Objectbeheerregime Kunstwerken 2006

Transcriptie

1 Dienst Weg- en Waterbouwkunde Objectbeheerregime Kunstwerken 2006 BON Waterbeheren en Vaarwegen Versie 1 juni 2006

2 Objectbeheerregime Kunstwerken 2006 BON Waterbeheren en Vaarwegen Versie 1 juni 2006 DWW Beheer & Onderhoud-huis RWS Dienst Weg- en Waterbouwkunde

3 Kader en uitgangspunten BASISONDERHOUDSNIVEAU WATER BEHEREN EN VAARWEGEN 2006 Het voorliggende objectbeheerregime Kunstwerken (OBR Kunstwerken) is opgesteld ten behoeve van het basisonderhoudsniveau (BON) Water Beheren en Vaarwegen Het BON geeft aan welk minimumpakket aan maatregelen op het gebied van beheer en onderhoud noodzakelijk is om de infrastructuur op langere termijn in stand te houden en naar behoren te laten functioneren. Tevens geeft het BON weer welke gemiddelde jaarlijkse kosten hieraan zijn verbonden. Hierbij wordt uitgegaan van het waarborgen van de veiligheid, het op peil houden van de gebruiksmogelijkheden die de infrastructuur biedt en het handhaven van de huidige normen en richtlijnen voor de uitvoering van het onderhoud. Het BON voorziet in deze basisinformatie door op landelijk niveau en op hoofdlijnen een overzicht te geven van de arealen, de werkwijzen, de normen en richtlijnen die worden gehanteerd en de kosten die daar op langere termijn aan verbonden zijn. Het BON is het uitvoeringskader voor de SLA s en fungeert in de praktijk als referentiedocument voor het beheer en onderhoud. I N S T A N D H O U D I N G Hoofddoelstellingen Handhaven functies Bedrijfseconomische rationaliteit Elementen basisonderhoudsniveau Wet- en regelgeving infrabeheer Handhaven (civiel)technische functionaliteit Servicelevels voor gebruikers Efficiency Elementen basisonderhoudsniveau OBJECTBEHEERREGIMES De kern van de onderbouwing in het BON is dat voor alle (deel)objecten van de hoofdinfrastructuur wordt aangegeven waarom en wanneer welke beheersmaatregelen en onderhoudsmaatregelen noodzakelijk zijn, en welke gemiddelde jaarlijkse kosten hieraan zijn verbonden op landelijk niveau. De aard, de constructie, de specifieke functionaliteit en het gebruik van de verschillende soorten objecten lopen sterk uiteen. Daarom is voor alle zes objectcategorieën binnen het programma Water Beheren en Vaarwegen (respectievelijk Oevers, Bodems, Kunstwerken, Verkeersvoorzieningen, Water en Exploitatie) een Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

4 zogenaamd objectbeheerregime (OBR) opgesteld. In de OBR s worden de volgende tien aspecten toegelicht: 1. Omschrijving van de aard en de functie van de objecten (inclusief randvoorwaarden voor functionaliteit). 2. Areaalgegevens (zowel algemeen als met betrekking tot deelsystemen) en verschijningsvormen. 3. Relevante wet- en regelgeving, juridisch beheer, hieruit voortvloeiende normen en eisen. 4. Functionaliteit en kenmerken, verouderingsprocessen / aantasting / schadebeelden / levensduren. 5. Servicelevels / gebruikseisen. 6. Onderhoudsmaatregelen (cyclisch, toestandsafhankelijk of storingsafhankelijk), key issues, vast en variabel onderhoud. Interventie)normen, maatgevende schade en herstelnormen. 7. Indicatie van de gemiddelde jaarlijkse kosten op landelijk en regionaal niveau wanneer conform het OBR wordt gewerkt. 8. Bijzondere aandachtspunten zoals mogelijkheden tot het combineren van werkzaamheden, speciale randvoorwaarden bij het uitvoeren van werkzaamheden, mogelijkheden voor innovatie en verbetering (kan het slimmer?). 9. Gevoeligheidsanalyse: effecten van meer / minder / vroeger / later onderhoud ( knoppen, mag het wat minder? ). 10. Referenties en bijlagen. Bij het uitwerken van de objectbeheerregimes zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd. De objectbeheerregimes richten zich uitsluitend op de Batenlasten werksoorten Hoofd VaarWegenNet Beheer en Onderhoud en ontwikkeling (HVWN BOO) en Hoofd WaterSystemen Beheer en Onderhoud en Ontwikkeling WaterBeheren (HWS BOO WB) van Waterbeheer en vaarwegen. De overige werksoorten van Waterbeheer en vaarwegen en alle werksoorten van Waterkeren blijven buiten beschouwing. Waar mogelijk is uitgegaan van de life cycle benadering (lcc). De basisgedachte hierbij is dat de volledige kosten van het beheer en onderhoud gedurende een langere periode in ogenschouw moeten worden genomen. Dit betekent dat tenzij anders vermeld de kosten van vervanging van objecten aan het einde van de levensduur zijn meegerekend en omgeslagen naar de gemiddelde kosten per jaar. Bij de uitvoering van wettelijke taken is deze benadering uiteraard niet aan de orde. Bij het berekenen van het kostenniveau is per object eerst bepaald welke maatregelen (aard en frequentie) noodzakelijk zijn en welke gemiddelde kosten hieraan zijn verbonden, gegeven het huidige prijsniveau. Vervolgens zijn de aantallen objecten of de arealen vermenigvuldigd met deze kosten en omgeslagen naar de gemiddelde kosten van het vaste en het variabele onderhoud per jaar. Op plaatsen in de tekst waar gesproken wordt van de 'berekende kosten' (ook aangeduid als de p q benadering) is deze benadering gehanteerd. De berekende kale kostprijzen per jaar zijn tenzij anders vermeld verhoogd met drie toeslagen voor respectievelijk (1) uitvoeringskosten, algemene kosten, winst en risico (UAKWR, 20 procent), (2) BTW (19 procent) en (3) Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

5 kosten van voorbereiding, administratie en toezicht (VAT, 20 procent 1 ). Verder zijn de gegevens steeds zoveel mogelijk uitgesplitst naar externe projectuitgaven (EPK s) en interne projectuitgaven (IPK s). Bij activiteiten en objecten waar het (nog) niet mogelijk is om de p q benadering toe te passen is gebruik gemaakt van de financiële informatie uit de beleidsdoelprogrammering van de Regionale Diensten. Waar mogelijk zijn deze geschoond voor kosten die niet direct betrekking hebben op de betreffende activiteit of het betreffende object. Verder zijn de gegevens uit de beleidsdoelprogrammering omgerekend naar gemiddelde kosten op jaarbasis. Indien deze benadering is toegepast is dit expliciet in de tekst vermeld. Er is uitgegaan van continuering van de huidige aantallen objecten en arealen, alsmede van de huidige normen, interventiewaarden, beleidsrichtlijnen en gebruiksmogelijkheden. TOEPASSINGSMOGELIJKHEDEN BON Het BON heeft diverse toepassingsmogelijkheden, zowel binnen de Rijkswaterstaat als bij de aansturing van de uitvoeringsorganisatie. Deze laatste is toegelicht in hoofdstuk 5. Met betrekking tot de aansturing van de Rijkswaterstaat als uitvoeringsorganisatie vormt het BON het uitvoeringskader voor SLA s en beheercontracten inzake het beheer en onderhoud. Het BON specificeert op landelijk niveau de arealen, de onderhoudsbenadering, de normen en richtlijnen en de meerjarige kosten van het onderhoud. Bij de overgang naar de agentschapstatus en naar het batenlastenstelsel biedt het BON aanknopingspunten voor het uitwerken van de balanswaardering en de afschrijvingssystematiek. In meer algemene zin biedt het BON duidelijke inzichten om beleids- en besturingsbeslissingen te nemen ten aanzien van de wijze waarop het beheer en onderhoud op hoofdlijnen dient te worden uitgevoerd, inclusief inzicht in de financiële consequenties van eventuele bijstellingen van het beleid. De werkwijze die in het BON is omschreven kan worden beschouwd als de meest effectieve en efficiënte manier van instandhouding, bezien op landelijk niveau en over een meerjarige periode. Ook voor het op een verantwoorde wijze aangaan van prestatiecontracten voor beheer en onderhoud is het noodzakelijk dat de infrabeheerder als opdrachtgever over deze basiskennis beschikt. Verder kan het BON als basis dienen voor zowel interne als externe auditing en benchmarking, bij voorkeur in combinatie met referentiedocumenten en beschikbare instandhoudingplannen. Dit betreft zowel het toetsen van de best practices (kan het nog beter of efficiënter?) als het toetsen van de door de Regionale Diensten gehanteerde werkwijze in de praktijk (wordt het onderhoud op hoofdlijnen conform de richtlijnen uitgevoerd?). Eventueel kan ook internationale benchmarking plaatsvinden op basis van het BON. Ten slotte inventariseert het BON thema s en onderwerpen die voor innovatie in aanmerking komen en signaleert het ontwikkelingen die in de komende jaren knelpunten kunnen gaan opleveren. 1 De VAT-toeslag varieert afhankelijk van de aard van de maatregelen en activiteiten waar het om gaat tussen de 5 en 35 procent. Gemiddeld wordt 20 procent aangehouden. In gevallen waar hiervan wordt afgeweken is dit expliciet aangegeven in de tekst. Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

6 RELATIE MET INSTANDHOUDINGSPLANNEN EN REFERENTIEDOCUMENTEN Bij het opstellen van de objectbeheerregimes is veelvuldig gebruik gemaakt van referentiedocumenten en instandhoudingplannen. De in de objectbeheerregimes beschreven werkwijzen liggen dan ook in lijn met de voorschriften uit de (beschikbare) referentiedocumenten. Het BON is echter niet primair bedoeld voor normering (zoals de referentiedocumenten) of voor planning van maatregelen (zoals de instandhoudingplannen), maar voor het onderbouwen en creëren van (externe) transparantie op landelijk niveau. Het BON geeft derhalve ook voor zaken waarvoor (nog) geen referentiedocumenten zijn ontwikkeld weer welke benadering op hoofdlijnen zou moeten worden gevolgd bij het beheer en onderhoud en welke kosten hieraan zijn verbonden op landelijk niveau en op langere termijn. In vergelijking met de op een specifiek object of deel van een watersysteem gerichte instandhoudingplannen hebben de objectbeheerregimes een generiek karakter en gelden ze voor alle (deel)objecten. Samenvattend kan worden gesteld dat het BON als een aanvulling op de referentiedocumenten en de instandhoudingplannen kan worden beschouwd, waarbij de meerwaarde vooral ligt bij de B&O-brede landelijke, meerjarige onderbouwing en transparantie. Uitgangspunten Bij de uitwerking van het OBR Kunstwerken zijn de volgende uitgangspunten van kracht: Activiteiten die niet tot de baseline activiteiten behoren worden niet in beschouwing genomen. De reden is dat dergelijke activiteiten niet tot de minimaal benodigde uit te voeren activiteiten behoren, om het object in stand te houden. De kosten die in dit OBR worden meegenomen zijn de kosten voor het proces verkeersmanagement Nat, en wel de subprocessen verkeersordening nat en verkeersbegeleiding nat. Bij het berekenen van het kostenniveau is bepaald welke maatregelen (aard en frequentie) noodzakelijk zijn en wat de gemiddelde kosten hiervan zijn. Vervolgens is de rekenregel areaal x maatregel frequentie x gemiddelde kosten maatregel toegepast en is bepaald welke toeslagen hier nog bovenop dienen te komen. Het betreft het areaal dat in het beheer is van het Rijk. De areaalgegevens zijn over het algemeen ontleend aan het NIS. Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

7 Inhoudsopgave Kader en uitgangspunten 1 Inhoudsopgave 5 1 Aard en functie 1.1 Indeling in objectsubcategorieën Sluizen Schutsluizen Spui- en uitwateringsluizen Stuwen Vaste en beweegbare bruggen Gemalen Aanleginrichtingen Kunstwerken overig 10 2 Areaal 2.1 Areaal Schutsluizen Spui- en uitwateringsluizen Stuwen Vaste en beweegbare bruggen Gemalen Aanleginrichtingen Kunstwerken overig 17 3 Relevante wet- en regelgeving Wetgeving Normen en richtlijnen 20 4 Civieltechnische kenmerken en functie-eisen 4.1 Civieltechnische functionaliteit Verouderingsprocessen Gevolgen van veroudering 24 5 Service level/ gebruikseisen De OBR in de aansturing van Rijkswaterstaat Afspraken tussen de minister en de Rijkswaterstaat Afspraken maken binnen Rijkswaterstaat Inhoudelijke functie-eisen en service-levels 26 6 Onderhoudsmethoden en interventieniveaus Schutsluizen, spuisluizen en stuwen Vaste en beweegbare bruggen Gemalen Aanleginrichtingen 32 7 Indicatie gemiddelde kosten: financieel overzicht Op bouw kosten berekeningen Gemiddelde jaarlijkse kosten 33 Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

8 8 Aandachtspunten 35 9 Gevoeligheidsanalyse Keuzemogelijkheden Gevoeligheidsanalyse Referenties en Bijlagen 41 Bijlagen 42 Bijlage A CEMT klassen 43 Bijlage B Uitgangspunten en berekening OBR 44 Bijlage C Kosten per objectsubcategorie, per regionale dienst 45 Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

9 1 Aard en functie Dit hoofdstuk beschrijft de aard en functie van kunstwerken. Een overzichtstabel van het door RWS beheerde areaal is opgenomen in hoofdstuk Indeling in objectsubcategorieën Binnen de objectcategorie kunstwerken worden in de BPN systematiek de volgende objectsubcategorieën onderscheiden (zie Wegwijzer BPN): Tabel 1.1 Objectsubcategorie kunstwerken Objectsubcategorie Code Schutsluizen KS Spui- en uitwateringssluizen KU Stuwen KW Vaste bruggen KV Beweegbare bruggen KB Gemalen KG Aanleginrichtingen KA Vistrappen - Het OBR Kunstwerken heeft betrekking op de kunstwerken van de natte infrastructuur die in het beheer zijn bij het Rijk. Hiertoe behoren de kunstwerken in en nabij de grote rivieren, het IJsselmeer, het Amsterdam- Rijnkanaal, het Noordzeekanaal, de Waddenzee, het Eems-Dollard-Estuarium, en de Deltawateren. In het volgende is voorzien in een beschrijving van de aard en functie van deze kunstwerken. 1.2 Sluizen Een sluis is een kunstwerk dat deel uitmaakt van een vaste waterscheiding en dat dient om twee watergangen met verschillende waterpeilen door middel van beweegbare afsluitorganen naar behoefte van elkaar te scheiden of met elkaar in verbinding te brengen. Naar gelang de primaire functie van de sluis 2 kan een onderscheid gemaakt naar: 1. schutsluizen: ten behoeve van het tot stand brengen van een scheepvaart verbinding tussen twee scheepvaartwegen met een verschillende waterstand; 2. spui- of uitwateringsluizen: ten behoeve van het beheerst afvoeren en aanvoeren van water; 3. keersluizen: ten behoeve van het permanent of periodiek keren van water. 2 Naast de genoemde functionele opdeling van sluizen, bestaan tevens sluizen met een militaire functie, zoals inundatiesluizen, plofsluizen en damsluizen. Deze sluizen hebben louter een militaire functie en worden in het kader van onderhavig OBR niet specifiek benoemd. Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

10 Keersluizen worden in dit document verder niet behandeld. In komen de specifieke kenmerken van schutsluizen aan de orde. De spui- en uitwateringsluizen komen aan de orde in Schutsluizen Alle schutsluizen hebben meerdere functies dan alleen het faciliteren van de scheepvaart. Een schutsluis zal zorg moeten dragen voor een beheerste af- en aanvoer van water. In veel voorkomende gevallen is de sluis daarnaast uitgerust met een spuisluis of een waterreguleringswerk (bijvoorbeeld in de Zuid Willemsvaart). In de kustgebieden en langs de grote rivieren is een groot aantal sluizen onderdeel van een waterkering als beschreven in de Wet op de Waterkering. Dergelijke sluizen zijn dan een onderdeel van een dijkring. Bij veel schutsluizen is naast de beroepsvaart tevens recreatievaart toegestaan. Hiervoor zijn speciale voorzieningen getroffen. Een probleem dat hierbij kan optreden, is dat in zomerse perioden als gevolg van de recreatie drukte, aanzienlijke wachttijden bij de sluizen ontstaan. Veel sluiscomplexen bestaan daarom zelfs uit meerdere kolken (2 á 3) waardoor de beroepsvaart en recreatievaart gescheiden van elkaar kunnen worden geschut. Een sluiscomplex wordt vaak gecombineerd met een overgang (beweegbare brug) ten behoeve van het landverkeer. Zodra schepen worden geschut, ondervindt het landverkeer hinder. Op een aantal sluiscomplexen (zoals bijvoorbeeld in Terneuzen en IJmuiden) is daarom een verkeerscirculatieplan gerealiseerd, waardoor de hinder voor het landverkeer wordt geminimaliseerd. Wanneer een sluis ter plaatse van een zoetwater - zoutwater overgang ligt, is de functie ecologie en waterkwaliteit van belang. De sluis dient zodanig uitgerust te zijn, dat zout indringing als gevolg van het schutten van schepen, minimaal is en dat het zoetwater verlies zoveel mogelijk beperkt wordt [10] Spui- en uitwateringsluizen Spui- en uitwateringsluizen dragen zorg voor de uitslag (lozen) van overtollig oppervlakte water op een boezem, een rivier, een meer of de zee. Onder deze objectsubcategorie vallen alle sluizen die primair dienen voor het beheersen van de waterhuishouding, zoals de spuisluizen in de Afsluitdijk. Een uitwaterings- of suatiesluis is een duiker met een beweegbare waterkering en komt in Nederland veelvuldig voor in rivier en zeedijken. Twee typen kunnen worden onderscheiden: geheel zelfwerkende met een of meer deuren (zoals de uitwateringssluis te Lauwersoog) niet zelfwerkende en uitgerust met een schuif (zoals de Haringvliet sluis) De spui- en uitwateringsluizen missen de voor de schutsluizen kenmerkende kolk. De sluizen staan open of zijn gesloten, waarbij in geopende stand het water vrij door de sluis kan stromen. Dit in tegenstelling tot schutsluizen, waar gewoonlijk altijd één afsluitmiddel is gesloten [11]. Spuisluizen hebben, naast de zorg voor de waterhuishouding, invloed op en een taak in relatie tot de waterkwaliteit van het te ontwateren gebied. Wanneer een spuisluis aan zee ligt, heeft het tevens een waterkerende functie in de zin van de Wet op de Waterkering. Wanneer spuisluizen een bijdrage leveren aan het handhaven van een stabiel peil op een kanaal ten behoeve van de scheepvaart, is tevens de functie scheepvaart van toepassing. Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

11 1.3 Stuwen Een stuw is een waterbouwkundige constructie die in een rivier wordt geplaatst met als doel het bovenstrooms peil te handhaven. Door de verhoging of verlaging van het bovenstrooms peil kan de rivier de scheepvaart functie blijven vervullen en treedt er geen schade op in geval van droge en natte periodes. Een tweede functie van een stuw is het regelen van het debiet. Dit is van belang voor het opwekken van elektriciteit, ten behoeve van de drinkwatervoorziening, de irrigatie of de watertoevoer benedenstrooms. Een onderscheid kan worden gemaakt naar vaste en beweegbare stuwen. Vaste stuwen worden vaak gecombineerd met sluizen, om de scheepvaart doorgang te kunnen laten vinden. In geval van beweegbare stuwen, dient rekening gehouden te worden met de klasse van de vaarweg en het maatgevende schip. Over het algemeen worden vaste stuwen uitgevoerd op plaatsen waar de oever ten opzichte van de gemiddelde waterstand hoog ligt. Naast het belemmeren van de scheepvaart, kunnen stuwen ook een obstakel voor vissen zijn. Om te waarborgen dat vissen ook stroomopwaarts kunnen voortbewegen, zijn stuwen vaak uitgerust met vistrappen. 1.4 Vaste en beweegbare bruggen Het primaire kenmerk van zowel vaste als beweegbare bruggen is dat het een verbinding tussen twee oevers van een vaarweg betreft. Bruggen faciliteren het landverkeer (weg- of spoorwegverkeer) bij het kruisen van de waterweg met zo min mogelijk hinder voor de kruisende scheepvaart en vice versa. Vaste bruggen vormen een ononderbroken verkeersverbinding tussen de oevers. Beweegbare bruggen kunnen voor de scheepvaart worden opengesteld als de doorvaarthoogte niet toereikend is voor passerende schepen (zowel beroepsvaart als recreatievaart). 1.5 Gemalen Een gemaal wordt gebruikt ten behoeve van de waterhuishouding. Een gemaal is een constructie waarmee de waterstand gereguleerd kan worden. Door middel van een pompinstallatie wordt water vanuit een lager gelegen gebied (een polder) uitgeslagen naar een hoger gelegen gebied (de boezem). Gemalen zorgen er zo voor dat water verplaatst kan worden tussen twee waterloopkundig gescheiden gebieden. Gemalen dienen vaak ter ondersteuning van schutsluizen of vervanging van uitwateringsluizen, wanneer natuurlijke lozing te kort schiet of niet meer mogelijk is. Gemalen verplaatsen water van een gebied met een lage waterstand naar een gebied met een hogere waterstand. 1.6 Aanleginrichtingen Aanleginrichtingen zijn plaatsen langs een vaarweg waar voorzieningen getroffen zijn, zodat schepen veilig kunnen afmeren en eventueel aanleggen. Aanleginrichtingen komen voor ter plaatse van kunstwerken als schutsluizen en bruggen in de diverse benamingen: ligplaatsen, aanlegsteigers of remming- en Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

12 geleidewerken. In de buurt van havens worden aanleginrichtingen ook wel loswallen, aanlegsteigers of pieren genoemd. Het is vaak de gewoonte de remming- en geleidewerken op te nemen als onderdeel van een sluis of een brug, wanneer deze zich bevinden ter plaatse en aan weerszijden van het kunstwerk. 1.7 Kunstwerken overig In verband met de over het algemeen geringe omvang van de gemiddelde jaarlijkse onderhoudsinspanningen, worden de volgende kunstwerken onder het kopje kunstwerken overig nader toegelicht. Sifons, duikers en hevels (KZ) Waterreguleringswerken (KR) Kunstwerken ten behoeve van de natuur (KN) Aquaducten (KQ) Tunnels (KT) Hoogwaterkeringen (KH) Sifon, duiker, hevel (KZ) Een sifon of een grondduiker dient om een rivier, beek of poldertocht onder een andere watergang (bijvoorbeeld een kanaal) door te voeren. Doordat de kruisende wateren geen gelijk waterpeil hoeven te hebben, heeft de sifon ook een waterkerende functie. Volgens de Wet op de Waterkeringen moeten dergelijke constructies dubbel zijn uitgevoerd. Om deze reden is vaak aan beide zijden van de sifon een afsluitmogelijkheid aanwezig. Een duiker is een (doorgaans betonnen) koker onder een dijk, dam of weg die tot doel heeft een verbinding te vormen tussen twee wateren (sloten) aan weerszijden van de dijk, de dam of de weg. Het water in een duiker heeft een vrije waterspiegel. Waterreguleringswerken (KR) Een voorbeeld van een waterreguleringswerk is een overlaat, inlaatwerk of aflaatwerk. Een overlaat is een automatisch werkende uitwateringssluis, zonder beweegbare waterkering. Kunstwerken tbv natuur (KN) Een voorbeeld van een kunstwerk ten behoeve van de natuur is een vistrap. Stuwen en sluizen kunnen een obstakel voor vissen vormen. Om te waarborgen dat vissen stroomopwaarts kunnen voortbewegen, worden vistrappen geconstrueerd. Aquaducten en tunnels (KQ, KT) Aquaducten leiden watergangen over een dal, een weg of een spoorweg. Tunnels voeren het landverkeer onder een watergang door. Hoewel beide objectsubcategorieën zijn benoemd in het beheerplan nat (BPN), worden deze in onderhavig OBR niet verder uitgewerkt. Voor meer inzicht in aquaducten en tunnels wordt volstaan met een verwijzing naar het OBR kunstwerken droge infrastructuur. Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

13 2 Areaal In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van het door Rijkswaterstaat beheerde areaal aan kunstwerken. Hierbij is de informatie uit het NIS (dd. Juli 2005) gebruikt. 2.1 Areaal Dit OBR betreft het areaal kunstwerken in beheer van Rijkswaterstaat. Zie voor een overzicht Figuur 2-1 en Tabel 2-1. Figuur 2-1 Areaal in beheer bij Rijkswaterstaat (Hoofdwatersysteem / Hoofdvaarwegennet) Opmerking: Ook het Nederlandse deel van het continentale plat van de Noordzee (NCP) is in beheer bij Rijkswaterstaat (Dienst Noordzee). Dit is in Figuur 2-1 niet volledig weergegeven. Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

14 Tabel 2-1 Areaal kunstwerken in beheer bij Rijkswaterstaat in de netwerken Hoofdvaarwegen en Hoofdwatersysteem Totaal (Stuks) IJ LB NB NH NN NZ ON UT ZH ZL Objectsubcategorieën Netwerk schutsluiskolken HVWN bruggen beweegbaar HVWN bruggen vast HVWN Aanleginrichtingen/ remmingwerken HVWN spui-, uitwateringssluis HWS gemaal HWS kunstwerken t.b.v. natuur HWS stuwcomplex HWS Stormvloedkering HWS hoogwaterkering, kw HWS aquaduct/naviduct Niet opgenomen waterreguleringswerken HWS sifons / duikers / hevels HWS Niet overige kunstwerken opgenomen De vervangingswaarde van de kunstwerken die is opgenomen in de volgende paragrafen is ontleend aan opgaven van het rapport Vervangingskosten kunstwerken ([2] Bouwdienst Rijkswaterstaat, projectteam VKK, 2002). De in de volgende paragrafen vermelde vervangingswaarden zijn geïndexeerd naar Schutsluizen In Nederland zijn 125 sluiscomplexen in beheer bij de Rijkswaterstaat. De omvang van de sluiscomplexen varieert, dit is afhankelijk van een aantal factoren zoals: het maatgevende schip waarvoor de sluis is gedimensioneerd; de klasse schepen waarvoor de vaarweg is gedimensioneerd (met name de diepgang speelt hierbij een belangrijke rol); en de intensiteit van het scheepvaartverkeer (zowel beroepsvaart als recreatievaart). De omvang van de sluizen komt tot uiting in het aantal kolken en de afmetingen (lengte, breedte en drempeldiepte) van elk van de kolken. De kolken kunnen verschillend van vorm zijn en zijn over het algemeen geconstrueerd van gewapend beton (in oudere gevallen zijn de kolken nog gemetseld). Een kolk bestaat uit een binnenhoofd, buitenhoofd en tussenhoofd, en wordt aan de uiteinden beschermd door stortbedden. Aan elk uiteinde van een sluis bevinden zich deuren. De deuren kunnen uitgevoerd zijn als rol-, hef-, of puntdeuren. De keuze voor het type deur is tijdens het ontwerp afhankelijk van een aantal factoren, zoals de beschikbare ruimte, de vereiste doorvaarthoogte en -breedte, de ligging van de sluis (aan een rivier, kanaal of in getijde gebied) en dergelijke [9?]. In [10, deel 1?] is voorzien in een stroomschema met betrekking tot het voorontwerp van schutsluizen. Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

15 Naast kolken en deuren bestaan sluizen doorgaans uit de volgende hoofdonderdelen: vul- en leidingsysteem (omloopriolen of deuropeningen) energievoorziening zoet/zout scheidingssysteem gebouwen en terreinen 3 werktuigkundige (W) bewegingswerken elektrotechnische (E) besturingsonderdelen onderhoudsvoorzieningen (zoals schotbalken en hijsjukken) De ontwerp levensduur van sluizen is gemiddeld 100 jaar. De totale vervangingswaarde bedraagt ongeveer miljoen [2]. Regionale Dienst Tabel 2-2 Omvang areaal normale schutsluizen per regionale Dienst [2] Schutsluis (complexen) [stuks] Kolken [stuks] Hoofden [stuks] Puntdeuren [stuks] Roldeuren [stuks] Hefdeuren [stuks] Noord-Nederland IJsselmeergebied Oost-Nederland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Limburg Noord-Brabant Totaal Alle informatie is afkomstig uit het NIS. Het aantal sluisdeuren is gelijk aan het aantal sluisdeuren in bedrijf, dus exclusief de reserve deuren. De schutsluizen in Tabel 2-2 betreffen redelijk vergelijkbare schutsluizen. Dusdanig vergelijkbaar dat ze in de kostenbepaling met de P*Q-benadering vergelijkbaar zijn. Naast deze schutsluizen is er nog een categorie schutsluizen die in omvang dusdanig afwijkend zijn (lees groter) dat ze in de toekomst apart behandeld kunnen worden in de kostenbepaling. Dit betreft de schutsluiscomplexen in Tabel 2-3. Tabel 2-3 Grote schutsluizen in Hoofdvaarwegennet Kunstwerknaam Dienst Noordzeesluizen IJmuiden NH Sluizencomplex Terneuzen ZL Kreekraksluizen ZL Krammersluizen ZL Hansweert ZL Volkeraksluizen ZH Pr Bernhardsluizen UT Pr Irenesluizen UT 3 Gebouwen en terreinen voor bediening van de sluis en de opslag van materiaal ten behoeve van de sluis worden tot de sluis gerekend [4]. Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

16 2.3 Spui- en uitwateringsluizen De Rijkswaterstaat heeft 64 spui- en uitwateringsluizen in beheer. Een aantal hiervan is in bijzondere constructies te vinden zoals de Afsluitdijk. De afmetingen van uitwateringssluizen zijn afhankelijk van het af te wateren gebied. Het grootste spuicomplex zijn de Haringvlietsluizen met een capaciteit van m 3 /s. Een spuisluis is een betonnen constructie bestaande uit een aantal kokers. Door de kokers wordt het water gespuid. De kokers worden afgesloten door middel van schuiven. De schuiven worden door een bewegingswerk aangestuurd. De totale vervangingswaarde van de spui- en uitwateringsluizen bedraagt ruim miljoen [2]. De gemiddelde levensduur is 100 jaar. Tabel 2-4 Omvang areaal spuisluizen per Dienst Dienst Spuisluizen Totaal debiet [m3/s] Noord-Nederland 0 0 IJsselmeergebied Oost-Nederland 2? Utrecht 3 50 Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Limburg 0 0 Noordzee 0 0 Noord-Brabant 10 p.m. Totaal De spuisluizen verschillen enorm in omvang. De volgende spuisluizen worden gekenmerkt als bijzonder groot. Dit is met name van belang bij de bepaling van de onderhoudskosten op basis van P*Q. Tabel 2-5 Grote spuisluizen in Hoofdvaarwegennet Kunstwerknaam Dienst Haringvlietsluizen ZH Stevinsluis IJ Lorentz IJ Houtribspuisluis IJ Noordzeesluizen IJmuiden NH 2.4 Stuwen In beheer van Rijkswaterstaat zijn op dit moment 11 stuwcomplexen, die bestaan uit 27 stuwopeningen. Stuwen zijn grof te verdelen in vaste en beweegbare stuwen. Vaste stuwen bestaan voornamelijk uit een aarden dam bekleed met een steenzetting en voorzien van de nodige damwanden of (bij grote werken) uit gewapend beton. Beweegbare stuwen kunnen worden onderscheiden naar stuwen die in verticale richting bewegen (de schotbalkstuw en de schuifstuw) en stuwen die roteren om de as (zoals de klepstuw, dakstuw Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

17 en de vizierstuw). In Limburg is een viertal stuwen als een stoney / poiree combinatie uitgevoerd. Het bijzondere van het poiree gedeelte is dat het opengesteld kan worden, zodat scheepvaart mogelijk is tijdens hoogwater. Het stoney gedeelte bestaat uit boven- en onderschuiven, aan de hand waarvan het waterpeil op het bovenstrooms deel van de rivier geregeld kan worden. Tabel 2-6 Omvang areaal type stuwen per dienst Regionale Dienst Type opening Aantal openingen totaal lengte [m] Oost-Nederland Vizier Limburg Klep/schuif* Poiree Stoney Totaal *Het aantal kleppen en schuiven in de openingen varieert per stuw. Een stuw bestaat doorgaans uit een betonconstructie van portalen of heftorens waaraan de schuiven zijn bevestigd. De bodem of vloer van de stuw wordt aan beide zijden (stroom op- en afwaarts) beschermd tegen uitspoeling door middel van een ontvangstbed of stortbed. De schuiven worden aangedreven door bewegingswerken. De gemiddelde levensduur van stuwen is 100 jaar. De vervangingswaarde van de stuwen is totaal ruim 532 miljoen. 2.5 Vaste en beweegbare bruggen Het primaire kenmerk van een brug is dat het een verbinding tussen oevers van een vaarweg vormt: bruggen liggen er voor het weg- en treinverkeer. De bruggen die worden onderhouden uit het natte budget zijn de natte bruggen. Dit zijn de bruggen waarvan de autoweg een ondergeschikte functie heeft aan de waterweg. Een voorbeeld is een weg met een regionale verkeersfunctie die kruist met een hoofdvaarweg, gericht op nationaal verkeer. De keuze van een beweegbare of vaste brug is afhankelijk van de intensiteit en aard van de scheepvaart in relatie tot de intensiteit van het wegverkeer. De meest voorkomende bruggen zijn uitgevoerd in staal, beton of een combinatie daarvan. Beweegbare bruggen hebben in tegenstelling tot vaste bruggen, een bewegingsmechanisme voorzien van mechanische en elektronische onderdelen. Daarbij is bij een beweegbare brug bediening nodig, al dan niet met personeel, om het open en dichtgaan van de brug te regelen. Afhankelijk van de plaats van de pijlers van de brug, in het water of op de oever, zal de onderhoudsfrequentie hoger of lager zijn. In totaal zijn bij de Rijkswaterstaat 274 natte bruggen in beheer. Het komt vaak voor dat het beheer betrekking heeft op de onderbouw van de brug, terwijl het wegdek en de verharding in beheer zijn bij een provincie, gemeente of de NS. Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

18 Tabel 2-7 Omvang areaal bruggen per dienst in stuks Dienst Beweegbare Vaste bruggen Totaal Noord-Nederland IJsselmeergebied Oost-Nederland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Limburg Noordzee Noord-Brabant Totaal De ontwerp levensduur van vaste bruggen is 80 jaar, waarbij de totale vervangingswaarde is geraamd op 932 miljoen. Dit komt neer op een vervangingswaarde per brug van 5,5, miljoen. Voor beweegbare bruggen is de levensduur 75 jaar en de totale vervangingswaarde 350 miljoen. Dit komt neer op 3,2 miljoen per brug. 2.6 Gemalen Gemalen komen in polders en kanalen voor. Rijkswaterstaat heeft 25 gemalen in beheer (Tabel 2-1) die zich hoofdzakelijk bevinden in of langs kanalen. Verschillende typen gemalen kunnen worden onderscheiden. Een eerste verschil is de energiesoort die het gemaal verbruikt: er zijn stoomgemalen, dieselgemalen en elektrische gemalen. Een verdere onderverdeling kan worden gemaakt naar bemalingtechniek: schepraderen, vijzels, zuigerpompen, centrifugaalpompen en schroefpompen [12]. De oude gemalen hebben schepraderen met houten bladen die nog handmatig aan en uit moeten worden gezet; de nieuwe gemalen hebben veelal een stelsel van schroefpompen, die aan de hand van een beslissingsondersteunend systeem wordt aangestuurd. Bij grote gemalen is vaak een bedieningruimte aanwezig. Een belangrijk aspect van gemalen is het vermogen van de pompen en het daarmee te bereiken debiet [m 3 /s]. Het gemaal van IJmuiden is sinds 2004 uitgebreid en het grootste gemaal van Europa, met een debiet van 250 m 3 /s [11]. De ontwerp levensduur van gemalen varieert van 50 tot 100 jaar. De totale vervangingswaarde van de gemalen is ongeveer 241 miljoen. 2.7 Aanleginrichtingen Aanleginrichtingen zijn scheepvaartvoorzieningen in de vorm van aanlegsteigers, aanmeerplaatsen, remmingwerken, meerstoelen en dergelijke. Het totaal aantal aanleginrichtingen 419 stuks (Tabel 2-8) met een totale lengte van ruim meter. Het aantal meerstoelen of meerpalen bedraagt ruim 500 stuks [2]. Overigens wordt een aaneengesloten rij meerpalen geteld als één enkele aanleginrichting. Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

19 Tabel 2-8 Omvang areaal aanleginrichtingen per dienst Dienst Aantal in stuks Lengte steigers in meters Meerstoelen in stuks IJsselmeergebied Noord-Nederland Oost-Nederland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant 16?? Limburg Totaal Aanleginrichtingen kunnen van hout, staal, kunststof of een combinatie hiervan zijn. De ontwerplevensduur van aanleginrichtingen varieert van 20 tot 50 jaar. De totale (geïnventariseerde) vervangingswaarde komt overeen met 58 miljoen. 2.8 Kunstwerken overig In de volgende tabel is de omvang van het areaal van de overige kunstwerken opgenomen. Tabel 2-9 Omvang areaal overige kunstwerken per dienst (Stuks) IJ LB NB NH NN NZ ON UT ZH ZL Totaal Objectsubcategorieën Netwerk kunstwerken t.b.v. natuur HWS hoogwaterkering, kw HWS aquaduct/naviduct Niet opgenomen waterreguleringswerken HWS sifons / duikers / hevels HWS Niet overige kunstwerken opgenomen De vervangingswaarde van de duikers en sifons is geschat op 69 miljoen; die van de waterreguleringswerken op 123 miljoen [2]. Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

20 3 Relevante wet- en regelgeving Voor de meeste kunstwerken kan wat betreft het beheer en onderhoud een algemeen beeld worden gegeven van relevante wet- en regelgeving. Zo is de wet- en regelgeving bij onder meer conserveringswerken en verkeersmaatregelen voor meerdere objectsubcategorieën toepasbaar. In de volgende paragrafen wordt ingegaan op wet- en regelgeving die van toepassing is voor het beheer en onderhoud van kunstwerken. 3.1 Wetgeving In Tabel 3-1 staat per onderhoudsactiviteit de relevante wet- en regelgeving vermeld. Tabel 3-1 Globaal overzicht wet- en regelgeving Activiteit Aanpassen/reconstructie weg Conserveringswerken Kust- en oeverwerken werken aan primaire & secundaire waterkering Remming-, aanleg en geleidewerken Verkeersmaatregelen Verkeersmaatregelen droog Verkeersmaatregelen nat Werkzaamheden binnen bepaald gebied Werken in of nabij natuurmonumenten Werken binnen luchtvaartterreinen Werken binnen verhuurd jachtgebied Relevante wet en regelgeving Wet op de Ruimtelijke Ordening Wet geluidhinder Wet beheer rijkswaterstaatswerken Wegenwet, provinciale verordening Pachtwet Gemeentewet, APV Wet milieubeheer Wet verontreiniging oppervlaktewateren Wet op de waterkering Wet beheer rijkswaterstaatswerken Waterschapswet Waterstaatswet 1900 Provinciale verordening Scheepvaartverkeerswet Woningwet Wet beheer rijkswaterstaatswerken Waterschapswet Scheepvaartverkeerswet Wegenverkeerswet Scheepvaartverkeerswet Natuurbeschermingswet Luchtvaartwet Jachtwet In het volgende is een aantal wetten meer uitgewerkt. Deze wetten hebben betrekking op grote onderhoudsactiviteiten in geval van kunstwerken. Bouwstoffenbesluit: Milieueisen inzake bouw- en verbruiksmaterialen Onderscheid kan worden gemaakt tussen bouwstoffen en materialen die door hun aanwezigheid in de constructie de directe omgeving belasten (door Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

21 bijvoorbeeld uitloging of vervluchtiging van schadelijke bestanddelen) en die, welke door hun winning en/of productie een zware belasting voor het milieu elders betekenen (aantasting tropisch regenwoud, energiegebruik etc.). Enkele aanwijzingen: Voorkomen van gebruik van tropisch hardhout uit niet duurzaam beheerde bossen. Stralen onder geconditioneerde omstandigheden in geval conserveringswerken. Geen c.f.k. s in elektrische apparatuur. Voorkomen dat smeermiddelen in oppervlaktewater terecht komen bij (bijvoorbeeld) het onderlopen van bewegingswerk kelders. Bij keuze van smeermiddelen en hydraulische vloeistoffen moet het gebruik van niet-toxisch, biologisch afbreekbare stoffen worden overwogen. Bij renovatie, reconstructie of soortgelijke activiteiten dient rekening te worden gehouden met bestuurlijk juridische aspecten (vergunningen, volgen van geldende procedures zoals bijvoorbeeld Tracéwetprocedure, m.e.r. of bestemmingsplanwijziging). Woningwet: op grond daarvan wordt de bouwvergunning verleend. Sloopvergunning: voor te verwijderen constructies, bij B&W van de gemeenten. Wet op de waterkering: als een kunstwerk deel uitmaakt van een dijkring is dit van toepassing. Wet is gericht op veiligheid bij hoge stormvloed of hoog oppervlaktewater, én voorziet in versnelde procedures. Art. 7 stelt o.a. dat een wijziging in de richting, vorm, afmeting of constructie van een waterkering dient te geschieden overeenkomstig een door de beheerder goedgekeurd plan. Dit plan moet ingediend worden bij de betreffende provincie. Voor wat betreft het kerende aspect van kunstwerken gaat de leidraad Toets op de Veiligheid hier dieper op in. In de Wet op de Waterkering is opgenomen welke overschrijdingsfrequentie het desbetreffende dijkringgebied heeft, waaraan het kunstwerk minimaal moet voldoen. Het kunstwerk dient 1 maal per 5 jaar te worden getoetst op veiligheid. Naast hoogte zijn de stabiliteit en de sterkte van belang. Voor wat betreft de toetsing is samenwerking tussen de overheden (provincie, waterschappen en Rijk) vereist. Een wijziging in een primaire waterkering is in het Besluit m.e.r. (valt onder Wet Milieubeheer) MER plichtig gesteld. De Wet Milieubeheer stelt voorts dat bepaalde activiteiten belangrijke nadelige gevolgen kunnen hebben voor het milieu en dat daarom een milieu effect rapportage (m.e.r.) moet worden gemaakt. De Wet Milieubeheer kent het instrument van de vergunning. Artikel 8.1 creëert een vergunningplicht om een inrichting op te richten, te veranderen of de werking daarvan te veranderen, en/of een inrichting in werking te hebben. Een inrichting is een begrip dat verder uitgewerkt wordt in het Inrichtings- en Vergunningenbesluit Milieubeheer. Wet Verontreiniging Oppervlaktewateren (WVO) heeft tot doel de verontreiniging van de oppervlaktewateren en de onderwaterbodem tegen te gaan en te voorkomen. Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

22 Grondwaterwet (Gww) stelt regels ten aanzien van het onttrekken en infiltreren van grondwater. Bij bijvoorbeeld grote renovaties van kunstwerken kan als vergunningsplichtige activiteit gedacht worden aan het onttrekken van grondwater in en om bouwputten en het ter compensatie infiltreren van grondwater in de bodem. Aanvullende regels op de Gww zijn voorzien in de provinciale grondwaterverordening. Wet op de Waterhuishouding: vult de WVO en de Gww en andere wetgeving aan op het gebied van de waterhuishouding door aan te geven hoe tot planvorming gekomen kan worden. Het voorziet daarnaast in een regeling voor het operationele kwantiteitsbeheer van het oppervlaktewater (registratie, vergunning, peilbesluit e.d.). Voor alle kunstwerken, behalve de bruggen, geldt dat de Wet op de waterhuishouding de aanwijzing geeft tot het opstellen van waterakkoorden met lokale waterautoriteiten. In deze waterakkoorden is de gewenste uitslagcapaciteit van bijvoorbeeld de uitwaterings- en spuisluizen vastgelegd. Dat geldt ook voor de kleinere of kleinschaligere kunstwerken, zoals duikers en sifons. Wet bodembescherming: hierin staat de zorgplicht vermeld met betrekking tot het tegengaan van bodemverontreinigende activiteiten tijdens werkzaamheden. Wet beheer RWS-werken: deze wet dient te verzekeren dat op een veilige en doelmatige manier omgegaan wordt met Rijkswaterstaatwerken. 3.2 Normen en richtlijnen Wat betreft de van toepassing zijnde normen, geldt voor het vervangen en/of renoveren van onderdelen van kunstwerken dat doorgaans de ontwerpnormen van toepassing zijn. Een onderscheid wordt gemaakt naar de volgende categorieën (over het algemeen NEN-) normen: constructie algemeen betonconstructies funderingstechniek houtconstructies staalconstructies steenconstructies werktuigbouwkunde elektrische installaties bouwkunde algemeen: wettelijke voorschriften In [10] wordt uitvoeriger ingegaan op de van toepassing zijnde normen. Voor wat betreft het dagelijks gebruik en onderhoud aan de kunstwerken zijn onder andere de volgende specifieke normen en richtlijnen van belang. NEN 3040 / NEN 3140 NEN 1890 NEN 1014 NEN-EN 40 NBD NBD bladen Veiligheidsvoorschriften met betrekking tot werkzaamheden aan of in de omgeving van laagspanningsinstallaties. Functionele eisen binnenverlichting Bliksembeveiliging Lichtmasten Eisen voor hydraulische bewegingswerken Richtlijnen voor conservering en verf, elektrotechnische installaties en onderdelen, elektrisch lassen, eisen aan materialen, tandwielkasten, staalkabels, etc. Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

23 Voor wat betreft de (veilige) uitvoering van werkzaamheden moet rekening worden gehouden met Arbo richtlijnen en voorschriften. De Arbo voorschriften bepalen een groot deel van de vaste onderhoudskosten van een kunstwerk. Daarnaast zijn wettelijke keuringen van kracht zoals bijvoorbeeld: milieu keuringen van olietanks, brandstoftanks en dergelijke brandblusinstallaties hijs- en hefmiddelen liften De Commissie Vaarweg Beheer (CVB) heeft voor de inrichting, de maatvoering en het gebruik van vaarwegen richtlijnen opgesteld [1]. De richtlijnen gaan in op de vormgeving, inrichting en veiligheid van sluizen, bruggen en vaarwegen, onder andere als functie van de CEMT klasse. De richtlijnen zijn als aanbeveling door de DG aangereikt en worden veel toegepast in de praktijk. Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

24 4 Civieltechnische kenmerken en functie-eisen In het volgende komt de civieltechnische functionaliteit van de kunstwerken aan de orde. Op basis van de civieltechnische functionaliteit wordt ingegaan op de kenmerken van de verouderingsprocessen die van invloed zijn op het functioneren van het object. Tot slot wordt ingegaan op de wijze waarop de veroudering zich manifesteert. 4.1 Civieltechnische functionaliteit In het BPRW wordt achtereenvolgens de hoogste prioriteit gegeven aan de bescherming tegen hoogwater, de aan- en afvoer van water en vervolgens het transport op de vaarwegen. Dit betekent dat eerst de hoogste eisen gesteld worden aan de kunstwerken die dienst doen als primaire waterkering en vervolgens de kunstwerken die zich bevinden in de vaarwegen. Waterkeren In de Wet op de Waterkering wordt aangegeven wat de faalkans is van elk van de dijkringgebieden. Maakt een kunstwerk deel uit van een dijkringgebied, dan zal het kunstwerk aan de bijbehorende eisen moeten voldoen. De Toets op de Veiligheid geeft verdere richtlijnen hiervoor, evenals de TAW-leidraad Waterkerende Kunstwerken en Bijzondere Constructies. In de laatstgenoemde staan eisen geformuleerd voor wat betreft overlopen en overslag, sterkte en stabiliteit en betrouwbaarheid van afsluitmiddelen. Voor wat betreft de veiligheidseisen wordt geen onderscheid gemaakt naar het soort kunstwerk. Het kan dus een sluis (Terneuzen), een gemaal (IJmuiden) of een spuisluis (Afsluitdijk) zijn. Waterbeheer Omdat Nederland ook te kampen kan hebben met hoge of lage waterstanden op de rivieren of op de meren, zal tevens water (ijs en sediment) afgevoerd of vastgehouden moeten worden. Het eerste doel is gelijk aan het doel van het keren van water: droge voeten behouden. Het tweede waterhuishoudkundige doel heeft betrekking op het tegen gaan van verdroging en te lage waterstanden. De kunstwerken die dat bij uitstek doen, zijn de spui- of uitwateringssluis, het gemaal en duikers en sifons. Ook schutsluizen kunnen hieraan een bijdrage leveren. Kenmerkend voor de kunstwerken die belast zijn met de afvoer is de capaciteit in termen van kubieke meters per tijdseenheid. Daarnaast is een aantal rivieren (de Neder-Rijn en de Maas) met stuwen uitgerust, om de waterstand in droge tijden op een aanvaardbaar peil te houden. De afvoer van water wordt beïnvloed, waardoor scheepvaart mogelijk is. In een aantal gevallen zijn stuwen uitgerust met een waterkrachtcentrale. Kenmerkende eenheid voor stuwen is het effectief doorstroom oppervlak (m 2 ) per opening. Scheepvaart Voor wat betreft de sluizen, de vaste en beweegbare bruggen geldt dat deze moeten voldoen aan de eisen van de aan de corridor of vaarweg toegekende vaarwegklasse. Vanuit het perspectief van het BPRW wordt een onderscheid gemaakt naar hoofdtransportas (HTA), hoofdvaarweg (HVW) en overige vaarweg (OVW). Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei

25 Vanuit Europees perspectief bestaat eveneens een duiding voor de binnenvaart: de CEMT klassen. Over het algemeen geldt dat naarmate de toegekende klasse hoger is, de intensiteit op de vaarweg groter is, de omvang van de schepen groter is en daarmee de eisen voor wat betreft de betrouwbaarheid, de beschikbaarheid en de afmetingen van de kunstwerken toenemen. Een overzicht van de CEMT klassen met bijbehorende scheepsafmetingen is opgenomen in bijlage A. Voor al deze kustwerken geldt dat de scheepvaart, in termen van het maatgevend schip behorend bij de gegeven vaarwegklasse, zodanig snel en veilig moet kunnen passeren als maatschappelijk of macro-economisch verantwoord is. 4.2 Verouderingsprocessen De kwaliteit van de kunstwerken neemt af naarmate het kunstwerk ouder wordt. De afname in kwaliteit wordt veroorzaakt door de afname in kwaliteit van onderdelen. De afname in kwaliteit van de verschillende onderdelen van het kunstwerk verloopt niet voor alle onderdelen hetzelfde. Een aantal verouderingsprocessen kan worden onderscheiden. De meest gewone is, naast ouderdom, de slijtage van onderdelen door het gebruik van het kunstwerk. Naarmate van een kunstwerk intensiever gebruik wordt gemaakt, wordt het meer belast, waardoor de slijtage van de onderdelen groter zal zijn. Over het algemeen is de slijtage aan/van de bewegingswerken van kunstwerken gedurende een zelfde tijdspanne groter dan de slijtage aan/van de dragende (statische) constructie. Met name de mechanische en elektrotechnische onderdelen hebben een kortere levensduur dan de overige (betonnen en stalen) onderdelen van het kunstwerk. Naast slijtage en gebruik van W&E -onderdelen en -installaties geldt nog een aantal aanvullende factoren die invloed zijn op de veroudering. Vaak komt de technische levensduur van installaties niet overeen met de functionele en/of economische levensduur. Een aantal maatschappelijke, technische en markt ontwikkelingen kunnen worden onderscheiden als oorzaak: Materialen zijn niet meer leverbaar. Product ondersteuning wordt niet meer geleverd. Nieuwe (industriële) standaarden en normen. De energie / prestatie verhouding voldoet niet meer aan de normen. Een niet of nauwelijks te beïnvloeden factor zijn weersomstandigheden zoals wind, ijsvorming en langdurige natte of droge periodes. De ligging van het kunstwerk is eveneens van belang: slijtage aan onderdelen treedt sneller op in een zout milieu dan in een zoet milieu. Het is tevens van belang in wat voor water een kunstwerk zich bevindt: een rivier, een kanaal, een meer of in getijde water. Dit is van invloed op slijtage als gevolg van belasting door golven, veroorzaakt door scheepvaart of door wind. Een laatste categorie die van invloed is op de kwaliteit van het kunstwerk zijn calamiteiten. Daarbij kan een onderscheid gemaakt worden naar aanvaringen of schadevaringen, ongelukken, menselijke fouten die optreden bij de bediening van een kunstwerk, vandalisme en terrorisme. Object Beheer Regime Kunstwerken - Versie 22 mei