Geschiedenis Feniks HAVO

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Geschiedenis Feniks HAVO"

Transcriptie

1 Geschiedenis Feniks HAVO Hoofdstuk 1 Kenmerkenden aspecten - De levenswijze van jagers-verzamelaars - Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen - Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen Kernbegrippen Agrarisch: Betrekking hebbend op de landbouw Cultuur: Geheel van voortbrengselen van een gemeenschap Jagers-verzamelaars: Groep mensen zonder vaste verblijfplaats die leven van de jacht en het verzamelen van gewassen. Landbouwsamenleving: Maatschappij waarin het natuurlijke milieu wordt aangepast ten behoeve van de productie van planten en dieren voor menselijk gebruik. Paragraaf 1.1 De eerste mensachtige zijn ongeveer 6 miljoen jaar geleden ontstaan in Afrika en stammen af van de aapachtige. Dit heet de evolutietheorie. Tegenover de aanhangers van evolutietheorie staan de creationisten. Die mensen geloven dat alles op de aarde een schepping van god is. De groepsgrootte werd bepaald door de carrying capacity (draagkracht) van een gebied. Om een normaal leven te kunnen lijden had een jager-verzamelaar een gebied van 10 vierkante kilometer nodig. Soms lukte het archeologen om een bepaalde cultuur van een basiskamp of nederzetting in kaart te brengen. Zo vonden ze ronde hutten en het eerste bed van stro. Paragraaf 1.2 Rond v.chr. veranderde in het nabije oosten de levenswijze van de jagers en verzamelaars. Ze ontdekte de landbouw en veeteelt. Volgens archeologen is dat de belangrijkste gebeurtenis in de geschiedenis omdat toen bijna alles veranderde. Er ontstond een landbouwsamenleving (= agrarische samenleving). Planten en dieren werden gedomesticeerd: Dat wil zeggen dat mensen zelf gewassen konden telen en dieren konden fokken. Ze konden zelfs sommige gewassen zo kweken dat ze bepaalde eigenschappen kregen die voor meer vruchten zorgden en langer meegingen. De ontdekking van de landbouw had zulke grote gevolgen dat men van een Neolithische Revolutie sprak. (Landbouw revolutie). Ze beweerden dat er na die revolutie nog een grote verandering plaatsvond, een Sedentaire samenleving: mensen konden op 1plek blijven wonen. Ook woonden de mensen niet meer in ronde hutten maar in grote stevige houten huizen waar ook de dieren in konden staan en spullen in konden worden opgeslagen.

2 Paragraaf 3 Dankzij de irrigatielandbouw kon ook in de gebieden die heel droog waren aan landbouw worden gedaan. Irrigatielandbouw wil zeggen dat men geulen of kanalen gingen graven zodat het water overal kon komen en kon worden gebruikt. De bevolking van de steden was opgedeeld in sociale klassen: onderaan slaven -> boeren -> ambachtslieden -> priesters -> vorst en familie. De mensen dachten dat de vorst door God was aangewezen en daardoor de leider van de stad was en ook de bevelhebber van het leger. Rond 3300 v.chr. is het schrift door de soemeriërs. Het schrift werd ook wel spijkerschrift genoemd. Het bestond uit tekens en die tekens bijvoorbeeld een brood, betekenden dan ook brood. Met het schrift werden veel belangrijke zaken vastgelegd zoals Boekhouding, regels en wetten. Oriëntatie 5 kenmerken: - De ontwikkeling van filosofie en wetenschap en het nadenken over de rol van de burger in de samenleving. - Klassieke vormen in beeldende kunst en architectuur. - De groei van het Romeinse Rijk, waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa verspreidde. - Het contact tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germanen van Noordwest-Europa. - De ontwikkeling van de eerste monotheïstische godsdiensten: jodendom en christendom. Kernbegrippen: - Burgerschap: Het feit dat je burger bent met alle politieke en maatschappelijke rechten die daarbij horen. - Christendom? Monotheïstische godsdienst, gesticht door de volgelingen van Jezus Christus - Imperium: Een groot rijk onder de heerschappij van een keizer of van één volk. In de Oudheid meestal hetzelfde als Imperium Romanum - Jodendom: De oudste monotheïstische godsdienst. De levenswijze van de joden wordt bepaald door de afspraken die Jahweh, hun God, met hen gemaakt zou hebben. - Klassiek: De manier van uitbeelden, de vormentaal, die door de Grieken in de periode gebruikt is, werd vanaf de tweede eeuw v. Chr. Als klassiek (maatgevend) beschouw. - Monotheïsme: Het geloof in slechts één god. - Oorspronkelijk: het leven als actief burger in een polis. Later betekent het: de manier waarop een stad(staat), een streek of een land bestuurd wordt. - Stadstaat (polis) Zelfstandige staat, bestaand uit een stad met omliggend gebied. - Wetenschap: Wetenschap baseert theorieën op experimenten, waarnemingen en het gebruik van het verstand.

3 2.1 Atheners vonden hun democratie erg bijzonder. Ze dachten veel na over de manier waarop ze het zouden gaan besturen. De medische wetenschap maakte een grote sprong vooruit. Alleen vrije mannelijke Atheners die genoeg geld hadden om een wapenuitrusting te kopen en die konden vechten voor de stad mochten zich Atheens burger noemen. Later ook de arme mannen. Een burger mocht meebeslissen over de politiek, maar hij moest wel zelf aanwezig zijn en deelnemen aan de politieke besluitvorming directe democratie. Het woord politiek is afgeleid van het woord polis dat weer stadstaat betekend. Politiek betekent dan ook: het functioneren van burgers in de polis. De medische wetenschap maakte ook grote sprongen vooruit. Als je ziek was kon je naar verschillende mensen gaan, meestal degene die het dichtst in de buurt was, kruidenvrouwtjes, gebedsgenezers of toverdokters: kwakzalvers. Er waren echter ook grote medische centra waar wel echt dokters waren. Hipocrates was een van de belangrijkste artsen, hij was de leider van de beroemdste artsenschool op het eiland Kos. Vrijwel alle medische boeken die toen zijn geschreven zijn op zijn naam gezet. Ook toen hij al was overleden. De vier temperamenten waren volgens Hipocrates zeer belangrijk, de vier lichaamsvochten: bloed, slijm gele gal en zwarte gal moesten in de juiste verhouding zijn. Als je bijvoorbeeld teveel slijm had, kreeg je koorts etc. Mensen wilde ook weten wat er nou eigenlijk in het lichaam zat. Hiervoor gebruikte ze gevangenen, die snede ze open en konden het zo zien. 2.2 Klassiek betekent ook wel tijdloos of uitzonderlijk mooi of goed het is dus een soort kwaliteitskenmerk. De klassieke oudheid was van 480 tot 338, in die tijd werden kunstwerken gemaakt die ook nu nog als voorbeeld worden genomen. Door de verovering van Alexander de Grote werd de Griekse cultuur over een heel groot gebied verspreid. Vanaf het begin van de 2 e eeuw begon Rome de Griekse gebieden te veroveren. De Romeinen beschouwde alle kunstwerken en de mensen als oorlogsbuit. De bewoners werden vaak als slaaf gebruikt. De geleerden, artsen, leraren, schrijvers en kunstenaars kwamen vaak bij huizen van de rijke Romeinen terecht. Een paar kenmerken van de Griekse beelden waren de natuurlijke houdingen en de lichaamsvormen, de heupen net wat gedraaid, op 1 been staan etc. De Romeinen hadden het beton en de boogconstructie uitgevonden. De Grieken werkte met zuilen, dit was dus een belangrijke vooruitgang omdat de bogen meer gewicht konden hebben. 2.3 Julius Caesar is zonder twijfel de bekendste romein. Door ruzie tussen de Keltische leiders en invallen van Germaanse stammen veroverde Caesar vanuit de Provence tussen 58 en 50 heel het Gallische gebied tot in België, de Kelten, Galliërs, waren rijk en leverde dus een gigantische oorlogsbuit op. Na een tijdje werd Caesar dictator, alleenheerser, voor het leven. Dat was niet acceptabel omdat Rome een republiek

4 was en om te voorkomen dat er te veel macht bij 1 persoon terecht zou komen, waren alle belangrijke functies altijd door een even aantal mannen bekleed een dat voor slechts een beperkte tijd. Caesar had nu echter bijna alle macht. Mensen zeiden ook dat hij koning wilde worden, en daarom hadden een paar senators besloten heb te vermoorden. Augustus, de adoptiefzoon van Caesar, kreeg toen de macht. Caesar gebruikte veel de tactiek van scheidsrechter als er ruzie kwam tussen 2 stamhoofden, als Caesar het toen veroverd had werden veelal stamedelen die hen steunden tot leider van de stam gekroond. De mensen luisterden zo beter en het koste de Romeinen zelf zo weinig mensen. Ze luisterde zo toch indirect naar de Romeinen. Het Romeinse Rijk werd ook wel Imperium Romanum genoemd. In de tijd van Augustus kwam ook het Trier civitas. Het gebied de Treveren kwam te liggen in Gallia Belgica, hier leefden ongeveer 60 stammen die tot 1 bestuurlijke eenheid, civitas, werden samengevoegd en ook een gezamenlijke hoofdstad kregen van waaruit alles werd bestuurd. De Romeinen hadden ook een heel wegennet aangelegd. De hoofdstad van de Treveren werd Augusta Treverorum, de Latijnse naam voor Trier. Dit werd een van de belangrijkste hoofdsteden. Hier werden toen steeds meer elementen van de Grieks-Romeinse cultuur overgenomen, de Romanisering. Er werden amfitheaters gebouwd en er kwamen veel spullen vanuit Italië. De leiders van de civitates kregen ook het burgerrecht, terwijl ze niet in Italië woonden. Ze konden nu ook in de senaat komen. De 3 e eeuw was echter een crisistijd. De keizers zaten meestal niet langer dan 5 jaar op de troon. Diocletianus bracht wel verbeterpunten mee. Hij breidde het leger uit en veranderde de grensverdeling. Hij besloot ook dat er 4 hoofdsteden moesten komen in plaats van 1. Rome raakte zijn rijkshoofdstad kwijt. Trier was een van deze steden en kon als een van de weinige steden in het westen ontkomen aan de economische neergang, heel West-Europa werd vanuit hier bestuurd. In Trier werd Constantijn de Grote tot keizer gekroond, na een tijdje was hij nog de enige keizer, hij was ook de eerste keizer die het Christendom toeliet en Theodosius maakte tientallen jaren later het christendom tot staatsgodsdienst. 2.4 Voor de komst van de Romeinen werd ons land door Germaanse stammen bevolkt. De Bataven en de Friezen vochten aan de kant van de Romeinen mee tegen de Germaanse buurstammen in het duinengebied waar de Maas en de Rijn in zee stroomden. De Friezen kwamen echter in opstand wegens de hoge belasting van de runderhuiden. Maar ook het verplicht stellen van manschappen telde mee. Daarna kwamen er steeds meer opstanden, de grootste was de Bataafse Opstand die alle Romeinse forten en kampen vernietigden. In het gebied van de Cananefaten, nu Rijswijk, werd bij een grote opgraving een complete plattelandsnederzetting blootgelegd, inclusief de akkers. Dit was een bijzondere vondst omdat mensen nu wisten hoe de mensen op het platteland leefden. 2.5 Het christendom, jodendom en islam waren allemaal monotheïstische godsdiensten, ze geloofden maar in 1 god. De Joden waren echter bevoorrecht in het Romeinse

5 rijk. Tegen meer belasting mochten zij het monotheïsme handhaven. Op voorstel van Joodse hogepriesters werd Jezus veroordeeld. Toen gingen zijn volgelingen, christenen zich bij andere joodse groepen voegen. Maar in de loop van de tijd gingen de christenen zicht steeds meer af te zetten tegen het jodendom. Een groot verschil was dat de meeste joden er niet naar streefden om anderen tot hun geloof te bekeren en christenen deden dat juist wel. In de eerste helft van de 2 e eeuw groeide het christendom snel. In tegenstelling tot de Romeinse staatsgodsdienst richtte het christendom zich ook tot armen, vrouwen en slaven, dus de individuele personen. Toen er een grote brand uitbrak in Rome, gaf de keizer Nero de christenen de schuld, dit leidde tot een christenvervolging. Na een tijdje mochten christenen niet meer actief worden opgespoord. Maar het christendom bleef echter groeien. Samenvatting hoofdstuk 3 Kenmerken - Het ontstaan van hofstelsel en horigheid - Het ontstaan van feodaal systeem - Verspreiding van het christendom in Europa - Ontstaan en verspreiding van de islam Kernbegrippen Agrarisch- urbane samenleving: een samenleving waarin het grootste gedeelte van de bevolking op het platteland leeft en in de landbouw werkzaam is. In de weinige steden die er zijn is het bestuurd gevestigd en komen diverse handsstromen samen. Autarkie : Zelfvoorziening. Mensen konden zelf hun behoeftes voorzien en zijn dus niet afhankelijk van de producten van buitenaf. Feodalisme: Leenstelsel. Een systeem waarin leenheren hun grond in leen geven aan leenmannen, die in ruil daarvoor trouw en ondersteuning geven. Hofstelsel: Een systeem waarbij de grond eigendom is van een landheer en bewerkt wordt door pachters en horige boeren. Horigen: Vaak onderdeel van het hofstelsel. Boeren zijn aan hun land gebonden. Zij worden horigen genoemd Islam: Letterlijk:onderwerping. De religie die is gesticht door de profeet mohammed, met als Allah als enige God. Paragraaf 3.1 Het verdwijnen van het Romeinse centrale gezag en de invasies van vreemde stammen leidden rond 500 tot toenemende onzekerheid en het vluchten van mensen. Mensen gingen op zoek naar voedsel en veiligheid. Doordat het Romeinse

6 gezag wegviel stortte ook de geldeconomie in. Mensen werden weer afhankelijk van de plaatselijke handel, die steeds meer een ruilhandel werd. Het Romeinse rijk was een agrarisch-urbane samenleving maar nu raakte de steden geïsoleerd. Iedereen moest samenwerken en ze hadden maar net genoeg om te overleven. De organisatie per landgoed verschilde per regio. Het systeem van tweedelig domein kwam veel voor. Het land werd dan in twee gesplitst. Een deel werd door de landheer beheerd, dit was het vroonland. Het centrum hiervan was meestal de hoeve waar alles stond een opslagschuur, het huis etc. Het andere deel werd onderhouden dor horige boeren. Het was de bedoeling dat een zo n boerenhoeve een grote mate van Autarkie was. Vrijen boeren betekende letterlijk dat die mannen vrij waren, ze hoefden niks af te staan van hun winst. Maar ze moesten wel betalen aan de heer van de grond die ze gepacht hadden. Meestal deden ze dat in natura (dus in grond stoffen en voedsel). Koningen zoals Karel de Grote en Clovis hadden kroondomeinen. Dat waren hun eigen landgoederen. Daar gingen ze dan heen als ze op reis waren. Ze deden dat omdat ze zo beter hun rijk in de gaten konden houden en wentelde het de last van de grote hofhouding af op verschillende verblijfsplaatsen. Paragraaf 3.2 Koningen als Clovis leunden zwaar op hun ridders om aan de macht te komen en te blijven. Hij beloonde hun met belangrijke functies, kostbaarheden, wapens of met land. Doordat hij hun land gaf werden de ridders leenmannen. Met een eed van trouw beloofde hij zijn leenheer met raad en daad bij te staan. Hieruit ontwikkelde zich het leenstelsel. Zo onderhield Karel de grootte ook zijn enorme rijk. Karel de Grote had ook mark- en zendgraven. Markgraven hadden de functies om de grenzen in de gaten te houden en zendgraven maakten wetten aan de koning bekend en keken of ze wel werden nageleefd. Vanaf de negende eeuw wilden leenmannen hun gebied kunnen overdragen aan familie leden. Dit bracht de koning in een lastig pakket. Wanneer hij dit weigerde, kreeg hij een conflict met zijn leenman, die lokaal vaak zeer machtig was. Toegeven betekende echter verlies van controle over een deel van zijn grondgebied. Paragraaf 3.3 Na de val van het Romeinse rijk in West-Europa waren de steden machtscentra geworden van katholieke bisschoppen. Al snel werd duidelijk dat koning en bisschoppen elkaar nodig hadden. De paus zond missionarissen door heel europa om het geloof te verspreiden. Ze probeerden eerst de plaatselijke heer en de adel omdat dan de rest vanzelf wel zouden volgen. Ze hadden er allebei profeit van. De kerk kreeg meer invloed en gelovigen en konden beroep doen op bekeerde koningen en militairen. En de koning en de militairen hadden een goddelijke zegen gehad die ze zouden helpen. De eerst Frankische koning was Clovis. Hij liet zich dopen nadat god zijn vrouw Clothilde om hulp had gevraagd. Daardoor won Clovis de veldslag. Veel mensen geloven dit verhaaltje niet.

7 De eerste missionaris in Nederland was Willibrord. Hij kwam in noord Friesland. Maar hij deed later zijn werk vanuit Utrecht. Geestelijken waren ook de enigen die konden lezen en schrijven. Tijden de regering van Karel de grote speelden het kopiëren en vermenigvuldigen van belangrijke schriften en ideeën dat men later sprak over een Karolingische Renaissance. Paragraaf 3.4 De wortels van de Islam liggen in Mekka. Hier werd rond 570 mohammed geboren. Volgens de leer van de islam kreeg mohammed rond 610 een openbaring van Allah. Hij droeg Mohammed op om zijn woorden op papier te zetten en zo ontstond de koran. In 622 moesten Mohammed en zijn volgelingen vluchten uit mekka. Volgens de islam begon toen hun jaartelling. Mohammed stierf in 632. Zijn opvolgers werden kaliefen genoemd. Zijn gingen verder met het verspreiden van de islam. Vroeger en nu nog steeds zijn er twee grote islamitische groeperingen oneens over wie zich de ware opvolgers van Mohammed mogen noemen. Volgens de sji ieten mogen alleen opvolgers van Mohammed zich kalief noemen. En volgens de Sjoennieten hoef je niet per se een opvolger van Mohammed te zijn om leider te zijn. De moslims zagen het als een heilige plicht om hun geloof te verspreiden. Dit werd de Jihad genoemd. Later ging een groep islamieten Spanje veroveren om het geloof in Europa te verspreiden. In 1942 was herovering afgelopen en was Spanje gewoon weer van Spanjaarden. Dit werd de Reconquista genoemd. De moslims moesten ook kennis versprijden van het geloof en dus deden ze dat ook. Ze vonden het astrolabium uit dat je hielp om je plaats te bepalen op zee. Ook hadden ze veel interesse voor anatomie en astronomie en medische wetenschappen. Geschiedenis hoofdstuk 4 5 kenmerkende aspecten: - Strijd tussen de geestelijke en de wereldlijke machthebbers - Kruistochten als expansie van de christelijke wereld - Opkomst van handel en ambacht - Opkomst van stedelijke burgerij - Het begin van staatsvorming en centralisatie Kernbegrippen: Ambacht: Beroep waarbij een handwerker met gereedschap een eindproduct maakt. Ook een ander woord voor gilde, een vereniging van mensen die hetzelfde beroep hebben. Centralisatie: Het streven van vorsten om hun grondgebied vanuit een hoofdstad centraal te regeren Expansie van het christendom: Uitbreiding van het christelijke geloof door missionarissen of verovering van gebieden. Geestelijke macht: De macht van de geestelijkheid (paus, bisschoppen en priesters) over de gelovigen. Deze macht gaat over geloofszaken. Handel: Het ruilen van productenvoor andere producten of geld.

8 Kruistochten: Vanuit katholieke gebieden in (West-)Europa vonden van de 11 e tot de 13 eeuw tochten plaats om de Heilige Plaatsen in Palestina te heroveren van de moslims. Staatsvorming: Het streven van vorsten naar een aaneengesloten grondgebied met een stevige bestuursstructuur. Wereldlijke macht: De macht van de keizer, koningen en edelen over het gewone volk. Deze macht betreft bestuur en rechtspraak. 4.1 Soeverein: Veel macht hebben, bijvoorbeeld de paus bij de christenen geestelijke macht. Investituurstrijd: Strijd tussen de geestelijke- en wereldlijke macht, Duitse keizer Hendrik IV en paus Gregorius VII speelde hier een belangrijke rol in. Ze bemoeide zich teveel met elkaar en zo kwam er ruzie. Leenstelsel (feodale stelsel): Karel de Grote gaf hertogen en graven trouw, die bestuurde zo over zijn gebieden, ze waren dus in leen. Ze diende ook in het leger voor hem. Zo kon Karel de Grote over heersen over een groot deel van Europa. De graven en hertogen gingen het geleende stuk land steeds meer als hun eigendommen beschouwen. In theorie moest bij overlijden het stuk land van de leenman terug gaan naar de leenheer, dus koning of keizer. Was ook erfrecht, nadeel voor leenman. De zoon van de leenman erfde het stuk land, hij had geen trouw beloofd dus hoefde het niet terug te geven. Na het aftreden van Karel de Grote viel het grote rijk uiteen. Dus kwamen er bisschoppen als leenmannen, konden geen kinderen krijgen dus geen erfrecht De gang naar Canossa: Binnen de kerk ontstond beweging tegen de keizer. Steeds meer priesters leefde tegen de regels in toch met een vrouw. Keizer steunde hervormingsbeweging en zette onwaardige pausen af. Keizer kreeg steeds meer invloed bij benoeming van pausen etc. Juist tegen bedoeling van hervormingsbeweging. Hendrik IV en Gregorius VII kregen ruzie, Hendrik kreeg kerkelijke ban. Niemand luisterde meer naar hem. Hendrik vroeg om vergiffenis en in de winter van 1077 moest hij gekleed in boetekleed naar de paus in een rotsburcht van Canossa in Noord-Italië. Paus weinig vertrouwen hierin, maar accepteerde na dagen wachten toch. Concordaat van Worms: Ondanks boetetocht erkende Hendrik de paus nog steeds niet. Veroverd in 1084 Rome en benoemt een eigen paus: Clemens III. Werd door die paus officieel tot keizer gekroond. Strijd tussen paus en keizer ging jaren door. in 1122 kwam hier een einde aan met het Concordaat van Worms, hierin werd vastgesteld dat bisschop geestelijke en wereldlijke taken had. Westers Schisma: , een periode in de katholieke kerk dat er soms zelfs die pausen waren. Na dood Gregorius XI werd Urbanus VI paus. Er werd een 2 e paus gekozen, deze zat in Avignon en stond sterk onder Franse invloed. Dus een tweedeling van de kerk: Frankrijk, Schotland, Spanje en Portugal steunden de paus in Avingon. Duitse keizer, Engeland, Bourgondië en Vlaanderen de Romeinse paus. Westers Schisma beëindigd in 1449 toen de laatste tegenpaus vrijwillig aftrad 4.2

9 Oorzaken van kruistochten: rond 1050 veroverde turkse seldjoeken een groot deel van Arabische gebieden. Zij waren sinds kort islam en doodde christelijke pelgrims die Jeruzalem bezochten. De seldjoeken dreigde het christelijke Byzantijnse rijk te veroveren, waarop zij ridders naar het oosten stuurde. Paus Urbanus II riep ridders dus op om Palestina te bevrijden. Als dit zou lukken konden ze ook het christelijk geloof uitbreiden. Het werd zo een stuk veiliger en zijn macht zou groeien. Als zij de Byzantijnen zouden redden, zoude ze zicht misschien weer aansluiten, zo misschien eind aan Oosters Schisma. Paus beloofde dat kruisvaarders van al hun zonden zouden worden vergeven. Oosters Schisma: Byzantijnse kerk had zich losgekoppeld van Rome in Eerste kruistocht was groot succes in 1099, ze veroverde Jeruzalem. Ze stichtte toen enkele staten, belangrijkste was koninkrijk Jeruzalem, waar Godfried van Bouillon tot beschermer van het Heilige Graf was aangesteld. Meeste kruistochten in 12 e en 13 e eeuw. Islamieten veroverde de staatjes echter weer terug. Ridders en vorsten konden door kruistochten plek in de hemel verdienen. In de loop der tijd werd het een traditie, van vader op zoon. Ze wilde er ook relikwieën kopen, beenderen en kledingstukken van Jezus. Veel waard in Europa. Veel handelaren in Italiaanse steden profiteerde van kruistochten. Venetië, Genua en Pisa hoefden geen belasting te betalen op hun handel. 4.3 Brugge werd Europees handelscentrum, hier werden aangevoerde grondstoffen verwerkt en daarna verhandeld, lag ook in belangrijke handelsroutes. Brugge toen rijke welvarende stad. Moet echter wel genoeg voedsel hebben, vanaf 7 e eeuw nam productie toe door verbetering van methode en gereedschappen. Bijvoorbeeld paarden voor een ploeg i.p.v. met de handen. In 11 e en 12 e eeuw legde ze moerassen en stukken zee droog en werden er bossen gekapt, dus meer akkers. De voedselvoorraad groeide en zo ook de bevolking. Het was geen agrarische samenleving meer maar een agrarischurbane samenleving. Mensen die op het platteland over waren, werden handelaar of leerde een beroep, bijvoorbeeld Dorpssmid ontstaan van ambacht. Vorsten stimuleerde het stichten van steden. Ten eerste vanuit politiek-militaire redenen, ze kregen meer macht en konden omliggende gebieden besturen. In Vlaanderen produceerde steden hele goeie wol, patriciërs gingen zich toen richten op het droogleggen van gebieden en het houden van schapen. Lakenproductie nam toen heel snel toe. Patriciërs: rijke grondbezittende burgers uit de steden De Vlaamse lakens en kledingstukken werden in heel Europa verkocht. Handelaren uit Vlaanderen reisde naar het zuiden en kwamen uit in Italië, Frankrijk en Spanje. Die kochten de lakens etc. waarop de Vlaamse handelaren weer zuidvruchten en specerijen meenamen. Dit werden ook wel jaarmarkten genoemd. In de 13 e eeuw bereikte dit zijn hoogtepunt van handel tussen landen en continenten. Alles groeide zo snel dat Brugge een belangrijke havenstad werd, het voedsel raakte toen op, en moest ergens anders vandaan komen. Handelaren werkte samen in koopmansgilden om handelsvoorrechten te krijgen. De handelaren van de belangrijke handelssteden aan de Noordzee een Oostzee verenigden zich in de Hanze, vooral machtige

10 stedenbond van Duitse en Baltische handelssteden. Vanaf 13 e eeuw ook belangrijk bij lage landen en Engeland. De Hanze kregen grote privileges en Brugge zelfs een eigen kantoor. In de 14 e en 15 e eeuw was Brugge het belangrijkste trefpunt van internationale handelaren geworden. 4.4 Veel boeren moesten deel van dagopbrengst aan hun heer geven of diensten voor hem doen. Mensen in steden waren vrijer. In 12 e eeuw veel ruzies tussen adellijke families om de macht in Vlaanderen. Diederik van de Elzas won in Hij zorgde voor meer veiligheid en betere rechtspraak. Groef ook kanalen voor betere handel. Op platteland bepaalde graaf de regels. In de steden moest graaf patriciër kiezen als schepenen om de stedelingen te berecht en te besturen. Je bleef schepenen tot je dood was. Was wel oneerlijk, arme mensen moesten veel belasting betalen en kregen zwaardere straffen omdat rijke mensen schepenen waren. Het gemeen kwam vaker in opstand. Ook patriciërs zonder grond geen kans. Vlaamse graaf gaf uiteindelijk toe en beperkte de macht van het patriciaat. Handwerksgilden kregen ook een stadsraad, die moest de schepenen controleren. Graaf Gwijde koos steeds meer partij het gemeen, de rijke burgers echter de Franse koning. In 1302 felle strijd tussen Leliaarts (Franse aanhang) en Klauwaarts (Vlaamse aanhang). Leliaarts verloren de strijd. Klauwaarts verzamelde 500 gulden sporen. Macht patriciërs nam af, die van de ambacht juist toe. Het gemeen: stedelingen die niet tot patriciaat behoorde. 4.5 Bourgondiërs breidde hun gebied uit door met vrouwen met veel grond te trouwen, ook door aankoop, verovering van gebieden en toevalligheden, ze wilde een nieuwe staat stichten tussen Frankrijk en het Duitse Rijk. Dit gebeurde in de 14 e en 15 e eeuw, ook doordat er gebieden samenklonterde. Oorspronkelijk Duits deel en Frans deel. Filips de Stoute, jongste zoon van de Franse koning, trouwde in 1369 met Margaretha van Vlaanderen. Filips was al hertog van Bourgondië. Hij wilde zo Vlaanderen in zijn macht krijgen. Maar toen Maria van Bourgondië trouwde met Maximiliaan ging dit niet door. Het kwam in vreemde handen. Bourgondisch hof werd culturele centrum van Lage Landen. De hertogen gaven erg veel geld uit aan kostbare boeken en kunstwerken. Hun kastelen werden uitgebreid en verfraaid. Schilderkunst werd ook belangrijker. Het moest allemaal minstens zo goed en mooi worden als die van de Franse koningen. De edelen waren eigenlijk verplicht te doen wat hun heer zei, maar hadden steeds minder zin om leven te wagen. Dus moesten den Bourgondische hertogen huursoldaten nemen voor een leger. Hadden dus meer geld nodig voor de huur. Hertogen kregen al geld van verpachting van grondbezit en van tollen en beden (soort belasting). Inkomsten nu onvoldoende. Bourgondische hertogen zetten steden onder druk om ze leningen te verschaffen, ze verhoogden ook belastingen, ook overal hetzelfde. Ze wilde de inkomsten dus verhogen door centralisatie en uniformering. Er kwamen ook universitair geschoolde juristen als rechters. De adel verloor daardoor hun bestuurlijke en rechterlijk functies. Verbeterde bestuur en schakelde egoïstische adel uit. Om belasting te versnellen stelde ze een Staten- Generaal in, zei besliste samen met hertog over belastingen. Veel Vlaamse steden

11 kwamen in opstand, moesten ineens meer betaalde en kregen niks extra. Centralisatie hield geen rekening met de oude stedelijke voorrechten. Karel de Stoute werd bij belegering van Nancy vermoord. Karels dochter Maria werd pas geaccepteerd toen ze Het Groot Privilege had ondertekent GS Hoofdstuk 5 De vijf kenmerken: - Het begin van de Europese overzeese expansie - Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling - De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid - De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk ik West-Europa tot gevolg had - Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat Kernbegrippen: Erfgoed: Cultuurgoed dat is overgeleverd uit eerdere tijden Katholicisme: rondom de kerk van Rome opgezette geloofsrichting, waarbij de paus als aarde plaatsvervanger van christus wordt gezien Kerkhervorming/Reformatie : Protestbeweging tegen misbruik en verkeerde manier van geloven binnen de katholieke kerk. Protestantisme: Verzamelnaam voor verschillende geloofsrichtingen die hun oorspong kennen in het protesteren tegen misbruiken binnen de katholieke kerk Renaissance: Cultuurstroming die de mens als individu centraal stelt en de klassieke oudheid als voorbeeld heeft. Wereldbeeld: Voorstelling omtrent de werkelijkheid van de wereld. Paragraaf 5.1 In de 15 de eeuw legde Portugese zeevaarders de basis van de Europese overzeese expansie. Een eeuw later werden zijn in hun voetsporen gevolgd door Spaanse en Portugese ontdekkingsreizigers, die nieuw continenten ontdekten en in kaart brachten. Vanuit Portugal trokken Bartholomeus Diaz, Vasco de Gama en Diogo Cão de wijde wereld in. Spaanse vorsten financierde de ontdekkingsreis van Columbus uit Genua die in 1492 Amerika ontdekten. De Portugese prins Hendrik betekende veel voor de Europese overzeese expansie, in 1415 had de prins aan de Marokkaanse kust het moslimbolwerk Ceuta veroverd.

12 Doordat zowel de Portugezen als de Spanjaarden in deze tijd probeerden hun overzeese gebiedsdelen uit te breiden, lagen zij herhaaldelijk in de clinch. Pauselijke bemiddeling moest er aan te pas komen om de twee kemphanen uit elkaar te houden door het Verdrag van Tordesillas een van de spaanse expedities werd geleid door de Portugees Ferdinand Magalhãese Op de Filippijnen sneuvelde hij in een gevecht met de lokale heersers die hij tot het katholicisme wilde bekeren. Paragraaf 5.2 In de zestiende eeuw werd de basis gelegd voor het moderne onderzoek. Dat kwam door cartografie, het maken van kaarten. In de middeleeuwen bestonden er 2 soorten kaarten: De zonale kaart: Die verdeelde de aardbol in zeven zones: Bevroren, Gematigd, Heet, Evenaar en weer terug naar bevroren TO-Kaart: De ronde aarde werd op deze kaart door een waterstelsel gevormd door de letter T De Arabieren hadden een beter idee van hoe de wereld er werkelijk uitzag dan de Europeanen. Paragraaf 5.3 Erasmus is de belangrijkste vertegenwoordiger van Humanisme, Humanisme en Renaissance worden vaak naast elkaar en door elkaar gebruikt. Zijn verwijzen naar een stroming die eind 14 de eeuw in de steden van Noordwest-Italië ontstond. De humanisten lieten zich inspireren door het gedachtegoed van de klassieke oudheid en zetten zich af tegen het middeleeuwse denken. Zij gingen uit van de menselijke redelijkheid en hechtten groot belang aan opvoeding en onderwijs. De renaissance verwijst naar de artistieke kant van de beweging. Kunstenaars als Giotto, leonardo da Vinci, Michelangelo en Rafaël zochten naar de individuele expressie van hun modellen en bekwaamden zich in het perspectief. Als grondlegger van het humanisme geldt de Italiaan Francesco Petrarca Erasmus wees op de fouten in de Vulgaat: de latijnse tekst die al sinds 400 gold als de officiële vertaling van de bijbel, door op die fouten te wijzen duiden hij aan dat de kerk niet onfeilbaar was. In de zestiende eeuw groeide de kritiek op de katholieke kerk sterk. Een van de voornaamste critici was theoloog Maarten Luther. In 1517 publiceerde hij 95 stellingen, waarin tal van punten van het katholicisme bekritiseerde, hij vond het een slechte zaak dat veel geestelijken in luxe leefden, terwijl het volk arm was. De kerk bleefbleef echter doof voor zijn opmerkingen. Luther restte niet anders dan te breken met de rooms-katholieke kerk. Hiermee gaf hij het startsein tot de Hervorming (Reformatie ). Tot ontzetting van Erasmus maakte grote groepen mensen zich los van de kerk om het geloof op een nieuwe manier te belijden. Paragraaf 5.4 Ook Calvijn brak met het katholieke verleden en legde basis voor een nieuwe

13 kerkorganisatie. De katholieke kerk liet het daar echter niet bij zitten. Met de grote energie startten de geestelijken een tegenbeweging. Deze Contrareformatie zorgde voor het aanwakkeren van de religieuze tegenstellingen en leidde uiteindelijk tot een godsdienstoorlogen, ook Calvijn kreeg zijn volgelingen, die er weer andere opvattingen op nahielden dan de aanhangers van Luther. Ninnen de Reformatie ontstonden dus gaandeweg diverse stromingen. Samen vormden deze het Protestantisme Paragraaf 5.5 De strijd tussen de Spaanse heer en de Nederlandse gewesten is de strijd tussen centralisatie van de moderne vorst en het particularisme, de drang van de gewesten tot behoud van de middeleeuwse voorrechten. Vanuit Brussel moest Margaretha, Filips half zus, als Landvoogdes de Nederlanden leiden. Maar dat viel niet mee. De adel was ontevreden over de veranderingen die waren doorgevoerd in het bestuur. De onvrede hierover vermengde zich met zorgen over de harde aanpak van de hervormers in 1550 had Karel V een Bloedplakkaat uitgevaardigd: Elke aanhanger van de Hervorming werd met de doodstraf bedreigd. Dit leidde in 1566 tot het smeekschrift der Edelen. Beelden en schilderijen werend vernield. Voor de verering daarvan was immers geen basis in de bijbel gevonden. De Beeldenstorm woedde in de Nederlanden. De eenheid van de Nederlanden duurde niet lang. De katholieke zuidelijke gewesten werden door de Spaanse Landvoogd weggelokt met de belofte dat hun oude privileges gehandhaafd bleven. Zijn sloten de Unie van Atrecht in Hierop verbonden de zeven noordelijke gewesten zich in de Unie van Utrecht. Zij spraken af dat niemand binnen de unie vervolgd zou worden vanwege zijn geloof. Met het Acte van Verlatinghe (1581) zwoeren de Staten-Generaal Filips II af als vorst.

Samenvatting door T woorden 9 januari keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 3. Kenmerken

Samenvatting door T woorden 9 januari keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 3. Kenmerken Samenvatting door T. 2509 woorden 9 januari 2013 7 38 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Hoofdstuk 3 Kenmerken Het ontstaan van hofstelsel en horigheid Het ontstaan van feodaal systeem Verspreiding

Nadere informatie

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 3 Toetsvragen

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 3 Toetsvragen Tijdvak 3 Toetsvragen 1 Op veel afbeeldingen wordt de Romeinse keizer Constantijn als een heilige afgebeeld met een stralenkrans om zijn hoofd. Welke reden was er om Constantijn als christelijke heilige

Nadere informatie

Tijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus

Tijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus 138 Tijdwijzer Het begin Op deze tijdbalk past niet de hele geschiedenis van de mens. Er lopen namelijk al zo n 100.000 jaar mensen rond op aarde. Eigenlijk zou er dus nog 95.000 jaar bij moeten op de

Nadere informatie

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag door Lotte 1570 woorden 19 juni 2017 3 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van Grieken

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4: Keizers, pausen en burgers

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4: Keizers, pausen en burgers Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4: Keizers, pausen en burgers Samenvatting door een scholier 2163 woorden 25 mei 2009 7,5 145 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Samenvatting Geschiedenis

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Romeinen

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Romeinen Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Ro Samenvatting door S. 1180 woorden 29 maart 2016 6,4 11 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Hoofdstuk 5 De Ro Paragraaf 1 t/m 7 1 Van dorp

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Tijdvak 4: Keizers, pausen en burgers

Samenvatting Geschiedenis Tijdvak 4: Keizers, pausen en burgers Samenvatting Geschiedenis Tijdvak 4: Keizers, pausen en burgers Samenvatting door een scholier 2325 woorden 13 januari 2011 4,8 12 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks 4.1: De Investituurstrijd

Nadere informatie

Tijd van ontdekkers en hervormers (1500 1600) / Renaissance

Tijd van ontdekkers en hervormers (1500 1600) / Renaissance Tijdvakken Tijd van ontdekkers en hervormers (1500 1600) / Renaissance K.A. * Het begin van de Europese overzeese expansie * Het veranderende mens- en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 tijd van grieken en romeinen, paragraaf 3 Imperium Romanum

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 tijd van grieken en romeinen, paragraaf 3 Imperium Romanum Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 tijd van grieken en romeinen, paragraaf 3 Imperium Romanum Samenvatting door Anisha 1170 woorden 23 januari 2018 0 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks

Nadere informatie

Tijd van monniken en ridders (500 100) 3.1 Leenheren en leenmannen (500 100) (500 100) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw

Tijd van monniken en ridders (500 100) 3.1 Leenheren en leenmannen (500 100) (500 100) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw 3.1 Leenheren en nen 3.1 Leenheren en nen Gallië was rond 450 n. Chr. al meer dan 4 eeuwen (sinds Caesar) onder Romeins bestuur en een sterk geromaniseerd gebied, cultuur, bestuur, economie, taal en geloof

Nadere informatie

Info plus Het leenstelsel

Info plus Het leenstelsel Project Middeleeuwen F- verrijking week 1 Info plus Het leenstelsel Inleiding De Middeleeuwen betekent letterlijk de tussentijd. Deze naam is pas later aan deze periode in de geschiedenis gegeven. De naam

Nadere informatie

Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie. Kenmerkende aspecten. Begrippen

Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie. Kenmerkende aspecten. Begrippen Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie 1. De levenswijze van jager-verzamelaars. 2. Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen. 3. Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen.

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis 3.3 het christendom in Europa de islam in Europa + antwoorden Leerdoelen

Samenvatting Geschiedenis 3.3 het christendom in Europa de islam in Europa + antwoorden Leerdoelen Samenvatting Geschiedenis 3.3 het christendom in Europa + 3.4 de islam in Europa + antwoorden Leerdoelen Samenvatting door een scholier 1733 woorden 11 december 2017 5,6 19 keer beoordeeld Vak Methode

Nadere informatie

5,1. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders.

5,1. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart 2013 5,1 27 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders. Paragraaf 1 De Romeinen trekken zich terug. 1. Welke

Nadere informatie

Het begin van staatsvorming en centralisatie. Onderzoeksvraag; Hoe vond de staatsvorming van Engeland, Frankrijk en het hertogdom Bourgondië plaats?

Het begin van staatsvorming en centralisatie. Onderzoeksvraag; Hoe vond de staatsvorming van Engeland, Frankrijk en het hertogdom Bourgondië plaats? Onderzoeksvraag; Hoe vond de staatsvorming van Engeland, Frankrijk en het hertogdom Bourgondië plaats? Voorbeeld 1: Engeland De bezittingen van de Engelse koning Hendrik II in Frankrijk rond 1180 zijn

Nadere informatie

Tijd van monniken en ridders ( ) 3.1 Leenheren en leenmannen ( ) ( ) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw

Tijd van monniken en ridders ( ) 3.1 Leenheren en leenmannen ( ) ( ) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw 3.1 Leenheren en nen 3.1 Leenheren en nen Gallië was rond 450 n. Chr. al meer dan 4 eeuwen (sinds Caesar) onder Romeins bestuur en een sterk geromaniseerd gebied, cultuur, bestuur, economie, taal en geloof

Nadere informatie

Onderzoeksvraag; welke motieven leidden in de middeleeuwen tot de kruistochten?

Onderzoeksvraag; welke motieven leidden in de middeleeuwen tot de kruistochten? Onderzoeksvraag; welke motieven leidden in de middeleeuwen tot de kruistochten? Rond 1080 bedreigen de minder tolerante Seldjoeken Constantinopel. Het werd voor christelijke pelgrims steeds moeilijker

Nadere informatie

De klassieke tijdlijn

De klassieke tijdlijn De klassieke tijdlijn In de lessen geschiedenis heb je waarschijnlijk al gehoord over de tijdlijnen, of de historische periodes en waarschijnlijk ook over exacte datums zoals 476. In dit documentje kom

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Tijd van Grieken en Romeinen: kern, perspectief en kenmerkende aspecten

Samenvatting Geschiedenis Tijd van Grieken en Romeinen: kern, perspectief en kenmerkende aspecten Samenvatting Geschiedenis Tijd van Grieken en Romeinen: kern, perspectief en kenmerkende aspecten Samenvatting door Lotte 2036 woorden 19 juni 2017 5,4 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 Samenvatting door B. 1191 woorden 7 oktober 2016 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Tijdvak 3 Tijd van monniken en ridders De vroege middeleeuwen 500-1000 https://www.scholieren.com/verslag/samenvatting-geschiedenis-hoofdstuk-3-98166

Nadere informatie

Tijd van monniken en ridders (500 1000 n. Chr.) 3.4 De islam in Europa. Allah. Het ontstaan en de verspreiding van de islam.

Tijd van monniken en ridders (500 1000 n. Chr.) 3.4 De islam in Europa. Allah. Het ontstaan en de verspreiding van de islam. 570 n Chr Profeet Mohammed geboren in Mekka 610 n Chr Openbaringen Allah via de aartsengel Gabriël, De woorden worden opgeschreven in de Koran 622 n Chr Vlucht Mohammed naar Medina, begin islamitische

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Tijd van steden en staten: kern, perspectief en kenmerkende aspecten

Samenvatting Geschiedenis Tijd van steden en staten: kern, perspectief en kenmerkende aspecten Samenvatting Geschiedenis Tijd van steden en staten: kern, perspectief en kenmerkende aspecten Samenvatting door Lotte 2056 woorden 19 juni 2017 4,5 8 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijd

Nadere informatie

Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel

Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Willibrord Willibrord werd geboren als zoon van pas bekeerde ouders en werd als zevenjarige jongen door zijn vader Wilgis toevertrouwd aan het klooster van Ripon nabij

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Tijd van steden en staten

Samenvatting Geschiedenis Tijd van steden en staten Samenvatting Geschiedenis Tijd van steden en staten Samenvatting door N. 2102 woorden 14 april 2013 6 106 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks 4 Tijd van steden en staten 1000 1500 Late middeleeuwen

Nadere informatie

Naam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn

Naam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn Naam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn Filips II In 1566, meer dan vierhonderd jaar geleden, zijn veel mensen boos. Er is onrust in de Nederlanden. Er zijn spanningen over het geloof, veel mensen

Nadere informatie

Tijdvakken en kenmerkende aspecten.

Tijdvakken en kenmerkende aspecten. Tijdvakken en kenmerkende aspecten. Tijdvak 1: Tijd van Jagers en Boeren. Periode: Prehistorie 1 De levenswijze van jagers-verzamelaars (Hoe zag deze samenleving eruit?) 2 Het ontstaan van landbouw en

Nadere informatie

Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten

Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Van de oogst van hun land en van hun dieren Jagers & boeren Wat

Nadere informatie

Tijd van steden en staten

Tijd van steden en staten Tijd van steden en staten Hoge en Late Middeleeuwen 1000 n. Chr. 1500 n. Chr. Kenmerkende aspecten Kenmerkend aspect uitleggen aan de hand van voorbeeld: Hoofdzaken (gebeurtenissen, veranderingsprocessen,

Nadere informatie

3. Door de kruistochten werden de wegen naar het Oosten weer bekend en werd

3. Door de kruistochten werden de wegen naar het Oosten weer bekend en werd Samenvatting door M. 1059 woorden 9 december 2013 6 13 keer beoordeeld Vak Geschiedenis 3.2 Waardoor de handel herleeft in de hoge middeleeuwen 1. Handelaren gingen zicht weer organiseren en gingen samenwerken

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Tijdvak 3: Van Mohammed tot Karel de Grote

Samenvatting Geschiedenis Tijdvak 3: Van Mohammed tot Karel de Grote Samenvatting Geschiedenis Tijdvak 3: Van Mohammed tot Karel de Grote Samenvatting door een scholier 2431 woorden 13 januari 2011 6,2 36 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks 3.1: Hofstelsel en

Nadere informatie

De Tien Tijdvakken. Tijd van de jagers en boeren, tot 3000 v.c.

De Tien Tijdvakken. Tijd van de jagers en boeren, tot 3000 v.c. De Tien Tijdvakken Tijd van de jagers en boeren, tot 3000 v.c. KA1: De levenswijze van jagersverzamelaars KA2: Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen KA3: Het ontstaan van de eerste stedelijke

Nadere informatie

GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1

GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1 GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1 Tijdvak Jagers en boeren; van de eerste mensen 3000 v. C. prehistorie; van de eerste mensen - 3000 v.c. Samenlevingstype: eerst jagers/verzamelaars,

Nadere informatie

Verslag Geschiedenis Hoofdstuk 3 - vragen en antwoorden

Verslag Geschiedenis Hoofdstuk 3 - vragen en antwoorden Verslag Geschiedenis Hoofdstuk 3 - vragen en a Verslag door een scholier 2804 woorden 3 mei 2012 5,6 13 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden P1: De verspreiding van het christendom

Nadere informatie

Geschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren

Geschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren Geschiedenis kwartet jagers en boeren jagers en boeren jagers en boeren Reusachtige stenen die door mensen op elkaar gelegd zijn. Zo maakten ze een begraafplaats. * Hunebedden * Drenthe * Trechterbekers

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1-4

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1-4 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1-4 Samenvatting door S. 1091 woorden 19 juni 2016 8 2 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Tijd van jagers en boeren 1.1 De jagers-verzamelaars leefden een nomadisch(ze

Nadere informatie

NEDERLAND IN DE 16e EEUW

NEDERLAND IN DE 16e EEUW NEDERLAND IN DE 16e EEUW In de 16e eeuw vielen de Nederlanden onder de Spaanse overheersing. Er bestonden grote verschillen tussen de gewesten (= provincies), bv: - dialect - zelfstandigheid van de gewesten

Nadere informatie

Uiteenzetting Geschiedenis Aantekeningen Hoofdstuk 3

Uiteenzetting Geschiedenis Aantekeningen Hoofdstuk 3 Uiteenzetting Geschiedenis Aantekeningen Hoofdstuk 3 Uiteenzetting door een scholier 1283 woorden 24 januari 2011 6 1 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Geschiedenis aantekeningen hoofdstuk

Nadere informatie

Paragraaf 1 t/m 13 6/7 en 11 minder belangrijk. Hoofdstuk 3: De Middeleeuwen

Paragraaf 1 t/m 13 6/7 en 11 minder belangrijk. Hoofdstuk 3: De Middeleeuwen Paragraaf 1 t/m 13 6/7 en 11 minder belangrijk Hoofdstuk 3: De Middeleeuwen 1. De verbreiding van het christendom in Europa 481: Clovis werd koning van één vd Frankische stammen, hij liet de Franken christenen

Nadere informatie

G E S C H I E D E N I S - A A N T E K E N I N G E N H 1 / 2 / 3

G E S C H I E D E N I S - A A N T E K E N I N G E N H 1 / 2 / 3 G E S C H I E D E N I S - A A N T E K E N I N G E N H 1 / 2 / 3 HOOFDSTUK 1 PARAGRAAF 1 Weg van de mensheid: - Staat in Afrika - Van daaruit Verspreiding over de rest van de wereld - Mens behoort tot de

Nadere informatie

Deze (autarkisch agrarische samenleving) veranderde in de tijd van steden en staten (11 e en 12 e eeuw).wat waren de Oorzaken?

Deze (autarkisch agrarische samenleving) veranderde in de tijd van steden en staten (11 e en 12 e eeuw).wat waren de Oorzaken? Onderzoeksvraag; Waar en waardoor konden in de Tijd van Steden en Staten, oude steden weer tot bloei komen en nieuwe steden ontstaan? In vroege middeleeuwen was er sprake van een agrarische samenleving

Nadere informatie

Deze (autarkisch agrarische samenleving) veranderde in de tijd van steden en staten (11 e en 12 e eeuw).wat waren de Oorzaken?

Deze (autarkisch agrarische samenleving) veranderde in de tijd van steden en staten (11 e en 12 e eeuw).wat waren de Oorzaken? Onderzoeksvraag; Waar en waardoor konden in de Tijd van Steden en Staten, oude steden weer tot bloei komen en nieuwe steden ontstaan? In vroege middeleeuwen was er sprake van een agrarische samenleving

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme

Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme Werkstuk door een scholier 1970 woorden 12 oktober 2005 6,7 72 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag: Hoe beschrijven en verklaren we

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Kenmerkende aspecten (1 t/m 7 zijn uitgewerkt)

Samenvatting Geschiedenis Kenmerkende aspecten (1 t/m 7 zijn uitgewerkt) Samenvatting Geschiedenis Kenmerkende aspecten (1 t/m 7 zijn uitgewerkt) Samenvatting door S. 850 woorden 25 maart 2017 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis 01 De levenswijze van jagers-verzamelaars Het

Nadere informatie

Brandaan. Geschiedenis WERKBOEK

Brandaan. Geschiedenis WERKBOEK 7 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK 7 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK THEMA 4 Eindredactie: Monique Goris Leerlijnen: Hans Bulthuis Auteurs: Juul Lelieveld, Frederike Pals, Jacques van der Pijl Controle historische

Nadere informatie

Karel de Grote en het feodale stelsel. Rilana Kuiters. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Karel de Grote en het feodale stelsel. Rilana Kuiters. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. Auteur Rilana Kuiters Laatst gewijzigd 09 May 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/73905 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.

Nadere informatie

QUIZ. geschiedenis hoofdstuk 1

QUIZ. geschiedenis hoofdstuk 1 QUIZ vraag 1: Over welke eeuw gaat dit hoofdstuk? A. De 20 ste eeuw B. De 14 de eeuw C. De 16 de eeuw D. De 18 de eeuw vraag 2: Hoe wordt deze tijd ook wel genoemd? A. Tijd van de Azteken en de Maya s.

Nadere informatie

Tijd van monniken en ridders (500 100) 3.2 Hofstelsel en horigen. (500 100)

Tijd van monniken en ridders (500 100) 3.2 Hofstelsel en horigen. (500 100) Gevolgen ineenstorting van het West Romeinse rijk in West Europa: 1. de eenheid van bestuur verdwijnt 2. de geldeconomie verdwijnt grotendeels. 3. steden raken in verval en verschrompelen tot kleine nederzettingen

Nadere informatie

Even herhalen. democratie. militaire dril. slimme list. Gwijde van Dampierre. Leliaerts Guldensporenslag

Even herhalen. democratie. militaire dril. slimme list. Gwijde van Dampierre. Leliaerts Guldensporenslag Even herhalen Prehistorie Oudheid De ontdekking van het vuur bood enkele voordelen. Zo konden de eerste mensen roosteren, hadden ze en en bood het hun ook vlees warmte licht bescherming Athene stond bekend

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4: tijd van steden en staten

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4: tijd van steden en staten Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4: tijd van steden en staten Samenvatting door Lotte 2761 woorden 19 juni 2017 10 6 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Geschiedenis hoofdstuk 4 o Ambacht:

Nadere informatie

2 juni 2019 [STUDIEPLANNER GESCHIEDENIS VWO TOT KERST] overig. Lesweek. activiteiten. / verrijken/ verdiepen *

2 juni 2019 [STUDIEPLANNER GESCHIEDENIS VWO TOT KERST] overig. Lesweek. activiteiten. / verrijken/ verdiepen * Vanaf Vaste activiteiten PERIODE 1 34 19/8 di: start lessen Leerdoelen hoe tijd voor geschiedenis werkt en kunnen er zelf mee aan de slag 35 26/8 de belangrijkste gebeurtenissen in het tijdvak van jagers

Nadere informatie

De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen?

De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen? De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen? Toestanden, instellingen die gedurende een lange tijd min of meer onveranderd hebben bestaan, een verschijnsel

Nadere informatie

TIJD VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS 1500-1600 PERIODE: DE VROEGMODERNE TIJD

TIJD VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS 1500-1600 PERIODE: DE VROEGMODERNE TIJD TIJD VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS 1500-1600 PERIODE: DE VROEGMODERNE TIJD DE KENMERKEN VAN HET TIJDVAK het begin van de Europese overzeese expansie; het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance

Nadere informatie

ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN

ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN STUDIONLINE JAARGANG 2, NR. 10 ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN DL 2 D O M I N E E O N L I N E. O R G Vierhonderd jaar geleden vergaderde de synode in Dordrecht. Je weet inmiddels wat een synode is: een

Nadere informatie

De kruistochten. God wil het! Steden en Staten

De kruistochten. God wil het! Steden en Staten prehistorie 42 oudheid 3000 v. Chr. 2500 v. Chr. 2000 v. Chr. 1500 v. Chr. Steden en Staten De kruistochten In de woonkamer van familie Vos hangt een klok met Romeinse cijfers. Jos en Mirthe willen graag

Nadere informatie

Inleiding geschiedenis Griekenland

Inleiding geschiedenis Griekenland Europa rond de Middellandse Zee rond 500 v. Chr. Sint-Janslyceum s-hertogenbosch, Theo Manders Inleiding geschiedenis Griekenland Rond 2000 v. Chr. Stedelijke centra: Op Kreta, Minoische cultuur Op Griekse

Nadere informatie

Calvijn. Vrede van Augsburg. Margaretha van Parma. Hertog van Alva. De keurvorst van Saksen. Karel V. Buitenlandse zaken en oorlog

Calvijn. Vrede van Augsburg. Margaretha van Parma. Hertog van Alva. De keurvorst van Saksen. Karel V. Buitenlandse zaken en oorlog In welk jaar publiceerde Luther zijn 95 stellingen? Welke Frans-Zwitserse hervormer kreeg veel aanhang in de Nederlanden? Welke vrede bepaalde, dat de vorst de religie van zijn volk bepaalt? 1517 Calvijn

Nadere informatie

Kerk en staat hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Kerk en staat hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/62235 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie

H6 Middeleeuwse stad

H6 Middeleeuwse stad H6 Middeleeuwse stad 1 13e eeuw het plattelandsleven veranderde Waarom? - Europa werd veiliger - verbeterd waterbeheer * aanleg dijken: - zeewater buiten houden - waterpeil polder regelen * poldermodel

Nadere informatie

Tijd van ontdekkers en hervormers

Tijd van ontdekkers en hervormers Tijd van ontdekkers en hervormers Vroegmoderne Tijd 1500 1600 n. Chr. Kenmerkende aspecten Kenmerkend aspect uitleggen aan de hand van voorbeeld: Hoofdzaken (gebeurtenissen, veranderingsprocessen, kernjaartallen)

Nadere informatie

Verspreiding christendom vmbo12

Verspreiding christendom vmbo12 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 12 july 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie https://maken.wikiwijs.nl/62161 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van

Nadere informatie

Het Frankische rijk. Bedreigd door de islam. Monniken en Ridders

Het Frankische rijk. Bedreigd door de islam. Monniken en Ridders prehistorie 32 oudheid 3000 v. Chr. 2500 v. Chr. 2000 v. Chr. 1500 v. Chr. Monniken en Ridders Het Frankische rijk Jos staat in een hoek van de kringloopwinkel in een grote doos te grabbelen. Hij rommelt

Nadere informatie

1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de juiste chronologische volgorde. Noteer alleen de letters.

1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de juiste chronologische volgorde. Noteer alleen de letters. Oefenrepetitie geschiedenis SUCCES!!! 4 Havo Periode 1 Tijdvakken 1 t/m 4 Dyslectische leerlingen slaan de vragen met een asterisk (*) over. DOOR DE TIJD HEEN 1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 Samenvatting door Sophie 1766 woorden 27 februari 2013 6,2 24 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Romeinse Koninkrijk 753-509 (500) voor Chr.

Nadere informatie

Inleiding geschiedenis Griekenland

Inleiding geschiedenis Griekenland Europa rond de Middellandse Zee rond 500 v. Chr. Sint-Janslyceum s-hertogenbosch, Theo Manders Inleiding geschiedenis Griekenland Rond 2000 v. Chr. Stedelijke centra: Op Kreta, Minoische cultuur Op Griekse

Nadere informatie

Een weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het Christendom. Naam:

Een weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het Christendom. Naam: Een weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het Christendom Naam: Het Christendom Hallo, dit is de vragenlijst die hoort bij de website over geestelijke stromingen. Je kunt de website vinden

Nadere informatie

Tijdvak 1. Prehistorie

Tijdvak 1. Prehistorie Samenvatting door I. 1974 woorden 1 maart 2015 4,9 14 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdstuk 5: Prehistorie, oudheid en middeleeuwen Tijdvak 1. Prehistorie De levenswijze van jagers-verzamelaars Jagen

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Tijdvak 2

Samenvatting Geschiedenis Tijdvak 2 Samenvatting Geschiedenis Tijdvak 2 Samenvatting door een scholier 1189 woorden 13 oktober 2014 6,6 30 keer beoordeeld Vak Geschiedenis 2.1 Wetenschap en politiek in de Griekse stadstaat De ontwikkeling

Nadere informatie

De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen?

De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen? De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen? Toestanden, instellingen die gedurende een lange tijd min of meer onveranderd hebben bestaan, een verschijnsel

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis H1

Samenvatting Geschiedenis H1 Samenvatting Geschiedenis H1 Samenvatting door Meryam 1203 woorden 23 oktober 2015 7 16 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats 1.1. Een nieuwe tijd: A: kunstenaars, klokken en kalenders Een

Nadere informatie

Kenmerkende aspecten: -De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving.

Kenmerkende aspecten: -De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving. Boekverslag door L. 3035 woorden 23 juni 2015 6.3 143 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Kenmerkende aspecten: -De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een

Nadere informatie

Romeinen. Romeinen. Germanen

Romeinen. Romeinen. Germanen Romeinen Romeinen Grieken en Romeinen lijken op elkaar qua levensstijl. Het Romeinse rijk is ontstaan in Rome (753 v. Chr.). De Romeinen kwamen 50 v. Chr. naar Nederland. De Romeinen hebben het Latijns

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 en 4

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 en 4 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 en 4 Samenvatting door een scholier 2051 woorden 3 oktober 2012 7,6 20 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats HOOFDSTUK 3 De wereld in de tijd van monniken

Nadere informatie

Dagboek Sebastiaan Matte

Dagboek Sebastiaan Matte Vraag 1 van 12 Dagboek Sebastiaan Matte Uit het dagboek van Sebastiaan Matte: "Ik ben vandaag bij een hagenpreek geweest, in de duinen bij Overveen. Wel duizend mensen uit de stad waren bij elkaar gekomen

Nadere informatie

Kenmerkend aspect 13: de opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven een agrarischurbane

Kenmerkend aspect 13: de opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven een agrarischurbane Samenvatting door C. 1708 woorden 28 mei 2016 4,2 17 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Tijdvak IV: tijd van steden en staten (1000-1500, late middeleeuwen) Kenmerkend aspect 13: de opkomst

Nadere informatie

GG - Godsdienst en Steden-Nieuw

GG - Godsdienst en Steden-Nieuw Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Kristel Brekelmans 11 January 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/70270 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting door een scholier 990 woorden 24 februari 2018 4,2 7 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Geschiedenis samenvatting hoofdstuk 3 + kenmerkende

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting door S. 1924 woorden 26 januari 2015 6,1 8 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo 4.1 De steden komen weer tot bloei De opkomst van de handel In

Nadere informatie

Het Christendom in Rome

Het Christendom in Rome Het Christendom in Rome Paragraaf 1: De weg van het Christendom naar Rome Het Christendom is ontstaan doordat men ging geloven dat jezus uit de dood opstond en de zoons van god was. De laatste woorden

Nadere informatie

Verspreiding christendom vmbo12

Verspreiding christendom vmbo12 banner Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 19 juni 2017 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62161 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van

Nadere informatie

Examen Geschiedenis. Geef de 7 tijdsvakken: Mintiens Quintin

Examen Geschiedenis. Geef de 7 tijdsvakken: Mintiens Quintin Examen Geschiedenis Geef de 7 tijdsvakken: Prehistorie :... 3500 v.c Stroomculturen : 3500 v.c 800 v.c Klassieke Oudheid : 800 v.c 500 n.c Middeleeuwen : 500 n.c 1450 n.c Nieuwe tijd : 1450 n.c 1750 n.c

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis De Romeinen

Samenvatting Geschiedenis De Romeinen Samenvatting Geschiedenis De Romeinen Samenvatting door Esmee 1641 woorden 18 februari 217 6,5 68 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Geschiedenis samenvatting hoofdstuk 3 2 De verovering van

Nadere informatie

1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de juiste chronologische volgorde. Noteer alleen de letters.

1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de juiste chronologische volgorde. Noteer alleen de letters. Oefenrepetitie geschiedenis SUCCES!!! 4 Havo Periode 1 Tijdvakken 1 t/m 4 Dyslectische leerlingen slaan de vragen met een asterisk (*) over. DOOR DE TIJD HEEN 1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de

Nadere informatie

Landbouwrevolutie: ingrijpende verandering waarbij mensen overgaan van een samenleving van jagen en verzamelen naar een landbouwsamenleving.

Landbouwrevolutie: ingrijpende verandering waarbij mensen overgaan van een samenleving van jagen en verzamelen naar een landbouwsamenleving. Begrippenlijst door B. 947 woorden 23 december 2013 6,1 3 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats H1 De tijd van jagers en boeren. Agrarisch: heeft te maken met landbouw. Cultuur: denken en

Nadere informatie

Samenvattingen Geloof ABC

Samenvattingen Geloof ABC Samenvattingen Geloof ABC Info 1ABC: Wat is geloof? Het gaat in dit project om de belangrijkste wereldgodsdiensten: jodendom, christendom, islam, hindoeïsme en boeddhisme. Deze godsdiensten geven antwoorden

Nadere informatie

Amersfoort. De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van de steden. Voorbeeld van stadsrechten

Amersfoort. De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van de steden. Voorbeeld van stadsrechten Onderzoeksvraag; Waardoor kregen mensen in de steden en op het platteland steeds meer vrijheid en kregen stedelingen steeds meer bestuursmacht? (VOGGP) ontwikkeling Dit deden ze bijvoorbeeld door de steden

Nadere informatie

4 De Nederlandse opstand

4 De Nederlandse opstand 4 De Nederlandse opstand Kenmerken Nederlanden: * veel water * weinig goede wegen * weinig steden * veel dorpen * aparte gewesten * gewesten zeer zelfstandig Habsburgse Nederlanden 1477-1581 * 17 gewesten

Nadere informatie

Feodalisme hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Feodalisme hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 15 December 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62228 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie

Het Rijk wordt in tweeën gesplitst om de volgende reden, waardoor het verval intrad:

Het Rijk wordt in tweeën gesplitst om de volgende reden, waardoor het verval intrad: Samenvatting door A. 1923 woorden 27 mei 2015 7.1 81 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Middeleeuwen De val van het West-Romeinse Rijk was in 476 dus lieten historici de middeleeuwen in 500

Nadere informatie

Verspreiding Christendom hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Verspreiding Christendom hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 15 December 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62218 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie

Tijd van Grieken en Romeinen (3000 v.c. 500 na C.) / Oudheid * ontwikkeling van wetenschappelijk denken en denken over burgerschap en politiek in de

Tijd van Grieken en Romeinen (3000 v.c. 500 na C.) / Oudheid * ontwikkeling van wetenschappelijk denken en denken over burgerschap en politiek in de Tijdvakken Tijd van Grieken en Romeinen (3000 v.c. 500 na C.) / Oudheid K.A. * ontwikkeling van wetenschappelijk denken en denken over burgerschap en politiek in de Griekse stadstaat * klassieke vormentaal

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting door Meryam 2100 woorden 12 december 2017 4,2 10 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Paragraaf 4.1 Kenmerkend aspect: opkomst van handel

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting door P. 1534 woorden 14 maart 2015 7 82 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks 4.1 Hoe onstond het absolutisme? Feodale samenleving Standensameleving

Nadere informatie

Tijd van Grieken en Romeinen. 2.4 De late oudheid. Romeinen. Romeinen. 1. Invallen door Germaanse stammen

Tijd van Grieken en Romeinen. 2.4 De late oudheid. Romeinen. Romeinen. 1. Invallen door Germaanse stammen De ontwikkeling van het jodendom en het christendom als de eerste monotheïstische godsdiensten Pax Romana = Romeinse vrede, in 3 e eeuw n. Chr. onder druk door: 1. Invallen door Germaanse stammen 2. Conflicten

Nadere informatie

Nu'ge bouwwerken Realis5sche beeldhouwkunst Schilderkunst met perspec5ef Veel mozaïek Vereren van de keizer Afname geloof in goden Toename geloof in

Nu'ge bouwwerken Realis5sche beeldhouwkunst Schilderkunst met perspec5ef Veel mozaïek Vereren van de keizer Afname geloof in goden Toename geloof in 750 0 500 Nu'ge bouwwerken Realis5sche beeldhouwkunst Schilderkunst met perspec5ef Veel mozaïek Vereren van de keizer Afname geloof in goden Toename geloof in God 4 de 10 de eeuw 10 de 13 de eeuw 13 de

Nadere informatie

6,5. Samenvatting door J woorden 9 januari keer beoordeeld. Geschiedenis Sprekend verleden. Samenvatting geschiedenis 2: hoofdstuk 2

6,5. Samenvatting door J woorden 9 januari keer beoordeeld. Geschiedenis Sprekend verleden. Samenvatting geschiedenis 2: hoofdstuk 2 Samenvatting door J. 2064 woorden 9 januari 2003 6,5 28 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Samenvatting geschiedenis 2: hoofdstuk 2 De Middeleeuwen (500-1500) De middeleeuwen kreeg

Nadere informatie

De renaissance!! Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis.!

De renaissance!! Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis.! De renaissance Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis. Deze term betekent letterlijk de wedergeboorte, en is een kunststroming uit

Nadere informatie

Staatsvorming hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Staatsvorming hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 15 December 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62234 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie

Afb Ingekleurde kaart van de zeven provinciën, naar een gravure van Jan Janssonius, Belgii Foederati nova descriptio (1658).

Afb Ingekleurde kaart van de zeven provinciën, naar een gravure van Jan Janssonius, Belgii Foederati nova descriptio (1658). HC 1 Afb. 1.1. Ingekleurde kaart van de zeven provinciën, naar een gravure van Jan Janssonius, Belgii Foederati nova descriptio (1658). DE REPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE Het gebied dat we nu kennen als

Nadere informatie

Tijd van monniken en ridders (500 100 n. Chr.) 3.3 Christendom in Europa. De verspreiding van het christendom in geheel Europa.

Tijd van monniken en ridders (500 100 n. Chr.) 3.3 Christendom in Europa. De verspreiding van het christendom in geheel Europa. 391 n Chr Onder keizer Theodosius wordt het christendom de staatsgodsdienst in Romeinse Rijk 496 n Chr De Frankische koning Clovis en vele andere Franken bekeren zich tot het christendom Wat waren de belangrijkste

Nadere informatie

1c. Losse opdracht- Memoryspel

1c. Losse opdracht- Memoryspel 1c. Losse opdracht- Memoryspel Instructie: Op de volgende pagina van deze instructie vindt u het memory-spel met de portretten van de hoofdrolspelers tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Op elk portret staat

Nadere informatie