Focus op Flevolanders. volwassenenenquête 2001 Flevoland

Transcriptie

1 Focus op Flevolanders volwassenenenquête 2001 Flevoland december

2 Gezondheidsenquête: Volwassenen 2001 Onderdeel van: Monitor Volksgezondheid GGD Flevoland Thema: Volwassenen Uitgave: December 2002 Correspondentie-adres en inlichtingen 1 Suzan van Dijken, onderzoeker Sector Volksgezondheid, stafbureau onderzoek en gezondheidsvoorlichting GGD Flevoland Postbus BC Lelystad tel: fax: s.vandijken@ggd-flevoland.nl 1 Gebruik van de inhoud van deze publicatie is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld. 2

3 Inhoudsopgave VOORWOORD INLEIDING DE RESPONDENTEN RESPONS DEMOGRAFISCHE KENMERKEN GEZONDHEID ERVAREN GEZONDHEID LICHAMELIJKE GEZONDHEID GEESTELIJKE GEZONDHEID HANDICAP SOCIAAL-ECONOMISCHE VERSCHILLEN LEEFSTIJL ROKEN ALCOHOL DRUGS BEWEGEN GEWICHT VOEDING VERKEERSGEDRAG SOCIAAL-ECONOMISCHE VERSCHILLEN GEBRUIK VAN GEZONDHEIDSZORGVOORZIENINGEN MEDISCHE ZORG ZIEKENHUISZORG MANTELZORG SOCIAAL-ECONOMISCHE VERSCHILLEN PSYCHOSOCIALE FACTOREN MISHANDELING EENZAAMHEID EN SUÏCIDE PROBLEMEN MET KINDEREN SOCIAAL ECONOMISCHE VERSCHILLEN MATERIËLE FACTOREN ARBEID EN INKOMEN GEWELDSDELICTEN BELEVING BUURT EN WOONPLAATS SOCIAAL-ECONOMISCHE VERSCHILLEN TRENDS CONCLUSIES GEZONDHEID LEEFSTIJL GEBRUIK VAN GEZONDHEIDSZORGVOORZIENINGEN PSYCHOSOCIALE FACTOREN MATERIËLE FACTOREN AANBEVELINGEN LITERATUUR

4 BIJLAGE 1 BETROUWBAARHEID EN VALIDITEIT BIJLAGE 2 WEGING BIJLAGE 3 VRAGENLIJST

5 Voorwoord Sinds 1990 houdt de GGD Flevoland regelmatig gezondheidsenquêtes onder diverse bevolkingsgroepen in de provincie Flevoland. Dit rapport geeft de resultaten weer van de derde volwassenenenquête. De vorige enquêtes werden gehouden in 1990 en Overheden, instellingen en personen die zich bezig houden met de gezondheid en het welzijn van volwassenen worden van het begin tot het eind betrokken bij het onderzoek. De GGD vindt het van groot belang dat de mening van de volwassenen zelf de basis vormt voor ondermeer het gemeentelijk beleid in de toekomst als het gaat om gezondheid, zorg en welzijn. De gegevens die de enquête heeft opgeleverd, zullen in de toekomst onderdeel gaan uitmaken van de Monitor Volksgezondheid die de GGD momenteel ontwikkelt. Op deze plaats wil de GGD allen bedanken die een bijdrage hebben geleverd aan het onderzoek en de totstandkoming van dit rapport. Het voert te ver om iedereen bij naam te noemen, wel wil ik graag de ruim 5500 volwassenen bedanken die de moeite namen de uitgebreide vragenlijst in te vullen. Tot slot speciaal woord van dank voor de provincie Flevoland en zorgverzekeraar Groene Land/Achmea die het onderzoek mede financieel ondersteunden. P.A.M. Meyknecht, arts directeur-bestuurder 5

6 1 Inleiding In deze rapportage zijn de resultaten beschreven van een gezondheidsenquête van de GGD Flevoland die ruim 5600 volwassen Flevolanders in 2001 hebben ingevuld. De enquête bevatte vragen over de gezondheid, het welbevinden en de leefstijl. Eén van de taken van de GGD Flevoland is te onderzoeken hoe gezond Flevolanders zijn. Dit kan op verschillende manieren, de meest directe is om het aan de Flevolanders zelf te vragen. Om te inventariseren hoe Flevolanders zelf over hun gezondheid, welzijn en leefstijl denken, houdt de GGD Flevoland sinds 1990 gezondheidsenquêtes. Destijds werd er onderzoek verricht onder twee groepen: jongeren van 12 tot 18 jaar en volwassenen vanaf 19 jaar. Vanaf 1994 is er een verdeling gemaakt in drie leeftijdsgroepen: jongeren, volwassenen en ouderen (55-plussers). Ook is er halverwege de jaren negentig onderzoek gestart op basisscholen, het zogenaamde peilscholenonderzoek. Onderzoek met enquêtes vindt nu plaats onder ouders van basisschoolleerlingen (groep 2, 4, en 7), basisschoolleerlingen van groep 7, jongeren (12-23 jaar), volwassenen (24-54 jaar) en senioren (55-plussers). In 1990 is er een eerste onderzoek onder volwassenen gehouden en in 1996 een tweede. Afgelopen jaar (2001) werd er weer een enquête afgenomen onder volwassen Flevolanders. Een groot aantal vragen is op vrijwel identieke wijze gesteld als in 1996 zodat een vergelijking in de tijd mogelijk wordt en risicofactoren voor de gezondheid gesignaleerd kunnen worden. De data uit ondermeer de gezondheidsenquêtes verzamelt de GGD in een omvangrijke set van gegevens over de gezondheid en het welzijn van de Flevolandse bevolking: de monitor. De monitor is een grote set van regelmatig of herhaald verzamelde gegevens die zicht bieden op veranderingen die zich in de bevolking of in delen daarvan voordoen. Om een gedeelte van de verzamelde gegevens visueel inzichtelijk en extern toegankelijk te maken worden deze data ingevoerd in een programma dat een database koppelt aan een geografisch informatiesysteem. Met dit gebruikersvriendelijke programma kunnen ondermeer gegevens van verschillende jaren worden vergeleken, gegevens op gemeenteniveau gepresenteerd worden en kaartjes samengesteld worden. In de toekomst zal dit programma via internet te raadplegen zijn. Het doel van dit onderzoek is om inzicht te krijgen in de gezondheid van Flevolandse volwassenen en in factoren die in relatie staan met de gezondheid. De informatie die wordt verzameld via de gezondheidsenquêtes kan mede richting geven aan gemeentelijk of provinciaal gezondheidsbeleid. Ook kan het handvaten bieden voor actie van sectoren en instellingen die gericht zijn op gezondheid. Uit nationaal en internationaal onderzoek blijkt dat er sociaal-economische gezondheidsverschillen zijn. Laag opgeleide mensen leven in Nederland gemiddeld 12 jaar korter in goede gezondheid dan hoog opgeleiden en ze sterven gemiddeld vier jaar eerder. Gezondheidsproblemen komen vaker voor bij mensen die onderaan de maatschappelijke ladder staan. Dit is het geval voor de ervaren gezondheid, specifieke aandoeningen en sterfte (Schrijvers et al., 2001). Volgens Schrijvers et al. (2001) beïnvloedt iemands maatschappelijke positie indirect iemands gezondheid, het is een effect via intermediaire factoren. Schematisch kan dit als volgt worden weergegeven: sociaal-economische positie intermediaire factoren gezondheid Schrijvers et al. noemen een zestal mogelijk groepen van intermediaire factoren: 1. Aan gezondheid gerelateerd gedrag zoals roken, alcoholgebruik en lichaamsbeweging. Van veel van deze gedragingen is aangetoond dat ze een causale relatie vertonen met gezondheid en sterfte. 2. Materiële omstandigheden zoals inkomen en positie op de arbeidsmarkt 3. Psychosociale factoren zoals sociale contacten en sociale steun 6

7 4. Gebruik van gezondheidszorgvoorzieningen zoals contact met de huisarts en de specialist 5. Buurtkenmerken, welstand op buurtniveau 6. Omstandigheden in de jeugd zoals opleiding van de moeder, het beroep van de vader en de financiële situatie van het gezin In dit onderzoek wordt uitgegaan van bovenstaand model, maar alleen de eerste vier intermediaire factoren worden meegenomen. De laatste twee intermediaire factoren zijn niet meegenomen omdat ze (te) moeilijk te meten zijn in een schriftelijke enquête en omdat de steekproefgrootte het meten van de vijfde intermediaire factor niet toelaat. methode Bij het opstellen van de vragenlijst is getracht zoveel mogelijk onderwerpen en vragen over te nemen uit de volwassenenenquêtes uit 1990 en Op deze manier kan de gezondheid, het welbevinden en de leefstijl van volwassen Flevolanders tussen 1990, 1996 en 2001 vergeleken worden. In sommige gevallen is van de vorige vragenlijst afgeweken om aan te sluiten bij landelijke standaard vragen, zodat er een vergelijking kan plaatsvinden met landelijke gegevens. De conceptvragenlijst is ter beoordeling voorgelegd aan diverse betrokkenen zoals thuiszorgorganisaties, het CAD, afgevaardigden van de gemeenten en de provincie. Zoveel mogelijk van hun op- en aanmerkingen zijn verwerkt in de vragenlijst. De vragenlijst omvat de volgende onderwerpen: Gezondheid Lichamelijke gezondheid Geestelijke gezondheid Handicaps Intermediaire factoren Gezondheidsbeïnvloedende factoren: leefstijl zoals roken, drinken, verkeersgedrag Gebruik van gezondheidszorgvoorzieningen Psychosociale factoren bijvoorbeeld sociale steun, eenzaamheid Materiële factoren zoals positie op arbeidsmarkt, geweldsdelicten Achtergrondkenmerken zoals geslacht, opleidingsniveau en burgerlijke staat Aan de gemeenten in Flevoland is in augustus 2001 gevraagd een steekproef te trekken uit de bevolkingsregisters van personen geboren tussen 20 september 1947 en 20 september 1977 (dus personen die op 20 september tot de leeftijdsgroep 24 t/m 54 jaar behoren). In september 2001 zijn de enquêtes met een begeleidende brief en invulinstructies per post verstuurd. Na ongeveer drie weken werd aan de personen die niet gereageerd hadden opnieuw een vragenlijst verzonden. Alle ingevulde vragenlijsten zijn gescand en statistisch verwerkt. Bij alle vragen is er gekeken of er significante verschillen zijn naar gemeente, naar geslacht, naar burgerlijke staat, naar opleidingsniveaus en naar leeftijdsgroep (24-34 jaar, jaar, jaar). In dit onderzoek wordt het opleidingsniveau gebruikt als indicator voor de sociaal economische status (SES). De volgende verdeling wordt gebruikt: Laag: lager school en lbo Midden: mavo, mbo, havo en vwo Hoog: hbo en universiteit. 7

8 Bij de uitsplitsing naar burgerlijke staat en naar opleiding moet er rekening mee gehouden worden dat er waarschijnlijk ook invloed is van de variabele leeftijd: oudere mensen zijn gemiddeld genomen vaker weduwe/weduwnaar dan jongere mensen en gemiddeld genomen hebben jongere mensen vaker een hogere opleiding dan oudere mensen. Vragen die door meer dan 10% van de respondenten niet beantwoord zijn, worden niet meegenomen in deze rapportage (zie bijlage 1). Het is in die gevallen extra onzeker of de vraag meet wat de onderzoeker wil meten (de validiteit van de vraag staat dan ter discussie). Als er in dit rapport gesproken wordt van een significant verschil (p>0.05) wil dat zeggen dat met 95% zekerheid het gevonden verschil ook een werkelijk verschil is en niet berust op toeval. Alleen statisch significante verschillen worden vermeld in dit rapport. De gemeente Almere wil graag per deel van de stad weten wat de uitkomsten van deze enquête zijn, daarom is Almere voor de steekproeftrekking in 8 gebieden verdeeld. Uit elk deel werden 500 personen getrokken, zodat er uiteindelijk per stadsdeel genoeg ingevulde vragenlijsten zouden overblijven om statische significante informatie te kunnen leveren. Dit betekent wel dat wanneer de gegevens voor Almere als geheel vermeld zouden worden, er een over- of ondervertegenwoordiging van bepaalde stadsdelen zou kunnen zijn. Om dit te voorkomen zijn de data van Almeerders gewogen, zodat de verdeling van respondenten per stadsdeel overeenkomt met de verdeling in de bevolking. Bij de tabellen in dit rapport, wordt een N-waarde vermeld. Dit geeft het aantal mensen weer dat de desbetreffende vraag heeft beantwoord. Omdat niet iedereen elke vraag heeft beantwoord, kunnen de N-waardes verschillen. Ook moet er rekening mee gehouden worden dat de resultaten in dit rapport gebaseerd zijn op de ingevulde antwoorden, dus op de mening van de invullers zelf. Zo kunnen mensen sociaal wenselijke antwoorden geven, waardoor er een over- of onderschatting kan zijn. Ook kunnen mensen bijvoorbeeld een andere definitie hanteren van ziektebeelden; iemand die in deze enquête aangeeft depressief te zijn hoeft volgens de normen van de medische wereld niet noodzakelijkerwijs depressief te zijn. leeswijzer Over de respons en de demografische kenmerken van de ondervraagden bericht hoofdstuk twee. Het daarna volgende hoofdstuk gaat over de gezondheid, zowel lichamelijk als geestelijk. Ook lichamelijke beperkingen komen hier aan bod. Hoofdstuk vier gaat over verschillende aspecten van de leefstijl van mensen zoals voeding, gewicht, lichaamsbeweging en het gebruik van genotmiddelen. Het gebruik van gezondheidszorgvoorzieningen zoals de tandarts, huisarts en specialisten komt in hoofdstuk vijf aan de orde. Ook wordt in dit hoofdstuk ingegaan op mantelzorg. Psychosociale factoren zoals sociale steun, suïcidepogingen, mishandeling zijn te vinden in hoofdstuk zes. In hoofdstuk zeven komen materiële factoren (bijvoorbeeld de financiële situatie en geweldsdelicten) aan bod. In de hoofdstukken drie tot en met zeven worden eventuele sociaal-economische verschillen in een aparte paragraaf behandeld. Het één na laatste hoofdstuk gaat over de trends die zichtbaar zijn tussen het volwassenenonderzoek uit 1990, 1996 en Hoofdstuk negen, het laatste hoofdstuk, geeft tot slot conclusies en enige aanbevelingen. 8

9 2 De respondenten Dit hoofdstuk biedt een overzicht van kenmerken van degenen die de gezondheidsenquête hebben ingevuld. 2.1 respons Aan 9083 inwoners van Flevoland tussen de 24 en 54 jaar is een enquête toegestuurd. Het aantal enquêtes per gemeente is globaal gebaseerd op het aantal inwoners per gemeente. De verdeling per gemeente was als volgt: Almere 4000 Dronten 1083 Lelystad 2000 Noordoostpolder 1000 Urk 500 Zeewolde 500 In het totaal zijn er (binnen de gestelde termijn) 5637 vragenlijsten terug gestuurd, dit levert de hoge respons van 62% op. Hieronder valt te zien wat het responspercentage per gemeente is Tabel 2.1: Respons per gemeente Gemeente Respons % Aantal Almere Dronten Lelystad Noordoostpolder Urk Zeewolde Almere had de laagste respons met 58% en Dronten de hoogste met 70%. Opvallend is dat de respons op Urk aanzienlijk hoger was dan bij de vorige enquête, nu was de respons 60% tegenover 47% in demografische kenmerken Van de ingevulde vragenlijsten is 42% afkomstig van mannen en 58% van vrouwen. De man-vrouw verhouding bij de respondenten komt niet overeen met de man-vrouw verhouding van de Flevolandse bevolking van jaar. Daarom worden de data ook gewogen naar geslacht zodat de man-vrouw verhouding in de data overeenkomt met de man-vrouw verhouding in de bevolking. Weging vindt niet plaats als de resultaten naar geslacht worden weergegeven. 9

10 Op grond van het geboorteland van de respondent en de geboortelanden van zijn/haar ouders is de etniciteit bepaald (volgens de ruime definitie van het ministerie van Binnenlandse Zaken 2 ). Tabel 2.2: Etniciteit naar gemeente N=5520 % % % % % % % Nederlands Surinaams Marokkaans Turks Antilliaans/ Arubaans Anders De meeste invullers (86%) hebben de Nederlandse etniciteit. Van de Flevolandse gemeenten heeft Almere het hoogste percentage mensen met een niet Nederlandse etnische herkomst (20%) en Urk het laagste percentage (2%) (zie tabel 2.2). Van de jarigen had 90% de Nederlandse etniciteit en van de jarigen 82%. Aan de hand van de vraag naar de hoogst afgeronde opleiding, is het opleidingsniveau bepaald. De volgende tabel geeft de resultaten naar gemeente weer (tabel 2.3). Tabel 2.3: Opleidingsniveau naar gemeente N=5453 % % % % % % % Laag Midden Hoog Laag=lagere school & lbo, midden= mavo & mbo & havo & vwo, hoog= hbo & universiteit Gemiddeld heeft bijna een kwart (22%) van de Flevolandse jarigen een laag opleidingsniveau, ongeveer de helft (52%) heeft een opleiding op middelbaar niveau en een kwart (26%) heeft een hoog opleidingsniveau. Tussen de verschillende gemeenten in Flevoland zijn duidelijke verschillen zichtbaar met betrekking tot opleidingsniveau. Zo zijn er op Urk relatief veel mensen met een laag opleidingsniveau, namelijk 44%; in Zeewolde is dit percentage slechts 13%. In Zeewolde zijn de inwoners gemiddeld het hoogst opgeleid. Meer vrouwen (55%) dan mannen (49%) hebben een opleiding op het middenniveau, meer mannen (30%) dan vrouwen (22%) hebben een hoog opleidingsniveau. Wanneer gekeken wordt naar de verschillende leeftijdscategorieën, valt op dat de jarigen vaker dan de andere groepen een laag opleidingsniveau hebben (27%). Deze groep heeft minder vaak dan de anderen een opleiding op het middenniveau (47%). 2 Volgens deze definitie heeft een persoon de Nederlandse etniciteit als de persoon zelf en beide ouders in Nederland zijn geboren. 10

11 Tabel 2.4 geeft de burgerlijke staat van de respondenten naar gemeente weer. Tabel 2.4: Burgerlijke staat naar gemeente N=5611 % % % % % % % Gehuwd Samenwonend Gescheiden Ongehuwd Weduwe/ weduwnaar Van de ondervraagde mensen is 83% gehuwd of samenwonend. Vijf procent is gescheiden en 11% is ongehuwd. Slechts 1% is weduwe of weduwnaar. Ook hier zijn er significante verschillen naar gemeente zichtbaar (zie tabel 3.4). Het percentage gehuwden is het hoogst op Urk (86%) en het laagst in Lelystad (67%). Ongehuwde en gescheiden mensen komen het meest voor in Lelystad (respectievelijk 13% en 7%). Iets meer vrouwelijke dan mannelijke respondenten zijn gehuwd of gescheiden. Mannelijke respondenten daarentegen zijn iets vaker samenwonend of ongehuwd. Zoals te verwachten valt, zijn er significante verschillen zichtbaar maar leeftijdscategorie. De jongste leeftijdsgroep (24-34 jaar) is minder vaak gehuwd, gescheiden of weduwe/weduwnaar en vaker samenwonend of ongehuwd. Tabel 2.5 geeft een indruk van de leefsituatie van de respondenten. Tabel 2.5: Leefsituatie naar gemeente N=5607 % % % % % % % Alleenstaand zonder kind(eren) Alleenstaand met kind(eren) Gehuwd/samenw zonder kind(eren) Gehuwd/samenw met kind(eren) Anders Bijna tweederde van de ondervraagden (62%) leeft gehuwd of samenwonend in een huishouden met één of meerdere kinderen. Vijftien procent is alleenstaand (5% met kinderen). Eenoudergezinnen komen relatief het vaakst voor in Almere (7%) en het minst vaak op Urk (1%). Meer vrouwelijke (8%) dan mannelijke respondenten (2%) vormen een eenoudergezin en meer mannelijke respondenten (13%) dan vrouwelijke zijn alleenstaand zonder kinderen. In de volgende tabel (2.6) is de verdeling van de leeftijdsgroepen naar gemeente te zien. 11

12 Tabel 2.6: Leeftijdsgroep naar gemeente N=5597 % % % % % % % jaar jaar jaar Een derde van de invullers valt in de jongste leeftijdsgroep van jaar, bijna vier op de tien in de middelste groep van jaar en bijna drie op de tien in de oudste leeftijdsgroep van jaar. Van de Flevolandse gemeenten heeft Urk het hoogste percentage mensen in de leeftijdsgroep jaar (44%), Zeewolde het hoogste percentage in de groep jaar en Lelystad het hoogste percentage in de oudste groep (35%). De leeftijdsverdeling in de steekproef (per gemeente) komt overeen met de leeftijdsverdeling in de bevolking. De mannelijke invullers zijn gemiddeld ouder dan de vrouwelijk invullers. Ook valt op dat respondenten van de jongere leeftijdsgroep gemiddeld een hogere opleiding hebben genoten dan respondenten van de oudste leeftijdsgroep. Zoals te verwachten valt is in de jongste groep het hoogste percentage samenwoners te vinden en in de oudste groep het hoogste percentage weduwes/weduwnaren. Het aandeel jarigen in de bevolking zal in de toekomst iets afnemen. Volgens de prognoses voor 2010 zal voor de Flevolandse gemeenten minus Urk het aandeel jarigen 3% lager liggen dan nu. Op Urk zal het aandeel jarigen in de bevolking volgens de prognoses ongeveer gelijk blijven. 12

13 3 Gezondheid 3.1 ervaren gezondheid Om een indruk te krijgen hoe mensen hun eigen gezondheid ervaren, is in de enquête gevraagd hoe mensen hun gezondheid over het algemeen vinden. Ze konden hierbij kiezen uit de antwoorden: zeer goed, goed, gaat wel, slecht en zeer slecht. Een slecht ervaren gezondheid blijkt samen te hangen met een verhoogd risico op sterfte (RIVM, 2001). De resultaten van de vraag naar ervaren gezondheid staan vermeld in tabel 3.1 Tabel 3.1: Ervaren gezondheid per gemeente N=5618 % % % % % % % Zeer goed Goed Gaat wel Slecht Zeer slecht Driekwart van de volwassenen in Flevoland beoordeelt de eigen gezondheid als goed of zeer goed. Dit is lager dan wat wordt gevonden in de landelijke enquêtes van het CBS. In 2000 bleek 80% van de Nederlandse bevolking haar eigen gezondheid als (zeer) goed te beoordelen. Tussen de verschillende Flevolandse gemeenten zijn er significante verschillen. Het meest gezond voelen zich de inwoners van Zeewolde (80% beoordeelt de eigen gezondheid als (zeer) goed), het minst gezond voelen zich de inwoners van Almere (73% geeft de beoordeling (zeer) goed). Welke groepen zijn het negatiefst over hun eigen gezondheid? 3 Gescheiden mensen zijn negatiever over hun gezondheid dan mensen met een andere burgerlijke staat (56% geeft de beoordeling (zeer) goed) Van de drie leeftijdsgroepen oordeelt de oudste groep (45-54 jaar) het minst positief over hun gezondheid (71% geeft de beoordeling (zeer) goed) Vrouwen (73% (zeer) goed) beoordelen hun gezondheid minder positief dan mannen (77% (zeer) goed) 3.2 lichamelijke gezondheid Ondanks dat driekwart van de volwassen Flevolanders aangeeft zich goed gezond te voelen, heeft de helft van de mensen de twaalf maanden voorafgaand aan de enquête last gehad van een ziekte of aandoening. Naar onderstaande ziektes of aandoeningen is gevraagd, de ziektes en aandoeningen zijn vermeld in volgorde van voorkomen. 3 Mogelijke verbanden tussen SES en gezondheid zijn te vinden in paragraaf

14 fig. 3.1 Voorkomen chronische/ernstige aandoening hartkwaal/hartinfarct vernauwing v bloedvaten psoriasis duizeligheid met vallen chron. Gewrichtsontsteking darmstoornis >3mnd incontinentie gewrichtsslijtage chronisch eczeem elleboog/pols/handaandoening hoge bloeddruk cara/astma nek/schouderaandoening depressiviteit rugaandoening migraine/hoofdpijn 0% 5% 10% 15% 20% De mensen die een ziekte of aandoeningen hebben (gehad), hebben gemiddeld twee ziektes of aandoeningen aangegeven. De meeste ziektes en aandoeningen komen in alle gemeenten in dezelfde mate voor. Voor cara, chronisch eczeem, migraine of regelmatig ernstige hoofdpijn, ernstige of hardnekkige aandoening van elleboog, pols of hand en depressiviteit zijn er significante verschillen naar gemeente (zie tabel 3.2). Tabel 3.2: Gerapporteerde ziektes en aandoeningen in het afgelopen jaar % % % % % % % Cara Eczeem Hoofdpijn Elleboog/pols Depressiviteit De aandoeningen cara, chronisch eczeem en ernstige hoofdpijn komen het meeste voor in Almere en het minst vaak in de Noordoostpolder. Ernstige klachten aan elleboog, pols of hand worden het vaakst gerapporteerd in Lelystad en het minst vaak op Urk. Depressiviteit wordt het meest gemeld in Almere en Lelystad en het minst vaak in Zeewolde. Sommige ziektes en aandoeningen komen niet in gelijke mate bij mannen en vrouwen voor. Dit is het geval bij de ziektes en aandoeningen die vermeld staan in tabel

15 Tabel 3.3: Ziektes en aandoeningen naar geslacht Mannen Vrouwen % % Ernstige hartkwaal of hartinfarct 1 0 Ernstige of hardnekkige darmklachten, langer dan 3 maanden 2 4 Onvrijwillig urineverlies 0 7 Migraine of regelmatig ernstige hoofdpijn Duizeligheid met vallen 2 3 Gewrichtsslijtage 4 7 Chronische gewrichtsontsteking 2 4 Ernstige of hardnekkige aandoening van nek of schouder 8 13 Ernstige of hardnekkige aandoening van elleboog, pols of hand 5 7 Depressiviteit 8 15 Ook zijn er verschillen tussen de drie leeftijdsgroepen. De volgende ziektes en aandoeningen komen significant vaker voor bij de oudste leeftijdsgroep (45-54 jaar): ernstige hartkwaal of hartinfarct, hoge bloeddruk, psoriasis, vernauwing van de bloedvaten in buik of benen en ernstige of hardnekkige aandoening van de rug. Gekeken naar de burgerlijke staat valt op dat sommige ziektes en aandoeningen significant vaker voorkomen bij gescheiden mensen dan bij mensen met een andere burgerlijke staat. Het gaat hierbij om: hoge bloeddruk, onvrijwillig urineverlies, ernstige of hardnekkige aandoening van de rug, en migraine of regelmatig ernstige hoofdpijn. Mensen die aangaven een minder dan goede gezondheid te hebben, geven significant vaker aan bepaalde ziektes of aandoeningen te hebben dan mensen die hun gezondheid als (zeer) goed beoordeelden. Het verschil tussen beide groepen kan oplopen tot een factor vijf : 6% van de mensen met een (zeer) goed ervaren gezondheid zegt last te hebben van depressiviteit tegen 30% van de mensen met een minder dan goed ervaren gezondheid. Aan de respondenten is gevraagd of zij bepaalde vormen van kanker hebben of ooit gehad hebben. Het percentage mensen dat kanker heeft of heeft gehad is laag, de percentages variëren van 0,1% voor prostaatkanker en longkanker tot 0,8% voor huidkanker. Als mensen een ziekte of aandoening krijgen, kunnen zij informatie hierover op verschillende plaatsen vinden. In de vragenlijst is gevraagd waar de mensen hun informatie graag vandaan willen halen, hierbij waren er vier mogelijkheden aangegeven: de bibliotheek, een informatiepunt van het gemeentehuis, het internet en de website De gegeven antwoorden per gemeente staan in tabel 3.4. Tabel 3.4: Gewenste locaties om informatie over ziektes en aandoeningen te halen naar gemeente* % % % % % % % Bibliotheek Infopunt gemeentehuis Internet * meerdere antwoorden mogelijk, percentages tellen niet op tot 100% Er zijn significante verschillen naar gemeente. Informatie over ziektes en aandoeningen uit de bibliotheek halen wordt het meest aangekruist op Urk en het minst in Lelystad. Informatie halen van een informatiepunt bij het gemeentehuis wordt significant het vaakst gewenst in Lelystad en het minst vaak in Zeewolde. 15

16 Het gebruik van internet voor het zoeken van informatie over ziektes en aandoeningen verschilt sterk per gemeente, in Zeewolde zou 74% er gebruik van maken en op Urk 48%. Het gebruik van de website van het zorgnetwerk Flevoland verschilt niet significant per gemeente. Weduwes en weduwnaren zijn eerder bereid informatie over ziektes en aandoeningen bij het gemeentehuis te halen dan mensen met een andere burgerlijke staat. De jongste leeftijdsgroep (24-34 jaar) geeft vaker aan gebruik te zullen maken van internet (71%) dan de oudste groep (45-54 jaar) (60%). Opvallend is wel dat de website van het zorgnetwerk Flevoland significant meer gebruikt zou worden door de jarigen (21%) dan door de jarigen (14%).De middelste leeftijdsgroep (45-54 jaar) wil vaker dan de andere leeftijdsgroepen informatie uit de bibliotheek halen. 3.3 geestelijke gezondheid Om een eerste globale indruk te krijgen van hoe mensen zich de afgelopen twaalf maanden overwegend voelden werd de gezichtjesvraag gesteld. Er stonden zeven gezichtjes afgebeeld en de respondent moest het hokje bij het gezichtje aankruisen dat het meest overeenkwam met hoe de respondent zich het afgelopen jaar meestal voelde. Men had keus uit de volgende gezichtjes: De linker drie gezichtjes kunnen samengevat worden onder de noemer vrolijk, de middelste als neutraal en de rechter drie als somber. Tabel 3.5: Gezichtjes naar gemeente N=5603 % % % % % % % Vrolijk Neutraal Somber Ongeveer acht op de tien volwassenen voelde zich in de twaalf maanden voorafgaand aan het onderzoek meestal vrolijk, acht procent voelde zich somber. In Zeewolde zijn relatief de meeste mensen vrolijk (86%) en in Almere de minste (79%). De jarigen voelden zich significant vaker vrolijk (83%) dan de jarigen (79%). De weduwes/weduwnaren voelden zich significant minder vrolijk (58%) dan mensen met een andere burgerlijke staat; het vrolijkst voelden zich de samenwonenden (84%). Iets meer mannen (82%) dan vrouwen (80%) voelden zich vrolijk. Om zicht te krijgen op het aantal mensen met geestelijke gezondheidsproblemen (niet-psychotische aandoeningen en dan met name emotionele stoornissen als angst en depressie), is in de vragenlijst de General Health Questionnaire-12 (GHQ-12) opgenomen. De GHQ-12 bestaat uit 12 vragen die onder meer betrekking hebben op concentratieproblemen, problemen onder ogen zien en het vóórkomen van depressieve klachten. Het gaat hierbij om klachten die iemand op ten tijde van het invullen of de paar weken daarvoor had. Bij elke vraag moet de respondent zijn huidige toestand (in de laatste tijd) vergelijken met de voor hem normale toestand. Als antwoord kan hij kiezen tussen (1) geen, (2) niet meer dan gewoonlijk, (3) wat meer dan gewoonlijk en (4) veel meer dan gewoonlijk. De GHQ maakt dus gebruik van de eigen norm van de respondent (Furer et al., 1995). Bij de scoring van de GHQ krijgen alle antwoorden 1 of 2 een nul en alle antwoorden 3 of 4 een één. Alle eentje en nulletjes worden opgeteld. De hoogte van de GHQ-score geeft de waarschijnlijkheid aan dat er bij de betrokkenen sprake is van geestelijke gezondheidsproblemen (Koeter & Ormel, 1991). 16

17 Bij een totaalscore van 0-3 is er sprake van geestelijke gezondheid, bij een score van 4-6 van lichte geestelijke ongezondheid, bij een score van 7-8 van matige geestelijke ongezondheid en bij een score van 9-12 van ernstige geestelijk ongezondheid (Perenboom et al., 2000). De volgende tabel geeft de mate van geestelijke gezondheid naar gemeente weer. Tabel 3.6: Mate van geestelijke gezondheid naar gemeente N=5578 % % % % % % % Gezond Licht ongezond Matig ongezond Ernstig ongezond Ruim een vijfde van de Flevolandse volwassenen is volgens de GHQ-12 geestelijk ongezond. Er zijn significante verschillen naar gemeente, in Almere is het percentage mensen dat geestelijk ongezondheid is het hoogst (24%) en op Urk het laagst (17%). Qua burgerlijke staat komt de meeste geestelijke ongezondheid voor bij de gescheidenen (39% is geestelijk ongezond) en de minste bij de gehuwden (18%). Significant meer vrouwen (25%) dan mannen (17%) hebben een GHQ-score die duidt op geestelijke ongezondheid. De gemiddelde GHQ-12-score in dit onderzoek is 1.93, voor mannen is het 1.61 en voor vrouwen Vergeleken met ander Nederlands onderzoek scoren de Flevolanders hiermee aan de hoge kant. In andere Nederlandse onderzoeken varieert de gemiddelde GHQ-12 score voor mannen van 1.14 tot 1.63 en voor vrouwen van 1.19 tot (Koeter & Ormel, 1991; Vranken & Derks, 2001). De ontwerpers van de GHQ stellen dat er geen sterke relatie is tussen de leeftijd van de respondent en de GHQ-score: Bij de mannen is er in het algemeen geen sprake van een effect of een stijging van de gemiddelde GHQ-scores met het toenemen van de leeftijd. Bij vrouwen is er eerder sprake van een daling in de GHQ-score met de toename van de leeftijd (Koeter & Ormel, 1991, p. 27) Opmerkelijk genoeg is er in dit Flevolands onderzoek zowel bij vrouwen als mannen een daling in de gemiddelde GHQ-score met het stijgen van de leeftijd. Bij mensen die aangeven een minder dan goede gezondheid te hebben komt ook significant vaker een GHQ12-score van geestelijke ongezondheid voor dan bij mensen met een (zeer) goede ervaren gezondheid (41% tegenover 15%). Depressiviteit en de negatieve gezichtjes komen ook significant vaker voor bij mensen met een GHQ12-score in het gebied van geestelijke ongezondheid. 3.4 handicap In de enquête is ook gevraagd of mensen last hebben van één of meer langdurige ziekten, aandoeningen of handicaps. Eén op de vijf mensen (22%) antwoordt hier bevestigend op. In overeenstemming met de definitie van het Sociaal Cultureel Planbureau (1995) in hun Rapportage gehandicapten en de regiovisie lichamelijke gehandicapten van Flevoland is een langdurige ziekte, aandoening of handicap pas een handicap als deze als zodanig wordt ervaren. Volgens het SCP is iemand gehandicapt als hij of zij sociaal nadeel ondervindt van lichamelijke of verstandelijke beperkingen (SCP, 1995). Een kwart van de mensen (24%) met een langdurige ziekte, aandoening of handicap geeft aan hierdoor sterk belemmerd te worden in de dagelijkse bezigheden en ruim de helft (55%) geeft aan licht belemmerd te worden. Dus 18% van alle respondenten geeft aan in de dagelijkse bezigheden in meer of mindere mate belemmerd te worden door één of meer langdurige ziekten, aandoeningen of handicaps. De functies waarbij men zich het meest belemmerd voelt zijn het lopen/zitten/staan (49%) en het arm- of handgebruik (25%). 17

18 Het percentage mensen met één of meer langdurige ziekten, aandoeningen of handicaps is vergelijkbaar met het landelijke percentage mensen met een langdurige aandoening (24%) (Hessing- Wagner, 2001). De oudste leeftijdsgroep (45-54 jaar) heeft significant vaker aangegeven een langdurige ziekte, aandoening of handicap te hebben (28%) dan de jongste groep (16%). Wanneer gekeken wordt naar burgerlijke staat valt het op dat bijna vier op de tien gescheidenen (39%) een langdurige ziekte, aandoening of handicap heeft. Significant meer vrouwen (24%) dan mannen (20%) geven aan dat ze een langdurige ziekte, aandoening of handicap hebben. Van degenen die aangekruist hebben een langdurige ziekte, aandoening of handicap te hebben, geven significant meer vrouwen dan mannen aan erdoor in de dagelijkse bezigheden belemmerd te worden. 3.5 sociaal-economische verschillen Er zijn duidelijke gezondheidsverschillen zichtbaar tussen de verschillende sociaal-economische groepen. Mensen met een lage opleiding ervaren hun gezondheid significant minder vaak (66%) als (zeer) goed dan mensen met een hoge opleiding (81%). De kans op een minder dan goed ervaren gezondheid is bijna tweemaal zo hoog onder degenen met een lagere opleiding dan onder personen die een hogere beroepsopleiding of universitaire opleiding hebben. Opvallend is dat gegevens van het CBS over ervaren gezondheid een wat ander beeld laten zien en dan met name voor de hoog opgeleiden. Het CBS geeft aan dat 11% van de mensen van 25 jaar en ouder met een hoge opleiding een minder dan goede gezondheid ervaren, in dit onderzoek is dat 19% 4. Voor de laag opgeleiden is er nauwelijks verschil (RIVM, 2001). Ook als er gekeken wordt naar ziekten en aandoeningen is er voor een aantal ziekten en aandoeningen een significant verschil naar opleidingsniveau. De ziektes en aandoeningen waarvoor dit het geval is staan hieronder vermeld (tabel 3.7). Tabel 3.7 Ziekte of aandoening naar opleidingsniveau Ziekte of aandoening Opleidingsniveau Laag Midden Hoog % % % Cara, astma, chronische bronchitis, longemfyseem Ernstige hartkwaal of hartinfarct Hoge bloeddruk Ernstige of hardnekkige aandoening van de rug Migraine of regelmatig ernstige hoofdpijn Onvrijwillig urineverlies Duizeligheid met vallen Vernauwing van de bloedvaten in buik of benen Gewrichtsslijtage (artrose, slijtage reuma) Chronische gewrichtsontsteking Ernstige of hardnekkige aandoening van nek of schouder Ernstige of hardnekkige aandoening van elleboog, pols/hand Depressiviteit Uit Nederlands onderzoek (Mackenbach et al., 1996) bleek dat laag opgeleide mensen chronische aandoeningen onderrapporteren. Waarschijnlijk zijn de sociaal-economische verschillen die uit bovenstaande tabel naar voren komen in werkelijkheid dus groter. Ook kan het door deze onderrapportage zo zijn dat er voor andere ziektes en aandoeningen dan vermeld in tabel 3.7 sociaaleconomische gezondheidsverschillen bestaan. 4 Waarschijnlijk is het verschil nog groter omdat de gegevens van het CBS gaan over volwassenen van 25 jaar en ouder, terwijl bij ons onderzoek het gaat om volwassenen van 24 t/m 54 jaar. Bij ons onderzoek missen de 55- plussers en het is bekend dat ouderen hun gezondheid minder positief ervaren dan volwassenen (47% van de Flevolandse 55-plussers beoordeelt de gezondheid als (zeer) goed (van Asselt, 2001)). 18

19 Voor de verschillende kankersoorten die nagevraagd zijn is het niet mogelijk om eventuele sociaaleconomische verschillen in voorkomen te berekenen omdat de absolute aantallen van mensen met kanker te laag zijn. Op het gebied van de geestelijke gezondheid zijn er ook sociaal-economische verschillen waar te nemen. Bij de vraag naar gevoelens in de afgelopen twaalf maanden (de gezichtjesvraag ) geven significant minder laag opgeleiden (76%) dan hoog opgeleiden (86%) aan zich vrolijk gevoeld te hebben. Ook de GHQ resultaten geven een soortgelijk beeld. Vijfentwintig procent van de laag opgeleiden is geestelijk ongezond tegenover 18% van de hoog opgeleiden. 19

20 4 Leefstijl In de volwassenenenquête zijn vragen gesteld rond verschillende leefstijlonderwerpen. De leefstijl van mensen heeft een grote invloed op hun gezondheid. In dit onderzoek worden de volgende factoren meegenomen: roken, alcoholgebruik, drugs, voeding, gewicht, lichaamsbeweging en verkeersgedrag. 4.1 roken Het is bekend dat roken een slechte invloed heeft op de gezondheid. Bij mensen boven de 20 jaar is roken verantwoordelijk voor een groot deel van de sterfte aan longkanker, maar ook voor de sterfte aan andere vormen van kanker en cara. Verder is ongeveer 30% van de sterfte aan coronaire hartziekten en ongeveer 40% van de sterfte aan beroerte te wijten aan roken. Daarnaast lijkt er een verband te bestaan tussen een bepaalde vorm van darmkanker en het roken van sigaretten. Ook de aanwijzingen dat roken de kans op maagkanker verhoogt, nemen toe. De laatste jaren is de bewijslast groter geworden voor het feit dat roken van de moeder tijdens de zwangerschap en na de geboorte het risico vergroot op zuigelingensterfte en wiegendood (Smit, 2001). De volgende figuur (4.1)geeft aan hoeveel volwassen mensen er in Flevoland roken. Gemiddeld rookt een derde van de Flevolanders. Naar gemeente zijn significante verschillen, op Urk wordt het meest gerookt (37%) en in Zeewolde het minst (28%). Ook ander onderzoek bevestigt dat er relatief veel gerookt wordt op Urk (De Visser et al., 2001). Meer Flevolandse mannen (37%) dan vrouwen roken (28%). In de oudste leeftijdsgroep (45-54 jaar) zijn iets meer rokers dan in de jongste leeftijdsgroep (24-34 jaar) (33% tegenover 31%), maar het grootste verschil tussen de leeftijdsgroepen zit in het aantal mensen dat nog nooit gerookt heeft: 49% van de jarigen tegenover 29% van de jarigen. Als er gekeken wordt naar burgerlijke staat dan zijn de meeste rokers te vinden in de groep gescheiden Flevolanders (43%). 20

21 Het percentage rokers in Flevoland komt overeen met het percentage rokers in heel Nederland (33%) (CBS, 2000). Van de rokers rookt 86% alleen sigaretten, 8% rookt alleen sigaren en/of een pijp, 3% rookt sigaretten en sigaren en/of pijp en van 3% van de rokers is de rookwaar onbekend. Zware rokers zijn te definiëren als degenen die 20 of meer sigaretten per dag roken. In de volgende figuur staat het percentage respondenten dat gerekend kan worden tot de zware rokers. fig. 4.2 % zware rokers Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde Flevoland 0% 5% 10% 15% Van de volwassen Flevolanders is iets meer dan één op de tien (11%) te beschouwen als een zware roker. In Almere en Lelystad zijn de meeste zware rokers te vinden, 13% van de respondenten is een zware roker. Het laagste percentage zware rokers is te vinden in Zeewolde (7%). Hoe ouder de respondenten, hoe hoger het percentage zware rokers is (bij de jarigen is het 9% en bij de jarigen 13%). Gekeken naar burgerlijke staat valt het vrij hoge percentage zware rokers (20%) bij de gescheiden respondenten op. Van de respondenten die hebben aangegeven te roken is bijna vier op de tien (37%) een zware roker. Er is ook gevraagd of mensen die roken vinden dat ze problemen hebben met of door roken. De antwoorden van de rokers staan in onderstaande tabel 4.2 Tabel 4.2 Percentage rokers dat problemen ervaart met of door het gebruik van rookwaar N=1791 % % % % % % % Wel problemen Beetje problemen Geen problemen In de Noordoostpolder worden het minst vaak problemen met of door roken ervaren (32%) en in Almere het vaakst (46%). Ruim een derde van de respondenten (34%) geeft aan dat er op hun werk, in de ruimte waar ze meestal zijn, gerookt wordt. In meer dan de helft van de gevallen (57%) waarin er gerookt wordt op het werk gebeurt dit door anderen. 21

22 De volgende tabel geeft aan hoeveel mensen waarbij er op de werkvloer gerookt wordt, daar last van hebben. Tabel 4.3 Last van rook op het werk N=1858 % % % % % % % Als er op het werk gerookt wordt, heeft 40% van de respondenten daar last van. Er zijn significante verschillen naar gemeente. Als er op het werk gerookt wordt, hebben mensen uit Zeewolde er het vaakst last van (45%) en mensen op Urk het minst vaak (32%). Als er bij niet-rokers op de werkvloer wordt gerookt, heeft 64% daar last van. 4.2 alcohol In de vragenlijst zijn ook verschillende vragen gesteld omtrent alcoholgebruik. Overmatig alcoholgebruik schaadt de gezondheid. Het wordt bijvoorbeeld geassocieerd met een verhoogd risico op een beroerte of herseninfarct en slokdarmkanker (Verweij, 2001). Er zijn aanwijzingen dat het met mate gebruiken van alcohol de gezondheid ten goede komt (Hoffmeister et al., 1999). Allereerst is er gevraagd of er wel eens alcohol (zoals bier, wijn, sterke drank, breezer of frisdrank met alcohol) wordt gebruikt. fig 4.3 Gebruik van alcohol Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde Flevoland 0% 20% 40% 60% 80% 100% Ruim vier op de vijf volwassen Flevolanders drinkt wel eens alcohol. Dit percentage ligt wat lager dan het landelijke percentage van 86 (gegevens CBS 2000), maar bij de CBS gegevens gaat het om mensen van 16 jaar en ouder en in het Flevolands onderzoek om mensen van jaar. Naar gemeente zijn significante verschillen: in Zeewolde drinkt 87% van de volwassenen wel eens alcohol en op Urk 66%. Meer mannen (87%) dan vrouwen (76%) drinken alcohol. In de oudste leeftijdsgroep (45-54 jarigen) wordt er door meer mensen (85%) alcohol gedronken dan in de andere twee leeftijdsgroepen (24-34 jaar: 78%, jaar: 82%). Qua burgerlijke staat zijn er significante verschillen, 85% van de samenwonenden drinkt wel eens alcohol tegenover 76% van de weduwes/weduwnaren. Alcoholconsumptie kan plaatsvinden op verschillende plekken. Er is aan de respondenten gevraagd waar de meeste glazen alcohol genuttigd worden. De antwoorden op deze vraag staan in tabel

23 Tabel 4.5 Alcoholgebruikers, plaats waar de meeste glazen alcohol genuttigd worden N=4533 % % % % % % % Thuis Familie/vrienden Uitgaan Sportkantine Ergens anders De meeste alcohol wordt door mensen thuis gebruikt (58%). Ongeveer één op de vijf drinkt de meeste alcohol bij familie of vrienden of kennissen. Zeventien procent drinkt de meeste alcohol tijdens het uitgaan. Er zijn significante verschillen naar gemeente. Thuis de meeste glazen alcohol gebruiken komt het vaakst voor op Urk (64%) en het minst vaak in de Noordoostpolder (55%). In de Noordoostpolder worden relatief vaak de meeste glazen alcohol genuttigd bij familie, vrienden of kennissen. Tussen de drie leeftijdsgroepen zijn duidelijke verschillen zichtbaar in de plaats waar ze de meeste glazen alcohol drinken (zie tabel 4.6) Tabel 4.6 Alcoholgebruikers, plaats waar de meeste glazen alcohol genuttigd worden, naar leeftijd jaar jaar jaar Flevoland N=4511 % % % % Thuis Bij familie/vrienden Tijdens uitgaan In sportkantine Elders Van de oudste groep alcoholgebruikers drinkt 70% de meeste glazen alcohol thuis, bij de jongste groep is dit 40%. Daarentegen drinkt de jongste leeftijdsgroep drie keer zo vaak als de oudste groep de meeste alcohol tijdens het uitgaan (28% tegenover 9%). Een ander opvallend verschil tussen de leeftijdsgroepen is het aantal dagen waarop men alcohol drinkt. Elke dag alcohol drinken komt bij 4% van de jongste leeftijdsgroep voor, bij 10% van de middelste leeftijdsgroep en bij 19% van de oudste leeftijdsgroep. Ook is gevraagd naar het aantal glazen alcohol dat alcoholgebruikers per week nuttigen. De resultaten van deze vraag staan in tabel 4.7 Tabel 4.7 Alcoholgebruikers, aantal glazen alcohol per week N=4541 % % % % % % % Minder dan 1 glas glazen glazen glazen glazen glazen glazen Meer dan 30 glazen Van de alcoholgebruikers drinkt 81% maximaal negen glazen alcohol per week. Alcoholconsumptie kan in verschillende gradaties voorkomen. Een zware drinker wordt gedefinieerd als iemand die minimaal één keer per week minstens zes glazen alcohol per dag drinkt. 23

24 Een zware drinker heeft naar schatting een zes tot tien keer zo groot risico op het krijgen van slokdarmkanker als personen die geen of weinig alcohol drinken (Verweij, 2001). fig % Zware drinkers Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde Flevoland 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% Negen procent van de Flevolanders tussen de 24 en 54 jaar kan gerekend worden tot de zware drinkers. De Noordoostpolder telt de meeste zware drinkers, bijna één op de acht is een zware drinker. Ruim vier keer zoveel mannen (13%) als vrouwen (3%) is een zware drinker. Overmatig alcoholgebruik komt het meeste voor bij gescheiden (15%) en ongehuwde (14%) mensen. Van de mensen die alcohol gebruiken vindt 5% dat ze in meer of mindere mate een probleem hebben met of door het gebruik van alcohol. Dit geldt voor 17% van de zware drinkers. Ook is er gevraagd of mensen de drie maanden voorafgaand aan de enquête wel eens een gemotoriseerd voertuig bestuurd hebben nadat ze meer dan twee glazen alcoholhoudende drank gedronken hebben. Gemiddeld antwoordde 16% van de alcoholgebruikers bevestigend op deze vraag. Eén op de vier mannen (25%) gaf op deze vraag antwoord ja tegenover ongeveer één op de twintig vrouwen (6%). Het rijden onder invloed komt volgens eigen rapportage het vaakst voor bij de middelste en oudste leeftijdsgroep (17%) en het minst vaak bij de jongste groep (13%). 4.3 drugs Aan de respondenten is gevraagd of ze ooit wel eens de softdrug cannabis (hasj, wiet) gebruikt hebben. De resultaten naar gemeente staan vermeld in figuur

25 fig. 4.5 Ooit-gebruik van cannabis Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde Flevoland 0% 5% 10% 15% 20% Veertien procent van de Flevolanders van jaar heeft ooit cannabis gebruikt. Het is niet helemaal duidelijk hoe dit percentage zich verhoudt tot de Nederlandse getallen. Uit onderzoek in 1997 blijkt dat 16% van de Nederlanders van 12 jaar en ouder ooit cannabis heeft gebruikt (Trimbos, 2000). Het gebruik van cannabis verschilt naar gemeente, het gebruik wordt het vaakst aangegeven door mensen in Almere en Lelystad (17% en 18%) en het minst vaak door mensen op Urk (2%). Bij mannen is er een significant hoger percentage ooit-cannabisgebruikers (19%) dan bij vrouwen (9%). In de jongste groep is het ooit-gebruik van cannabis significant hoger dan in de oudste groep (19% tegenover 11%). In het drugsonderzoek van 1997 was het ooit-gebruik bij jarigen 31% en bij de groep jarigen 22% (Trimbos, 2000). Daarbij vergeleken steekt het ooit-gebruik door de groep Flevolandse jarigen van 19% gunstig af. Van de mensen die ooit cannabis gebruikten, gebruikt 82% het niet meer, 8% gebruikte het minder dan eens per week in de vier weken voorafgaand aan de enquête, 5% gebruikte het elke week en 5% gebruikte het elke dag. Van de totale groep respondenten gebruikte dus 2% cannabis in de vier weken voorafgaand aan het onderzoek. Ook het ooit-gebruik van andere drugs is nagevraagd, de resultaten hiervan staan in tabel Tabel 4.10 Ooit-gebruik van drugs Flevoland % Cocaïne 3 Heroïne 1 Speed 2 LSD 1 XTC 2 Paddo s 1 Smartdrugs 1 Andere drugs 2 De aantallen mensen die ooit bovenstaande drugs gebruikten zijn zo laag dat er geen onderverdeling naar gemeente, leeftijd of burgerlijke staat gemaakt kan worden. Een onderverdeling naar geslacht is wel mogelijk. De volgende drugs worden significant meer door mannen dan door vrouwen gebruikt: cocaïne, speed, LSD, XTC en smartdrugs. Voor paddo s en heroïne zijn er geen verschillen in gebruik naar geslacht. Ook is gevraagd of men de afgelopen drie maanden wel eens een gemotoriseerd voertuig bestuurd heeft na druggebruik. Dit is voorgekomen bij 1% van de respondenten. 25

26 4.4 bewegen Onvoldoende lichaamsbeweging vormt een onafhankelijke risicofactor voor een groot aantal chronische ziekten. Voldoende bewegen kan de gezondheid en de lichamelijke fitheid in stand houden, dan wel bevorderen. Te weinig lichamelijke activiteit verhoogt de kans op vroegtijdige sterfte als gevolg van hart- en vaatziekten (Kemper et al., 2000). Bewegen heeft een positieve invloed op de preventie van diabetes-type 2 (Evenblij, 2002). Er zijn vrij duidelijke aanwijzingen dat bewegen preventief werkt tegen het ontstaan van borstkanker en kanker aan de dikke darm (Batty & Thune, 2000). In de enquête is gevraagd hoe vaak mensen per week wandelen en/of fietsen. De resultaten van deze vraag zijn te zien in tabel Tabel 4.12 Wandelen en/of fietsen per week N=5601 % % % % % % % Zelden of nooit < dan 30 minuten minuten ½ uur Meer dan 2½ uur Meer dan de helft van de volwassenen Flevolanders fietst of wandelt meer dan een uur per week en ongeveer één op de tien wandelt of fietst vrijwel nooit. Uit bovenstaande tabel blijkt dat één op de acht Almeerders zelden of nooit wandelt of fietst. In Zeewolde en Lelystad komt minimaal een uur fietsen of wandelen per week het vaakst voor (respectievelijk 57% en 56%). Bij de jarigen komt meer dan een uur fietsen of wandelen per week vaker voor dan bij de jongere volwassenen: jarigen - 57%, jarigen - 52% en jarigen - 50%. Vrouwen wandelen en fietsen meer dan mannen (55% van de vrouwen fietst en/of wandelt minimaal een uur per week tegenover 50% van de mannen). Qua burgerlijke staat is er een significant verschil te zien. Weduwes en weduwnaren wandelen en fietsen het vaakst (56%) minimaal één uur per week en samenwonenden het minst vaak (48%). Ruim één op de zeven (15%) samenwonenden wandelt of fietst zelden of nooit. Ook is gevraagd hoe vaak mensen deelnemen aan sport- of bewegingsactiviteiten, waarbij per keer minimaal een half uur bewogen of gesport moest worden. De resultaten van de vraag staan in tabel Tabel 4.13 Sport- en/of bewegingsactiviteiten per week N=5600 % % % % % % % Zelden of nooit Minder dan 1 keer keer keer Meer dan 4 keer Ruim 40 procent van de volwassen Flevolanders neemt zelden of nooit deel aan sport- of bewegingsactiviteiten. Naar gemeente zijn significante verschillen zichtbaar. Op Urk geeft 55% van de mensen aan zelden of nooit deel te nemen aan sport- of bewegingsactiviteiten, in Zeewolde is dit 34% (de overige gemeenten liggen tussen deze twee uitersten in). Deelname aan sport- of bewegingsactiviteiten komt het minst voor bij de jarigen, 47% neemt hier zelden of nooit aan deel. 26