mogeljkheden een hoog prjskaartje hebben? Rechtvaardgt zo n dregende tweedelng ondersched n prjzen voor verplaatsen tussen de sterken en de zwakken ut de samenlevng? Daarnaast brengt het doorberekenen van externe kosten het rsco dat de focus voor vervoer komt te lggen op zo goedkoop mogeljk n plaats van zo effcënt mogeljk. Fguur 11.2 Mensen passen hun gedrag mnder snel aan wanneer zj geen drect voordeel ervaren. Inzoomen vanut het collecteve perspectef op een ndvdu brengt addtonele kanttekenngen. Wanneer een burger het dee heeft dat zjn persoonljke vrjhed sterk wordt ngeperkt, zal hj dat net zonder meer accepteren. Begrenzng van vervoer krjg je net gemakkeljk aan de man. Zeker net omdat veel posteve 130 Katern III Reflecte Hoofdstuk 11 Beschouwng Vervoer n Schaarste 131

68 effecten voor hem net drect zchtbaar zjn. En utendeljk kjken de meesten toch vooral naar het effect op hun egen leven en mnder naar het welzjn van het collectef. Zj vnden het dan ook net zomaar nodg om hun gedrag aan te passen. Wat maakt het nou ut als k n mjn eentje en Eentje meer of mnder zjn bekende utspraken de herbj passen. Een maner om draagvlak te creëren s het verstrekken van nformate over de schadeljke effecten n het algemeen en de ndvduele bjdragen n het bjzonder. Aandachtspunt daarbj s dat schoner rezen compensategedrag oproept waardoor het netto resultaat net per se verbetert. Bj een gewenste gedragsveranderng ljkt het beter om mensen net te straffen voor verkeerd gedrag, maar vooral te belonen voor gewenst gedrag. Tot slot een aantal kanttekenngen bj het begrp schaarste. Is schaarste een goed utgangspunt om een vervoersconcept voor de toekomst op te baseren? Het begrp schaarste roept een beeld van beperkng op en net drect van mogeljkheden. Bovenden ljkt er utendeljk altjd een oplossng te komen voor edere vorm van schaarste. Denk maar aan de mate waarn collectef vervoer de rumteschaarste n drukke steden ondervangt. De oplossngen kunnen op hun beurt weer onverwachte effecten hebben waardoor er neuwe utdagngen ontstaan. Schaarste s dus een temporeel begrp, net als mleubewustzjn dat ljkt. Just om de reden s bnnen Vervoer n Schaarste het begrp schaarste net hard gedefneerd maar als contanerbegrp neergezet. Iets wat nu schaars s hoeft dat over dertg jaar net meer te zjn. Zo verwachten veel deelnemers aan de verkennng dat de CO 2 -problematek tegen de tjd s opgelost. Een aantal deelnemers verwacht daarnaast dat energe tegen de tjd overvloedg beschkbaar s. Daarentegen kan ets wat nu nog net als schaars wordt ervaren over dertg jaar wel als schaars opgevat worden. Hoe meer schaarse elementen er bj het beprjzen van een verplaatsng worden meegenomen, hoe mnder nzchteljk de bjdragen aan het beperken van de schaarste zjn. Wanneer het prjsmechansme n de ogen van consumenten gekunsteld overkomt, komt dat het draagvlak net ten goede. Spannngsveld rond Vervoer n Schaarste Vervoer n Schaarste brengt een aantal spannngs velden en (onderzoeks)vragen met zch mee: Hoe gaan mensen deze verregaande prjssturng rond hun verplaatsngen ervaren? Voelen zj het als een beperkng van hun vrjhed? Wordt nzage van het systeem n gewenste verplaatsngen als welkome ondersteunng ervaren of roept het een Bg Brother gevoel op? De reactes rond Anders Betalen voor Mobltet [11.4] n de volksmond klometerheffng lggen herbj nog frs n het geheugen. Dynamsche bepalng van wat schaars s s bedoeld om mensen net ten onrechte een vermeend schaars goed n rekenng te brengen. Vragen als Waarom mag k maar 100 op deze lege drebaanssnelweg? moeten afdoende beantwoord en dealter zelfs voorkomen worden. Dat vergroot het draagvlak. Welke frequente van dynamsche bepalng s voor een bepaalde rekenfactor noodzakeljk? En welke frequente s voor mensen acceptabel en transparant? Maandeljks? Dageljks? Per mnuut? Utdagngen voor de toekomst Alvorens Vervoer n Schaarste op grote schaal gerealseerd kan worden s een aantal ontwkkelngen en beslssngen gewenst. Fguur 11.3 De schaarse elementen op een specfek moment wordt onder andere met behulp van sensoren bepaald. Er moet een wjze worden bepaald om de externe kosten n de drecte kosten voor vervoer mee te nemen: De schadeljke effecten van vervoer op welvaart en welzjn moeten worden bepaald. Utendeljk moet dt vertaald kunnen worden naar effecten op mcronveau (specfeke locate, tjd, weersomstandghed, rjstjl, en soort, grootte en belastng van het vervoermddel). De omgevng en nfrastructuur moeten worden voorzen van sensoren en functonaltet om schaarste dynamsch te bepalen en daarover te communceren. Wet- en regelgevng moeten worden aangepast om het doorberekenen van externe kosten af te dwngen. Daarbj s het een extra utdagng de druk van de gevestgde orde te weerstaan ten faveure van het langetermjn-perspectef van de maatschappj. Een langetermjn-vse over omgang met schaarse elementen de op de korte termjn weng economsche schade berokkent helpt herbj. Er moeten neuwe methodologeën en toepassngen ontwkkeld worden om schaarste nzchteljk te maken en er mee om te gaan. Expermenten waarbj rumte wordt gelaten om bnnen grenzen te mslukken dragen daar aan bj. Zo kan met vallen en opstaan worden geleerd en zjn opgedane lessen drect toepasbaar. Ook kan schaarste op de maner worden omgezet n kansen. Door elkaar net te beconcurreren om schaarse mddelen maar just samen te werken kunnen personen en organsates de schaarse mddelen effcënt en effectef gebruken. Er s veel data beschkbaar over personenverplaatsngen en schaarse elementen. Het s een utdagng om de data en aanvullende wensen goed te nterpreteren en door te vertalen naar beled. Er moeten mobltetscoaches worden ontwkkeld de ntegraal nzcht geven n de kosten van een verplaatsng. Invullng van een verplaatsng komt vaak voort ut routne gedrag van een persoon. Omdat degene zelden de schadeljke effecten van zjn verplaatsng drect merkt, s het lastg om hem zjn gedrag te doen veranderen. Het geven van drecte feedback en ervaren van consequentes n de portemonnee zjn twee maneren om bewustwordng te kweken. Daarnaast kan bewustwordng n het onderwjsprogramma worden ngebed. Suggestes voor eerste stappen Voor dt vervoersconcept met een collecteve nsteek s het van belang dat alle belanghebbenden hun bjdrage leveren aan het beperken van de schadeljke effecten van vervoer. Tabel 11.2 geeft suggestes waar overhed, bedrjfsleven en kennsnstellngen mee kunnen begnnen. 132 Katern III Reflecte Hoofdstuk 11 Beschouwng Vervoer n Schaarste 133

69 Belanghebbende Suggestes eerste stappen Gezamenljk Voorbereden van de ICT-nfrastructuur op de verwachte toename n datacommuncate. Overhed Opstellen van een langetermjn agenda om schaarste-ssues op te lossen en schaarstegebeden te benoemen n termen van aandachtspunten, bjvoorbeeld gelud en rumte. Creëren van rumte voor expermenten t.b.v neuwe nnovateve concepten en t.b.v. het vergaren van onderbouwng van effecten op schaarse elementen gerelateerd aan vervoer. Bjvoorbeeld mddels een wedstrjd waarn kenns nstellngen, bedrjfsleven en burgers worden utgedaagd om neuwe toepassngen te ontwkkelen om met schaarse elementen om te gaan. Gepersonalseerde nformatevoorzenng stmuleren om verdere bewustwordng van de schadeljke effecten van vervoer bj consumenten en bedrjven te vergroten en voordelen op persoonsnveau nzchteljk te maken. Daarbj kan worden gestart met een beperkt aantal schaarse elementen dat goed s ut te leggen. Stapsgewjs afschaffen van de resaftrek bj de nkomstenbelastng om de bewustwordng van personen en organsates ten aanzen van de kosten van mobltet te vergroten. Bedrjfsleven Utvoeren van klenschalge en grotere plots om neuwe vervoers toepassngen ut te proberen. De nsteek mag rgoureus zjn en bljk geven van lef. Ontwkkelen en aanbeden van mobltetscoaches. Kennsnstellngen Voor hudge schaarse elementen zoals luchtkwaltet en rumte (n de stad) vaststellen wat de kosten van schadeljke effecten van een verplaatsng zjn. Formuleren van aanbevelngen over op welke beperkte set schaarse elementen de overhed moet sturen om echt een verschl te maken (op bass van reeds beschkbare data en resultaten van voorgenoemde punt). Tabel 11.2 Suggestes voor eerste stappen rchtng Vervoer n Schaarste. Referentes [11.1] [11.2] De Raad voor Verkeer en Waterstaat, de VROM-raad en de Algemene Energeraad (2008). Een prjs voor elke res. [11.3] Organsaton for Economc Co-operaton and Development (OECD) (2002). OECD Gudelnes towards Envronmentally Sustanable Transport. [11.4] Natonaal Platform Anders Betalen voor Mobltet (2005). Anders Betalen voor Mobltet. 134 Katern III Reflecte Hoofdstuk 11 Beschouwng Vervoer n Schaarste 135

70 IV Concluses en Aanbevelngen Ter afrondng van deze publcate worden n hoofdstuk 12 dre overkoepelende concluses op bass van de dre samengestelde vervoersconcepten utgelcht en kansen de zj beden gedud. Hoofdstuk 13, tot slot, gaat n op de belangrjkste aanbevelngen om de kansen te realseren. 137

71 Vervoer naar Wens Net-vervoer Vervoer n Schaarste Indvduele Welvaart Wereldwjd Bewustzjn Krachtge Rego Zelfvoorzenende Eenhed Vervoer kan net los gezen worden van een samenlevng. Just n de samenlevng spelen n de toekomst een groot aantal ontwkkeln gen op het gebed van technologe en het gedrag van mensen. De ontwkkelngen zullen mede bepalen hoe personenvervoer erut zet. Om als maatschappj de toekomst mede vorm te geven s het voor het vervoersdomen van crucaal belang dat overheden, bedrjven en kennsnstellngen hun blk verrumen van een horzon van 1 tot 4 jaar naar een langere termjn van 30 jaar. De dre n deze stude ontwkkelde concepten voor personenvervoer over 30 jaar schetsen eder een beeld van hoe wj onszelf tegen de tjd zouden kunnen verplaatsen. Vervoer naar Wens (hoofdstuk 5): consumenten beztten geen egen vervoermddel meer; marktpartjen beden ndvduele vervoersdensten aan op bass van autonome vervoermddelen. Net-vervoer (hoofdstuk 6): vrtuele verplaatsngen zjn een volwaardg, groot schalg alternatef voor fyseke ver plaatsngen. Vervoer n Schaarste (hoofdstuk 7): rezgers zjn zch bewust van de externe effecten van een verplaatsng, mede doordat de externe kosten de door verplaatsngen gegenereerd worden, worden doorberekend n de prjs van een verplaatsng. Concluses De dre aanvullende schetsen voor goederenvervoer (hoofdstuk 8) Geen mens n beeld, Goederenvervoer aan het zcht onttrokken en LnkedIn voor goederen geven een beeld van hoe producten over 30 jaar hun weg naar de endgebruker kunnen vnden. Voor aanvullende beelden over goederenvervoer n 2040 verwjzen wj naar het op handen zjnde adves over de logsteke kracht van Nederland van de Raad voor de leefomgevng en nfrastructuur. Het s net zo dat één specfek vervoersconcept een oplossng bedt voor alle maatschappeljke vraagstukken van de toekomst. Vervoer naar Wens, Net-vervoer en Vervoer n Schaarste beschrjven eder verschllende aspecten van personenvervoer: fysek, vrtueel, marktgeorënteerd of meer overhedgestuurd. Keuzevrjhed Fguur 12.1 Net van toepassng Engszns / beperkt van toepassng Mate waarn de ontwkkelde vervoersconcepten passen n de ver wereldbeelden. van de rezger staat n eder concept centraal. De kans dat een van de dre concepten preces zoals geschetst werkeljkhed wordt s klen. Als combnate zjn de dre vervoersconcepten echter noodzakeljk maar tegeljkertjd voldoende om aan de vervoersvraag n de ver geschetste uteenlopende wereldbeelden (hoofdstuk 2) te voldoen (ze fguur 12.1). Daarmee dekken de concepten de behoefte aan personenvervoer n een breed aantal mogeljke toekomstscenaro s van Nederland af. In alle dre de gepresenteerde vervoersconcepten en n de toekomstschetsen staat een zelfregulerend, -sturend en -utvoerend vervoerssysteem centraal, kortom: superntellgent vervoer. Om los te komen ut hudge zenswjzen zjn de concepten en schetsen engszns abstract en onafhankeljk van hudge vervoermddelen en de dragende fyseke nfrastructuur beschreven. Samen hebben zj tot doel om partjen op een andere wjze naar vervoer te laten kjken en hen bewust te maken van wat de toekomst voor eder van hen ndvdueel, Redeljk van toepassng Goed van toepassng maar ook voor rezgers, onze leefomgevng en Nederland als samenlevng kan brengen. (Ver)voer tot nadenken dus. De dre vervoersconcepten leden n combnate met de ver samengestelde maatschappeljke wereldbeelden Indvduele Welvaart, Wereldwjd Bewustzjn, Krachtge Rego en Zelfvoorzenende Eenhed 1 (hoofdstuk 2) tot dre concluses: In plaats van het systeem zelf of de mens n het algemeen komt het ndvdu met zjn behoeften en gedragngen centraal te staan n het vervoerssysteem van de toekomst. De technek bedt oplossngen voor maatschappeljke vraagstukken als velghed, 1 Indvduele Welvaart: de wereld s het speelterren van het ndvdu dat naar luxe en welvaart streeft. Wereldwjd Bewustzjn: overheden zen wereldwjd toe op een gezonde leefomgevng. Krachtge Rego: personen dragen zorg voor elkaar en hun omgevng. Zelfvoorzenende Eenhed: klenschalge gemeenschappen zjn zo onafhankeljk mogeljk. 138 Katern IV Concluses en Aanbevelngen Hoofdstuk 12 Concluses 139

72 voorspelbaarhed van restjd en beperkng van negateve effecten op de leefomgevng. Daarbj zjn de technologsche basskenns en -componenten voor de geschetste vervoersconcepten feteljk al aanwezg, maar de ntegrate tot robuuste, ntegrale vervoerssystemen moet nog gerealseerd worden. Tevens moeten randvoorwaarden als ICT-nfrastructuur, maatschappeljke acceptate van technologsche toepassngen en veranderd verplaatsngsgedrag deels nog worden ngevuld. Ondanks dat vervoer onlosmakeljk verbonden s met veel facetten van de samenlevng, krjgt de wsselwerkng tussen verkeers- en vervoersontwerpen enerzjds en anderzjds de samenlevng n het algemeen en de rumteljke ordenng n het bjzonder bj grootschalge veranderngen te weng aandacht. De dre vervoers concepten dekken samen de behoefte aan personen vervoer n een breed aantal mogeljke toekomstscenaro s van Neder land af Deze concluses zjn deels door te vertalen naar goederenvervoer n de toekomst. De dre concluses samen behelzen een systeemsprong voor personenvervoer. De focus verschuft van fyseke mobltet naar berekbaarhed. Van asfalt en belzen naar ICT-nfrastructuur. Vervoer wordt nog meer een densteneconome. De concluses beden Nederland grote kansen om zch nternatonaal te postoneren als belangrjke mobltetsnnovator. Nederland s daarvoor bj utstek geschkt omdat wj naast problemen als fles, rumtedruk, luchtvervulng en verkeersonvelghed beschkken over geografsche en demografsche kenmerken en het nnovateve vermogen om de problemen aan te pakken. Van mobltet naar berekbaarhed Om een dergeljke systeemsprong te realseren en de kansen de zj bedt te grjpen s een totale systeemnnovate van het vervoerssysteem gewenst. Overhed, bedrjfsleven en kennsnstellngen moeten herbj samenwerken n een ntegrale aanpak en bj het utvoeren van plots. Van praten naar doen. Bj de systeemsprong hoort ook een aangepast denkkader om de benodgde nvesterngen, waaronder de n de ICT-nfrastructuur, te dentfceren en af te wegen. Een bass voor het formuleren van een agenda voor de toekomst komt n het hoofdstuk Aanbevelngen aan bod. Heronder wordt eerst een nadere toelchtng op eder van de dre concluses en op de kansen gegeven. Indvdu centraal n het vervoerssysteem Het ndvdu met zjn behoeften, gedragngen en mogeljkheden staat centraal n de dre geschetste vervoersconcepten. Dat staat n tegenstellng tot een meer gebrukeljke focus op het mobltetssysteem en pas daarna op de gebruker. Het gaat verder dan het centraal stellen van de mens n het algemeen. De behoeften van een ndvdu worden onder meer ngegeven door de maatschappj waarn hj leeft. En de maatschappj s weer van nvloed op zjn gedrag en zjn acceptate van densten, toepassngen en producten; belangrjke aspecten voor het Fguur 12.2 Superntellgent vervoer bedt de mogeljkheden om de verplaatsngsbehoefte van edere ndvduele rezger te vervullen. welslagen van neuwe vervoersconcepten. De focus van een ndvdu zal zch n de toekomst verrumen tot de kwaltet van een verplaatsng, n plaats van alleen op snelhed en prjs. Comfort en gemak nemen daarbj een meer promnente rol n bj de keuze voor een verplaatsngswjze. Superntellgent vervoer bedt mogeljkheden om de veranderende ndvduele behoeften van een rezger te vervullen, mede dankzj ntellgent onderhoud, beheer en gebruk van nfrastructuur. De geschetste vervoersconcepten gaan ut van een structureel gewjzgde verplaatsngsbehoefte en -gedrag van ndvduen. Berekbaarhed staat daarbj centraal. Om ndvduen te verleden om bj verplaatsngen hun routnegedrag te doorbreken, worden zj door ntellgente toepassngen ontzorgd. Informatevoorzenng en fyseke en dgtale velghed zjn daarvoor essenteel, maar net afdoende. Een onderlggende aanname n deze vervoersconcepten s dat een persoon alleen ets doet of ets wl als het hem meer oplevert dan kost. Voor gepersonalseerde vervoersdensten s vertrouwen n het rechtmatg gebruk van persoonljke gegevens crucaal. Intellgente systemen analyseren en nterpreteren de gegevens en het gedrag nameljk om adves en vervoersdensten op maat te kunnen beden. Daarmee wordt het verplaatsen voor een ndvdu zelf steeds gemakkeljker, ook al wordt het mobltetssysteem complexer. Technek als oplossng voor maatschappeljke vraagstukken gerelateerd aan vervoer In de toekomst staat technek volledg ten denste van het oplossen van maatschappeljke vraagstukken. In het vervoersdomen s het voldoen aan de verplaatsngsbehoefte van een ndvduele rezger bnnen de randvoorwaarden de de maatschappj stelt een belangrjke pjler. De behoefte kan zowel fysek als vrtueel worden ngevuld. Gedstrbueerde ntellgente 2 en samenwerkende, op de mens gerchte, adapteve componenten zorgen voor superntellgent vervoer met denstverlenng op maat als resultaat. Doordat ntellgente toepassngen rezgers utnodgen hun gedrag te wjzgen, versterken zj tegeljkertjd posteve kanten van mobltet en beperken zj negateve gevolgen als fles, verkeersongevallen en schadeljke utstoot. Belangrjke technologsche bouwstenen daarbj zjn onder andere autonome vervoermddelen, telepresence en smart agents 3 (hoofdstuk 3). 2 Gedstrbueerde ntellgente dudt erop dat ntellgente net op een centrale plek n het (vervoers)systeem aanwezg s, maar n verschllende losse onderdelen daarvan. 3 Een smart agent s een softwareprogramma dat n opdracht van een gebruker nformate vergaart, onderhandelngen voert en of opdrachten verstrekt. Een smart agent gaat daarbj waar nodg ut van realtme data (ze hoofdstuk 3). 140 Katern IV Concluses en Aanbevelngen Hoofdstuk 12 Concluses 141

73 Fguur 12.3 Technek bedt een reddende hand bj het oplossen van maatschappeljke vraagstukken. Autonome vervoermddelen dragen onder meer bj aan een toename van de verkeersvelghed en voorspelbaarhed van restjd en het vergroten van de fyseke mobltet van mnder mobele groepen n onze samenlevng. Ook beden zj een oplossng voor de frst en last mle van een verplaatsng, terwjl het de rezger tevens ontzorgt. Daarbj beperken autonome vervoermddelen door het geljkmatger rjden zowel het energeverbruk als de utstoot van schadeljke stoffen. Vrtuele verplaatsngen dragen bj aan het opvangen van het verwachte arbedstekort n Nederland. Zj maken veel restjd overbodg. Ook beden zj door hun locate-onafhankeljke karakter achterstands- en krmpgebeden neuwe kansen. Daarnaast bedt het vrtueel verplaatsen een alternateve maner om de neuwsgerghed van een ndvdu naar andere oorden en personen te bevredgen door hem n een levensechte omgevng rond te laten lopen. Smart agents maken de verschllende optes en hun effecten voor rezgers nzchteljk en weten nog beter dan een rezger zelf wat de beste opte s om dens verplaatsngsbehoefte te vervullen. Een smart agent maakt daarbj gebruk van realtme nformate-utwsselng tussen personen en objecten. Daardoor kan hj op bass van een zo accuraat mogeljk beeld van een stuate rezgers ontzorgen. De realtme nformate-utwsselng draagt eveneens bj aan het verhogen van de verkeersvelghed en aan een dynamsch bepaalde, eerljke kostentoerekenng naar gebruk van mddelen, nfrastructuur, en veroorzaakte effecten. Overgens beïnvloeden de beschkbare fyseke en vrtuele verplaatsngsdensten de vraag naar fysek vervoer. Zj hebben daarbj net zonder meer een afname van het aantal fyseke verplaatsngen tot gevolg. Daarnaast s het belangrjk om op te merken dat zowel voor het (autonome) fyseke vervoer als voor de levensechte vrtuele verplaatsngen de technologsche basskenns en -componenten voor de geschetste vervoersconcepten grotendeels al aanwezg zjn. Robuuste, ntegrale vervoerssystemen moeten echter nog ontwkkeld worden. Tevens moeten randvoorwaarden als ICT-nfrastructuur, maatschappeljke acceptate van technologsche toepassngen en veranderd verplaatsngsgedrag deels nog worden ngevuld. Daarbj hebben technologeën als ICT dverse effecten op de samenlevng. Zo maken zj een samenlevng enerzjds mnder kwetsbaar voor hoge oleprjzen of ontregelng van fysek transport. Anderzjds maakt de toenemende afhankeljkhed van technologe een samenlevng ook kwetsbaarder. ICT-securty s n alle concepten dan ook een belangrjk aandachtspunt. Ook her kan technek, n combnate met menseljk gedrag, oplossngen beden. Wsselwerkng met de samenlevng krjgt te weng aandacht Superntellgente zal een enorme mpact hebben op de vraag naar vervoer, de wjze van vervoer en de organsate van vervoer. Zowel voor personen als goederen. Vervoer op haar beurt heeft een grote mpact op de samenlevng. Superntellgent vervoer levert onder meer een bjdrage aan het oplossen van maatschappeljke vraagstukken op gebeden als econome, velghed, en kwaltet van de leefomgevng. Zo draagt superntellgent vervoer n het verlengde van technek als oplossng bj aan optmalsate van actvteten en processen. Het zorgt onder meer voor een toename van de (arbeds)productvtet door effcënt gebruk van tjd, mddelen, grondstoffen en hulpbronnen en voor vergrotng van de berekbaarhed van personen en locates. Tevens draagt het bj aan vermnderng van gebruk van energe en materalen. Superntellgent vervoer gaat daarmee schaarste n brede zn te ljf (tjd, geld, grondstoffen, hulpbronnen, rumte, leefomgevng, ). De samenlevng op haar beurt beïnvloedt ook de vraag en wjze van vervoer, onder meer door haar wet- en regelgevng en nfrastructuur. Zj kan dus engszns op vervoersbehoefte sturen. Daarbj s het van belang wat een samenlevng belangrjk vndt. Inzoomend op de rumteljke ordenng zen wj dat vervoer een grote mpact daarop heeft. Zo zjn mensen de afgelopen decenna steeds verder van hun werk gaan wonen omdat er goed, faclterend vervoer s. Rumteljke ordenng beïnvloedt op haar beurt echter ook de vraag en Fguur 12.4 Zowel lokaal en regonaal als natonaal en globaal verdent de onderlnge wsselwerkng tussen vervoerssystemen en de samenlevng meer aandacht. 142 Katern IV Concluses en Aanbevelngen Hoofdstuk 12 Concluses 143

74 wjze van vervoer. Denk maar aan hoe concentrate van mensen n steden de druk op de (lokale) vervoerssystemen en de leefomgevng vergroot. Ook her kan superntellgent vervoer bjdragen n het vermnderen van de druk. De esen de wj aan de rumteljke ordenng stellen zullen n de toekomst veranderen. Actvteten als werken, recreëren en ontspannen zullen verder n elkaar overvloeen. Rumtes hebben geen eendudge functes meer, maar faclteren verschllende soorten gebruk op verschllende momenten. Gezen de verwevenhed van vervoer met zoveel facetten van de samenlevng s bj verdere ontwkkelng van vervoerssystemen en de nrchtng van de rumteljke ordenng zowel lokaal en regonaal als natonaal en globaal meer aandacht nodg voor hun onderlnge wsselwerkng. Curtba In deze Brazlaanse stad zjn de functes wonen, werken en recreate gemengd. De stad heeft een zeer effcënt openbaar vervoerssysteem waarn bewust net voor metro s maar voor snelle bussen op gereserveerde rjstroken als ruggengraat van het systeem s gekozen. Curtba s mede om deze redenen een schoolvoorbeeld van stadsplannng.[12.1] Box 12.1 Curtba. Kans: Nederland postoneren als belangrjke mobltetsnnovator Een aankomende systeemsprong n het vervoer bedt kansen om Nederland nternatonaal te postoneren als belangrjke mobltetsnnovator. Bedrjfsleven, kennsnstellngen en overhed kunnen gebrukmakend van de technologeën de her en elders reeds zjn ontwkkeld neuwe vervoersconcepten defnëren, n de praktjk brengen en als show case gebruken naar de rest van de wereld. De geografsche en demografsche kenmerken van Nederland maken dat oplossngen de her aantoonbaar werken ook nteressant zjn voor gebeden elders op de wereld (ze ook box 12.2). De B.V. Nederland heeft dus baat bj het n praktjk brengen van neuwe vervoersconcepten. Tegeljkertjd kan de mplementate van de neuwe vervoersconcepten het rescomfort van de rezger verhogen en de kwaltet van de leefomgevng versterken. Wanneer Nederland de verschllende concepten sneller oppakt dan andere landen, bouwt zj ten opzchte van hen een (kenns)voorsprong op n het gebruk van neuwe vervoersconcepten. Zeker bj jongeren. Zj groeen op n een maatschappj de de achterlggende ontwkkelngen van de geschetste systeemsprong n zch draagt en daarmee zen zj de neuwe mogeljkheden van de ontwkkelngen sneller en kunnen zj de beter benutten. Daarnaast zullen zj hun knderen opvoeden n een veranderende maatschappj met neuwe vervoersvormen en hebben daarn een kans om hudg gedrag, achterlggende normen en waarden rond vervoer te veranderen. Om de kansen te realseren s het van belang dat het bedrjfsleven, de overhed en kennsnstellngen samen aan de slag gaan. In het volgende hoofdstuk geven wj een aantal suggestes hervoor. Nederland als deale proeftun voor neuwe vervoersconcepten In de toekomst heeft Nederland wellcht net de grootste mobltetsmarkt, maar zj beschkt wel over uneke karaktersteken de haar zeer geschkt maken als deployment 4 1 gebed voor verschllende verplaatsngstechnologeën, -mddelen en -densten waarmee elders n de wereld s geëxpermenteerd of de elders reeds op klene schaal zjn getest. Nederland heeft met haar delta een gunstge lggng ten opzchte van grote steden en productegebeden, beschkt over een kennseconome met nnovatef vermogen denk onder andere aan de topsectoren en heeft een hoogwaardge, utgebrede en breed beschkbare transportnfrastructuur. Tevens kent Nederland verschllende bevolkngsdchtheden en soorten stedeljke gebeden. Nederlanders hebben een open houdng ten aanzen van technologe en Nederland kent een hoog percentage van nternetgebruk en smart phones. Kortom, Nederland s een utgelezen plek om ntellgente en nnovateve vervoersconcepten, onder meer va proeftunen, n de praktjk te brengen. Box Met deployment wordt gedoeld op het op grotere schaal n praktjk brengen van toepassngen nadat zj n een laboratorumomgevng of va klenschalge expermenten met goed gevolg zjn getest. Nederland deale proeftun. Referentes [12.1] (gemeente) 144 Katern IV Concluses en Aanbevelngen Hoofdstuk 12 Concluses 145

75 Aanbevelngen Zoals n het hoofdstuk Concluses s aangegeven bedt een systeemsprong naar een superntellgent vervoerssysteem kansen om Nederland nternatonaal te postoneren als belangrjke mobltetsnnovator. Om de kansen te grjpen doen wj her de volgende ver aanbevelngen: Pak de voorberedng en utvoerng van de systeemsprong n vervoer ntegraal aan: zowel nterdscplnar als sectoroverstjgend. Stel een roadmap op naar het vervoer van morgen, maar houd een open blk voor onzekere, neuwe ontwkkelngen. Zet nú verdere stappen om ervarng op te doen, bjvoorbeeld met plots; en Investeer n ICT-nfrastructuur. Herna gaan wj op eder van deze aanbevelngen nader n. Pak de systeemsprong n vervoer ntegraal aan Vervoer nteracteert met zoveel facetten van de maatschappj dat een systeemsprong alleen va een ntegrale aanpak te realseren s. Zo n ntegrale aanpak s enerzjds nterdscplnar: het omvat de nvalshoeken gedrag, markt en technologe en hun onderlnge samenhang voor verschllende dscplnes als rumteljke ordenng, verkeersmanagement en voertugontwerp. Daarbj s het belangrjk om vanaf het begn de mens mee te nemen als ontwerpfactor voor vervoermddelen, -densten en het totale vervoerssysteem. Anderzjds doelt de ntegrale aanpak op de noodzakeljke sectoroverstjgende samenwerkng bnnen de trple helx van overhed, kennsnstellngen en bedrjfsleven en de nteracte de zj met rezgers moet opzoeken. Dat laatste s van belang om tot een door de gebrukers geaccepteerd vervoerssysteem te komen. Welke partjen er preces het voortouw moeten nemen, s afhankeljk van de toepassng. Bnnen de samenwerkng voor een systeemsprong n vervoer moet edere partj zjn egen rol vervullen bj het toepassen van (elders) ontwkkelde technologeën, het ntroduceren De trple helx samenwerkng voor nnovate De hghtech-hotspot n Nederland n Zud-Oost Brabant vormt (nter-) natonaal een voorbeeldfuncte van hoe n een open nnovatesysteem onderwjs en onderzoek door samenwerkng van overhed, kennsnstellngen en bedrjfsleven versterkt worden en hoe n gezamenljkhed toekomstgercht beled wordt gemaakt. Deze Branport Rego s een belangrjke ndustrële pjler voor de Nederlandse export en s onlangs gekozen tot slmste rego ter wereld. De trple helx heeft na de slechte economsche tjden van begn jaren negentg de handen neen geslagen en gezamenljk gewerkt aan een agenda voor nnovate en werkgelegenhed. De rego s nu een van de belangrjke motoren van de Nederlandse ndustre, en groet en bloet als noot tevoren. De nnovateprogramma s van de afgelopen jaren (Pont-One, Hgh Tech Automotve Systems) hebben daar aan bjgedragen en hebben voor zowel onderzoek als onderwjs geled tot uneke neuwe bedrjvghed en opledngen. DITCM (ze box 13.2) en de bachelor en master Automotve aan de TU Endhoven zjn daar voorbeelden van. Box 13.1 In Branport Rego Endhoven werkt de trple helx samen aan nnovate. van neuwe vervoersconcepten, het realseren van de randvoorwaarden en het opbouwen van ontbrekende kenns: De overhed moet zowel op regonaal, natonaal als Europees nveau de wet- en regelgevng zo opstellen dat zj geordend Dutch Integrated Testste Cooperatve Moblty (DITCM) s een open ontwkkelomgevng om nnovateve technologe voor coöperateve verkeerssystemen te testen. De Nederlandse overhed, het bedrjfsleven en kennsnstellngen benadrukken samen de meerwaarde van Nederland om her neuwe vervoerstechnologeën te testen. Het s tevens een concreet voorbeeld van samenwerkng n de Branport Rego. [13.A] Box 13.2 DITCM. en maatschappeljk verantwoord vervoer faclteert. Dt kan onder meer door bnnen de wet- en regelgevng rumte te beden om te expermenteren met neuwe vormen van fyseke en vrtuele verplaatsngen. Daarnaast dent zj (mede) zorg te dragen voor een bassnfrastructuur en moeten rsco s de voor ndvduele partjen te groot zjn door de overhed hanteerbaar worden gemaakt, bjvoorbeeld n de vorm van garantestellngen. Het bedrjfsleven moet op commerceel en maatschappeljk verantwoorde wjze n de behoeften voorzen van ndvduele rezgers en de maatschappj. Onder meer door falsafe 1 en op de mens gerchte vervoermddelen, -densten, en ondersteunende (ICT-)nfrastructuur aan te beden. Kennsnstellngen moeten bestaande kenns (bljven) verspreden en toepassen n 1 Falsafe: velg en robuust voor gebrukers en hun omgevng. 146 Katern IV Concluses en Aanbevelngen Hoofdstuk 13 Aanbevelngen 147

76 het vervoersdomen en ontbrekende kenns opbouwen. Onderwjsnstellngen moeten studenten utdagen krtsch te reflecteren op relevante trends zoals veranderngen n menseljk gedrag, neuwe busness modellen en technologsche ontwkkelngen. Openstaande onderzoeksvraagstukken komen n de paragraaf Ondersteunend en aanvullend onderzoek (p. 153) aan bod. Bj elk van de genoemde punten s het belangrjk dat partjen elkaars belangen en sterktes erkennen en rumte creëren om van en met elkaar te leren. Fguur 13.1 Een systeemsprong n vervoer verest samenwerkng over dscplnes en sectoren heen. Om samenwerkng tussen verschllende partjen te bevorderen en de verschllende actvteten n goede banen te leden zjn een centrale procesregsseur en ncentves gewenst. Anders bestaat het rsco dat partjen alleen hun egen belang bljven nastreven. Een boegbeeld ut het bedrjfsleven of de overhed kan het proces verder aanjagen door het maatschappeljk belang van ntellgente, nnovateve vervoersconcepten op de kaart te zetten. De rollen van procesregsseur en boegbeeld kunnen eventueel gecombneerd worden. Stel een roadmap op met rumte voor onverwachte ontwkkelngen Een systeemsprong vndt net n één keer plaats maar gaat met tussenstappen. Zo kun je een neuw vervoerssysteem net n één keer landeljk ntroduceren en kost de aanleg van neuwe nfrastructuren tjd. Daarom s het nodg om een stp op de horzon te defnëren en een bjbehorend pad er naar toe te ontwkkelen: de roadmap. Ook deze vraagt om een gezamenljke nspannng van overhed, bedrjfsleven en kennsnstellngen. De roadmap naar het vervoer van morgen dent aan te sluten bj de roadmaps voor de verschllende topsectoren (ze ook box 13.3). Daarbj kan de roadmap een doorvertalng bevatten van de n deze publcate geschetste vervoersconcepten naar kansen en bedregngen voor de verschllende modalteten van weg, water, spoor en lucht. De eerste stappen van de roadmap moeten concreet zjn, voor vervolgstappen kan worden volstaan met het aangeven van de contouren. Op de maner bljft er rumte om n te spelen op de kansen en utdagngen van steeds weer neuwe ontwkkelngen n het gedrag van mensen, maatschappj en technologe. Bovenden zjn de vraagstukken en oplossngen van vandaag net zonder meer de vraagstukken en oplossngen van de toekomst. Een open blk en adaptef management zjn daarom twee veresten. Fguur 13.2 Bj het opstellen van de roadmap moet rumte worden ngebouwd om op steeds weer neuwe ontwkkelngen n te kunnen spelen. Suggestes voor de eerste stappen komen onder de volgende aanbevelng aan bod. Zet nú verdere stappen naar een systeemsprong Tenende Nederland als belangrjke mobltetsnnovator te postoneren moeten nú de handen ut de mouwen gestoken worden om veelbelovende technologeën toe te passen en te nvesteren n neuwe kenns. Als opmaat naar een totale systeemsprong n vervoer kunnen plots met neuwe vervoersconcepten worden utgevoerd (ze suggestes herna). Zo kunnen bedrjven, kennsnstellngen en overheden laten zen wat bestaande technologeën al aan toepassngen mogeljk maken en wat de betekenen voor de verplaatsngsbehoefte van ndvduele rezgers. Door neuwe verplaatsngswjzen (zoals autonoom vervoer en telepresence) te kunnen zen en ervaren raken mensen en organsates bekend met de mogeljkheden en kracht van neuwe vervoersconcepten. Tevens vergroten betrokken partjen hun kenns over waarom de (toekomstge) rezger zch wl verplaatsen en hoe mensen omgaan met neuwe vervoersconcepten. Over plot- en deployment 2 -actvteten heen dent afgesproken te worden wat er gemontord moet worden en hoe overkoepelende vragen onderzocht moeten worden om samen een stap verder te komen. Om snel verdere stappen te kunnen zetten s het van crucaal belang partjen bjeen te brengen de nu concreet aan de slag wllen. Er zou een nnovatesysteem rond vervoer moeten worden opgezet. Daarbj kan gebruk gemaakt worden van de dynamek rond elektrsche 2 Met deployment wordt gedoeld op het op grotere schaal n praktjk brengen van toepassngen nadat zj n een laboratorumomgevng of va klenschalge expermenten met goed gevolg zjn getest. Superntellgent Vervoer en de Topsectoren De nnovateagenda van Nederland heeft door het topsectorenbeled ut 2011 een neuwe mpuls gekregen met als doel mddelen te concentreren op voor Nederland belangrjke ndustrële segmenten. Herbj s het utgangspunt dat het bedrjfsleven bepaalt wat de rchtng s van het langetermjn fundamentele en toegepaste onderzoek, en worden algemene mddelen voor fundamenteel onderzoek gekoppeld aan nvesterngen vanut het bedrjfsleven. Voor deze toekomstverkennng naar superntellgent vervoer zjn ver topsectoren van belang: Topsector Hgh Tech Systemen en Materalen (slmme en zunge vervoermddelen en neuwe hghtech vervoersmodalteten). Topsector Logstek (de verdere ntegrate van personen- en goederenvervoer, en het gebruk van IT daarbj). Topsector Energe (de relate met smart grds, decentrale energeopslag en elektrsch vervoer). Topsector Createve Industre (de vele start-ups de vanut het ontwerpconcept Human Centrc Desgn b jdragen aan neuwe vervoersconcepten en -densten). Er lggen ook belangrjke raakvlakken met de topsectoren Agr & Food en Tunbouw, evenals met de bouwsector (urban moblty). Ook het overstjgende thema ICT s als enabler van groot belang. Box 13.3 Superntellgent vervoer loopt door verschllende topsectoren heen. 148 Katern IV Concluses en Aanbevelngen Hoofdstuk 13 Aanbevelngen 149

77 voertugen of worden aangehaakt bj bestaande ntateven als het Lvng Lab 3 op de TU Endhoven, de Hgh Tech Automotve Campus rond Helmond en de Communty of Practce over Future Moblty van de Hogeschool Rotterdam. Bj de beschouwng van de vervoersconcepten Vervoer naar Wens, Net-vervoer en Vervoer n Schaarste (hoofdstukken 9, 10 en 11) zjn suggestes voor eerste stappen gedaan om de vervoersconcepten te realseren. In het verlengde daarvan geven wj her twee over koepelende suggestes: Plots met een ntegraal karakter. Ondersteunend en aanvullend onderzoek. Herna gaan wj op de suggestes nader n. Ver plots met een ntegraal karakter Als handrekng voor de eerste stappen n de roadmap naar een systeemsprong n vervoer geven wj ver suggestes voor plots en voor onderzoek naar het vervoer van morgen: Autonome taxdenst: van deur tot deur zonder chauffeur. Vrtuotheek lokale centra met vrtuele ontmoetngsfaclteten: dchtbj en toch ver weg. Integrale verplaatsngsplanner: een soort 9292 de luxe. Drver-onderzoek n de praktjk: Waarom verplaats k mj zoals k mj verplaats? Deze plots worden n tabel 13.1 nader toegelcht, samen met een aandudng van de achterlggende maatschappeljke deelvraag of utdagng, en een mogeljke vervolgstap n een roadmap. De omgevng waarbnnen (de voorgestelde) plots op het gebed van vervoer georganseerd worden s dealter dezelfde als de gebrukeljke omgevng van verplaatsngen: dynamsch en met een grote varëtet aan rezgers, eder met zjn egen verplaatsngsbehoeften en van alle leeftjden. Jongeren verdenen daarn bjzondere aandacht vanwege hun veranderende voorkeuren waaraan zj hun mago ontlenen, en als belangrjke doelgroep van vervoer over dertg jaar. Dageljkse omgevng als plot-omgevng Lvng Moblty Labs zjn een mogeljke vorm hervoor. Drukke stadscentra waar de rumte schaars s, en gebeden waar openbaar bus- of trenvervoer fnanceel net rendabel s, zjn daarvoor n het oog sprngende gebeden. De bedrjven en nstellngen de samen plot-ntateven starten, moeten andere proft- en non-proft organsates, lokale besturen en rego s verleden zo n plot (tjdeljk) gezamenljk n te bedden n het lokale en of regonale vervoerssysteem. Daarnaast kunnen nspratecentra waar consumenten en organsates neuwe vervoerconcepten kunnen ervaren, bjdragen aan (dscusses over) de acceptate van neuwe vervoersconcepten. Omschrjvng plot Autonome taxdenst Indvduele autonome vervoermddelen worden gecombneerd met een vervoersdenst. Een rezger heeft de beschkkng over ndvdueel vervoer van deur tot deur, terwjl hj zjn restjd aan andere actvteten kan besteden en geen egen vervoermddel meer hoeft te hebben. Dt kan bj aanvang een beperkt gebed bestrjken. In Masdar Cty (Abu Dhab) bestaat zo n denst al als onderdeel van de realsate van hun vse op de stad van de toekomst [13.B]. Vrtuotheek Een aantal regonale centra wordt voorzen van mddelen de vrtueel fyseke ontmoetngen benaderen met utstekende 3D-beeld- en geludsweergave. Het gaat dus verder dan Skypen of FaceTmen. Door gedeeld gebruk van de faclteten worden de mddelen voor mensen en organsates beter berekbaar. Medewerkers van bedrjven, overheds- en kennsnstellngen en burgers worden explcet utgenodgd om op deze plekken vrtuele ontmoetngen te ervaren. Bj gebruk wordt aangegeven hoeveel drecte en ndrecte kosten worden bespaard t.o.v. een fyseke ontmoetng. Deze plekken kunnen op een aantal punten door het land heen worden gecreëerd, al dan net als mobele facltet, en bj voorkeur aanhakend bj bestaande voorzenngen voor werk- en prvé-ontmoetngen. Achterlggend vraagstuk Invullng geven aan de fyseke verplaatsngsbehoefte van een ndvduele rezger: van deur tot deur, terwjl hj zjn restjd aan andere actvteten kan besteden. Alternateven beden voor de fyseke verplaatsngsbehoeften van een ndvdu. Mogeljke vervolgstap Gebed utbreden waarn de densten met autonome tax s worden aangeboden. Partculer, ndvdueel bezt van autonoom rjdende voertugen toestaan. Fjnmazger netwerk van centra met dergeljke voorzenngen realseren, dan wel de voorzenngen thus faclteren. Vervolg tabel 13.1 op pagna Bj een Lvng Lab vormt de dageljkse omgevng de plaats waar het gebruk en de effecten van technologeën, kenns, densten en maatregelen worden getoetst. 150 Katern IV Concluses en Aanbevelngen Hoofdstuk 13 Aanbevelngen 151

78 Omschrjvng plot Integrale verplaatsngsplanner De verplaatsngsplanner geeft over meerdere fyseke en vrtuele modalteten heen ndvdueel verplaatsngsadves op maat. De planner zet de regulere, autonome en vrtuele optes naast elkaar en geeft per opte aan wat de voor- en nadelen zjn (resduur, aantal overstappen, kosten en belastng van de omgevng specfek CO 2 -utstoot en energeverbruk). Daarbj worden de effecten van een verplaatsngsopte op de omgevng net gepresenteerd als gemddelde over alle rezgers maar op bass van ndvdu-afhankeljke varabelen. Tevens worden de effecten n perspectef gezet t.o.v. de effecten van andere verplaatsngswjzen. Deze ntegrale verplaatsngsplanner kan aanvankeljk ngezet worden n gebeden waar (ook) plots op het gebed van autonoom vervoer en of vrtuele ontmoetngen lopen. Drver-onderzoek n de praktjk De centrale vraag n dt onderzoek s hoe de keuze van een rezger voor een bepaalde verplaatsngswjze wordt beïnvloed door zjn ndvduele stuate (mcronveau), zjn drecte omgevng als werk en vrendenkrng (mesonveau), de maat schappj waarn hj leeft (macronveau) en de onderlnge nteractes tussen de dre nveaus. Door bj een grote groep mensen n de dageljkse praktjk te kjken wat het effect op hun verplaatsngsgedrag s voor verschllende nterventes (op mcro-, meso- en macronveau), wordt het nzcht n de beïnvloedngsmogeljkheden utgebred. Als ntervente kan behalve aan de eerder vermelde plots ook gedacht worden aan de week van het netrezen, of het spelen van serous games de de effecten van verschllende vervoerswjzen zchtbaar maken. Het onderzoek kan voortbouwen op bevndngen van onder andere Het Neuwe Werken, Slm Werken, Slm Rezen en Beter Benutten. Tabel 13.1 Achterlggend vraagstuk Inzcht geven n optes om aan een verplaatsngsbehoefte te voldoen. Identfceren van de achterlggende drvers en drempels voor rezgers om voor een bepaalde verplaatsngswjze te kezen. Voorgestelde plots met het achterlggende vraagstuk en mogeljke vervolgstappen. Mogeljke vervolgstap Advezen utbreden met nzcht n de externe kosten de spelen bj een verplaatsng. Inden bljkt dat een samenlevng een gedragsveranderng wenst, kan de nformateverstrekkng ondersteund worden door weten regelgevng en door aanpassng van vervoersdensten. Inzchten gebruken om rezgers te verleden tot door de maatschappj gewenste verplaatsngsopte(s). Ondersteunend en aanvullend onderzoek Naast praktjkgerchte plots zjn nvesterngen n verder onderzoek en verdere kennsontwkkelng gewenst, zowel vanut kennsnstellngen als vanut het bedrjfsleven en de overhed. Onder meer op de volgende terrenen: Onderzoeken van motvators bj jongeren anno 2013, n het bjzonder rond hun verplaatsngsbehoefte. Wat zjn hun achterlggende redenen om zch te wllen verplaatsen, fysek dan wel vrtueel? Om beter nzcht te krjgen n hoe gedrag s te sturen s aanvullend onderzoek nodg naar hoe gewenst verplaatsngsgedrag gestmuleerd en (ongewenst) gedrag doorbroken kan worden. In de praktjk onderzoeken welke drempels mensen en bedrjven ervaren om gebruk te maken van neuwe vervoersvormen. Daarbj kan ook gekeken worden naar welke toepassngen er op korte termjn ontwkkeld Fguur 13.3 Aanvullend onderzoek s nodg om de systeemsprong n vervoer te ondersteunen. moeten worden om de drempels weg te nemen en zo rumte te creëren voor succesvol gebruk van neuwe vervoersconcepten. Ter voorkomng van prvacyschendng s verder onderzoek gewenst naar hoe de prvacy n het ontwerp van toepassngen te borgen s. Dt kan eventuele zorgen bj gebrukers van (toekomstge) vervoers densten wegnemen en daarmee de acceptate en het gebruk stmuleren. Waar de samenlevng steeds afhankeljker wordt van technologe, s het van belang (verdepend) onderzoek ut te voeren naar mogeljkheden om te voorkomen dat de totale maatschappj stl valt als technologe (tjdeljk) net goed functoneert, bjvoorbeeld door gebrek aan energe of door sabotage. Ter versterkng van de samenwerkng tussen verschllende partjen moeten ontwerp- en evaluatemethoden ontwkkeld worden waarn belangen van alle partjen worden meegenomen. Wat zjn duurzame verdenmodellen bj deze mult-stakeholder, mult-crtera vraagstukken? Eenmaal ontwkkeld kunnen de methoden n al lopende plots worden getest. In deze verkennng zjn wj nauweljks ngegaan op de vraag hoe de komende 30 jaar n de energevraag voor vervoer kan worden voorzen. De verplaatsngswjzen en daarvoor benodgde hoeveelhed energe bepalen de mate waarn energeopwekkng, -opslag en -dstrbute gerelateerd aan vervoer beslag leggen op de openbare rumte, grondstoffen en hulpbronnen. Bovenden s beperkte beschkbaarhed van energe van nvloed op de keuze voor een vervoerswjze. Hoe werkt dt met 100% elektrsche vervoermddelen en hoe zt het met de oot aangekondgde waterstofeconome? Of s energe over 30 jaar overvloedg aanwezg 152 Katern IV Concluses en Aanbevelngen Hoofdstuk 13 Aanbevelngen 153

79 en beschkbaar? Deze onderwerpen verdenen verdere utdepng, al dan net n een aparte toekomstverkennng. Investeer n ICT-nfrastructuur Bj grootschalge toepassng van de neuwe vervoersconcepten zullen enorme hoeveelheden data en nformate worden gedeeld tussen rezgers, denstverleners, vervoermddelen en de omgevng. En vervoer s net het enge domen waar de vraag naar data- en communcatecapactet zal toenemen. De ICT-nfrastructuur moet daarom worden voorbered op een exploseve vraag naar benodgde capactet (volume en snelhed). Tevens moet het netwerkmanagement van de ICT-nfrastructuur voor zo n belangrjke functe op orde gebracht worden. Met het verschuven van de nadruk van mobltet naar berekbaarhed van personen, organsates en actvteten fysek dan wel vrtueel s een aanpassng van het denkkader voor nvesterngen n vervoer gewenst. Herbj moet naast de (nvesterngen n) fyseke nfrastructuur met nadruk ook gekeken worden naar (nvesterngen n) de ICT-nfrastructuur. Zj vormt mmers een belangrjke randvoorwaarde voor het vervoer van morgen. Tot slot Een systeemsprong n vervoer komt net zomaar tot stand. Het vraagt een nspannng van alle relevante partjen, elk met zjn egen achtergrond en expertse. Daarom nodgen wj eder van u ut om, met de concluses en aanbevelngen van deze verkennng n het achterhoofd, uw deeën voor het vervoer van de toekomst om te zetten naar de praktjk van vandaag: van praten naar doen. Wat gaat u doen om de kansen de de geschetste systeemsprong n het vervoer bedt, te grjpen? Wat s uw eerste stap onderweg naar het vervoer van morgen? Meer weten? [13.A] [13.B] (onder Our unts) Fguur 13.4 Vervoer s net het enge domen bnnen de samenlevng waar de vraag naar datacapactet zal toenemen. Derhalve tot slot van deze verkennng een aanbevelng de het vervoersdomen overstjgt, maar de uterst relevant s voor het vervoer n de toekomst: nvesteer n robuuste ICTnfrastructuur. Dt geldt net alleen voor het bedrjfsleven, maar ook voor de overhed en kennsnstellngen. 154 Katern IV Concluses en Aanbevelngen Hoofdstuk 13 Aanbevelngen 155

80 V Toelchtng en Verantwoordng In dt achtergrond katern treft u de volgende toelchtng en verantwoordng aan: Invullng vervoersconcepten per wereldbeeld Overzcht gebrukte afkortngen Contrbuanten en gevolgde aanpak Bronvermeldng afbeeldngen STT publcates snds 2000 Begunstgers STT Englsh summary 157