GEO. kunst pag Eerste toepassing Observational Method bij ontwerp soilmixpalenwand. Gedrag van zand onder cyclische belasting

Transcriptie

1 13 E JAARGANG NUMMER 1 JANUARI 2009 Eerste toepassing Observational Method bij ontwerp soilmixpalenwand in België Gedrag van zand onder cyclische belasting Piping in heterogeen zandpakket kijkproeven en simulaties GeoInternational Dam and canal design on soluble rock (West Gode Irrigation Project, Ethiopia) Comparison Ensemble Kalman filter with Unscented Kalman filter inclusief GEO kunst pag

2 Geotechniek is er weer bij! U ook? Een speciale engelstalige editie van Geotechniek verschijnt ter gelegenheid van de 17th International Conference on Soil Mechanics and Geotechnical Engineering, 5-9 oktober 2009 te Alexandrië, Egypte. In deze editie geven gerenommeerde bedrijven en instellingen een capability statement af. En natuurlijk wordt de state of the art van Nederlandse geotechniek ruim belicht. Alle deelnemers aan de conferentie ontvangen deze editie. Een unieke gelegenheid voor uw organisatie om onder de aandacht van dit internationale vak-publiek te komen. Reserveer uw ruimte in deze speciale editie vóór 15 januari 2009 en ontvang 10% korting op het plaatsingstarief. Wees op tijd: vol = vol! Madrid, Osaka, Shanghai...: Geotechniek is vaste gast op internationale congressen. Haar spraakmakende uitgaves zetten Nederlandse expertise in een internationaal voetlicht. U kunt daar (weer) bij zijn. Reserveer op tijd. Neem contact op met de uitgever voor informatie! Informatie over plaatsingsmogelijkheden en tarieven: bel Uitgeverij Educom, Rotterdam of mail naar: info@uitgeverijeducom.nl.

3 Van de redactie Colofon Geotechniek is een informatief/promotioneel onafhankelijk vaktijdschrift dat beoogt kennis en ervaring uit te wisselen, inzicht te bevorderen en belangstelling voor het gehele geotechnische vakgebied te kweken. Geotechniek, jaargang 13 Nummer 1 januari 2009 Uitgave Uitgeverij Educom BV Mathenesserlaan GB Rotterdam Tel Fax info@uitgeverijeducom.nl Uitgever/bladmanager R.P.H. Diederiks Redactieraad Alboom, ir. G. van Kooistra, mw. ir. A Barends, prof. dr. ir. F.B.J. Korff, mw. ir. M. Brinkgreve, dr. ir. R.B.J. Lange, drs. G. de Brok, ing. C.A.J.M. Mathijssen, ir. F.A.J.M. Brouwer, ir. J.W.R. Schippers, ing. R.J. Calster, ir. P. van Schouten, ir. C.P. Dalen, ir. J.H. van Seters, ir. A.J. van Deen, dr. J.K. van Smienk, ing. E. Diederiks, R.P.H. Stam, ir. J.L. Eijgenraam, ir. A.A. Thooft, dr. ir. K. Graaf, ing. H.C. van de Tigchelaar, ir. J. Heeres, dr. ir. O.M. Veenstra, ing. R. Jonker, ing. A. Vos, mw. ir. M. de Kant, ing. M. de Wibbens, G. Redactie Brouwer, ir. J.W.R. Kant, ing. M. de Diederiks, R.P.H. Korff, mw. ir. M. Heeres, dr. ir. O.M. Thooft, dr. ir. K. Lezersservice Adresmutaties doorgeven via ons adres: info@uitgeverijeducom.nl Terugblik Het is alweer het einde van 2008 en voor u ligt het januarinummer van Er is in het afgelopen jaar weer veel gebeurd. De recente gebeurtenissen in Amsterdam, waar de praktijk van ons vakgebied toch even wat tegenviel, is weer een voorbeeld van geotechniek in het nieuws. Helaas was het in 2008 ook nog steeds zo dat de geotechniek vooral in het nieuws komt als er een calamiteit optreedt (een verzakkend huis is dat voor de bewoners zeker!). Het zou toch mooi zijn als de geotechniek vaker op een positieve manier in het nieuws komt. Wellicht is dit één van de goede voornemens die we met z n allen kunnen maken voor het nieuwe jaar. In Ode aan de grond, verderop in dit blad, wordt alvast een voorproefje van vele goede ideeën gegeven die kunnen leiden tot een positiever beeld van het vakgebied. Never a dull moment Net zoals de vorige keren zijn in deze uitgave een aantal internationale artikelen opgenomen. Het blijft naar de mening van de redactie een goed streven om ook buiten de landsgrenzen te kijken. Zo wordt ons blikveld verbreed en natuurlijk kunnen we juist ook veel leren van de buitenlandse praktijk. Tevens wordt bij de invulling van dit blad gestreefd naar een goede mix van theorie en praktijk. Zoals bovenstaand al vermeld blijft de geotechniek bij uitstek een vakgebied waar de praktijk altijd anders kan reageren dan op papier gedacht. Dit blijft een paradox in ons vakgebied: het is een gevaar wat altijd om de hoek loert, maar tegelijkertijd is dit ook de charme van ons vakgebied: never a dull moment in geo-engineering! De praktijk biedt gelukkig ook genoeg kansen. De observational method, zoals verderop in deze uitgave besproken, is een goed voorbeeld van de koppeling tussen theorie en praktijk. Tot slot Vanaf deze plek wens ik namens de redactie iedereen zeer fijne feestdagen en een inspirerend en gezond 2009 toe. Laten we er voor zorgen dat de geotechniek op een goede manier in het nieuws komt, waardoor het vakgebied de erkenning krijgt die het verdient! Ik zou willen afsluiten met de woorden van een ervaren politieman uit een vroegere serie: Let s be careful out there... Namens de redactie en uitgever, Roel Brouwer Copyrights Uitgeverij Educom BV - januari 2009 Niets uit deze uitgave mag worden geproduceerd door middel van boekdruk, foto-offset, fotokopie, microfilm of welke andere methode dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. ISSN GEOtechniek januari

4 Aan de slag met Nederland Werk je bij het Rijk, dan werk je aan Nederland. Het Rijk is de verzamelnaam voor alle ministeries en tientallen diensten, verspreid over het hele land. Zo n mensen werken er aan maatschappelijk belangrijke vraagstukken en de uitvoering van uiteenlopende projecten. Van ouderenzorg en kinderopvang tot asielzoekers. Van voedselveiligheid en Europese regelgeving tot belastinghervormingen. Zaken die ons allemaal raken. Dat maakt het werken bij het Rijk zo bijzonder. Denk je verder en wil je verder? Kijk dan hier of ga naar voor alle andere banen met inhoud. Zowel mannen als vrouwen worden uitgenodigd te solliciteren, tenzij anders vermeld. Senior adviseur geotechniek Rijkswaterstaat Bouwdienst, afdeling Waterbouw en Milieu, Utrecht Opleiding: wo. Brede kennis van geotechniek in bouw. Ruime ervaring met projectorganisatie. Salarisindicatie: brutomaandsalaris bedraagt maximaal 5.444,- bij een 36-urige werkweek. Wij zijn dé adviseur over waterbouwkundige werken zoals dijken, stormvloedkeringen en landaanwinning. Jij adviseert bij doorgaans complexe vraagstukken over de ondergrond. Je stelt vraagspecificaties op, verzorgt de marktbenadering en je toetst adviezen over kwaliteitsborging. Je bent lid van het kennisveld Geo- Engineering van Rijkswaterstaat en draagt bij aan onze innovatie. Info: Junior adviseur geotechniek Rijkswaterstaat Bouwdienst, afdeling Waterbouw en Milieu, Utrecht Opleiding: wo geologie, affiniteit met geotechniek in bouwprojecten, goed in informatieanalyse. Salarisindicatie: brutomaandsalaris bedraagt maximaal 3.776,- bij een 36-urige werkweek. We adviseren over dijken, stormvloedkeringen, landaanwinning, ecologie, geotechniek en milieu, en werken aan duurzame inkoop. Je adviseert bij multidisciplinaire vraagstukken over de bodem. Je stelt vraagspecificaties op, verzorgt de marktbenadering en toetst adviezen over kwaliteitsborging. Je draagt bij aan onze innovatie en zorgt mede voor kennisontwikkeling en -behoud. Info:

5 Geotechniek is een uitgave van Uitgeverij Educom BV Mathenesserlaan GB Rotterdam Tel Postbus HG Rotterdam Hoofdsponsor Stieltjesweg CK Delft Tel Sub-sponsors Veurse Achterweg SG Leidschendam Tel Kleidijk EK Rhoon Tel Galvanistraat AD Rotterdam Tel Rijksstraatweg 22F 2171 AL Sassenheim Tel Son: Sliedrecht: Hoofddorp: Klipperweg PC Maastricht Tel Gemeenschappenlaan 100 B-1200 Brussel Tel Vlasweg PW Moerdijk Tel IJzerweg PK Heerenveen Tel De Holle Bilt HM De Bilt Tel Fax INFRA Consult + Engineering ingenieursbureau van Ballast Nedam Postbus BN Nieuwegein Tel Korenmolenlaan GG Woerden Tel Zuidoostbeemster Tel Almelo: Oirschot: Dywidag Systems International Industrieweg 25 B-3190 Boortmeerbeek Tel Veilingweg 2 NL-5301 KM Zaltbommel Tel Röntgenweg AB Alphen a/d Rijn Tel Fax Postbus BA Maarssen Tel Fax info@struktonengineering.nl Mede-ondersteuners Arcadis Infra BV Postbus 220, 3800 AE Amersfoort Tel Fax Baggermaatschappij Boskalis BV Rosmolenweg LK Papendrecht Tel Fax Boskalis bv Natte en droge infrastructuur s-gravenweg , 3065 SB Rotterdam Postbus 4234, 3006 AE Rotterdam Tel Fax www. boskalis.nl CRUX Engineering BV Asterweg 20 L1 + L HN Amsterdam Tel Fax Geomet BV Postbus 670, 2400 AR Alphen aan den Rijn Tel Fax Grontmij Vlaanderen Frans Smoldersstraat 18 B-1932 Zaventem Tel Fax IFCO Funderingsexpertise BV Limaweg 17, 2743 CB Waddinxveen Tel info@ifco.nl Witte Vlinderweg 11, 1521 PS Wormerveer Tel Jetmix BV Oudsas 11, 4251 AW Werkendam Postbus 25, 4250 DA Werkendam Tel Fax Plaxis BV Postbus 572, 2600 AN Delft Tel Fax SBR Postbus 1819, 3000 BV Rotterdam Kruisplein 25Q, 3014 DB Rotterdam Tel Fax Vroom Funderingstechnieken B.V. Postbus 7, 1474 ZG Oosthuizen Tel Fax GEOtechniek januari

6 Uw carrière bij Grontmij Grontmij is een multidisciplinair advies- en ingenieursbureau voor milieu, water, energie, bouw, industrie en infrastructuur. Wij leveren meerwaarde in het hele proces van advies, ontwerp, engineering, management en realisatie van projecten. Meer dan medewerkers zijn actief in Europa. Wij ontwerpen en realiseren plannen voor de toekomst door mensen en partijen in regio s bij elkaar te brengen. Wij doen dat met respect voor de omgeving, voor onze klanten en voor elkaar. Projectleider stabiliteit (m/v) Functiebeschrijving Als projectleider stabiliteit word je ingeschakeld in een enthousiast team in Groot-Bijgaarden en ben je verantwoordelijk voor het concept en ontwerp van infrastructuurprojecten en kunstwerken. Je staat in voor: De uitwerking van het technisch concept van de ontwerpen van infrastructuurprojecten en kunstwerken (bruggen, tunnels, enz.), en dit in overleg met andere vakspecialisten; Het beheer en de uitvoering van de stabiliteitsstudies; Het ondersteunen van andere afdelingen (Infrastructuur, Open Ruimte, Mobiliteit, Hydraulica, ) met betrekking tot specifieke stabiliteitsaspecten; Het overleg met de opdrachtgever en de leveranciers gedurende de volledige projectcyclus nl. van studie tot met de exploitatiefase; De opvolging van werven; Het informatiebeheer, de planning en organisatie, het budget, de kwaliteit en de veiligheid tijdens het projectproces; De motivatie van een team van ingenieurs, vakspecialisten, tekenaars, ontwerpers en administratieve medewerkers. Wie zoeken we? Een dynamische burgerlijk of industrieel ingenieur bouwkunde met een vijftal jaar ervaring in bij voorkeur de civieltechnische stabiliteit en tevens met een gedegen kennis betreffende grondmechanica; Wat bieden we u? Een aangename werksfeer in een groeiend bedrijf waar mensen centraal staan; Een voltijds contract van onbepaalde duur; Een aantrekkelijk loonpakket met extra legale voordelen; Een open, communicatief, resultaatsgericht, maar tevens ook diplomatisch persoon met grote inzet en motivatie die zowel autonoom als in team goed aardt. Opleidingsfaciliteiten en kansen op zelfontplooiing; Een afwisselend takenpakket en doorgroeimogelijkheden; Flexibele werkuren en standplaats te Groot-Bijgaarden. Contacteer ons Stuur je CV naar jobs@grontmij.be t.a.v. Marjolein Vanderpoorten - tel

7 Inhoud Geotechniek 1 Van de Redactie / Colofon 16 Normen & waarden 6 Actueel 17 Agenda 11 Technische commissies 19 Afstudeerders 12 KIVI NIRIA rubriek 21 The Magic of Geotechnics 15 Ingezonden 25 SBR-info 26 Eerste toepassing van de Observational Method bij het ontwerp van een soilmixpalenwand in België Tom Smet / Jan Maertens / Noël Huybrechts 30 Gedrag van zand onder cyclische belasting P. Meijers / M.B. de Groot / P. Lubking / R. Thijssen 36 Piping in een heterogeen zandpakket - kijkproeven en simulaties V.M. van Beek / A.R. Koelewijn / G.A.M. Kruse / J.B. Sellmeijer 39 Geointernational 40 Dam and canal design on soluble rock (West Gode Irrigation Project, Ethiopia) Peter N.W. Verhoef 52 A comparison of the Ensemble Kalman filter with the Unscented Kalman filter: application to the construction of a road embankment Anneke Hommels / Akira Murakami / Shin-Ichi Nishimura 55 Geokunst 57 Van de redactie / Colofon 58 Asfalt op de rol Hechtweg Jo van Montfort / Maarten Broens 62 Weekendje weg met NGO A.H. de Bondt Distributie van Geotechniek in België wordt mede mogelijk gemaakt door: ABEF vzw Belgische Vereniging Aannemers Funderingswerken Priester Cuypersstraat 3, 1040 Brussel Secretariaat: erwin.dupont@telenet.be C.V.R. nv Lochtemanweg 52, 3580 Beringen, Tel. +32 (0) info@cvr.be BGGG Belgische Groepering voor Grondmechanica en Geotechniek c/o BBRI, Lozenberg 7, 1932 Sint-Stevens-Woluwe bggg@skynet.be GEOtechniek januari

8 Actueel Onder redactie van R.P.H. Diederiks / O.M. Heeres Rijkswaterstaat reikt eerste Routepluimen uit Op 16 oktober jl. werden door Rijkswaterstaat voor de eerste keer Routepluimen uitgereikt. Het Snelwegmuseum (foto) in de categorie cultuur, het Haagse Station Beatrixlaan Randstadrail (foto), categorie civiele kunstwerken en de Zaanse A8ernA, categorie snelweg en snelwegomgeving zijn de prijswinnaars. De prijzen werden uitgereikt tijdens het Symposium van de Vormgevingsadviesgroep (VAG) van Rijkswaterstaat. De Routepluim is een opsteker voor vernieuwende projecten die op een inspirerende manier bijdragen aan de ruimtelijke kwaliteit rond infrastructuur. Deze prijs is in het leven groepen door Jan Brouwer, voormalig Rijksadviseur voor de infrastructuur en Ingwer de Boer, voorzitter van de VAG van Rijkswaterstaat. Met de Routepluim willen zij de ruimtelijke kwaliteit op en rond infrastructuur stimuleren. De jury roemde het Snelwegmuseum vanwege het feit dat de kunstenaars de snelwegen als streek zien, met eigen architectuur, met eigen gerechten en gebruiken. Het Haagse Station Beatrixlaan Randstadrail is in de prijzen gevallen wegens het groots aangepakte karakter; van niets is er een modern ontwikkeld gebied ontstaan. De Zaanse A8ernA kreeg de Routepluim vanwege het omvormen van gribusbuurt naar een gebied waar mensen kunnen verpozen. De jury bestond uit: Jan Brouwer, Ingwer de Boer, Annemiek Rijckenberg (VROM Raad), Tracy Metz (journalist) en Steven Slabbers (landschapsarchitect). De prijs is een kunstwerk van de Haagse beeldend kunstenaar Antoinette van Hoek. Voor de Routepluimen waren in totaal twaalf projecten genomineerd. Alle genomineerden zijn verbeeld en beschreven in het boekje Routepluim. Prof.dr.ir. Barends ontvangt Speurwerkprijs Deltatechnologie Op 30 oktober jl. heeft KIVI NIRIA tijdens haar jaarcongres in de Aula van de TU Delft de Speurwerkprijs uitgereikt aan prof. dr.ir. Frans Barends, hoogleraar TU Delft en wetenschappelijk strateeg bij kennisinstituut Deltares. Hij ontving de prijs vanwege zijn aanzienlijke wetenschappelijke en maatschappelijke bijdragen op het gebied van deltatechnologie. Jaarlijkse prijs De speurwerkprijs wordt jaarlijks uitgereikt aan een persoon, groep of organisatie, die op een bepaald technisch wetenschappelijk gebied het beste speurwerk heeft uitgevoerd en heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van de technische wetenschappen. Elk jaar wordt de Speurwerkprijs uitgereikt op een ander gebied, dit jaar ging het om innovaties die op het gebied deltatechnologie leiden tot een veilige, schone en duurzame Delta. Bijdrage Barends Barends ontving de prijs, omdat hij zich meer dan 35 jaar geleden al realiseerde dat alleen technische kennisontwikkeling niet voldoende was. Juist de praktische toepasbaarheid in combinatie met ICT en het delen van deze kennis en ervaring, blijken maatschappelijk relevant. Zijn betrokkenheid bij het faciliteren van een duurzame inrichting van kwetsbare delta s, nationaal en internationaal, wordt nog eens geïllustreerd door het geven van de prestigieuze Terzaghi lecture in 2005, waarbij Barends de rol van de ingenieur in de moderne maatschappij belichtte en door het verschijnen van twee boeken van zijn hand in 2008: Introduction to Geo-Engineering en Bodemdaling langs de Nederlandse Kust. Barends heeft zijn carrière gewijd aan de ontwikkeling van deltatechnologie, het duurzaam inrichten van kwetsbare deltagebieden, in Nederland en in de wereld. En dat werk wordt steeds belangrijker. Delta s hebben wereldwijd een grote aantrekkingskracht op mensen: we 6 GEOtechniek januari 2009

9 Actueel wonen en werken er graag. Maar het water, de slappe grond en de bevolkings-concentratie hebben ook een keerzijde. In delta s heerst overstromingsgevaar, gebouwen en infrastructuur kunnen wegzakken, de bruikbare ruimte is schaars en bodem en grondwater kunnen worden vervuild. Daar komt bij dat aan de leef-, woon- en werkomgeving steeds hogere eisen worden gesteld en de voorspelde klimaatverandering zal de problemen alleen maar groter maken. Mensen als Barends, die voordurend werken aan nieuwe kennis die positief bijdraagt aan het leven in de Delta, zijn daarom zo belangrijk. Jury Het Koninklijk Instituut Van Ingenieurs, KIVI NIRIA, reikt sinds 1954 jaarlijks de Speurwerkprijs uit. De jury hanteert voor het selecteren van de winnaar criteria als de toepassingsgerichtheid van het speurwerk, de kwaliteit van (internationaal bekend) wetenschappelijk onderzoek en multidisciplinaire samenwerking. De jury bestond uit 8 personen, waaronder diverse hoogleraren en directeuren. Voorzitter van de jury is prof.dr.ir. Jacob Fokkema, Rector Magnificus TU Delft. Geo-Oscars uitgedeeld op Funderingsdag Op de Funderingsdag 2008 zijn voor de derde maal de Geo-Oscars uitgereikt. De Geo-Oscars worden uitgereikt voor publicaties die bijdragen aan de ontwikkeling van de geoengineering. De prijs kent drie categorieën: Wetenschappelijke publicaties, Geo-engineering voor een breed publiek, en Jong talent. Juryvoorzitter ir. Mandy Korff van Deltares, vice-voorzitter van Kivi-Niria Geotechniek, reikte de prijzen uit. In de categorie: wetenschappelijke publicaties waren de criteria: wetenschappelijk vernieuwend, maatschappelijke impact en helderheid van de presentatie. De winnaar van de Geo-Oscar 2008 in deze categorie was het artikel van prof. ir. Frits van Tol over schadegevallen bij bouwputten. Het artikel bekijkt de geo-engineering op een vernieuwende wijze nu eens niet vanuit de techniek maar vanuit de beschikbaarheid van kennis en de oorzaken van faalkosten. Breed publiek In de categorie: geo-engineering voor een breed publiek staan artikelen in landelijke (dag)bladen centraal. Criteria waren: een duidelijke uitleg voor een breed publiek, technisch correcte weergave en een positieve bijdrage aan het imago van het vakgebied. De Geo- Oscar is uitgereikt aan Joost Straver voor zijn artikel in Trouw over de Nederlandse Ingenieurs die in New Orleans aan het werk zijn na de orkaan Katrina. Straver geeft met het artikel weer wat de Nederlandse ingenieurs ter plaatse doen en welke waardering daar bij het brede publiek voor bestaat. Jong Talent Afstudeerders van universiteiten en hogescholen kwamen in aanmerking voor de Geo- Oscar voor 'Jong Talent'. In deze categorie is beoordeeld op originaliteit en creativiteit, helderheid in rapportage en begrip van de maatschappelijke relevantie van het onderzoek. De winnaars van deze Geo-Oscar waren Fransje Paagman en Femke Rambags. Zij zijn afgestudeerd aan de Universiteit van Utrecht op de manier waarop aardgas door de bodem migreert. Het onderzoek werd door de jury geroemd omdat het duo de complexe materie op een zeer volledige manier heeft onderzocht. Er is zowel numeriek als experimenteel een stevige basis gelegd door gebruik te maken van een supercomputer en modelproeven van gastransport. Concrete aanbevelingen worden gedaan om gasleidingen in Nederland op een veiligere manier aan te leggen. Nederlandse ondernemingen fuseren tot wereldwijd leidende producent van hei-apparatuur PVE-Dieseko en International Construction Equipment (ICE), twee leidende Nederlandse hei- en trilblokproducenten, hebben een fusie van hun activiteiten aangekondigd. Het besluit wordt ondersteund door zowel het management als de aandeelhouders van beide ondernemingen en is positief ontvangen door de medewerkers. De combinatie leidt tot een sterke en solide onderneming met een omzetniveau van circa 100 miljoen en een uitgebreid productassortiment in combinatie met een wereldwijd servicenetwerk. De fusie werd oktober jl. per direct geëffectueerd en de nieuwe onderneming gaat verder onder de naam ICE PVE. De individuele merknamen en de onderscheidende capaciteiten van beide ondernemingen blijven gehandhaafd. ICE PVE blijft opereren vanuit haar huidige productielocaties in Sliedrecht, Almere, Emmeloord en Singapore. De ondernemingen zijn gecombineerd in belangrijke mate complementair. Door het samenvoegen van de sterke Europese positie van PVE en de sterke groei van ICE buiten Europa, is de nieuwe onderneming goed gepositioneerd om haar klanten wereldwijd te kunnen bedienen met een compleet producten- en serviceaanbod. GEOtechniek januari

10 Actueel Proef Dijkdoorbraak geslaagd Op zaterdag 27 september jl. om uur is bij het Groningse Bellingwedde de proefdijk bezweken. In deze proefdijk zijn inspectietechnieken beproefd, die een betere voorspelling van het bezwijken van dijken mogelijk moeten maken. Daarvoor was het belangrijk dat de dijk bij Bellingwedde volgens een vooraf bepaald mechanisme zou bezwijken. Nadat op donderdag 25 september op het proefterrein van de Stichting IJkdijk werd begonnen met het verhogen van de waterstand achter de dijk, is de waterkering van zes meter hoog en honderd meter lang succesvol bezweken. De doorbraak is minutieus gevolgd via sensoren en camera s in en bij de dijk. De analyse van de gegevens gaat de komende tijd plaatsvinden. De proef kwam tot stand door een succesvolle samenwerking van de Stichting Ijkdijk met het RWS Innovatie Test Centrum en de deelnemende bedrijven. De dijk bezweek conform het draaiboek na het aanbrengen van waterdruk aan de buitenzijde van de dijk, het uitgraven van de teensloot en het aanbrengen van waterdruk in de zandkern van de dijk. De bijgevoegde foto's tonen de bezweken waterkering. Alle instrumenten van de diverse bedrijven waarmee het bezwijken van de waterkering is geobserveerd, hebben een schat aan gegevens verzameld. De analyse van deze gegevens zal nog geruime tijd nemen en zal helpen bij het opstellen van methoden om zwakke plekken in dijken eerder te kunnen detecteren. 8 GEOtechniek januari 2009

11 Actueel De Stichting IJkdijk heeft als doelstelling dijken sensortechnologie te ontwikkelen, te integreren en te valideren. Hiervoor worden grootschalige experimenten uitgevoerd. Het nu uitgevoerde macrostabiliteitsexperiment is het grootste experiment in zijn soort. De Stichting IJkdijk is opgericht door de partners Deltares, IDL, NOM, STOWA en TNO. Aan het macrostabiliteitsexperiment doen de volgende bedrijven mee: Alert Solutions, Intech, IBM, Ten Cate, Inventec, GTC Kappelmeyer, DikeSurvey, Koenders, Landustrie, Volker Wessels, HansjeBrinker, RPS BCC en IFCO. Het experiment wordt uitgevoerd in samenwerking met het Rijkswaterstaat Innovatie Test Centrum en wordt gesteund door Economische Zaken, het Samenwerkingsverband Noord Nederland, Staatsbosbeheer en Waterschap Hunze en Aa's. De IJkdijk is gelegen in een kleine polder ten zuiden van Nieuweschans in Groningen. Rijkswaterstaat, de uitvoeringsorganisatie van het ministerie van Verkeer en Waterstaat, werkt voor u aan droge voeten, voldoende en schoon water, vlot en veilig verkeer over weg en water en betrouwbare en bruikbare informatie. Het Rijkswaterstaat Innovatie Test Centrum beproefd vernieuwende en innovatieve technieken op het werkveld van Rijkswaterstaat. Foto's: André Koelewijn GEOtechniek januari

12 Actueel Boek Rapid Load Testing on Piles Dr.ir. Paul Hölscher en prof. ir. Frits van Tol hebben een boek samengesteld over de snelle paaltest. Deze testmethode voor het bepalen van de stijfheid en het draagvermogen van funderingspalen lijkt een aantrekkelijk alternatief voor de kostbare en tijdrovende statische testen. In 2007 organiseerden Hölscher en Van Tol een seminar waaraan toponderzoekers uit Japan, de VS en Europa deelnamen. In het eerste deel van het boek zijn de artikelen van deze onderzoekers gebundeld. Het tweede deel gaat in op het onderzoek van Delft Cluster naar snelle paaltesten en de experimenten in de GeoCentriguge van Deltares. Verder bevat het een analyse van alle beschikbare empirische data van snelle paaltesten. Het boek Rapid Load Testing on Piles is te bestellen bij Taylor & Francis/Balkema: product_detail.asp?sku=k00126&isbn= &parent_id=&pc. Of men kan contact opnemen met Paul Hölscher: CUR/ WINN Kennis- programma Klimaatdijk Sinds het voorjaar 2008 coördineert CUR Bouw & Infra het kennisprogramma Klimaatdijk. Het initiatief Klimaatdijk is ontstaan in het kennisinnovatieprogramma WINN van Rijkswaterstaat. Het kennisprogramma Klimaatdijk richt zich op het raakvlak dijken en ruimtelijke inrichting. Via het nieuwe dijkdenken wordt, met de te stellen veiligheidseisen als primaire randvoorwaarde, gestreefd naar nieuwe inrichtingsmogelijkheden, betere inpasbaarheid en multifunctionele gebruiksmogelijkheden. Het kennisprogramma bevindt zich in de aanloopfase heeft een looptijd van twee tot drie jaar. Een groot aantal partijen neemt deel aan het kennisplatform Klimaatdijk en verder verbreding met alle belanghebbende partijen wordt nagestreefd. Eind 2008 wordt de site operationeel en verschijnt tevens een nieuwe versie van het visiebeeldboek Klimaatdijk. CUR/Delft Cluster Commissie Monitoring Bouwputten hei-apparatuur Ongeveer twintig partijen nemen deel aan deze commissie en ontwikkelen gezamenlijk de richtlijn voor monitoring van bouwputten. De richtlijn geeft inzicht in alle beschikbare monitoring-technieken en hun toepassingsmogelijkheden en doet aanbevelingen over inpassing van monitoring in het bouwproces. De commissie is al ver gevorderd in haar activiteiten. Eind 2008 zal de richtlijn in concept gereed zijn. Via koppeling aan een aantal praktijkcases zal het concept begin volgend jaar getoetst worden en naar verwachting in het 2e kwartaal 2009 beschikbaar komen. Nadere info: of 10 GEOtechniek januari 2009

13 Technische commissies ISSMGE-TC1 Coastal Engineering and Dyke technology: activiteiten De International Society for Soil mechanics and Geotechnical Engineering heeft een Technische Commissie TC1 op het gebied van coastal engineering and dyke technology. Het voorzitterschap en secretariaat van deze commissie ligt in Nederlandse handen. In totaal participeren 14 landen in deze commissie. ISSMGE-TC1 hield zijn startvergadering in 2007 te Madrid tijdens de 14de Europese conferentie on Soil Mechnics and Geotechnical Engineering. In deze vergadering is de zogenaamde terms of reference (zie ook vastgesteld en is een nadere detaillering van de focus en activiteiten besproken. De gezamenlijke focus van deze TC ligt op: risicobeoordeling van langgerekte geotechnische constructies van grond (zoals dijken) met een nadruk op het effect van klimaatverandering en heterogeniteit van de ondergrond; meting en inspectietechnieken van deze constructies; geotechnische faalmechanismen (met een nadruk op erosie, overslag, piping, stabiliteit en het effect van vegetatie); bouwtechnieken (vooral op gebouwde gebieden) van deze constructies; landaanwinningen en havenuitbreidingen. In september 2008 heeft de TC een sessie georganiseerd op de 11th Baltic Sea conference (zie ook te Gdansk. Deze sessie had als thema de invloed van klimaatverandering op Kustwaterbouw en Dijktechnologie. TC1 bijdragen waren bijvoorbeeld: van overstromingsrisico naar duurzaam landgebruik, biologische versterking in situ van zand, Evaluatie van de dijken en constructies in New Orleans tengevolge van Orkaan Katrina, Geotechnisch beslissing ondersteunend systeem voor een duurzame erosiebestendige kust in zweden, Consolidatie op lange termijn van de klei in de Baai van Osaka en sterkte van klei tijdens golfoverslag. Via de contacten vanuit de TC zijn partijen uit de USA (USACE en RPI) betrokken in het IJkdijk project en vindt er met hen kennisuitwisseling plaats op het gebied van monitoring, faalmechanismen als stabiliteit en piping en reparatie technieken bij daadwerkelijk falen. Verder heeft TC1 de prijsvraag rondom de IJkdijkpredictie internationaal gesteund. In het IJkdijkproject is een dijk tot aan bezwijken belast en afgeschoven. Vooraf is er een internationale predictiecompetitie georganiseerd. TC1 zal de prijsuitreiking gaan verzorgen. TC1 steunt ook de internationale cursus understanding dyke safety De cursus zal jaarlijks worden ingepland. Meer informatie over deze cursus kan worden gevonden op Een aantal leden van de TC doceren in de cursus. TC1 is momenteel druk bezig met de volgende activiteiten: samenwerking van TC1 met TC39, geotechniek in rampenbestrijding. Gedacht wordt aan het organiseren van een gezamenlijk congres en een gezamenlijke publicatie; rapport over geotechniek en climate change op basis van de papers voor de Baltic Sea conference die gereed zal zijn voor de Alexandrie Conferentie; steunen van een initiatief om een internationale levee manual te maken; steunen van het initiatief om een internationale hydraulic fill manual te maken; organisatie van een workshop of sessie tijdens rondom dit rapport en thema de volgende internationale ISSMGE conferentie in Alexandrië 2009; opstellen van een werkplan voor TC1 voor de volgende 4 jaar, te presenteren tijdens de conferentie in Alexandrië. Zo fungeert de TC als een internationaal netwerk waarin we ons als Nederland profileren, kennis uit het buitenland halen, aangesloten zijn op wat er wereldwijd speelt en onze eigen kennisontwikkeling etaleren. En er wordt internationaal naar ons gekeken en verwezen want we blijken als Nederland BV op dit gebied behoorlijk voorop te lopen. Meindert Van voorzitter ISSMGE-TC1 Technische Commissies van de ISSMGE JTC = gemeenschappelijke commissie van de ISSMGE met de International Association for Engineering Geology and the Environment (IAEG) en de International Society for Rock Mechanics (ISRM) JTC 1 Landslides and Engineered Slopes JTC 2 Representation of Geo-Engineering Data JTC 3 Education and Training JTC 4 Professional Practice JTC 5 Sustainable Use of Underground Space JTC 6 Ancient Monuments/Historic Sites JTC 7 Soft Rocks and Indurated Soils TC = internationale technische commissie van de International Society for Soil Mechanics and Geotechnical Engineering (ISSMGE) TC 1 Coastal Engineering and Dyke Technology TC 2 Physical Modelling in Geotechnics TC 3 Geotechnics of Pavements TC 4 Earthquake Geotechnical Engineering and Associated Problems TC 5 Environmental Geotechnics TC 6 Unsaturated Soil TC 8 Frost Geotechnics TC 16 Ground Property Characterization from In-Situ Tests TC 17 Ground Improvement TC 18 Deep Foundations TC 23 Limit State Design in Geotechnical Engineering TC 28 Underground Construction in Soft Ground TC 29 Laboratory Stress Strain Strength Testing of Geomaterials TC 32 Engineering Practice of Risk Assessment and Management TC 33 Geotechnics of Soil Erosion TC 34 Prediction and Simulation Methods in Geomechanics TC 35 Geo-Mechanics from Micro to Macro TC 36 Foundation Engineering in Difficult Soft Soil Conditions TC 37 Interactive Geotechnical Design TC 38 Soil-Structure Interaction TC 39 Geotechnical Engineering for Coastal Disaster Mitigation and Rehabilitation TC 40 Forensic Geotechnical Engineering TC 41 Geotechnical Infrastructure for Mega Cities and New Capitals ERTC = Europese regionale technische commissie ERTC 3 Piles ERTC 7 Numerical Methods in Geotechnical Engineering ERTC 10 Evaluation Committee for the Application of EC 7 ERTC 12 Evaluation Committee for the Application of EC 8 GEOtechniek januari

14 Afdeling Geotechniek KIVI NIRIA En weer ging het mis aan de Vijzelgracht Bovenstaande tekst is de kop van Hoe moeten wij deze boodschap nu De buitenlandse experts zullen ting niet interessant, (te) vanzelf- een uitgebreid artikel in NRC.Next, duiden? Ten eerste neem ik aan dat ongetwijfeld bevestigen wat velen sprekend of niet passend in de 15 september jl. De ondertitel van de citaten juist zijn, dat mag je van al eerder gevonden hebben: opbouw en van het artikel. De het artikel luidt: Onduidelijkheid een krant als de NRC verwachten. de uitdagende omstandigheden, meeste lezers zijn, net als ikzelf, over oorzaak verzakkingen. De We kunnen er dus vanuit gaan dat het belang van ervaring en het niet betrokken bij het project. oneliner die het artikel ten slotte het Gemeentebestuur van Amster- doen van (praktijk-) proeven, het Toch heb ik een zekere interesse mag illustreren is: Onze bouwtech- dam bewust naar buiten treedt met benoemen van aanwezige risico s naar de inzet van buitenlandse niek wordt wereldwijd toegepast. de mededeling dat er een beroep en de verklaring dat risico s nooit experts. Als Afdeling voor De niet-ingewijden in het project gedaan wordt op 1) experts van 2) helemaal uit te sluiten zijn. Geotechniek van KIvI Niria streven Noord-Zuidlijn in Amsterdam zou- met een niet-nederlandse achter- Benieuwder ben ik naar de nuances wij naar een continue verdieping den verschillende conclusies kun- grond. Individueel zijn beiden die gekozen gaan worden. Hoe en verbreding in ons vakgebied. nen trekken: De Vijzelgracht, daat natuurlijk volop ingeschakeld, kijkt men aan tegen de interactie gaat nogal eens wat mis! Of: Hoe zowel de experts (vanuit de weten- tussen ontwerp en uitvoering? De We mogen dan ook hopen en ontstaan verzakkingen eigenlijk? schap en adviesbureaus, als de omgang met gesignaleerde afwij- verwachten dat de kennis die En nog intrigerender: Er is kenne- buitenlanders (vanuit de bouw- kingen in zowel de ondergrond als mogelijkerwijs wordt toegevoegd lijk een bouwtechniek (ontwikkeld) ondernemingen). De woordkeuze in het bouwproces? En bijzonder ons verder zal verrijken. Na meer die wereldwijd navolging vindt. van de wethouder verwijst echter interessant vanuit een meer maat- dan 15 jaar investeren in dit project Lezers van de krant krijgen genoeg naar een combinatie van beiden: schappelijke context: Hoe beoor- tot nu toe, is er getuige het kran- verleidingen om er eens goed voor buitenlandse experts. deelt men de interactie tussen tenbericht in ieder geval nog meer te gaan zitten. Beroepshalve is het technisch uitvoerders en bestuurlij- ruimte voor verdieping en/of sowieso interessant hoe ons vak in Ik hoop en verwacht meer van ke uitvoerders? verbreding. de krant komt, dus lezen van het dit traject te gaan vernemen in de artikel was en is aan te raden. toekomst. In mijn ervaringen met Echter, dat weten we nu nog niet. De geïnteresseerde lezer van de buitenlandse experts in de geo- Sterker nog: de krant vertelt ons krant zal niet anders concluderen Maar dan, een dag later, dezelfde techniek valt het mij telkens weer alleen dat er buitenlandse experts dan dat ons vak in ieder geval nog krant. Ook komt er een onderzoek, op hoe universeel ons vakgebied is. worden ingeschakeld. De toelich- wel wat ruimte voor verbetering waarbij buitenlandse experts wor- Overeenstemming over materiaal- ting daarop is niet gevraagd of kent. den ingeschakeld. Dat heeft wet- gedrag is snel gevonden, net als niet weergegeven. Als deze niet houder Tjeerd Herrema (Volkshuis- gedeelde inzichten over spannin- gevraagd is, dan is de verklaring vesting, PvdA) gisteren laten gen en vervormingen en de snel- van de bestuurder door de journa- weten. heid van die verandering daarin. list ervaren als een te verwachten Weliswaar streven we continu naar en voor de hand liggend verloop verbetering van bestaande model- van zaken (da s logisch, zei de voet- len en methoden, maar welke balmeester). Als de toelichting beroepsgroep dat nou niet? simpelweg niet is weergegeven dan kan dat ook om meerdere redenen zijn: De journalist vond de toelich- 12 GEOtechniek januari 2009

15 KIVI NIRIA is dé Nederlandse beroepsvereniging van en voor ingenieurs, opgeleid aan universiteiten en hogescholen, en vormt een hoogwaardig technisch kennis- en kennissennetwerk. Hiermee maakt KIVI NIRIA, het Koninklijk Instituut Van Ingenieurs, het belang van techniek zichtbaar in onze samenleving en ondersteunt ingenieurs bij het uitoefenen van hun belangrijke taak. Ingenieurs staan aan de basis van innovatie, doordat zij hun technische kennis weten toe te passen ten behoeve van ontwikkeling in de maatschappij. atschappij. Waarom een Afdeling Geotechniek? Geotechniek volgens Van Dale: de toegepaste wetenschap, die zich bezighoudt met het gedrag van grond en rots, ten behoeve van het ontwerpen en uitvoeren van grond- en kunstwerken Dit klinkt erg abstract, maar in de praktijk zijn er maar weinig ingenieurs die niet met geotechniek te maken krijgen. Denk maar eens aan de fundering van een weg of gebouw, het aanbrengen van waterdichte schermen bij een bodemsanering of het verplaatsen van grond bij het baggeren of boren van een tunnel. Daarom dus een Afdeling Geotechniek. Aanmelden of meer informatie over KIVI NIRIA Geotechniek? Meer informatie over de Afdeling Geotechniek kunt u vinden op of bij Marty Herrmann, KIVI NIRIA Kamer TU Eindhoven, Tel (ma t/m vrij uur), kiviniria@tue.nl Meer informatie over KIVI NIRIA: Netwerk en Communicatie De Afdeling Geotechniek vormt een netwerk van mensen werkzaam op het vakgebied, mensen die het vak studeren en andere geïnteresseerden. Dit netwerk strekt zich uit over de grenzen van ons land en uit zich in nauwe samenwerking met soortgelijke verenigingen binnen Europa. Jaarlijks organiseert de afdeling tal van activiteiten, waarvan een aantal op Europees niveau in samenwerking met anderen. KIVI NIRIA Geotechniek is tevens founding partner van Geonet, het onafhankelijk platform voor interactief geotechnisch Nederland ( Alle leden van KIVI NIRIA Geotechniek kunnen zich gratis abonneren op het vakblad Geotechniek. Geotechniek is een informatief/promotioneel onafhankelijk vakblad dat beoogt kennis en ervaring uit te wisselen, inzicht te bevorderen en belangstelling voor het gehele geotechnisch vakgebied te kweken. Het vakblad verschijnt vier maal per jaar (excl. specials). Activiteiten De Afdeling Geotechiek geeft steun aan wetenschappelijk onderzoek en helpt mee aan de ontwikkeling van diverse cursussen op het vakgebied. Daarnaast organiseert de afdeling de Funderingsdag en de Geotechniekdag en vele excursies, lezingen en symposia. Ook voor jonge leden is de afdeling actief. Zo levert zij een bijdrage aan de Young Geotechnical Engineers Conference en er is een speciale afstudeerdersmiddag.

16

17 Ingezonden Standaard parametersets betekent niet het einde van modelparameterbepaling Dr.ir. D.A. Kort NGI, Noorwegen Een reactie op Einde van modelparameterbepaling nabij? (Ronald Brinkgreve, Geotechniek, Juli 2008) gebaseerd worden op kwalitatief hoogwaardig grondonderzoek. Monsterkwaliteit en de kwaliteit van de labproeven mag hier geen discussiepunt zijn en moet dus goed georganiseerd zijn en volledig openbaar en toegankelijk. Figuur 1 onderstreept het belang van hoogwaardig grondonderzoek: Wie zijn modelparameters baseert op de inferieure kwaliteit van het 54 mm monster in plaats van op de hoge kwaliteit van het blokmonster, komt bedrogen uit. aanvullende grondonderzoek kan dan zijn dat de modelparameters van de standaard dataset enigszins gewijzigd moeten worden. Dit levert twee voordelen op: 1. Meer informatie kan uit het grondonderzoek worden gehaald; 2. De gebruiker wordt aangemoedigd de standaard datasets aan het grondonderzoek te verifieren en eventueel aan te passen. Hiermee blijven de modelparameters in het zicht van de gebruiker. In zijn inbreng Einde van modelparameterbepaling nabij? stelt dr. Brinkgreve voor om een 25-tal standaard datasets samen te stellen voor geclassificeerde grondsoorten op basis van zeer geavanceerde modellen die dicht in de buurt van het werkelijke grondgedrag komen. Het idee van dr. Brinkgreve om een x-aantal standaard datasets samen te stellen, ondersteun ik maar ik vind wel dat: 1. Deze datasets gebaseerd moeten zijn op hoogwaardig grondonderzoek en 2. In de dagelijkse praktijk de datasets moeten worden aangepast aan het grondonderzoek van de bouwlocatie. Hoogwaardig grondonderzoek Het aanbieden van een algemene standaard dataset alleen heeft m.i. als negatief gevolg dat de modelparameters uit het zicht van de gebruiker worden weggenomen. Als je daarvoor kiest, moet je op z n minst een kwalitatief hoogwaardige parameterset kunnen aanbieden die betrouwbaar voor is meerdere locaties en precies datgene doet wat de gebruiker ervan mag verwachen. Dit vereist dat deze datasets Om tot verantwoorde algemene parametersets te komen, stel ik voor om een aantal test sites (in binnen- en buitenland) op te zetten die de verschillende grondsoorten afdekken. Deze test sites moeten dan een groot aantal jaren (laten we zeggen minimaal 50 jaar) toegankelijk blijven voor onderzoekers uit binnen- en buitenland zodat zij bij behoefte hun eigen methodes op deze sites kunnen ijken, of aanvullend grondonderzoek kunnen doen als ze met een belastingssituatie te maken hebt die onvoldoende door de database wordt gedekt. Tegenwoordig zijn veel van deze sites projectgericht, slecht toegankelijk, en gaan helaas verloren als het project is afgerond. Grondonderzoek op bouwlocatie Wanneer op bovenstaande wijze de 25-tal standaard datasets zijn bepaald, betekent dit m.i. niet het einde van grondonderzoek. Standaard parametersets kunnen immers nooit de grond ter plaatse beschrijven, dus is er altijd aanvullend grondonderzoek op de bouwlocatie nodig. Wel kan de hoeveelheid grondonderzoek kan worden gereduceerd omdat je gebruik kunt maken van de ervaring van de hoogwaardige standaard dataset. Het aanvullende grondonderzoek kan dus gerichter en kleinschaliger zijn en dus ook goedkoper dan het grondonderzoek dat nodig is om zo n ingewikkelde dataset samen te stellen zonder de voorkennis van de standaard dataset. De uitkomst van dit Wat mij betreft is het begin van geavanceerde modelparameterbepaling. Referentie K. Karlsrud, T. Lunne, D.A. Kort and S. Strandvik. (2005). CPT correlations for clays. XVI ICSMGE, Osaka. pp Rotterdam: Millpress. Figuur1 Invloed van monstername op de kwaliteit van de grondparameters (Karlsrud et al., 2004) GEOtechniek januari

18 Normen & waarden Eurocode 8 is ook voor Nederland van belang Deze rubriek besteedt aandacht aan de nationale en internationale normontwikkeling. In deze bijdrage wordt de betekenis van Eurocode 8 Ontwerp en berekening van aardbevingsbestendige constructies toegelicht. Deze rubriek verschijnt onder verantwoordelijkheid van de redactie van Geotechniek en komt tot stand met medewerking van de leden van de normcommissies. Inleiding In 2004 heeft NEN ingestemd met de inhoud van de delen 1 t/m 6 van Eurocode 8 Ontwerp en berekening van aardbevingsbestendige constructies. Over de inhoud van deze Eurocode is destijds in de betrokken normcommissies weinig discussie gevoerd. Het onderwerp leeft niet in Nederland en voor zo ver thans valt te overzien, zal er in Nederland geen wettelijke plicht komen om Eurocode 8 voor het ontwerpen van constructies te gebruiken. Dat is vreemd, omdat: met een eenvoudige analyse in het verleden is aangetoond dat de gedachte dat de windbelasting altijd groter is dan de aardbevingsbelasting niet opgaat. Aardbevingen kunnen in Nederland wel degelijk van belang zijn; in Zuid-Limburg voor het ontwerpen van constructies geen gebruik behoeft te worden gemaakt van Eurocode 8, terwijl dat in de direct aangrenzende landen om verzekeringstechnische redenen (België) of vanwege wettelijke regels (Duitsland) wel gebeurt; kleine aardbevingen als gevolg van gaswinning vooral in Noord-Nederland regelmatig voorkomen. Indien Eurocode 8 in dat geval wordt gebruikt voor het ontwerpen van onstructies, dan leidt dit naar de mening van deskundigen bij een eenvoudige constructieve analyse tot een niet-passend ontwerp. Er is daarom behoefte aan aanvullende bepalingen die zijn toegesneden op de Nederlandse situatie. Dit zou kunnen in de vorm van een nationale bijlage bij Eurocode 8. Scope van Eurocode 8 De scope van Eurocode 8 beperkt zich tot het, in het geval van een aardbeving, beschermen van mensenlevens, beperken van schade en het operationeel houden van constructies die van belang zijn voor de bescherming van de burgers. Bijzondere constructies, zoals kerncentrales, offshore constructies, LNG-terminals en grote stuwdammen vallen buiten de scope van Eurocode 8. Eurocode 8 bevat voorts alleen bepalingen die complementair zijn aan die in de andere Eurocodes. Het Internationaal Atoomgenootschap verplicht overigens de lidstaten om bij het ontwerp van nucleaire installaties rekening te houden met het optreden van aardbevingen. In feite sluit de scope van Eurocode 8 goed aan bij de indeling in geotechnische categorieën die de Nederlandse geotechnische normen al jarenlang hanteren: de normen zijn specifiek geschreven voor Geotechnische Categorie 2. Voor Geotechnische Categorie 3 gelden in veel gevallen aanvullende eisen die door de opdrachtgever worden geformuleerd. Eurocode 8 kan dan ook worden gezien als een minimum pakket aan eisen die ook voor bijzondere constructies gelden. Eurocode 8 kent zes delen: 1. Algemene regels, seismische belastingen en regels voor gebouwen 2. Bruggen 3. Beoordeling en vernieuwing van gebouwen 4. Silo s, opslagtanks en pijpleidingen 5. Funderingen, grondkerende constructies en geotechnische aspecten 6. Torens, masten en schoorstenen Voor het vakgebied geotechniek zijn vooral de delen 1 en 5 van belang. In de geotechniek is de relatie tussen een aardbeving en de mogelijkheid van het veroorzaken van zettingsvloeiingen een belangrijk onderwerp. Zettingsvloeiingen komen vooral in zuidwest-nederland regelmatig voor en de thans gebruikte ontwerpregels blijken in de praktijk nog wel eens tekort te schieten. Kennis over aardbevingen Er zijn de laatste jaren steeds meer Nederlandse ingenieursbureaus actief in het buitenland. Daar wordt bij het ontwerp van constructies wel rekening gehouden met aardbevingsbelastingen. Veel Nederlandse ingenieursbureaus zijn daarom bezig kennis op te bouwen over de problematiek van aardbevingen bij het bouwproces. Over aardbevingen is in Nederland veel kennis. De website van het KNMI ( bevat veel informatie over Seismologie in het algemeen, maar ook specifiek voor de Nederlandse situatie. Zo is er bijvoorbeeld een kaartje te vinden met de verschillende seismische zones in Nederland, zie figuur 1. In deze kaart is Nederland verdeeld in de zones A t/m D. De horizontale piek-grondversnellingen voor de zones A, B, C en D zijn respectievelijk 0,01g; 0,022g; 0,05g en 0,1g. Het KNMI maakt onderscheid tussen tektonische en geïnduceerde aardbevingen. Tektonische aardbevingen hebben te maken met de natuurlijke bewegingen van de aardkorst, terwijl geïnduceerde aardbevingen het gevolg zijn van het ingrijpen van de mens, zoals het winnen van gas. De geïnduceerde aardbevingen in Nederland worden gekenmerkt door een beperkte magnitude (1 tot 4 op de schaal van Richter). Het epicentrum bevindt zich relatief ondiep, zo n 2 tot 4 km onder het aardoppervlak. De aardbeving bestaat meestal uit een kortdurende klap. De tot nu toe grootste tektonische aardbeving in Nederland vond op 13 april 1992 plaats bij Roermond (5.8 op de schaal van Richter). Het epicentrum bevond zich op zo n 15 km diepte. Tektonische aardbevingen hebben A B C D ,0 6,5 6,0 5,5 5,0 4,5 Seismische zones in Nederland, 16 GEOtechniek januari 2009

19 normen & waarden een duidelijk ander belastingspectrum dan geïnduceerde aardbevingen en het epicentrum bevindt zich dieper in de aardkorst. Voor geotechnische constructies valt in het geval van tektonische aardbevingen met Eurocode 8 goed te werken. Zonder meer het rekenmodel van Eurocode 8 toepassen op geïnduceerde aardbevingen leidt door het afwijkende belastingspectrum tot overgedimensioneerde constructies. Vanuit de geotechniek is er vooral behoefte aan: het locatie afhankelijk kunnen vaststellen van de in rekening te brengen horizontale piekversnellingen in de grond als gevolg van tektonische aardbevingen; het specifiek voor de Nederlandse situatie vaststellen van de manier waarop Eurocode 8 wordt toegepast in het geval van geïnduceerde aardbevingen; gegevens over de in rekening te brengen magnitude in plaats van responsspectra. Actieplan De normcommissie Geotechniek algemeen en funderingstechniek is bezig de discussie over het toepassen van Eurocode 8 in Nederland op gang te brengen en heeft daartoe de volgende voorstellen geformuleerd: Breng op korte termijn de vertaling van deel 1 van Eurocode 8 in het Nederlands uit (er is al een volledige concept-tekst) en zorg dat ook de andere delen van Eurocode 8 worden vertaald in het Nederlands. Dit zal de toegankelijkheid en het gebruik ten goede komen. Stel een nationale bijlage bij Eurocode 8 op met daarin een kaartje met de verschillende seismische zones in Nederland (eventueel de seismische zone per gemeente vaststellen). Stem de seismische zones af met die in België en Duitsland. Maak aanvullende bepalingen voor het geotechnisch ontwerp voor typisch Nederlandse problemen, zoals de kleine aardbevingen in Noord-Nederland. Voor het bepalen van responsspectra voor dit type aardbevingen is nader onderzoek nodig. Stel een communicatieplan op om het gebruik van Eurocode 8 in Nederland te bevorderen. Het presenteren van voorbeeldberekeningen wordt daarbij als zinvol gezien. De voorgestelde acties zouden er toe kunnen leiden dat voor de hoogste veiligheidsklasse in (delen van) de provincies Brabant en Limburg aardbevingsberekeningen vereist zijn en dat in andere delen van het land (Zeeland, Utrecht en de noordelijke provincies) kan worden gevraagd na te gaan of een aardbevingsberekening in het kader van een risicoanalyse wellicht zinvol zou kunnen zijn. agenda 2009 = Organisatie Beurzen / Congressen 17th International Conference on Soil Mechanics and Geotechnical Engineering 5-9 oktober 2009 Alexandrië, Egypte 9th International Conference on Geosynthetics (IX ICG) maart 2010 Brazilie INFRATECH januari 2009 Ahoy Rotterdam Dag van het ondergronds bouwen 29 januari 2009 COB Informatie en aanmelding Betonvereniging (0) COB (0) CROW (0) CUR (0) Cursussen 2009 Delft GeoAcademy (0) Deltares (0) Elsevier Opleidingen (0) KIVI NIRIA (0) KOAC-NPC (0) Eurocode 0 + 1: grondslagen en belastingen 14 januari 2009 PAO Basiscursus Damwanden ontwerpen met MSheet volgens CUR januari 2009 Delft GeoAcademy Cursus Computational geotechnics 26 januari 2009 PAO Gevorderden cursus Damwanden ontwerpen met MSheet 3 februari 2009 Delft GeoAcademy Cursus Damwandenconstructies en bouwputten 5 februari 2009 PAO NGO (0) NSTT (0) PAO (0) PLAXIS (0) TI-KVIV (0) Cursus Paalfunderingen voor civiele constructies 10 maart 2009 Delft Geoacademy Cursus Grondwateroverlast en -onderlast in de bebouwde omgeving 19 maart 2009 Delft Geoacademy International course for Experienced Plaxis users 23 maart 2009 Plaxis Paalfunderingen ontwerpen en toetsen volgens NEN en CUR met MFoundation 24 maart 2009 Delft GeoAcademy Horizontal Directional Drilling using MDrill 30 maart 2009 Delft GeoAcademy Cursus Eurocode 7: Geotechniek 16 april 2009 PAO Studiedag Bouwputten in de stad 14 januari 2009 TUDELFT, CiTG Lezingenmiddag KIVI NIRIA, Afdelingen Bouw- en Waterbouwkunde en Geotechniek GEOtechniek januari

20