Stekerbaar installeren

Transcriptie

1 Stekerbaar installeren volgens de NEN 1010 en de NPR 5310 deel 521

2 Stekerbaar installeren volgens de NEN 1010 en de NPR 5310 deel 521 Tekst Nico Kluwen* Beeld Hemmink Stekerbaar installeren is sinds 1995 in Nederland een begrip. Inmiddels zijn er diverse toepassingsmogelijkheden. Grote kans dat uw elektrische installatie thuis nog conventioneel is uitgevoerd. Dat wil zeggen dat alle bedrading netjes is weggewerkt in vast aangebrachte buizen en de verbindingen in lasdozen met lasdoppen zijn uitgevoerd. Deze degelijke installaties kunnen tientallen jaren mee, maar zijn niet bepaald flexibel. En juist naar flexibiliteit komt steeds meer vraag van particulieren en andere gebouweigenaren. Bij bestaande installaties komt al snel de haalbaarheid in het geding want flexibilisering kan een flinke investering inhouden. Een cruciaal onderdeel is dan een goed elektrotechnisch advies en ontwerp. Bij nieuwbouwinstallaties is wellicht een betere haalbaarheid te bewerkstelligen. Wat houdt stekerbaar installeren in? Elektrische installaties kunnen flexibel worden uitgevoerd. Hierbij wordt afgeweken van de traditionele aanleg door middel van buizen met draden, lasdozen en vaste lasverbindingen. Hiervoor in de plaats komen flexibele leidingen die met stekerverbindingen worden gekoppeld. Dat geldt zowel voor de licht- en kracht-installatie als voor de zwakstroominstallaties ten behoeve van de besturing van de elektrische installatie. Het voordeel is dat er eigenlijk met een gering aantal componenten een elektrische installatie is aan te leggen. Uiteraard moet ook dit soort installaties voldoen aan de installatiebepalingen. Dus zijn diverse aandachtspunten bij de aanleg van de flexibele installatie van belang. Gebouweigenaren vragen steeds vaker om een flexibele installatie. *lng. N.J. (Nico) Kluwen is manager bij EFPC -European Fire Protection Consultants. Hij is betrokken bij onderzoeken naar brandbeveiliging en de daaruit voortvloeiende werkzaamheden, zoals het adviseren van bedrijven en het geven van cursussen en opleidingen. Nico Kluwen is ATEX 137-specialist en ook thuis in andere veiligheidsbepalingen zoals de NEN 1010 en de NEN Hij schreef verschillende boeken, waaronder 'Handleiding ATEX en Handleiding NEN 3140 Bedrijfsvoering elektrische installaties'. Daarnaast heeft hij de opleiding Gerechtelijk Deskundige gevolgd aan de Universiteit Leiden waardoor hij voor Rechtbanken of Gerechtshoven als Gerechtelijk Deskundige kan optreden. Stekerbaar installeren 2

3 Vaste of tijdelijke installatie? De eerste te raadplegen bron is uiteraard de NEN 1010, met de veiligheidsbepalingen voor laagspanningsinstallaties. De eerste vraag is of stekerbaar installeren valt onder een tijdelijke installatie of een vast opgestelde installatie. In de NEN 1010 is een rubriek (740) opgenomen speciaal voor tijdelijke installaties. In deze rubriek worden de minimumeisen voor elektrische installaties gespecificeerd voor een veilig ontwerp, een veilige installatie en werking van tijdelijk geïnstalleerde verrijdbare of verplaatsbare elektrische machines en constructies die elektrisch materieel bevatten. De machines en constructies zijn bedoeld om herhaaldelijk en tijdelijk, zonder verlies van veiligheid, op kermissen, in attractieparken, in circussen of op vergelijkbare plaatsen te worden geïnstalleerd. Hieruit blijkt dat een stekerbare installatie dus niet een tijdelijke installatie betreft en valt onder vast opgestelde installaties. Tevens zijn in de norm specifieke bepalingen opgenomen met betrekking tot de aanleg van een stekerbare installatie. Doorsnede buigzame componenten Een vast opgestelde stekerbare installatie bestaat uit buigzame componenten. Hiervoor gelden de eisen van de NEN 1010 voor vaste installaties. Zo zal de leidingdoorsnede volgens bepaling een minimale kerndoorsnede moeten hebben van 1,5 mm2. Voor de aansluiting van een enkel toestel geldt een minimale kerndoorsnede van 0,75 mm2. Een leiding met een kerndoorsnede van 0,75 mm2 kan alleen worden gebruikt voor het aansluiten van één enkele verlichtingsarmatuur. Vanaf die armatuur mag niet worden doorgelust naar een volgende armatuur. Voor het bepalen van de benodigde kerndoorsnede moeten we uitgaan van de waarde en het type beveiliging van de leiding. Hierbij bestaat de keuze uit 16 A gg-smeltpatronen of 16 A installatieautomaten. Bij gebruik van 16 A gg-smeltpatronen moet de Iz, volgens tabel C.53-1 van NEN 1010, groter of gelijk zijn aan 17,7 A. (Voor de tabel verwijzen wij naar de norm.) In tabel E.52-1 van NEN 1010 is de toelaatbare stroom voor buigzame leidingen aangegeven. In deze tabel is uitgegaan van een hoogst toelaatbare temperatuur van 60 C voor rubber en 70 C voor PVC. Deze temperatuurwaarden gelden voor leidingen die veelvuldig in de hand worden gehouden. Omdat dit voor de buigzame leidingen van een vaste installatie niet aan de orde is, mag, afhankelijk van de gekozen installatiemethode, gebruik worden gemaakt van de belastingstabellen A.52-3 en A Isolatiemateriaal Hoogst toelaatbare temperatuur Normaal bedrijf Rubber 60 C 150 C Polyvinylchloride (PVC) 70 C 160 C Butylrubber (BuR) 85 C 220 C Etheenpropeenrubber (EPR) 90 C 250 C Vernet Polyetheen (XLPE) 90 C 250 C Gedrenkt papier (GPLK) 50 C 170 C Kortsluiting Maximale temperaturen van isolatiemateriaal: tabel E.52-1 van NEN 1010 Stekerbaar installeren 3

4 Wanneer gekozen is voor installatiemethode 28 dan geldt de basisinstallatiemethode B1 of B2, afhankelijk van de aanleg van één of meerdere leidingen bij elkaar. In de stroombelastingstabel A.52-3 wordt voor een 1,5 mm2 leiding een maximaal toelaatbare belasting aangegeven van 17,5 A resp. 16,5 A bij een omgevingstemperatuur van 30 C in lucht. Deze waarden zijn lager dan de vereiste 17,7 A voor 16 A gg-smeltpatronen. Dat wil dus zeggen dat bij de toepassing van deze smeltpatronen een minimale doorsnede van 2,5 mm2 vereist is. Bij toepassing van 16 A installatieautomaten zou de toepassing van 1,5 mm2 bij een enkel gelegde leiding en een omgevingstemperatuur van 30 C nog toelaatbaar zijn. Men dient echter rekening te houden met een hogere omgevingstemperatuur boven een verlaagd plafond van meer dan 30 C. In tabel A is voor een omgevingstemperatuur van bijvoorbeeld 40 C een correctiefactor aangegeven van 0,87. Dit betekent dus een maximale toelaatbare stroom van 17,5 x 0,87 = 15,2 A respectievelijk 16,5 x 0,87 = 14,4A. Dus lager dan de minimaal vereiste 16A. Dat betekent dat ook bij het toepassen van 16 A installatieautomaten gekozen moet worden voor leidingen met een kerndoorsnede van 2,5 mm2. Voor de maximale lengte moeten, net als bij het gebruik van draad in buis of kabel, de tabellen A.53-2 of A.53.4 worden geraadpleegd. Voor een 2,5 mm2 - leiding, beveiligd met een 16 A gg-smeltpatroon, geldt een maximale lengte van 88 meter. Bij toepassing van een 16 A installatieautomaat type B geldt de maximale lengte van 122 meter. NPR 5310 deel 521 (voorheen blad 63) Behalve de NEN 1010 geeft ook de daaraan gekoppelde praktijkrichtlijn NPR 5310 veel informatie over het toepassen van stekerbare verbindingen. Voorheen werd dit onderwerp behandeld in blad 63 van de NPR 5310, maar deze is vervallen met de komst van deel 521 in de NPR 5310 van Dit blad gaat over flexibel installeren, het gebruik van buigzame leidingen en stekerverbindingen voor vaste aanleg. Er wordt een methode gepresenteerd waarmee kan worden bepaald of een buigzame leiding voor vaste aanleg toelaatbaar is. Ook wordt ingegaan op buigzame leidingen en stekerverbindingen. Een eis vanuit de NEN 1010 is dat een type verbinding een blijvend betrouwbaar contact moet verzekeren. Dit sluit het gebruik van andere type verbindingen dan stekerverbindingen dus niet uit. Deel 521 vermeldt welke de toegelaten stekerverbindingen zijn. Zo moeten contactdozen en contactstoppen voldoen aan NEN In deze norm zijn onder andere de eisen vastgelegd omtrent de afmetingen en bijvoorbeeld de contactdruk. Overeenstemming met deze norm betekent een waarborging van een blijvend betrouwbaar contact. Installatieconnectoren Installatieconnectoren dienen te voldoen aan de NEN-EN-IEC Hierin worden echter geen afmetingen vastgelegd waaraan de stekker en de contrastekker moeten voldoen. Wel wordt bijvoorbeeld ingegaan op de markering van de installatieconnectoren, de voorschriften met betrekking tot trekontlasting en op de gevaren van compatibiliteit. De producent moet namelijk waarschuwen dat het voldoen aan de NEN-EN-IEC niet automatisch gevaarlijke compatibiliteit Stekerbaar installeren 4

5 tussen verschillende fabricaten van installatieconnectoren voorkomt. Dit komt ook ter sprake in deel 521 van de NPR Indien stekker en contrastekker van een verschillend fabricaat zijn, ondanks dat het een gelijk systeem is, en voldoen stekker en contrastekker aan dezelfde productnorm, dan betekent dat niet automatisch dat de verbinding ook voldoet aan de productnorm. Het beste is de documentatie van de fabrikanten te raadplegen om vast te stellen of de verbinding voldoet aan de eisen zoals gesteld in NEN-EN-IEC Veelal zal de fabrikant hieromtrent een advies in de documen-tatie van het product opnemen. Verder wordt in de NEN-EN-IEC aangegeven dat installatieconnectoren onderling moeten zijn voorzien van een vergrendeling die automatisch vastklikt bij de verbinding van de connectoren. Gebeurt dat niet, dan is plaatsing van een bijkomende kap of vergrendeling nodig. Dit betekent dus dat de installateur moet toezien op het gebruik van bijkomende vergrendelingen, zelfs als deze niet op de connector zelf aanwezig is. Stekerbaar installeren is sinds 1995 in Nederland een begrip. Inmiddels zijn er diverse toepassingsmogelijkheden. NPR 5310 deel 522 (voorheen blad 48) Bij de installatie van leidingen behoort rekening te worden gehouden met de uitwendige invloeden (rubriek 522 van NEN 1010:2015), waaronder de mechanische belasting van de leiding (522.8 van NEN 1010:2015). Eén van de aspecten waarmee rekening behoort te worden gehouden is de invloed van het eigen gewicht van de leiding. Volgens van NEN 1010:2015 moeten leidingen die niet over de gehele lengte worden ondersteund, met daarvoor geschikte hulpmiddelen op passende afstanden deugdelijk worden ondersteund, zodat zij niet door hun eigen gewicht worden beschadigd. Scherpe randen Men dient rekening te houden met de lagere mechanische sterkte van sommige buigzame leidingen en moet voorkomen dat deze kabel kan beschadigen, bijvoorbeeld aan scherpe randen. Praktijkvoorbeeld: als de huid kan worden beschadigd aan een rand zou ook een buigzame leiding kunnen beschadigen. De meeste plafonds hebben tegenwoordig echter afgeronde profielen die de leiding niet zullen beschadigen. Stekerbaar installeren 5

6 Verticaal hangende buigzame leidingen De NEN-EN-IEC Elektrische leidingen - Leidraad voor de toepassing van elektrische leidingen met een nominale spanning van ten hoogste 450/750 V (U0/U) - Deel 2: Richtlijnen voor de in EN opgenomen leidingtypen. Deze norm geeft aan dat de lengte van verticaal vrij hangende buigzame leidingen zonder bevestiging maximaal vijf meter mag zijn. Wil men hiervan afwijken dan zal men moeten berekenen dat de leidingen en connectoren hiertegen bestand zijn. Een vast opgestelde stekerbare installatie bestaat uit buigzame componenten. Maximale lengte verticaal hangende leiding De maximale lengte wordt dus beperkt door de meest kritische factor, soms de kabel, soms de vergrendeling. Het kabelgewicht + dynamische krachten mogen deze waarde dus niet overschrijden. Nu betreft het hier een statische waarde dus het is verstandig een ruime veiligheidsmarge voor dynamische krachten in acht te ne-men. Veilig werken aan en nabij een elektrische installatie De norm NEN 3140 beschrijft hoe veilig kan worden gewerkt aan en nabij een elektrische installatie. Zeker bij een stekerbare installatie is dit een belangrijk punt. Het is immers eenvoudig om even een verbinding los te nemen, dan wel aan te passen. Alleen volgens de NEN 3140 aangewezen personeel dat voldoende geschoold en daartoe bevoegd is, mag aan de elektrische installatie werken. Dat geldt ook voor de stekerbare elektrische installatie. Uitvoering Er zijn voldoende producten op de markt verkrijgbaar om de gehele elektrische installatie stekerbaar uit te voeren. Dat kan vanaf de energiedistributie en groepenkasten tot aan afgaande eindgroepen, armaturen en wandcontactdozen. Ook de besturing van een gebouw kan stekerbaar worden uitgevoerd. Voorschriften fabrikant De verbindingen in een stekerbare installatie zijn voorzien van een onverwisselbare aansluiting. Kleurcoderingen komen ook voor. Fouten zijn daardoor nagenoeg uitgesloten. Belangrijk is dat flexibele verbindingen goed en blijvend goed Stekerbaar installeren 6

7 worden gemaakt. Vandaar de eis voor vergrendeling. In plaats van lasdozen worden in een stekerbare elektrische installatie koppelstukken gebruikt. Ook voor deze onderdelen geldt dat de inzet van deze componenten volgens de voorschriften van de fabrikant moet worden uitgevoerd. Levensloopbestendig Volgens het kenniscentrum Wonen-zorg is een 'levensloopbestendige woning' het overkoepelende begrip voor een woning die geschikt is of eenvoudig geschikt is te maken voor bewoning tot op hoge leeftijd, ook in geval van fysieke handicaps of chronische ziekten van bewoners. Inmiddels heeft domotica zijn intrede gedaan als technische component van levensloopbestendig wonen. Denk hierbij aan het op afstand bedienen van licht, zonwering en verwarming, personenalarmering, inbraakalarmering, branddetectie enzovoort. Maar ook aan bijvoorbeeld het op afstand bestellen van boodschappen. Voor domotica is flexibiliteit van de installatie van belang. Stekerbaar installeren past daarom goed bij het concept van levensloopbestendig bouwen. In sommige projecten wordt dan ook de bouwtechnische aanpassing van een woning om deze levensloopbestendig te maken, gekoppeld aan de ontwikkeling van domotica. Stekerbaar installeren 7

8 Bij een stekerbare installatie worden flexibele leidingen gekoppeld met stekerverbindingen. Bepaling classificatie van elektrische leidingen Voor het bepalen van het type leiding in installaties moet niet alleen rekening worden gehouden met de NEN 1010 Elektrische installaties voor laagspanning. Ook de NEN 8012 Keuze van het leidingtype met als doel het beperken van schade als gevolg van brand van en via elektrische leidingen met inbegrip van glasvezelleidingen speelt een rol. In eerste instantie zal vanuit de NEN 1010 gekeken worden of er een verwijzing is naar de NEN Dit is het geval bij bepaling nr. 422 Voorzorgsmaatregelen op plaatsen met bijzondere risico s bij brand. Het gaat over evacuatie in geval van nood waarbij sprake kan zijn van de volgende omstandigheden: BD2: Lage bezettingsgraad, moeilijke omstandigheden voor evacuatie BD3: Hoge bezettingsgraad, eenvoudige omstandigheden voor evacuatie BD4: Hoge bezettingsgraad, moeilijke omstandigheden voor evacuatie In eerste instantie zal gekeken moeten worden of de ruimte in de bovengenoemde categorie valt. Indien dat het geval is, is er vanuit bepaling een relatie naar de NEN 8012, namelijk Bij de keuze van de leidingen behoort NEN 8012 te worden toegepast. Daarnaast is in bepaling de volgende opmerking opgenomen: Elektrische kabels (in de vaste installatie) die zijn bedoeld voor het functioneren en de instandhouding van bouwwerken, vallen onder de Europese verordening voor bouwproducten CPR (Construction Products Regulation) met betrekking tot hun gedrag bij brand. Kabels worden hierbij geclassificeerd in verschillende (brand)klassen en moeten voldoen aan NEN-EN Wanneer welke (brand)classificatie moet worden toegepast is de verantwoordelijkheid van Europese lidstaten zelf, en in Nederland is hiervoor NEN 8012 opgesteld. Door toepassing van NEN 8012 wordt aan de CPR voldaan. NEN 8012 behoort ook te worden toegepast bij de rubrieken 422 en 527, waar eisen worden gesteld aan het brandgedrag van kabels. Stekerbaar installeren 8

9 Andere soorten leidingtypen zijn toegelaten onder de voorwaarde dat ze met bovengenoemde soorten onder de voorhanden omstandigheden gelijk zijn te stellen. Deze eis geldt niet voor leidingen aan elektrisch materieel waarvoor in de desbetreffende normen andere leidingsoorten zijn toegelaten. Het toepassen van de NEN 8012 is voor vaste installaties volgens de NEN 1010 dan ook verplicht. Voor het bepalen van de benodigde classificatie van elektrische leidingen kan in de NEN 8012 gebruik worden gemaakt van: 1. een stappenplan met stroomdiagrammen wat doorlopen moet worden of 2. een risicoanalyse die moet worden uitgevoerd. Bij de methode met het stappenplan met stroomdiagrammen zal de installateur voldoende informatie moeten ontvangen voor het invullen van de stappen 2 tot en met 4. Deze gegevens zullen door de gebruiker moeten worden aangeleverd. Hierna kan de brandklasse van de toe te passen leiding worden bepaald. Dit stappenplan is niet nader uitgewerkt. Risicoanalyse Veelal wordt gemaakt van een risicoanalyse waarbij de gebruiker het brandrisico zal bepalen waarop de installateur de keuze van de leiding kan baseren. De risicoanalyse bestaat uit: 1. de bepaling van het brandrisico, en 2. de bepaling van de benodigde classificatie van de elektrische leiding op basis van dit brandrisico. OPMERKING De risicoanalyse is gebaseerd op de methodiek van de risicograaf waarbij vier parameters een rol spelen: het effect of de ernst van de omvang van de schade op personen en materiële zaken; de blootstelling van personen aan de brand en rook; de afwendbaarheid van het gevaar; de waarschijnlijkheid op de ontwikkeling van brand en rook. Er zijn voldoende producten op de markt verkrijgbaar om de gehele elektrische installatie stekerbaar uit te voeren. Stekerbaar installeren 9

10 Dit is een gratis kennisartikel van: Installatie Journaal is een uitgave van Vakmedianet Contactgegevens Redactie Installatie Journaal Vakmedianet Postbus AK Alphen aan den Rijn Vragen over abonnementen? Vakmedianet Klantenservice Telefoon: (088) Postbus AK Alphen aan den Rijn Vragen over adverteren? Adviseur: Gejo Flierman, tel Meer informatie: