Lesbrief onderzoekend leren Hoe schrijf ik de geheimste brief?

Transcriptie

1 Lesbrief onderzoekend leren Hoe schrijf ik de geheimste brief? Gebruik deze lesbrief bij de proef Geheime boodschap en de Leerkrachtgids Onderzoekend leren met chemie.

2 Inleiding Deze lesbrief geeft verdieping op de proef Geheime boodschap en is een lessuggestie rondom de onderzoeksvraag: Hoe schrijf ik de meest geheime brief (die niet-ingewijden niet kunnen lezen)? Lesopzet Doelgroep groep 3 t/m 8 Tijd 90 minuten Concepten en contexten zonne-energie, warmte, weerkaatsing, spiegels, brandpunt Leerdoelen Kinderen leren observeren, samenwerken, concluderen en rapporteren. Link naar de proef Link naar leerkrachtgids Deze lesbrief volgt de methodiek van onderzoekend leren, zoals dat beschreven wordt in de leerkrachtgids Onderzoekend leren met chemie. Hij geeft sturing bij het ontwerpend leren en suggereert vragen die je als leerkracht kunt stellen over het onderwerp van deze proef. Tussen de vierkante haken [ ] vind je suggesties voor mogelijke antwoorden. Lesplan 1. Probleem constateren - Introductie Klassikale inleiding: In boeken, zoals het Kinderboekenweekgeschenk 2015, worden diverse geheime plannen gesmeed. Ook in andere situaties (zoals op school) wil je wel eens een briefje schrijven dat niet door anderen gelezen kan worden. Hoe pak je dat aan? Wie heeft een idee? Klassikale brainstorm hierover. [Stuur de antwoorden in de richting: codeschrift en onzichtbare inkt.] 2. Verkennen Klassikaal: Hoe kan je iets onzichtbaars schrijven (=verbergen/1e vorm van coderen) dat door een ander dan weer te ontcijferen is (=zichtbaar maken/1e vorm van decoderen)? [Met onzichtbare inkt of door in code te schrijven] Wie heeft daar mee gewerkt? Wat deed je toen? Werkte het goed? Welke materialen die je hier ziet kan je daarvoor gebruiken? [Zie Benodigdheden] En hoe kraak je het geheimschrift weer? Welke materialen kun je daarvoor gebruiken? Mogelijke acties: afhankelijk van de groepsgrootte en leeftijdscategorie kun je kinderen zelf even met de materialen laten spelen. 1

3 3. Opzetten onderzoek, 4. Uitvoeren onderzoek Introduceer het onderzoek: Vandaag gaan we testen wat een goede manier is om geheimschrift te schrijven, dan wel in code dan wel met onzichtbare inkt. Iedereen schrijft een geheime boodschap. Daarna ruilen we per groepje met een ander groepje en mag je proberen de boodschap van iemand anders te ontcijferen. De onderzoeksvraag is: Hoe schrijf ik de meest geheime boodschap? Leg vervolgens de werkwijze uit (zie het werkblad in de bijlage). Deel 1: een geheime boodschap schrijven. Werkwijze: Op het werkblad schrijft ieder groepje op wat de boodschap is (dit mogen de kinderen zelf bedenken, in de groep 3/4 mag het ook een schatkaart/tekening zijn). De geheime boodschap moet minimaal uit 8 woorden bestaan (anders is een geheime code onkraakbaar). Ieder kind kiest een vel papier, zet zijn/haar naam erop en schrijft een geheime boodschap, naar keuze met onzichtbare inkt of een zelfbedachte geheime code. Elk groepje heeft één soort onzichtbare inkt (namelijk degene die op tafel staat). Het schrijven met onzichtbare inkt doe je met een wattenstaafje. Een ander groepje moet vervolgens proberen jullie geheimschrift te ontcijferen, dus houdt het geheim! Tip: De onzichtbare inkten zijn nogal waterig, dus het kan geen kwaad het papier na het schrijven van de boodschap droog te föhnen. Deel 2: Ontcijferen Als een groepje klaar is, wissel jij de papieren (niet het werkblad!) van dat groepje met de papieren van een ander groepje. Als het nodig is, help de kinderen dan op weg: Met welke methodes kun je de boodschap ontcijferen? Hoe pak je dat aan (1 voor 1 of allemaal tegelijk)? Tip: Afhankelijk van de leeftijd kun je ze zelf laten strijken of niet. 5. Concluderen, 6. Presenteren Deze stappen vind je terug in de leerkrachtgids Onderzoekend leren met chemie. Daarin staat beschreven wat elke stap inhoudt en welke vragen je kunt stellen aan de leerlingen. Concluderen staat uitgewerkt in de laatste vragen op het werkblad. Afhankelijk van de leeftijd komen kinderen hier wel of niet goed uit. Het abstraheren van wat zij hebben gevonden als geheime boodschap vertalen naar de algemene conclusie welke manier van geheimschrift schrijven het beste werkt zal ook niet elk kind kunnen maken. 2

4 7. Verdiepen/verbreden Deze stap kun je klassikaal of per groepje bespreken: Hoe kun je het nog geheimer maken (combinatie van codeschrift en onzichtbare inkt bijvoorbeeld) Wat zijn andere manieren om alleen aan één persoon een bericht/boodschap te sturen (sms, privé-chat, dichtgeplakte brief, propje heel precies op iemands tafel schieten, etc.) Benodigdheden en toetsing Benodigdheden en veiligheid Per groepje - minstens 5 (teken)papieren - pennen - werkblad (zie bijlage) - 4 kwasten/penselen - 4 wattenstaafjes - 0,5 flesje Betadine - 30 ml rodekoolsap (uit een pot rodekool of vers gekookt) - onzichtbare inkten: melk, azijn, citroensap of appelsap. Per groepje heb je 30 ml nodig van 1 soort. Voor de hele klas - Boeken over codeschrift/geheimschrift. Bijvoorbeeld: Geheime Codes, Paul Lunde, isbn: of Geheime Codes & Getallen, Pierre Berloquin, isbn: Stopwatches (als je er in de bovenbouw een wedstrijd van wilt maken) - Strijkijzer - Fohn (minimaal 1) - Plastic bekers om alle vloeistoffen in te doen - Tissues en schoonmaakmiddel Deze materialen zijn bij normaal gebruik veilig. Voorbereiding: Zet een algemeen depot klaar met Betadine, rodekoolsap, plastic bekers, penselen, föhns en strijkijzers. Op elke groepstafel (4 kinderen) staan: - 1 onzichtbare inkt in een kom (citroensap, appelsap, azijn of melk) (wissel deze af, zodat alle typen onzichtbare inkten aan bod komen. - 4 wattenstaafjes - diverse soorten papier - pennen - 1 werkblad 3

5 Verwerking/toetsing/beoordeling Beoordeel de voortgang van de leerlingen op de leerdoelen observeren, samenwerken, concluderen en rapporteren. Ook de mate waarin zij zich kunnen uitdrukken rondom dit onderwerp kan een beoordelingscriterium zijn. Colofon Deze lesbrief Caleidoscoop is een uitgave van: Ontwikkeling: Stichting C3 Uiteraard is door Stichting C3 veel zorg aan deze lesbrief besteed. Stichting C3 aanvaardt echter geen aansprakelijkheid voor schade die eventueel is ontstaan bij het geven van een experimenteermiddag. Voor deze lesbrief van Stichting C3 geldt een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel 4.0 Internationaal licentie (zie Stichting C3, September 2015 De symbolen van de stappen van onderzoekend leren in deze lesbrief zijn een bewerking van de symbolen ontwikkeld door het Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit, Deze bewerkte symbolen vallen ook weer onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationaal. 4

6 Werkblad: geheimschrift testen Datum: Naam onderzoekers: Deel 1: geheime boodschap schrijven Stap 1: Bedenk een geheime boodschap van minimaal 8 woorden en schrijf deze hier op: Stap 2: Kies een papier en schrijf hier je naam op Stap 3: Kies of je gaat schrijven met onzichtbare inkt of dat je een code bedenkt. Schrijf voor elk groepslid in de tabel hieronder op waarvoor hij/zij kiest: Naam groepslid Codeschrift of onzichtbare inkt Stap 4: Als voor de code kiest, schrijf dan hieronder op hoe de code werkt (de codesleutel, bijvoorbeeld A=b of a=1): Stap 5: Schrijf nu je geheime boodschap op je eigen vel papier. Voor de onzichtbare inkt kun je een wattenstaafje gebruiken. 5

7 Stap 6: Beantwoord nu de volgende vragen: a. Welke onzichtbare inkt hebben jullie op tafel staan? (kruis aan) o Citroensap o Appelsap o Melk o Azijn ` b. Bekijk je eigen vel: Wat vind je, is de boodschap onleesbaar? Wat kan er beter? c. Ga kijken bij andere groepjes, welke is het minst leesbaar? Stap 7: Lever de vellen papier van alle groepsgenoten tegelijk in bij je leerkracht. 6

8 Deel 2: een andere geheime boodschap ontcijferen Jullie hebben nu 4 geheime boodschappen van een ander groepje. Deze moet je proberen te zichtbaar te maken en vervolgens te ontcijferen. Stap 1: Hoe ga je dat aanpakken? Manieren van ontcijferen: o Puzzelen op de code o Verwarmen met een strijkijzer o Verwarmen met een föhn o Beschilderen met Betadine o Beschilderen met rodekoolsap Groepslid testmanier Werkte wel/niet Stap 2: Haal de materialen die je wilt gebruiken bij de begeleiders en test ze uit. Stap 3: Wat is de geheime boodschap van het andere groepje? Schrijf deze hieronder op: Stap 4: Beantwoord nu de volgende vragen: a. Welke manier werkt het beste? b. Hoe moet je dus deze boodschap ontcijferen? 7