Voetbal Leren Integratie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Voetbal Leren Integratie"

Transcriptie

1 Voetbal Leren Integratie Goede voorbeelden uit de praktijk Wenceslao Avila-Miranda Veronika Avila Raymond Bano Holger Bienzle Marcus Lemke Roberta Lo Bianco Tom Mitchell Maren Satke Boian Savtchev Karim Sefiat John Vrolings Sabine Wiemann Craig Winstanley HATTRICK-Website: Dit project werd gesubsidieerd door de Europese Commissie (Referentienummer: LLP AT-GRUNDTVIG-GMP). Deze publicatie is een weergave van de visies en inzichten van de auteur. De Europese Commissie kan niet verantwoordelijk worden gehouden voor enige gevolgen die uit het gebruik van de inhoud van deze publicatie voortvloeien.

2 Voetbal Leren Integratie Goede voorbeelden uit de praktijk HATTRICK: Voetbal Leren Integratie Goede voorbeelden uit de praktijk Auteurs: Wenceslao Avila-Miranda Veronika Avila Raymond Bano Holger Bienzle Marcus Lemke Roberta Lo Bianco Tom Mitchell Maren Satke Boian Savtchev Karim Sefiat John Vrolings Sabine Wiemann Craig Winstanley Eindredactie: Maren Satke Productie: word up Werbeagentur Een uitgave van: Unternehmensberatungsgesellschaft mbh Wipplingerstraße 32/23 26, 1010 Wien Unternehmensberatungsgesellschaft mbh ISBN Noot van de samenstellers: Het project Hattrick richt zich met name op jonge voetballers van het mannelijke geslacht en hun trainers. Om deze reden is er geen onderscheid gemaakt tussen mannelijke en vrouwelijke aanduidingen in dit document Nederlandse vertaling van het originele document: HATTRICK: Football-Learning-Integration. Good Practice Report ISBN die Berater Unternehmensberatungsgesellschaft mbh Projectcoördinator Partners Wenen / Oostenrijk BUPNET Duitsland Marcus Lemke, mlemke@bupnet.de Centrum voor Europese Studies en Opleidingen Nederland John Vrolings, jvrolings@home.nl CENTRO STUDI ED INITIATIVE EUROPEO Italië Roberta Lo Bianco, roberta.lobianco@cesie.org SCOP ADREP Frankrijk Raymond Bano, banor@adrep.fr Euroinform Bulgarije Maya Russimova, euroinform04@euroinformbg.com Doncaster College Het Verenigd Koninkrijk Claire Wheeler, claire.wheeler@don.ac.uk

3 Hattrick Voetbal Leren Integratie Goede voorbeelden uit de praktijk 1. Introductie Voetbal, integratie en een leven lang leren Sport en persoonlijke ontwikkeling Integratie door voetbal Voetbal en kwalificatie De leeromgeving het voetbalveld als domein voor informeel leren Verkenning van persoonlijke kwaliteiten en beperkingen De kracht van het team en gecontroleerde teamprestaties Gebruikmaking van taakgerichte activiteiten Het HATTRICK project Partners in het HATTRICK Project De geschiedenis van het project HATTRICK Jonge mannnen in relatie tot Een Leven Lang Leren Doelen van het HATTRICK project Aandacht voor de doelgroep jonge mannen van allochtone afkomst of van sociaal kansarme milieus De verschillende fasen van het HATTRICK project Het HATTRICK model voor competentie ontwikkeling De HATTRICK VoetbaLLL Workshops Educatieve doelstellingen van de VoetbaLLL Workshops De structuur van de VoetbaLLL Workshops De samenstelling van het team voor de VoetbaLLL Workshops De betrokkenheid van de voetbaltrainer in de VoetbaLLL Workshops De HATTRICK VoetbaLLL Trainers cursus Doelstelling van de trainerscursus De structuur van de HATTRICK VoetbaLLL Trainers cursus Betrokkenheid van de trainers in de workshops voor voetballers Methodiek De ervaringen van de proefprojecten Samenwerking met de voetbalclubs Doelgroep Zeven proefprojecten uitgevoerd in Oostenrijk, Duitsland, Nederland, Italië, Frankrijk, Bulgarije en Engeland Oostenrijk Duitsland Nederland Italië Frankrijk Bulgarije Engeland Kenmerkende resultaten uit de evaluatie van de HATTRICK proefprojecten Aanpak voor de evaluatie Uitvoering van de evaluatie De evaluatie uitrusting Visie over de evaluatie Belangrijkste resultaten van het evaluatieproces Aanbevelingen voor toekomstige ontwikkelingen en het werken met het hattrick concept in de voetbalsport Organisatorische aspecten Aspecten voor competentie ontwikkeling Aandachtspunten voor het werken met HATTRICK in de toekomst

4 Voetbal Leren Integratie Goede voorbeelden uit de praktijk 1. Introductie 1. Introductie Voetballen, zowel actief als passief geniet over de hele wereld enorm veel aandacht en interesse. Het verband tussen sociale vaardigheden die in het voetbal en andere (team) sporten geleerd worden en de behoefte aan deze vaardigheden in de arbeidsmarkt zijn significant. Voetballers en hun trainers zouden zich daarvan meer bewust moeten zijn. Het centrale doel van het Project HATTRICK is om het (voetbal)potentieel waarover jonge allochtone voetballers beschikken te gebruiken om hen te ondersteunen de stap (terug) naar het onderwijs of beroepsopleiding te zetten en op die manier hun sociale integratie te bevorderen. HATTRICK heeft een innovatieve methodiek ontwikkeld door het voetbal te gebruiken als informele leeromgeving. Hiervoor zijn voetbalclubs gebruikt als experimentele leerplaatsen. Daar werden jongen allochtonen en andere kansarme jongeren betrokken in educatieve activiteiten in het kader van een leven lang leren (Life long Learning). Dankzij een nauwe samenwerking tussen de Hattrick Project partners, de voetbalclubs en hun trainers kon een praktijkgericht aanpak worden ontwikkeld en getest. Middels een tweezijdige benadering kon trainingsvormen en oefenstof ontwikkeld worden die bijdraagt aan de algemen ontwikkeling van zowel (jonge) voetballers als hun trainers. Beide trainingsprogramma s werden getest door voetbalclubs in alle 7 deelnemende landen. Het enthousiasme van de deelnemende trainers en voetballers gedurende de pilotfase van het project was opmerkelijk in alle HATTRICK partner-landen. Hierdoor kon het ontwikkelde en gepubliceerde materiaal uitgroeien tot een bruikbaar instrument met een compacte inhoud dat zowel binnen voetbalclubs als daarbuiten gebruikt kan worden. De auteurs van het HATTRICK materiaal 1 benadrukken dat het niet gaat om een uitputtende verzameling van trainingsmateriaal; oefe- 1 Zie ook ander HATTRICK publicaties: 1. Hattrick handleiding voor VoetbaLLL Workshops Ontwerp voor VoetbaLLL-workshops + Materialenbank voor VoetbaLLL-workshops. 2. Hattrick handleiding voor de trainer-docent ning kunnen worden aangepast en uitgebreid. Maar de auteurs benadrukken dat de gebruikers van het materiaal steeds de vraag moeten stellen: waarom kan ik deze oefening goed gebruiken voor deze groep en welke competenties voor het professionele en/of educatieve leven kan ik hiermee adresseren? Met deze publicatie krijgen voetbaltrainers en educatieve trainers een rondleiding langs doelen, leerroutes en verbanden met betrekking tot voetbal en educatie in de praktijk, zoals die binnen het project HAT- TRICK zijn getest en gebruikt. Deze publicatie Goede voorbeelden uit de praktijk is het resultaat van een tweejarig Europees project binnen het Grundtvig-programma en Leven lang Leren waarin 7 verschillende partners uit evenzoveel Europese landen hebben samengewerkt. De publicatie levert inzichten en aanbevelingen op het gebied van voetbal, leren en integratie. Het is vooral tot stand gekomen op basis van ervaringen opgedaan gedurende het HATTRICK project en kan daarom worden beschouwd als een goed voorbeeld van strategieën voor Een Leven Lang Leren door voetbal te gebruiken als een instrument voor maatschappelijk participatie in Europa. 2. Voetbal, integratie en een leven lang leren Voetballen biedt als teamsport diverse mogelijkheden voor sociaal onderwijs en de ontwikkeling van meervoudig toepasbare competenties, onafhankelijk van een culturele of sociale achtergrond. Net zoals in andere sporten wordt in voetbal interactie en deelname aan sociale contexten gestimuleerd. De Europese Commissie van Sport benadrukt dat sport een wezenlijke bijdrage levert aan de sociale integratie van allochtonen, hun contact met andere lagen van de bevolking; bovendien biedt sport een 2

5 instrument om een brug te slaan naar kansarme of risicogroepen, die mogelijk met discriminatie te maken krijgen. 2 Met het oog op voetbal in Europa dient te worden benadrukt dat HAT- TRICK zich niet heeft gericht op de elite binnen de voetbalsport, waar men op professionele basis de sport bedrijft en (veel) geld ermee verdient. Wij hebben ons gericht op de regionale voetbalclub, waar voetbal vooral vanuit gemeenschapszin en sociale bezigheid wordt bedreven, waar naast het sportieve element nadrukkelijk ook een sociale component aan de orde is. HATTRICK heeft samen met voetballers en trainers de gemeenschappelijke kracht van het team verkend en dat gebruikt om individueel en collectief succes na te streven. Daarmee werd teven de belangrijke rol van de trainer binnen de voetbalclub benadrukt: het belang van hun maatschappelijke inzet op het voetbalveld; een bijdrage leveren aan de bewustwording van spelers en trainers omtrent de inhoud en het belang van de geleerde competenties, die niet alleen binnen het voetbal maar tevens binnen een professionele context bruikbaar zijn. Tot nu toe was HATTRICK voor een aantal trainers en voetballers een ingang om op een actieve en betrokken wijze kennis te maken met contextrijk leren en zo te ervaren dat een leven lang leren niet alleen voorbehouden is aan hen die bewust kiezen voor studie en onderwijs. Ook voor hen die gewoon vrijwillig hun voetbalkennis en capaciteiten willen ontwikkelen en bijhouden of vaardigheden voor het sociale of professionele leven willen opdoen biedt HATTRICK vele mogelijkheden. In die zin biedt voetbal niet alleen sociaal amusement op de groene mat maar kan ook dienen als een prima training om vooruit te komen in de professionele carrière. 2.1 Sport en persoonlijke ontwikkeling Sport motiveert en kan leiden tot persoonlijk succes. Jef is 15 jaar (naam en leeftijd is in dit voorbeeld fictief). Hij ondernam een gevaarlijke tocht van Ghana naar Europa. Sinds zijn kindertijd droomde hij ervan ooit een beroemde voetballer te worden, maar het liep anders Hij moest vluchten uit zijn land omdat hij en zijn familie werden bedreigd. Tijdens hun vlucht raakten ze elkaar kwijt. Na een reis vol tegenslagen kreeg hij asiel in een Europees land. Jef had geluk dat hij de kans kreeg om te voetballen bij een plaatselijke voetbalclub. Zijn trainer onderkende zijn talent en stimuleerde hem op allerlei gebied. Jef was heel gemotiveerd om de taal te leren en vond in zijn voetbalteam een soort van nieuwe familie. Buiten het voetbal verliep het niet zo voorspoedig. Hij werd regelmatig gediscrimineerd. Men zag hem als een vluchteling, een vreemde, wiens talenten men niet kende. Desondanks ontwikkelde Jef zich verder. Hij kreeg meer zelfvertrouwen door de progressie die hij maakte in de voetbalsport. Daaqr werd zijn taqlent gewaardeerd en werd hij geaccepteerd waardoor het steeds beter met hem ging Het voetbalveld als kans om te ontsnappen aan sociale uitsluiting Jonge mannen van allochtone afkomst of kansarme milieus vinden vaak een uitlaatklep en waardering binnen voetbalclubs. En dat terwijl de clubs en hun trainers in het algemeen niet bewust aandacht besteden aan de ontwikkeling van sociale vaardigheden. Men lijkt alleen oog te hebben voor de voetbaltechnische en sportieve aspecten. 2. Voetbal, integratie en een leven lang leren 2 Bij de start van de pliotfase van het HATTRCK project waren de trainers en voetballers erg betrokken. Vooral de spelers waren erg nieuwsgierig omdat zij veelal voor het eerst te maken kregen met oefeningen die 3

6 Voetbal Leren Integratie Goede voorbeelden uit de praktijk 2. Voetbal, integratie en een leven lang leren amper iets met voetbalvaardigheden te maken hadden. Het was een openbaring te ervaren dat vaardigheden die in het voetbal geleerd werden ook bruikbaar zijn in andere situaties. Door middel van oefeningen gericht op bijvoorbeeld teambuilding, leiderschap, respectvol gedag en (zelf)motiverende vaardigheden leerden de voetballers dat deze sociale vaardigheden ook bruikbaar zijn in vele situaties van het dagelijkse leven. 2.2 Integratie door voetbal Het voetbalveld is een sociale omgeving waar integratie in vele gevallen succesvol verloopt. Vele jongeren van allochtone afkomst zijn enthousiaste (team)sporters vooral als het om de voetbalsport gaat. Sociale integratie is een fenomeen dat in alle delen van de samenleving voor zou moeten komen. Als dat het geval is dan is er sprake van sociale eenheid. Dat betekent samen leven en samen werken, uitgaand van wederzijdse acceptatie, transparantie, een open manier van communicatie, de bereidheid om verschillen te overwinnen en zich aan te passen aan gezamenlijke doelen en nieuwe omstandigheden. Integratie door voetbal betekent: Het vertrouwen om te kunnen gaan met verschillen (professionele en culturele verschillen) Individuele vaardigheid om te werken met en vertrouwen te hebben in een team (onderlinge afstemming over gezamenlijke basisregels) Het inzicht dat het slim gebruik maken van onderlinge verschillen (individuele kracht) binnen een team kan leiden tot succes van het team Zowel kunnen winnen als verliezen in de sport en het professionele leven De mentale kracht en zelfsturing te versterken (100 % inzet te tonen) In staat zijn om kansen en beperkingen van onderlinge verschillen te accepteren (de vrijheid om eigenheid en individualiteit te benutten binnen de gezamenlijk afgesproken sociale context). Een aardig voorbeeld van mentale kracht en zelfsturing ontwikkeld binnen de sport en wat voetballers daarvan kunnen leren ten behoeve van hun professionele leven is het volgende citaat: sportatitsbest.com/2010/09/20/self-awareness-part-3/ Toen ik laatst twitterde (@sportatitsbest), Ik was net begonnen aan André Agassi s autobiografie Open, vond ik direct een hint naar wat ik dacht dat een van de belangrijkste kernvaardigheden was die alle sporters nodig hebben om de top te kunnen bereiken. Natuurlijk gaat het daarbij om het onderwerp van vandaag: zelfbewustzijn. Hier volgt het citaat: Vlinders zijn leuk. Soms zorgen ze ervoor dat je naar het toilet moet rennen Dan weer maken ze je aan het lachen, en doen ze je verlangen naar het gevecht Jouw eigen vlinders beschrijvend, doelend op de toestand van jouw eigen lichaam en geest, is de eerste stap om ze voor jou te laten werken. 2.3 Voetbal en kwalificatie Het HATTRICK project biedt voetballers de gelegenheid om Vaardig te worden in elementaire sociale situaties (normaal en geaccepteerd gedrag in alledaagse situaties) Verantwoordelijkheid te dragen voor zichzelf en anderen te ondersteunen Een bijdrage te leveren aan de club en de gemeenschap Gebruik te maken van manieren om succesvol te kunnen zijn in hun maatschappelijke carrière De leeromgeving het voetbalveld als domein voor informeel leren In de praktijk blijkt dat het voetbalveld een goede plaats is voor informele leren. Een groot deel van de doelgroep is bereid te leren in deze 4

7 situatie omdat het gaat om Leren door te doen. Waar zij in andere situaties een aversie tegen leren laten zien, is er sprake van enthousiasme en leergierigheid omdat het primair is gericht op het verbeteren van hun voetbalvaardigheden. Er is aandacht voor het individu die wordt gewaardeerd voor zijn prestatie. Zelfs ongepast gedrag wordt in deze context veelal vermeden omdat het leidt to een directe reactie door collega-voetballers. om goed te kunnen presteren. Een goed team beschikt over een brede range van individuele kwaliteiten en ene grote diversiteit en is in staat om deze diversiteit optimaal te benutten. Om dit bereiken is het nodig dat elk individueel teamlid kan reflecteren op zijn eigen kwaliteiten en beperkingen om vervolgens oplossingen aan te dragen die gebruikmaken van de beschikbare teamkwaliteiten. Op het veld zullen voetballers van alle leeftijden en niveau proberen hun best te doen en onderdeel te zijn van het spel. In sommige gevallen is deze motivatie en betrokkenheid zelfs voelbaar voor een wedstrijd. In de praktijk blijkt steeds weer dat het team dat in staat is om samen te werken en elkaars kwaliteiten optimaal in te zetten zelfs als er binnen het team sprake is van verschillende culturen en persoonlijkheden in staat is een wedstrijd naar zijn hand te zetten en in het voordeel te beslissen Verkenning van persoonlijke kwaliteiten en beperkingen Voetbal is er een goed voorbeeld van dat voor elke positie in het veld (verdediger, aanvaller, doelman etc.) specifieke technische en persoonlijke vaardigheden vereist zijn om het spel op een acceptabel niveau te kunnen spelen. Het is niet noodzakelijk dat elk teamlid beschikt over dezelfde kwaliteiten. Niet iedereen hoeft de topscoorder te zijn. Er is geen sprake van posities die belangrijker of onbelangrijker zijn dan de rest. Elk teamlid is belangrijk en heeft zijn specifieke inbreng. Positieve feedback van de trainer en van collega-voetballers draagt eraan bij dat voetballers zelfbewuster gaan handelen, hun beperkingen kennen en meer geruik maken van zelfsturing De kracht van het team en gecontroleerde teamprestaties Het team is in staat om zijn beperkingen te verminderen en zijn kwaliteiten te doen toenemen. Het team heeft verschillende kwaliteiten nodig om tot succes te kunnen komen. Aan de andere kant is het team een prima instrument om individuele beperkingen toe te staan. Dit is vergelijkbaar met het functioneren van een team in een werkomgeving. Ook daaar heeft een team verschillende kwaliteiten nodig Zowel HR-managers in het bedrijfsleven als trainers in de sport dienen in staat te zijn deze processen te gebruiken en te benutten. Ook spelers die onderdeel uitmaken van een team moeten zich bewust zijn van diversiteit binnen het team en moet accepteren dat iedereen kwaliteiten en beperkingen heeft. Het verband tussen teamsport en het functioneren in het bedrijfsleven kan door middel van oefeningen op het veld worden verduidelijkt en getraind Gebruikmaking van taakgerichte activiteiten Tijdens trainingen is het belangrijk om spelers te laten weten waarom bepaalde oefeningen worden aangeboden. Dat gebeurt niet altijd en overal. Wanneer vooraf wordt uitgelegd wat een bepaalde oefening inhoudt en wat het doel ervan is, zal het rendement van de oefening en de leerervaring van de voetballers groter zijn. Daarbij is het eveneens belangrijk om ruimte in te bouwen voor zelfreflectie van de spelers. Vragen naar hun verwachtingen, voorkeuren en aversies en na afloop van de oefening of training terugblikken op de beleving en het rendement. Een voorbeeld van teamreflectie: Laten we vandaag eens met elkaar een oordeel geven over het teamfunctioneren. Wat is de kracht en de beperking van ons team? Laat spelers ook reflecteren op hun persoonlijke kracht en beperkingen. Geef gelegenheid voor zelfreflectie en feedback binnen het team. Zoek naar nieuwe mogelijkheden en oplossingen om de teamprestatie te verbeteren en zorg ervoor dat iedereen het eens is met de gemaakte afspraken. 2. Voetbal, integratie en een leven lang leren 5

8 Voetbal Leren Integratie Goede voorbeelden uit de praktijk 3. Het HATTRICK project 3. Het HATTRICK project 3.1 Partners in het HATTRICK Project Het HATTRICK projectteam bestaat uit vertegenwoordiging van instellingen die van grote variëteit, zowel geografisch als wat betreft werksoort. De deelnemende partners zijn respectievelijk afkomstig uit Oostenrijk, Duitsland, Nederland, Italië, Frankrijk, Bulgarije en Engeland. 3 die Berater BV Wenen, Oostenrijk die Berater BV is een privaat bedrijf opgericht in 1998 met 480 medewerkers die in meer dan 60 vestigingen verdeeld over heet Oostenrijk werkzaam zijn. De kernactiviteiten bestaan uit opleiding en training, trajectbegeleiding, outplacement en consultancy, alsmede uitvoering van Europese projecten. die Berater ontwikkelt en organiseert opleidingsseminars en trainingen voor individuele klanten, voor organisaties en bedrijven. De belangrijkste doelstelling is om door middel van dit aanbod klanten te motiveren en te kwalificeren ten einde te komen tot maximale benutting van het beschikbare potentieel voor de economie, de arbeidsmarkt en de persoonlijke ontwikkeling. Het bedrijf biedt een breed aanbod van training en opleiding van sociale vaardigheden tot taalonderwijs en ICT. Inhouden en lesmethodes worden als maatwerk ontwikkeld en aangeboden op basis van de wensen van de klant. Sportiviteit, respect, tolerantie en sociale verantwoordelijkheid zijn kernwaarden van het bedrijf. 3 De volgorde van de deelnemende partners is gelijk aan de volgorde in de officiële projectaanvraag alsook in hoofdstuk 4.3 (Pilots). BUPNET Scholings- en Project netwerk BV Göttingen, Duitsland BUPNET BV werd opgericht in 1985 als instelling voor volwassenen onderwijs, geaccrediteerd door TÜV CERT kwaliteitscentrum van de Reinland Groep en speciaal gecertificeerd als trainingsinstituut dat samenwerkt met het Nationale Bureau voor Werkgelegenheid. BUPNET heeft voor meerdere sectoren succesvolle trainingsprogramma s ontwikkeld (Sociale sector, Gezondheidszorg, Economie, Toerisme, Milieu, Journalistgiek, Marketing en PR, Nieuwe media en Interculturele Communicatie) zowel in het kader van Europese als Duitse programma s en projecten. BUPNET heeft haar eigen meertalige elearning platform ontwikkeld dat succesvol werd getest in een van de LIFE Milieu Projecten en in meerdere Europes projecten op zowel lokaal als regionaal niveau. Sinds tien jaren is BUPNET op grote schaal actief in Europese Onderwijs- en Werkgelegenheidsprogramma s. BUPNET is bovendien een van de grondleggers van de Blended Learning Institutions BLINC. CESO Centrum voor Europese Studies en Opleidingen Maastricht, Nederland CESO is een intermediaire organisatie tussen opleidingsinstituten aan de ene kant en speciale doelgroepen, bedrijven en lokale overheden aan de andere kant. CESO is gespecialiseerd in opleiding en training voor volwassenen. Maatschappelijke ICT vaardigheden, sociale- en burgerschapscompetenties en Een Leven Lang Leren in het algemeen. Jacques Jansen, directeur van CESO, was consultant voor de Europese Commissie om ondersteuning te bieden bij de totstandkoming van 6

9 Tweede Kans Scholen (E2C) in Heerlen. In 2000 heeft CESO de evaluatie van de Europese pilots van Tweede Kans Scholen voor de Europese Commissie uitgevoerd op twee belangrijke onderdelen: Betrokkenheid van E2C-scholen in regionale netwerken en de ontwikkeling van innovatieve onderwijsmethoden. In 2002 organiseerde CESO, op uitnodiging van de Europese Commissie, de Eerste Europese Nascholing voor Tweede Kans Scholen in Polen. Voor die gelegenheid werd een mobiel team van experts gevormd. CESO was partner in een G1 project rond het thema Intercultureel Leren en was de coördinator van G1 project SOCCER over Sociale en Burgerschapscompetenties. CESIE CENTRO STUDI ED INITIATIVE EUROPEO Palermo, Italië CESIE is een onafhankelijke non-profit organisatie en werd opgericht in 2001, op basis van de ideeën van Danilo Dolci. CESIE werkt aan de bevordering van culturele, educatieve, wetenschappelijke en economische ontwikkeling op zowel lokaal als internationaal niveau door gebruikmaking van innovatieve en op participatie gerichte methoden en instrumenten. Het doel van CESIE is: Bevordering van de interculturele ontwikkeling; optreden als verbinding tussen onderzoek naar en verwerving van kennis; interactieve communicatie gericht op vrede en democratie; verwerpen van alle vormen van discriminatie ten gunste van sociale integratie en gelijke rechten; promotie van een verantwoord wereldbeeld door het naleven van mensenrechten; ontwikkeling van sociale, culturele, economische en wetenschappelijke verbanden op lokaal en internationaal niveau; het faciliteren van de persoonlijke ontwikkeling van mensen en organisaties, met speciale aandacht voor jongeren. SCOP ADREP Aix en Provence, Frankrijk ADREP is sinds ruim 25 jaar een coöperatieve trainingsorgansatie, die op 11 locaties in de regio Provence Alpes Cotes d Azur programma s verzorgd. ADREP is betrokken bij programma s voor integratie en beroepsoriëntatie en begeleiding, zoals algemene vorming, taalonderwijs, arbeidsmarkttoeleiding en gesubsidieerde arbeid. Daarnaast biede ADREP trainingsprogramma s voor sociale vaardigheden, sport en cultuur, gezondheidszorg, admistratieve en financiële zaken, logistiek, beveiliging, toerisme en retail. ADREP richt zich op jongeren en volwassenen die werkzoekend zijn, maar ook op medewerkers van bedrijven. Euroinform Sofia, Bulgarije EUROINFORM is een privaat bedrijf dat zich rich top consultancy activiteiten in relatie tot volwassenen onderwijs, taalonderwijs en de introductie van moderne trainingsmethodieken. EUROINFORM heeft jarenlange ervaring in Europese samenwerkingsprojecten met name binnen de programma s Socrates en Leonardo en opereert als projectpartner of intermediair, eveneens voor doelgroepen die extra aandacht nodig hebben. Aan het Luister en Voel Project werd Europees label toegekend en werd uit meer dan 50 projecten geselecteerd als goed praktijkvoorbeeld en onderscheiden met Zilver door de Europese Commissie. EUROINFORM heeft meermaals opgetreden als coördinator van Grundtvig en Socrates Projecten zoals Poltie en Fans tegen voetbal- 3. Het HATTRICK project 7

10 Voetbal Leren Integratie Goede voorbeelden uit de praktijk vandalisme. EUROINFORM heeft nauw samengewerkt met voetbalclubswaaronder met name CSKA Sofia. De betrokken expertsw kwamen tot de conclusie dat er meer activiteiten of projecten nodig zijn om deze doelgroep te bereiken en in beweging te krijgen Jonge mannnen in relatie tot Een Leven Lang Leren 3. Het HATTRICK project Doncater College Doncater, Engeland www. don.ac.uk Doncaster College is de grootste Hogeschool van Zuid Yorkshire die aan meer dan studenten (voltijd en deeltijd) een beroepsopleiding biedt. Aan Doncaster College is de status van Universtiteits Centrum toegekend door de Universiteit van Hull en biedt een scala van vervolgopleidigen voor volwassenen waaronder Sport. He college biedt onder andere een kwalificerende opleiding voor Voetbal Management, in samenwerking met de Nationale Voetbal Bond (FA), waarin professionele voetballers worden voorbereid op een een beroep als voetbalmanager. Er is sprake van een nauwe samenwerking met Doncaster Rovers, een veoetbalclub in de eerste divisie. Als onderwijsinstelling die is gesitueerd in een doelstelling 1 regio beschikt met ook over een ruime ervaring in onderwijsprogramma s voor kansarme groepen. Met name immigranten en asielzoekers. Doncaster College beschikt over goed ontwikkelde kwaliteitssystemen en heeft een ruime ervaqring met internationale samenwerking, zoals utiwisselingsprogramma s voor studenten en het aanbod van train de trainer-programma s op het gebied van vernieuwende onderwijsmethoden voor docenten uit verschillende landen. Het viel op dat de er binnen de doelgroep weinig interesse is voor leren in een groep en bovendien leverde het veel weerstand op als volwassenen van buiten hen even kwamen vertellen wat en hoe ze moesten aanpakken om succesvol te kunnen zijn in dse professionele carriere en het persoonlijke leven. In de praktijk is het zo dat jongeren van jaar in de regel met hun werkzame leven beginnen en daar de nodige vaardigheden voor nodig hebben en anagepast sociaal gedrag moeten tonen. Zo is het idee ontstaan om de doelgroep op te zoeken in een omgeving waar ze lol hebben aan leren en van daaruit geleerde vaardigheden te transformeren naar hun werksituatie. Deze omgeving zou zmaar het voetbalvled kunnen zijn. 3.3 Doelen van het HATTRICK project De naam Hattrick staat voor 3-voudig succes in het voetbal. Voor het project HATTRICK zijn de 3 belangrijkste doelen: 1. Voetbal sportief, met een goede motivatie en een gezamenlijke teamgeest 2. Leren van sociale vaardigheden door het voetbal ten behoeve van de individuele behoefte in het dagelijkse en professione leven 3. Integratie op sociaal en cultureel gebied door middel van zelfsturing en het leren van en aan elkaar. 3.2 De geschiedenis van het project HATTRICK In 2008 werkte die Berater in Salzburg samen met een aantal regionale non-profit organisaties aan de ontwikkelign van een regionaal begeleidingsplan voor integratie van immigranten. Een van de ervaringen gedurende het project was de moeilijkheid om de beoogde doelgroep (allochtone, kansarme jongens van jaar) te bereiken met activiteien die gericht zijn op onderwijs en integratie. Het fenomeen van een Leven Lang Leren komt in de naamstelling van VoetbaLLL tot uitdrukking. Een aspect dat vooraf niet werd bedacht maar wat gaandeweg steeds nadrukkelijker werd benoemd is LEREN IN DE PRAKTIJK IS LEUK!! 8

11 3.4 Aandacht voor de doelgroep jonge mannen van allochtone afkomst of van sociaal kansarme milieus Van oudsher is voetbal een onderdeel van de mannenmaatschappij hoewel eindelijk (!) ook vrouwen zich in toenemende mate manifesteren in de voetbalsport. Desondanks id de doelgroep van het HATTRICK project jongen mannen van jaar. Er is bewust voor deze beperking van de doelgroep gekozen omdat duidelijk is dat binnen deze groep de meeste obstakels ondervindt bij het vinden en behouden van werk. schoolverlaten en werkloosheid. Bovendien is er meestal geen sprake van interesse in onderwijsprogramma s voor volwassenen. Gemiddeld kan 20 % van de jongeren in Europa als sociaal kansarm worden bestempeld. Over het algemeen zorgen ruim 20 % van de werkloze jongeren voor ene groei van de werkloosheid sinds Daarbij is het belangrijk te vermelden dat het werkloosheidspercentage onder jongeren verschilt van land tot land en dat de toename van de jeugdwerkloosheid voornamelijk wordt veroorzaakt door jonge mannen, die verantwoordelijk zijn voor 2/3 deel van de toename van de jeugdwerkloosheid. 4 Op basis van de Europese Sociale Overzicht 2010 is er behoefte aan acties op het gebied van bestrijding van armoede, sociale uitsluiting en ongelijkheid op Europees niveau. Een voorbeeld van uit het Sociaal Overzicht Rapport: Italië: 21,2 % (meer dan 2 miljoen) van de jongeren (tussen 15 en 29 jaar) in Italië nemen geen deel aan onderwijsprogramma s en de arbeidsmarkt. In de wereld van de statistiek is e voor deze groep al een nieuwe naam bedacht: NEET s, No Education, Employment or Training (Istat 2010a, p. 186). 3. Het HATTRICK project Een groot deel daarvan is van allochtone afkomst of behoort tot de sociaal kansarmen. 5 Figuur 1: Percentages jeugdwerkloosheid in de Europese Unie Statistieken laten zien dat immigranten in de meeste Europese landen (behalve Engeland) minder kans hebben om aan een opleiding deel te nemen dan de gemiddelde bevolking. Er is een substantieel hoger percentage werkloos en uitgesloten van sociale activiteiten. Jonge allochtonen lopen bovendien procentueel een groter risico op voortijdig Volgens de Jeugd Commissie van de EU behorot 1/3 deel van alle jongeren in de Europese Unie tussen 18 en 24 jaar toet de zogenaamde NEET-groep. 4 Bron: 5 Bron: Silvia de Silvestri, Soana Tortora: Italië, geen land voor jongeren html 9

12 Voetbal Leren Integratie Goede voorbeelden uit de praktijk 20 % van de kinderen beschikt niet over een basisniveau in taal- en rekenvaardigheid. 3.5 De verschillende fasen van het HATTRICK project Behoeften onderzoek Ontwikkeling van concepten en materialen voor workshops en trainerscursus Uitvoering van pilots Afwerking van de eindproducten en spelers die deelnamen. De feedback werd meegenomen in de uiteindelijke samenstelling van het workshop concept en de materialenbank. Dit alles heeft geleid tot de volgende HATTRICK Brochures: 1. Hattrick Goede praktijkvoorbeelden 2. HATTRICK Handboek voor de trainer/coach a. VoetbaLLL Trainers Cursus Ontwerp b. Trainingsmateriaal voor de VoetbaLLL Trainers Cursus (CD) 3. HATTRICK Handboek voor VoetbaLLL Workshops c. VoetbaLLL Workshop Ontwerp d. Materialenbank voor VoetbaLLL Workshops (CD) 3. Het HATTRICK project Projectmanagement, kwaliteitsbewaking, evaluatie, disseminatie Figuur 2: Fasen van het HATTRICK Project Het project is gestart met de uitvoering van een behoeftenonderzoek binnen de voetbalclubs in de 7 deelnemende landen om zo een beeld te krijgen van de leervragen van voetballers en hun trainers. Op basis van de uitkomsten van dit onderzoek werd een trainingsprogramma voor jonge voetballers, de HATTRICK VoetbaLLL Workshop, ontwikkeld door de project partners. Daarnaast werd er, speciaal voor de voetbaltrainers, een trainingsprogramma ontwikkeld (HATTRICK VoetbaLLL Trainers Cursus) alsmede een materialenbank met trainingsmateriaal voor beide programma s. Na de fase van ontwikkeling van de genoemde concepten en materialen zijn er op nationaal niveau pilots uitgevoerd om de ontwikkelde materialen te testen in de voetbalclubs in de partnerlanden (Oostenrijk, Duitsland, Italië, Nederland, Bulgarije, Frankrijk en Engeland). Een overzicht van de pilots en de resultaten daarvan wordt weergegeven in hoofdstuk. Na afloop van de pliots werden evaluaties gehouden trainers De resultaten van het project HATTRICK, het proces van de internationale samenwerking en de efficiency van het projectmanagement zijn onderwerp van evaluatie. Er heeftg gedurende het hele project flankerend een evaluatie plaatsgevonden, waarmee de kwaliteit van de samenwerking en he projectmanagement in beeld werd gebracht. Daarnaast werden de proefprojecten eveneens geëvalueerd (zie hoofdstuk 4.4) en een externe evaluatie gericht op de projectresultaten, de concepten en trainingsbrochures. Een hoge prioriteit van het HATTRICK project ging uit naar de disseminatie van het project idee. Het centrale instrument hiervoor is de website waarin de belangrijkste informatie over het project te vinden is, alsmede de omgeving waaruit downloads van trainingen en materialen mogelijk is. 3.6 Het HATTRICK model voor competentie ontwikkeling De belangrijkste inhoud van de HATTRICK Competenties betreft sociale competenties. Sociale vaardigheden zijn belangrijk om succesvol te kunnen zijn in het professionele en persoonlijke leven. Zij die beschikken over sociale competenties hebben de noodzakelijke voorwaarden om te kunnen samenwerken, zelfsturend te kunnen optreden, in staat zijn tot communicatie en conflicthantering, beschikken over kennis en bewustzijn aangaande de sociale en culturele context en gemotiveerd zijn om taakgericht bezig te zijn. 10

13 Geïnspireerd door het 4-stappen model van TCI (Theme Centered Interaction) 6 van Ruth C. Cohn richt het HATTRICK Model voor competentie-ontwikkeling zich ook op 4 stappen, waarbij 5 categorieën competenties worden geleerd: 6 De 4 stappen van het TCI-model zijn: IK-WIJ-HET-GLOBE (Kügler Hermann in: Schneider-Landolf Mina, Spielman Jochen, Zitterbarth Walter (Hsg.): Handbuch Themenzentrierte Interaktion (TZI). Vandenhoeck&Rupercht. Göttingen 2009 p De 4 stappen zijn: 1. Ikzelf (de individuele voetballer of trainer) 2. Wij (het voetbalteam, de coach, de club) 3. Taak (doelen, normen en waarden, trainingseenheden etc.) 4. Omstandigheden (in het TCI-model omschreven als GLOBE. Hiermee wordt bedoeld de sociale en culturele context, gericht op vooronderstellingen, wordt het uitgebeeld als een cirkel die invloed heeft op alle andere factoren, waarmee rekening moet worden gehouden in alle fasen van de planning en uitvoering). In staat zijn om te gaan metculturele en sociale verschillen (4) Context (3) Taak Taak en doel oriëntatie (bewustwording van mijn eigen taken en die van het team) 3. Het HATTRICK project Competenties (1) Ik (2) Wij Zelf management Zelf motivatie Zelf reflectie Communicatie, Conflict hantering Teamgeest, team ontwikkeling, sportiviteit Figuur 3: HATTRICK Model van competentie ontwikkeling 11

14 Voetbal Leren Integratie Goede voorbeelden uit de praktijk Een voorbeeld van de manier waarop het HATTRICK competentiemodel gebruikt wordt: Peter is voetbaltrainer. Hij constateert dat zijn voetbalteam geen echt team is. Hij mist de gezamenlijke teamgeest. Daarbij horen een aantal voetballers niet bij de groep en niet iedereen presteert op het haalbare niveau. Hij besluit om de normen en waarden en de sportiviteit binnen zijn team te ontwikkelen. Daarom integreert hij een aantal teamontwikkeling activiteiten in zijn training. 3.7 De HATTRICK VoetbaLLL Workshops Educatieve doelstellingen van de VoetbaLLL Workshops Door onderzoek binnen het HATTRICK partnerschap is een behoeftenonderzoek utigevoerd waarin de belangrijkste educatieve doelen zijn gedefinieerd. Voetbaltrainers, begeleiders en voetballers hebben deze doelen omschreven als competenties die door alle deelnemers aan de workshops ontwikkeld moesten worden teneinde hen te stimuleren om zich te ontwikkelen tot verantwoordelijke, zelfsturende en succesvolle burgers. 3. Het HATTRICK project Tijdens de voorbereiding van zijn training houdt hij rekening met de volgende aspecten: Als trainer moet IK me afvragen of iedereen in het team (WIJ) de instructies begrijpen. Als dat niet het geval is -omdat een aantal spelers de taal niet goed spreken- (CONTEXT) moe ik de belangrijkste instructies en het doel van de volgende oefening uitleggen (TAKEN). Als trainer moet ik ervoor zorgen dat de taken goed begrepen worden door iedereen in het team. Door rekening te houden met alle 4 domeinen wordt er een levendige, leerzame atmosfeer gecreëerd. Deze competenties zijn: 1. Zelfsturing / zelfmotivatie 2. Interculturele vaardigheden 3. Samenwerking / Teamontwikkeling 4. Communicatieve vaardigheden 5. (L)earn Respect / sportiviteit In de praktijksituatie van de workshop, op het voetbalveld, is gebleken dat het van groot belang is dat deze doelen direct verband houden met onderdeel zijn van het voetbalspel en het resultaat. In de HATTRICK Workshop wordt een positieve omgeving gecreëerd waarin voetballers worden uitgedaagd om hun voetbalvaardigheden te ontwikkelen, om prestaties te leveren, om te willen winnen, van en aan elkaar te leren en respect te verdienen. Het HATTRICK model van competentie ontwikkeling kan overgedragen worden naar beroepsmatige situaties. De volgende hoofdstukken beschrijven het concept van de VoetbaLLL Workshops en trainerscursus en de manier waarop deze 2 concepten het model van competentieontwikkeling volgen. Het belang van de ontwikkeling van deze vaardigheden is tweeledig: om hun voetbalvaardigheden (technisch en tactisch) te vergroten; om hun kansen in het maatschappelijk en beroepsmatige leven te vergroten, hetgeen de belangrijkste doelstelling van het HATTRICK project is De structuur van de VoetbaLLL Workshops In de HATTRICK VoetbaLLL workshops worden 3 stappen onderscheiden: 12

15 1. Het onderkennen van typische situaties die leiden tot enerzijds conflict en anderzijds succes Het leerproces start met de concrete ervaring van voetballers op het veld. Typische situaties worden benoemd en binnen het team besproken 2. Training van persoonlijke sociale vaardigheden Het trainen van sociale vaardigheden heeft tot doel om conflictsituaties te voorkomen en te kunnen hanteren en leiden tot succes in het voetbal. Omdat het een doel van elk voetbalteam is om beter en succesvoller te worden, wordt ervan uitgegaan dat de motivatie om hieraan te werken hoog is. 3. Coaching gericht op de overdracht van competenties In deze derde stap worden de geleerde vaardigheden vanuit de TE ADRESSEREN COMPETENTIES Zelfmanagement Zelfmotivatie Interculturele vaardigheden Samenwerking Teamontwikkeling Communicatieve vaardigheden (L)earn Respect Sportiviteit STRUCTUUR VAN DE WORKSHOP Introductie Training activiteiten (bijv. streetsoccer) Reflectie Training activiteiten (bijv. toernooivorm) voetbalcontext overgebracht naar situaties in het maatschappelijke en beroepsmatige leven. Het leerprogramma dat voor de HATTRICK Workshops werd ontwikkeld volgt een 5 stappen structuur, waarin de 3 hierboven beschreven stappen geïntegreerd zijn: 1. Introductie: Het aanbieden van de inhoud (voorbereiding, warming-up) 2. Training activiteiten: Interventies door middel van coaching (uitvoering, de eerste helft) 3. Reflectie: Terugblik op het eerste praktijkgedeelte (reflectie tijdens de rust) 4. Training activiteiten: Interventies door middel van coaching en het aanhalen van succesvolle voorbeelden (uitvoering, de tweede helft) 5. Evaluatie: Overzicht van de geleerde vaardigheden en focus op de overdracht naar andere domeinen De samenstelling van het team voor de VoetbaLLL Workshops Ervaring in de wereld van sport heeft geleerd dat een groep voetballers in een workshop het best kan bestaan uit een gezonde mix die bestaat uit: jonge voetballers uit de primaire doelgroep: allochtone en kansarme jong volwassenen voetballers uit dezelfde leeftijdscategorie en/of woonomgeving die als niet kansarm aangeduid kunnen worden. Het is belangrijk dat er voorbeeldgedrag, leren van en aan elkaar, wederzijdse feedback en uitwisseling mogelijk is De betrokkenheid van de voetbaltrainer in de VoetbaLLL Workshops 3. Het HATTRICK project Evaluatie Figuur 4: 5-stappen structuur van de VoetbaLLL workshop Een doel van het HATTRICK project is om voetbaltrainers te kwalificeren in specifieke sociale competenties. Om die reden is een VoetbaLLL Trainers cursus ontwikkeld. Er bestaat een verband tussen de onderwerpen die in de VoetbaLLL Workshops en de Trainers cursus aan 13

16 Voetbal Leren Integratie Goede voorbeelden uit de praktijk de orde komen zodat de inhoud die door trainers geleerd wordt in de Workshops gebruikt kan worden. 3.8 De HATTRICK VoetbaLLL Trainers cursus Tegenwoordig zijn voetbaltrainers technische trainers en motivators die hun team to succes moeten leiden. Ze vervullen meerdere rollen en functies, zoals sociaal werker, surrogaat ouder, probleemoplosser, bemiddelaar en hulpverlener voor voetballers om in het maatschappelijk leven te kunnen integreren. Het moet benadrukt worden dat zij meer aandacht verdienen voor hun vrijwillige werk en inzet. Echter, alle trainers, van elke milieu en niveau kunnen voordeel hebben van de HATTRICK VoetbaLLL trainerscursus De structuur van de HATTRICK VoetbaLLL Trainers cursus De HATTRICK Trainers cursus ken een structuur die bestaat uit 4 modules. Elke afzonderlijke module richt zich op een specifiek onderdeel of competentie (of een combinatie daarvan) en is verdeeld in een theoretische sessie (gericht op de praktsiche inhoud) en een praktijkles. 3. Het HATTRICK project Doelstelling van de trainerscursus Door onderzoek binnen het HATTRICK partnerschap zijn de belangrijkste educatieve doelstellingen gedefinieerd. De resultaten van de interviews met trainers, begeleiders en voetballers heeft aangetoond dat de trainers de volgende vaardigheden bij voetballers dienen te ontwikkelen: Interculturele competenties Samenwerking Communicatieve vaardigheden Het motiveren van voetballers om te leren Conflict hantering Leiderschap Timemanagement Tijdens de interviews wisten de trainers duidelijk aan te geven welk soort training zij nodig hadden om hen te helpen met de voorbereiding van het werken de doelgroep. De belangrijkste thema s waren inzicht in culturele verschillen en manieren om samenwerking te bevorderen. In het programma van de trainerscursus wordt aan deze behoefte voldaan en het biedt hen de kans om nieuwe vaardigheden als trainer te ontwikkelen. Het is belangrijk te beseffen dat trainers afkomstig zijn uit verschillende sociale milieus en niveaus waardoor het voor sommigen eenvoudiger is om de HATTRICK doelstellingen te herkennen en te benoemen. De 4 modules zijn: 1. Teamontwikkeling en samenwerking 2. Bevordering van leiderschap 3. (L)earn Respect 4. Ontwikkeling van motivatie Naast de trainingsmodules wordt er voor de trainers individuele coaching sessies aangeboden. Deze individuele sessies moeten gericht zijn op de persoonlijke uitdagingen die een trainer tegenkomt tijdnes zijn werk met het team. Terwijl de trainers vooral oefeningen trainen die zijn tijdens de praktijktrainingen met voetballers uitvoeren, bieden de individuele coaching sessies de gelegenheid hun ervaringen met de nieuwe oefenstof te ventileren en feedback te geven aan hun opleider. In de planning wordt rekening gehouden met 4 individuele coaching sessies per trainer Betrokkenheid van de trainers in de workshops voor voetballers Er is een verband tussen de onderwerpen van de VoetbaLLL Workshops en trainerscursus; de onderwerpen die tijdens de trainerscursus geleerd worden, kunnen tijdens de workshops voor spelers worden toegepast. De betreffende oefeningen zijn opgenomen in de Materialenbank voor Voetbal Workshops. 14

17 Modules VoetbaLLL trainerscursus VoetbaLLL Workshops De grafiek in figuur 5 laat zien hoe de oefenstof die is ontwikkeld voor de workshops voor voetballers gerelateerd is aan de inhoud van de trainerscursus. Bevordering van leiderschap (M2) Ontwikkeling van motivatie (M4) (L)earn Respect (M3) Teamontwikkeling (M1) training training training Zelfsturing Zelfmotivatie Interculturele vaardigh Sportiviteit/respect Communicatieve vaardigh Teambuilding Figuur 5: Voorbeel van het verband tussen de VoetbaLLL trainerscursus en de VoetbaLLL workshop in het HATTRICK project Nadat de trainers aan de trainerscursus hebben deelgenomen kan de aangeboden oefenstof worden gebruikt tijdens de reguliere voetbaltrainingen of tijdens een workshop. Daarbij kan een keuze worden gemaakt voor de meest relevante competenties voor het betreffende voetbalteam. 3.9 Methodiek Zowel de trainerscursus als de workshops voor voetballers zijn gebaseerd op een scala van activerende methodes. Interactieve groepssessies, discussie en debat, brainstorm, rollenspel en forum theater en een groot aantal spellen en oefeningen voor praktische voetbaltrainingen kenmerken de HATTRICK trainingsmethode.7 Voor beide doelgroepen is het belangrijk dat men bewust is van het feit dat alle onderwerpen verband hebben met de praktijk van het spelen of coachen van voetbal. Vooral in het werken met voetballers moet de nadruk liggen op voetballen, de uitvoering moet vooral plaatsvinden op het veld, teveel theorie moet absoluut voorkomen worden. Voetballers en trainers moeten ervaren dat zijn voordeel hebben van deelname aan een workshop of trainerscursus: plezier hebben, beter leren voetballen, een waardevolle leerinhoud en goede praktijkvoorbeelden zijn cruciaal. 3. Het HATTRICK project 7 Alle praktische trainingsactiviteiten voor trainers en voetballers zijn opgenomen in de Materialenbank voor VoetbaLLL Workshops en de Trainingsmaterialen voor de trainerscursus. 15

18 Voetbal Leren Integratie Goede voorbeelden uit de praktijk 4. De ervaringen van de proefprojecten Na de ontwikkeling van de concept en de trainingsmaterialen voor de HATTRICK Workshops en trainerscursus, zijn beide onderdelen en de bijbehorende materialen getest in alle zeven verschillende landen van het partnerschap. Deze grafiek laat zien op welke wijze de proefprojecten zijn gepland en uitgevoerd in de periode van November 2010 tot April Op basis van de praktische mogelijkheden en beperkingen bij de deelnemende voetbalclubs zijn er beperkte afwijkingen op deze planning voorgekomen. November 2010 April 2011 Oktober De ervaringen van de proefprojecten VoetbaLLL trainerscursus 4 Modules/8 Sessies Module 1 Teambuilding en samenwerking Module 2 Bevordering van leiderschap Module 3 (L)earn respect/ interculturele vaardigheden VoetbaLLL Workshops 5 onderwerpen/ 3 4 Sessies/diverse competenties Thema 1 Teambuilding / samenwerking Thema 2 Interculturele competenties Trainers betrokken als assistent Evaluatie trainers Evaluatie spelers Competenties Zelf-management Interculturele & sociale vaardigheden Communicatieve vaardigheden Normen en warden/gedrag Teamgeest Sportiviteit Eindresultaten HATTRICK Praktijk verslag Module 4 Otwikkeling van motivatie Thema 3 Zelfsturing/ zelf motivatie Thema 4 Communicatieve vaardigheden Thema 5 (L)earn respect / sportiviteit Figuur 6: Planning voor de proefprojecten van het HATTRICK project 16

19 4.1 Samenwerking met de voetbalclubs Tijdens de proefprojecten was het interessant te zien dat er bij de diverse deelnemende voetbalclubs verschillende kaders voorhanden waarmee rekening gehouden moest worden. Het zoeken van samenwerkende voetbalclubs was in een aantal gevallen ene grote uitdaging. In Frankrijk en Nederland had men het voordeel dat er vooraf al sprake was van een nauwe samenwerking met en persoonlijke betrokkenheid van de projectpartners bij voetbalclubs. Voor hen was het relatief eenvoudig om de clubs te overtuigen van de voordelen die het project Hattrick voor hen kon bieden. Voor de andere partners was het een stuk moeilijker om een samenwerking met een voetbalclub te initiëren. In alle gevallen waren er voor de start van het project al veelbelovende contacten en toezeggingen. Toen eenmaal de start was gemaakt en de clubs geconfronteerd werden met de ambitieuze plannen van het Hattrick Partnerschap, haakten een aantal clubs af. De meest gehoorde bezwaren hadden te maken met een gebrek aan tijd en middelen. Het bleek noodzakelijk om de oorspronkelijke planning van het HAT- TRICK project aan te passen aan de wensen en mogelijkheden van de voetbalclubs. Hierdoor werden de proefprojecten veelal uitgevoed binnen reguliere trainingssessies en moest het aantal bijeenkomsten gereduceerd worden. Ondanks deze tegenslagen slaagden alle partners erin om een samenwerking met een voetbalclub te realiseren. In Engeland en Italië werd gewerkt met informele voetbalteam die gekoppeld waren aan scholen en welzijnsorganisaties. In de paragrafen 4.3 t/m 4.9 worden de uitgevoerde proefprojecten beschreven. 4.2 Doelgroep De belangrijkste doelgroep van het HATTRICK project zijn allochtone voetballers in de leeftijd van jaar en/of andere jonge kansarme voetballende mannen en voetbaltrainers die met deze doelgroep werken. Tijdens de proefprojecten van de VoetbaLLL workshops werd het hele voetbalteam betrokken bij de trainingsactiviteiten. Alle partners waren het erover eens aparte trainingen specifiek voor de doelgroep zonder deelname van teamgenoten die niet tot de doelgroep behoren geen optie was, vooral omdat integratie een van de hoofddoelen van het HATTRICK project is. De meeste partners hebben gewerkt met gemengde team. Een uitzondering daarop vormde Doncaster College ( Engeland) waar werd gewerkt met zogenaamde NEET studenten (Not in Education Employment or Training). Een doelgroep die in de regel behoort tot de sociaal kansarmen. In Italië en Frankrijk werden eveneens informele voetbalteams, gerelateerd aan sociale initiatieven, betrokken bij de proefprojecten. Het werven van de doelgroep jarigen was nog moeilijker dan ermee werken. De ervaringen van de partners was dat de doelgroep tot 18 jaar toegankelijk was en meer open stond tegenover de inhoud van de workshops dan de oudere categorie (19 25 jaar). Zoals ook al in de projectaanvraag werd beschreven is het bereiken van dit deel van de doelgroep vaak moeilijk omdat jongeren van deze leeftijd in de regel niet open staan voor educatieve activiteiten, zelfs als de gerelateerd zijn aan voetbal. Hoewel alle partners in staat waren om met de gehelde doelgroep te werken, was het merendeel van de deelnemers uit de leeftijdscategorie jarigen. Een aantal partners waren in de gelegenheid om met meerdere leeftijdscategorieën te werken. Er is zelfs ervaring opgedaan met kinderen in de leeftijd van jaar. De meeste partners die met deze additionele doelgroepen hebben gewerkt hadden de ervaring dat de jongere deelnemers met meer enthousiasme en toewijding hebben deelgenomen aan de proefprojecten. De tweede doelgroep van het HATTRICK project betrof de voetbaltrainers. Deze doelgroep is de belangrijkste groep voor het project omdat de samenwerking met de voetbalclubs voor een belangrijk deel afhankelijk is van motivatie en betrokkenheid van de trainers om mee te werken aan het HATTRICK project. Zij zijn vervolgens ook degenen die 4. De ervaringen van de proefprojecten 17

20 Voetbal Leren Integratie Goede voorbeelden uit de praktijk 4. De ervaringen van de proefprojecten de spelers kunnen motiveren tot deelname aan het project. Sommige partners hadden moeite om de trainers te motiveren tot deelname. Vooral het aspect (gebrek aan) tijd zorgde ervoor dat het beoogde aantal deelnemers niet of met moeite kon worden bereikt. Naast de voetbaltrainers hebben in een aantal landen tevens sportinstructeurs en sociaal werkers deelgenomen aan de HATTRICK trainers cursus. 4.3 Zeven proefprojecten uitgevoerd in Oostenrijk, Duitsland, Nederland, Italië, Frankrijk, Bulgarije en Engeland Oostenrijk Algemene informatie De Oostenrijkse partner werkte samen met een regionale voetbalclub uit Salzburg, SV Liefering. In de aanloopfase was het nuttig om in contact te komen met de Sportunie Salzburg, die fungeert als overkoepelende organisatie voor ene groot aantal regionale sportverenigingen. Om het management van deze organisatie bekend en enthousiast te maken met het HATTRICK project was een belangrijke stap om te komen tot een succesvolle samenwerking met de voetbalclub. VoetbaLLL trainers cursus Periode van uitvoering Aantal deelnemende trainers 8 Aantal uitvallers 2 Gemiddelde duur van de cursus 8 uren Totaal aantal sessies 4 Aantal betrokken instructeurs 2 Aantal kaderleden van 6 voetbalclub Overige relevante informatie geen 2 weekenden in februari en maart 2011 VoetbaLLL Workshops (voor voetballers) Periode van uitvoering 2 weekenden in februari en maart 2011 Aantal deelnemende spelers 30 Aantal uitvallers 9 Gemiddelde duur van de cursus 4 uren Totaal aantal sessies 4 Aantal betrokken instructeurs 2 Aantal kaderleden van 6 voetbalclub Overige relevante informatie Vertegenwoordiger van Salzburgse voetbalbond gaf positieve feedback Tijdens de trainers cursus werkte het Oostenrijkse projectteam met 6 trainers waarvan er 4 een allochtone achtergrond hadden. Deze voetbaltrainers werken gewoonlijk met verschillende teams van diverse leeftijdscategorieën. Aan de VoetbaLLL Workshops namen 30 jonge voetballers van ca. 15 jaar deel. Er waren 9 uitvallers waarvan 3 door gebrek aan interesse afhaakten. De overigen vielen af vanwege tijdgebrek. 18

VoetbaLLL Workshops. Voetbal en een Leven Lang Leren. I. Ontwerp voor VoetbaLLL-workshops II. Materialenbank voor VoetbaLLL-workshops

VoetbaLLL Workshops. Voetbal en een Leven Lang Leren. I. Ontwerp voor VoetbaLLL-workshops II. Materialenbank voor VoetbaLLL-workshops VoetbaLLL Workshops Voetbal en een Leven Lang Leren I. Ontwerp voor VoetbaLLL-workshops II. Materialenbank voor VoetbaLLL-workshops Wenceslao Avila-Miranda Holger Bienzle Marcus Lemke Maren Satke Boian

Nadere informatie

Visie en Methoden Mondiaal Burgerschap

Visie en Methoden Mondiaal Burgerschap Visie en Methoden Mondiaal Burgerschap De KNVB gelooft in de maatschappelijke meerwaarde van voetbal. Voetbal brengt de samenleving in beweging. Zo n 300.000 vrijwilligers zijn in Nederland actief bij

Nadere informatie

Voor Ondernemers Door Ondernemers in Groningen. Vodo50. Groningen, september 2014 Martijn van der Tuin

Voor Ondernemers Door Ondernemers in Groningen. Vodo50. Groningen, september 2014 Martijn van der Tuin Voor Ondernemers Door Ondernemers in Groningen Vodo50 Groningen, september 2014 Martijn van der Tuin Aanleiding Nederland en Groningen moeten het voor de groei van de economie vooral hebben van actieve

Nadere informatie

Training Resultaatgericht Coachen

Training Resultaatgericht Coachen Training Resultaatgericht Coachen met aandacht voor zingeving Herken je dit? Je bent verantwoordelijk voor de gang van zaken op je werk. Je hebt alle verantwoordelijkheid, maar niet de bijbehorende bevoegdheden.

Nadere informatie

1. Mobiliteitscoach, van idee tot project: Inleiding

1. Mobiliteitscoach, van idee tot project: Inleiding 1. Mobiliteitscoach, van idee tot project: Inleiding De afsluitende bijeenkomst van het Leonardo-project Key to Mobility vond plaats in september 2011. Het resultaat van het project was een trainingscursus

Nadere informatie

Training mobiliteitscoach

Training mobiliteitscoach Training mobiliteitscoach Inleiding Dit project is gefinancierd met steun van de Europese Commissie. Deze publicatie geeft alleen de visie van de auteur weer. De Commissie kan niet verantwoordelijk worden

Nadere informatie

Handleiding. Hoe gebruik je deze verenigingsbox?

Handleiding. Hoe gebruik je deze verenigingsbox? Handleiding Hoe gebruik je deze verenigingsbox? Waarom een verenigingsbox? 30% van de Nederlandse bevolking is lid van een sportvereniging (waarvan 70% in de leeftijdscategorie van 6-17 jaar valt). Dat

Nadere informatie

GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR

GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR Altijd al gezocht naar een trainingsconcept voor uw medewerkers waar je meteen van zegt: GewoonDoen! Nu is deze kans eindelijk aanwezig en wel voor een deelnameprijs van

Nadere informatie

Handboek voor de HATTRICK Coach docent I. Opzet cursus VoetbaLLL Coach II. Trainingsmateriaal voor de cursus VoetbaLLL Coach

Handboek voor de HATTRICK Coach docent I. Opzet cursus VoetbaLLL Coach II. Trainingsmateriaal voor de cursus VoetbaLLL Coach Handboek voor de HATTRICK Coach docent I. Opzet cursus VoetbaLLL Coach II. Trainingsmateriaal voor de cursus VoetbaLLL Coach Veronika Avila Holger Bienzle Alexandre Labatut Roberta Lo Bianco Tom Mitchell

Nadere informatie

Sport en tewerkstelling van jongeren. Marc Theeboom / Joris Philips

Sport en tewerkstelling van jongeren. Marc Theeboom / Joris Philips Sport en tewerkstelling van jongeren Marc Theeboom / Joris Philips studie Kan sport bijdragen tot competentie-ontwikkeling voor kortgeschoolde jongeren, waardoor hun tewerkstellingskansen toenemen? initiatieven

Nadere informatie

Bruikbare Aanbevelingen om de EILEEN- Benadering toe te passen

Bruikbare Aanbevelingen om de EILEEN- Benadering toe te passen Bruikbare Aanbevelingen om de EILEEN- Benadering toe te passen Verbeterd interculturele leren in Europese ondernemingen Nederlandstalige Versie Dutch Language Version De EILEEN Aanbevelingen Introductie

Nadere informatie

Wil jij nog meer sportplezier bij jouw verenigingen?

Wil jij nog meer sportplezier bij jouw verenigingen? Wil jij nog meer sportplezier bij jouw verenigingen? Scoor dan met ons topaanbod! Een programma van sportbonden en NOC*NSF dat sportief gedrag stimuleert en ongewenst gedrag aanpakt. Vraag kinderen waarom

Nadere informatie

FM Academy. FM Academy. Facility Management HBO bedrijfskunde 2017

FM Academy. FM Academy. Facility Management HBO bedrijfskunde 2017 Facility Management HBO bedrijfskunde 2017 Voorwoord HBO bedrijfskunde leergang Facility Management 15 deelnemers 5 organisaties De biedt u een functiegerichte opleiding met specifieke aandacht voor Facility

Nadere informatie

Herk Sport: Jouw Club voor Passie & Plezier

Herk Sport: Jouw Club voor Passie & Plezier Herk Sport: Jouw Club voor Passie & Plezier Herk Sport is een club die dag in dag uit drijft op de inzet van vrijwilligers, voetballers en begeleiders, kortom mensen met een hart voor de club. Daarom willen

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 15 januari 2002 (OR. en) 14759/01 JEUN 67 SOC 510

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 15 januari 2002 (OR. en) 14759/01 JEUN 67 SOC 510 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 15 januari 2002 (OR. en) 14759/01 JEUN 67 SOC 510 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: Resolutie van de Raad en de vertegenwoordigers van de regeringen

Nadere informatie

Meisjes- en vrouwenvoetbal SDV Barneveld. Beleidsplan

Meisjes- en vrouwenvoetbal SDV Barneveld. Beleidsplan Meisjes- en vrouwenvoetbal SDV Barneveld Beleidsplan 2016 2019 Versie 2.0 17 november 2015 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 1. Voorwoord... 3 2. Beleid meisjes- en vrouwenvoetbal... 4 2.1 Doelstellingen...

Nadere informatie

REMIND. Bij u op SCHOOL?

REMIND. Bij u op SCHOOL? REMIND Bij u op SCHOOL? Inhoudsopgave Slim jezelf zijn voor professionals 3 Slim jezelf zijn 3 Programma over persoonlijke ontwikkeling 3 Kostenoverzicht 4 Over Remind 5 Wij willen 5 Trainersopleiding

Nadere informatie

EFFECTIEF LEIDINGGEVEN. Een gave of een vak?

EFFECTIEF LEIDINGGEVEN. Een gave of een vak? EFFECTIEF LEIDINGGEVEN Een gave of een vak? Een training van COMMUNICERENENZO Mensen zijn belangrijk. Resultaten ook Mensen zijn belangrijk en waardevol. Resultaten worden behaald dankzij mensen. Zij voegen

Nadere informatie

ENTANGLE - Nieuwsbrief

ENTANGLE - Nieuwsbrief INHOUD Projectachtergrond 1 Projectomschrijving 2 Partners 3 Kick ck-off meeting in Brussel 4 Rethinking Education 4 Contactgegevens en LLP 5 ENTANGLE vindt zijn oorsprong in de dagelijkse praktijk binnen

Nadere informatie

Achtergrond. Missie Onze missie op basis van deze situatie luidt:

Achtergrond. Missie Onze missie op basis van deze situatie luidt: Achtergrond Basisschool De Regenboog staat in de wijk Zuid-west in Boekel en valt onder het bestuur van Zicht PO. Evenals de andere scholen onder dit bestuur gaan wij de komende periode vorm geven aan

Nadere informatie

Hulp bij ADHD. Scholingsaanbod

Hulp bij ADHD. Scholingsaanbod Hulp bij ADHD Dit heeft mijn beeld van ADHD enorm verrijkt. Ik zie nu veel mogelijkheden om kinderen met ADHD goede begeleiding te bieden deelnemer workshop bij Fontys Hogescholen Copyright 2010 Hulp bij

Nadere informatie

Workshops De werkelijkheid van gedrag. 11 maart, 25 maart en 8 april 2010

Workshops De werkelijkheid van gedrag. 11 maart, 25 maart en 8 april 2010 Workshops De werkelijkheid van gedrag 11 maart, 25 maart en 8 april 2010 Workshops De werkelijkheid van gedrag Vandaag heb je de eerste workshop De werkelijkheid van gedrag gevolgd. De workshops geven

Nadere informatie

Bonus: Hoe goed ben jij momenteel?

Bonus: Hoe goed ben jij momenteel? Bonus: Hoe goed ben jij momenteel? Blad 1 van 20 Hoe goed ben jij momenteel? Iedereen kan zijn leiderschapsvaardigheden aanzienlijk verbeteren met een beetje denkwerk en oefening. Met deze test krijg je

Nadere informatie

Training Creatief denken

Training Creatief denken Training Creatief denken Creatief denken: een oplossing voor elk probleem Creatief denken is vandaag de dag een must. De markt verandert razendsnel en als je niet innovatief bent, loop je achter de feiten

Nadere informatie

Evaluatierapport Nationale Opleiding MediaCoach 2015

Evaluatierapport Nationale Opleiding MediaCoach 2015 Evaluatierapport Nationale Opleiding MediaCoach 2015 www.nomc.nl De Nationale Opleiding MediaCoach wordt uitstekend en goed beoordeeld, door enthousiaste en kundige docenten, de link met de praktijk, prettig

Nadere informatie

Handleiding. Hoe gebruik je deze verenigingsbox?

Handleiding. Hoe gebruik je deze verenigingsbox? Handleiding Hoe gebruik je deze verenigingsbox? Inleiding Voor je ligt de handleiding van de Verenigingsbox. De Verenigingsbox is een hulpmiddel voor verenigingen om zelfstandig te werken aan een sterke

Nadere informatie

Regionaal verslag. Landelijk debat Ons Onderwijs Den Haag, 28 mei 2015

Regionaal verslag. Landelijk debat Ons Onderwijs Den Haag, 28 mei 2015 Regionaal verslag Landelijk debat Ons Onderwijs 2032 Den Haag, 28 mei 2015 1. Een korte impressie van de dialoog De debatavond in Den Haag bij het HCO is bezocht door circa 35 deelnemers. Van de aanwezige

Nadere informatie

Verklaring van Mentors op de Werkplek.

Verklaring van Mentors op de Werkplek. Verklaring van Mentors op de Werkplek www.bmw-eu.net Project nummer: 2013-1-PT1-LEO05-15778 VERKLARING VAN MENTORS OP DE WERKPLEK Credits Titel Verklaring van Mentors op de Werkplek coördinatie OBELISK

Nadere informatie

Competitie als ondersteuning in de opleiding van een sporter in plaats van een slechte leermeester.

Competitie als ondersteuning in de opleiding van een sporter in plaats van een slechte leermeester. Competitie als ondersteuning in de opleiding van een sporter in plaats van een slechte leermeester. Aangezien het proces van LTAD voor sport evolueert, ontstaan gaandeweg evenveel antwoorden als nieuwe

Nadere informatie

Bewegen tot leren: Perspectieven voor een krachtige leeromgeving

Bewegen tot leren: Perspectieven voor een krachtige leeromgeving Bewegen tot leren: Perspectieven voor een krachtige leeromgeving Jouw ervaring Neem iets in gedachten dat je nu goed kunt en waarvan je veel plezier hebt in je werk: Vertel waartoe je in staat bent. Beschrijf

Nadere informatie

SCHATTEN VAN ADVOCATEN

SCHATTEN VAN ADVOCATEN SCHATTEN VAN ADVOCATEN PRAKTIJKOPLEIDINGEN VOOR DE ADVOCATUUR Vaardigheden in de praktijk Coachen in de praktijk Leidinggeven in de praktijk Teamwork in de praktijk SCHATTEN VAN ADVOCATEN Wij zijn er van

Nadere informatie

Dan even mijn sport achtergrond. Ik heb als kind lang gehockeyd en getennist. Toen ik in Leiden kwam studeren ben ik bij Roomburg weer gaan hockeyen.

Dan even mijn sport achtergrond. Ik heb als kind lang gehockeyd en getennist. Toen ik in Leiden kwam studeren ben ik bij Roomburg weer gaan hockeyen. Dan even mijn sport achtergrond. Ik heb als kind lang gehockeyd en getennist. Toen ik in Leiden kwam studeren ben ik bij Roomburg weer gaan hockeyen. Daar heb ik ook mijn scheidsrechterskaartgehaald en

Nadere informatie

LEIDERSCHAP IN DE CORPORATE JUNGLE. Bagage voor een succesvolle reis naar je eigen doel. Een training met wortels in de praktijk.

LEIDERSCHAP IN DE CORPORATE JUNGLE. Bagage voor een succesvolle reis naar je eigen doel. Een training met wortels in de praktijk. LEIDERSCHAP IN DE CORPORATE JUNGLE Bagage voor een succesvolle reis naar je eigen doel. Een training met wortels in de praktijk. PROFESSIONALISEREN DOOR ALLE BENODIGDE SOFTSKILLS VAN DE MANAGER TE TRAINEN

Nadere informatie

Maatschappelijke Sportcoach

Maatschappelijke Sportcoach Maatschappelijke Sportcoach Leer sport in te zetten als middel tot maatschappelijke participatie! De rol van de sportcoach verandert. Als coach heb je tegenwoordig meer verantwoordelijkheden dan alleen

Nadere informatie

Gecertificeerde Opleidingen

Gecertificeerde Opleidingen Gecertificeerde Opleidingen TOP Class Communicatie Vaardigheden Gordon Communicatie Trainer www.gordoncommunicatie.nl Top Class Communicatie Vaardigheden Persoonlijk en professioneel communiceren In deze

Nadere informatie

middelbaar beroepsonderwijs Brainport regio Eindhoven Onderwijsvisie Onze kijk op onderwijs

middelbaar beroepsonderwijs Brainport regio Eindhoven Onderwijsvisie Onze kijk op onderwijs middelbaar beroepsonderwijs Brainport regio Eindhoven Onderwijsvisie Onze kijk op onderwijs Summa College maart 2013 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: De vijf onderwijspijlers 4 Hoofdstuk 2: De vijf onderwijspijlers

Nadere informatie

Driejarig Uitvoeringsplan afdeling Jeugd sv Enter Periode 1 januari 2012 tm 31 december 2014

Driejarig Uitvoeringsplan afdeling Jeugd sv Enter Periode 1 januari 2012 tm 31 december 2014 CONCEPT Driejarig Uitvoeringsplan afdeling Jeugd sv Enter Periode 1 januari 2012 tm 31 december 2014 JEUGDBESTUUR sv ENTER November 2012 Binden en Groeien Jeugdbestuur sv Enter 1 Inleiding Recent heeft

Nadere informatie

ENTRE-YOU in Practice

ENTRE-YOU in Practice ENTRE-YOU in Practice 1 Erasmus+ Strategische Partnership voor beroeps-educatie en training Project Titel: ENTRE-YOU - Ondernemende mentaliteit voor jonge benadeelde werkzoekenden Project nummer: 2015-1-RO01-KA202-015052

Nadere informatie

WEERBAARHEIDSTRAININGEN

WEERBAARHEIDSTRAININGEN WEERBAARHEIDSTRAININGEN INBEDDEN IN EEN MEERSPOREN WEERBAARHEIDSBELEID voor BASISSCHOLEN VAN HET SAMENWERKINGSVERBAND BREVOORDT Sacha Jansen Schuiling, weerbaarheidstrainingen Groenlo, oktober 2010 INLEIDING

Nadere informatie

Het gaf mij veel energie om een eigen evenement te organiseren.

Het gaf mij veel energie om een eigen evenement te organiseren. Het Cruyff Foundation Community Program De Johan Cruyff Foundation wil jongeren langdurig binden aan het Cruyff Court en de wijk. Wij willen jongeren meer zelfvertrouwen geven, kansen bieden om hun talent

Nadere informatie

Pilot Basistraining Ethiek in Sociaal Werk succesvol afgerond

Pilot Basistraining Ethiek in Sociaal Werk succesvol afgerond Pilot Basistraining Ethiek in Sociaal Werk succesvol afgerond nieuwe inzichten over het aanbieden van ethiektrainingen in de Sector Sociaal Werk December 2018 1 van 6 Inleiding In de periode november 2017

Nadere informatie

Zelfdiagnostische vragenlijst verandercompetenties

Zelfdiagnostische vragenlijst verandercompetenties Zelfdiagnostische vragenlijst verandercompetenties Het gaat om de volgende zeven verandercompetenties. De competenties worden eerst toegelicht en vervolgens in een vragenlijst verwerkt. Veranderkundige

Nadere informatie

ALGEMEEN PROJECT RAPPORT

ALGEMEEN PROJECT RAPPORT Evaluatie EVALUATION rapport RAPPORT SENDI PROJECT project ALGEMEEN PROJECT RAPPORT This report contains the evaluation analysis of the filled out questionnaire about the Kick off meeting in Granada Dit

Nadere informatie

21st Century Skills Training

21st Century Skills Training Ontwikkeling van competenties voor de 21 e eeuw - Vernieuwend - Voor werknemers van nu - Met inzet van moderne en digitale technieken - - Integratie van social media - Toekomstgericht - Inleiding De manier

Nadere informatie

TSI TriMetrix. Victor Voorbeeld. 23 Persoonlijke Talenten

TSI TriMetrix. Victor Voorbeeld. 23 Persoonlijke Talenten TSI TriMetrix 23 Persoonlijke Talenten Licentiehouder: Laan van Vlaanderen 323 1066 WB Amsterdam INTRODUCTIE Onderzoek heeft uitgewezen dat er een directe relatie bestaat tussen de mate waarin iemand voldoening

Nadere informatie

www.menscience.com/.../men%27s%20fitness.html

www.menscience.com/.../men%27s%20fitness.html www.menscience.com/.../men%27s%20fitness.html De huidige economische situatie zorgt voor meer en meer werklozen. Deze werklozen willen natuurlijk zo snel mogelijk weer aan het werk. Dit concept richt zich

Nadere informatie

Functieprofiel huiswerkbegeleider

Functieprofiel huiswerkbegeleider Functieprofiel huiswerkbegeleider Doel van de Functie: Als Huiswerkbegeleider bij Stichting De Onderwijskamer begeleid je leerlingen/ studenten met hun huiswerk met als doel te komen tot (structureel)

Nadere informatie

PROLOOP NR 1 2015 HAAL HET BESTE UIT JOUW LOPERS MET ZIPCOACH

PROLOOP NR 1 2015 HAAL HET BESTE UIT JOUW LOPERS MET ZIPCOACH PROLOOP NR 1 2015 HAAL HET BESTE UIT JOUW LOPERS MET ZIPCOACH 56 TIPS & TRICKS Elke hardloper heeft zijn eigen doelstelling: waar de één zich bijvoorbeeld focust op het verbeteren van zijn looptechniek,

Nadere informatie

HAND LEIDING Hoe gebruik je deze verenigingsbox?

HAND LEIDING Hoe gebruik je deze verenigingsbox? HAND LEIDING Hoe gebruik je deze verenigingsbox? WAAROM EEN VERENIGINGS BOX? 30% van de Nederlandse bevolking is lid van een sportvereniging (waarvan 70% in de leeftijdscategorie van 6-17 jaar valt). Dat

Nadere informatie

Tweede Europese Forum over de cohesie Georganiseerd door de Europese Commissie

Tweede Europese Forum over de cohesie Georganiseerd door de Europese Commissie Mr Roger VAN BOXTEL, Minister of City Management and Integration, Netherlands Tweede Europese Forum over de cohesie Georganiseerd door de Europese Commissie 21-22 mei 2001 Enkel gesproken tekst geldt Tweede

Nadere informatie

Wie dit niet kan lezen, is niet gek! Laaggeletterdheid bij SITA

Wie dit niet kan lezen, is niet gek! Laaggeletterdheid bij SITA Wie dit niet kan lezen, is niet gek! Laaggeletterdheid bij SITA Het ervaringsverhaal Start met vragen aan u, kort SITA algemeen Laaggeletterdheid bij SITA Afronding met vragen aan u 2 Vraag 1 Heeft u medewerkers

Nadere informatie

Manual: handleiding opstarten Skills Lab

Manual: handleiding opstarten Skills Lab Manual: handleiding opstarten Skills Lab Dit is een handleiding voor professionals die zelf een Skills Lab willen starten. Skills Lab wil de werkmogelijkheden voor mensen met ASS vergroten door hen te

Nadere informatie

T.O.P. Leidinggeven aan een team

T.O.P. Leidinggeven aan een team Compleet programma, inclusief online leeromgeving Effectief leidinggeven als Topmanager Commercium www.commercium.nl info@commercium.nl +31(0)36-53 18 506 1 Inleiding Goede leiders zijn de managers die

Nadere informatie

Groninger Studenten Roeivereniging Aegir

Groninger Studenten Roeivereniging Aegir Groninger Studenten Roeivereniging Aegir G.S.R. Aegir is een vereniging om sporten en ontspanning te combineren. Het roeien gebeurt op zowel recreatief (competitieroeien) als topsport (wedstrijdroeien)

Nadere informatie

ogen en oren open! Luister je wel?

ogen en oren open! Luister je wel? ogen en oren open! Luister je wel? 1 Verbale communicatie met jonge spelers Communiceren met jonge spelers is een vaardigheid die je van nature moet hebben. Je kunt het of je kunt het niet. Die uitspraak

Nadere informatie

Onderzoek POD en Sport

Onderzoek POD en Sport 2015 Onderzoek POD en Sport Inhoud Inleiding... 2 Conclusie... 3 Aanbevelingen... 6 Het bestuur... 7 Jeugdtrainers... 8 Jeugdleden... 9 Vrijwilligers... 10 Ouders... 11 Resultaten... 12 1 Inleiding Het

Nadere informatie

Make it work! Virtuele mobiliteit in internationale stages integreren: een snelgids

Make it work! Virtuele mobiliteit in internationale stages integreren: een snelgids Make it work! Virtuele mobiliteit in internationale stages integreren: een snelgids Wat? Internationale stages worden steeds belangrijker in de context van de internationalisering van hoger onderwijs en

Nadere informatie

15 16 Evaluatie Docentencursus Zuyd, juni Inhoudsopgave. 1 Algemeen...1

15 16 Evaluatie Docentencursus Zuyd, juni Inhoudsopgave. 1 Algemeen...1 15 16 Evaluatie Docentencursus Zuyd, juni 2016 Inhoudsopgave 1...1 2 Hoofdsectie...2 1 Geef bij de onderstaande stellingen aan of u ermee zeer mee oneens/oneens/eens/zeer mee eens bent, dan wel neutraal

Nadere informatie

Opleidingsprogramma DoenDenken

Opleidingsprogramma DoenDenken 15-10-2015 Opleidingsprogramma DoenDenken Inleiding Het opleidingsprogramma DoenDenken is gericht op medewerkers die leren en innoveren in hun organisatie belangrijk vinden en zich daar zelf actief voor

Nadere informatie

Persoonlijk Leiderschap in het Onderwijs. "Van reactief naar creatief"

Persoonlijk Leiderschap in het Onderwijs. Van reactief naar creatief Persoonlijk Leiderschap in het Onderwijs "Van reactief naar creatief" In veel scholen is het klassiek hiërarchisch leiderschap niet langer toereikend. De veranderingen in de maatschappij en daarmee ook

Nadere informatie

Managers en REC-vorming ----- GEEN VOORUITGANG ZONDER VOORTREKKERS

Managers en REC-vorming ----- GEEN VOORUITGANG ZONDER VOORTREKKERS @ ----- Managers en REC-vorming ----- AB ZONDER VOORTREKKERS GEEN VOORUITGANG De wereld van de REC-vorming is volop beweging. In 1995 werden de eerste voorstellen gedaan en binnenkort moeten 350 scholen

Nadere informatie

SV SLIKKERVEER OP NAAR HET 100-JARIG BESTAAN. Beleidsplan

SV SLIKKERVEER OP NAAR HET 100-JARIG BESTAAN. Beleidsplan SV SLIKKERVEER OP NAAR HET 100-JARIG BESTAAN Beleidsplan 2016-2020 SV SLIKKERVEER: MEER DAN EEN VERENIGING SV SLIKKERVEER: MEER DAN EEN VERENIGING SV Slikkerveer is een vereniging. En zoals bij iedere

Nadere informatie

Sportweetje. Het Katwijkse. sportieve toekomst! naar een. Nieuws, trends en tips voor een gezond en sportief verenigingsleven

Sportweetje. Het Katwijkse. sportieve toekomst! naar een. Nieuws, trends en tips voor een gezond en sportief verenigingsleven Het Katwijkse Sportweetje Nieuws, trends en tips voor een gezond en sportief verenigingsleven digitale nieuwsbrief voor het verenigingsleven editie 2015.1 klik en lees het artikel van uw interesse volg

Nadere informatie

Lange cursus beschrijving van de cursus: ITIL basics

Lange cursus beschrijving van de cursus: ITIL basics Lange cursus beschrijving van de cursus: ITIL basics ALGEMEEN Het inrichten van een ICT Beheerorganisatie is een complexe en tijdrovende aangelegenheid. Het resultaat is afhankelijk van veel aspecten.

Nadere informatie

Minor Toegepaste Psychologie

Minor Toegepaste Psychologie Minor Toegepaste Psychologie 1 Inleiding Waarom houden mensen zich niet aan dieetvoorschriften? Hoe kan ik ze dan stimuleren om dat wel te doen? Hoe kan ik teamsporters leren om beter om te gaan met zelfkritiek?

Nadere informatie

Competenties en kwaliteiten van de topsporter (1 van 9)

Competenties en kwaliteiten van de topsporter (1 van 9) (1 van 9) Doorzettingsvermogen Dit is een eigenschap die elke topsporter bezit. Gaan voor het hoogst haalbare doel en hiervoor niet afwijken als er een teleurstelling of tegenslag is. Resultaatgerichtheid

Nadere informatie

Training & Ontwikkeling

Training & Ontwikkeling Inleiding FOCUS Leren & Ontwikkelen uit Wormerveer is een sterk groeiende Human Resources Development dienstverlener met een duidelijke focus op resultaatgerichtheid en professionalisering. Wij onderscheiden

Nadere informatie

ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK

ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK Iedereen heeft er de mond van vol: Het beste uit de leerling halen Recht doen aan verschillen van leerlingen Naast kennis en vaardigheden, aandacht voor het

Nadere informatie

Informatie Certificering. voor het

Informatie Certificering. voor het Informatie Certificering voor het werken met persolog Profielen juli 2014 INHOUD 1. Waarom profielen van persolog? 2. Certificering modules Module 1 Assessment met Online profielen Module 2 Training Module

Nadere informatie

HR Performance Management

HR Performance Management HR Performance Management Door: Bernadette van de Laak Inleiding Bij Performance Management (PM) gaat het erom dat menselijk kapitaal binnen een organisatie dusdanig wordt georganiseerd, dat stijging van

Nadere informatie

BIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG

BIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG BIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG STUDENTEN DOEN UITSPRAKEN OVER DE ACADEMISCHE WERELD, HET VAKGEBIED EN HET BEROEPENVELD.. onderzoek niet zo saai als ik dacht werken in

Nadere informatie

Leer Opdrachten ontwerpen voor Blended Learning

Leer Opdrachten ontwerpen voor Blended Learning Leer Opdrachten ontwerpen voor Blended Learning Helder &Wijzer Mijn opdrachten In een kort, blended programma In het kort Voor wie docenten/trainers die blended opdrachten willen leren ontwerpen en ontwikkelen

Nadere informatie

Post-hbo cursus Loopbaanbegeleiding

Post-hbo cursus Loopbaanbegeleiding Post-hbo cursus Loopbaanbegeleiding Actuele ontwikkelingen zoals flexibilisering van arbeid, de noodzaak tot het vergroten van de in- en externe mobiliteit van de werknemer, maar ook wetswijzigingen zorgen

Nadere informatie

Aanvraag subsidie Zwaluwen Jeugd Actie

Aanvraag subsidie Zwaluwen Jeugd Actie Aanvraag subsidie Zwaluwen Jeugd Actie R.K.S.V. CLUZONA Voetbalvereniging Cluzona streeft er naar een vereniging te zijn waar zowel de jeugd als volwassenen met veel plezier sporten op een mooie, gezellige

Nadere informatie

Technisch jeugdbeleidsplan. Voetbalvereniging; FC Meppel

Technisch jeugdbeleidsplan. Voetbalvereniging; FC Meppel CHRISTELIJKE SPORTVERENIGING FC MEPPEL OPGERICHT 24-2-1930 KONINKLIJK GOEDGEKEURD 20-7-1972 Clubhuis, sportpark Ezinge Telefoon 0522-255252 www.fcmeppel.nl, e-mail: fcmeppel@fcmeppel.nl Technisch jeugdbeleidsplan

Nadere informatie

Productencatalogus. www.ondernemrslabtwente.nl

Productencatalogus. www.ondernemrslabtwente.nl 1 Productencatalogus www.ondernemrslabtwente.nl 2 Voorwoord Ondernemerslab Het Ondernemerslab Twente is een samenwerking van het ROC van Twente en ROZ (Regionale Organisatie Zelfstandigen). Het Ondernemerslab

Nadere informatie

Deze vraagstelling is nader toegespitst op de volgende sub-vragen:

Deze vraagstelling is nader toegespitst op de volgende sub-vragen: Samenvatting Dit proefschrift gaat over ervaringen en leerprocessen in de ontwikkeling van de theorie en praktijk van Moreel Beraad als methode van ethiekondersteuning in de gezondheidszorg. Hoofdstuk

Nadere informatie

Bezoekadres Kenmerk Uw brief Bijlage(n) Maatschappelijke diensttijd, kansen en uitdagingen

Bezoekadres Kenmerk Uw brief Bijlage(n) Maatschappelijke diensttijd, kansen en uitdagingen > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340

Nadere informatie

SDOB Jeugdopleiding. SDOB is een vooruitstrevende en toonaangevende voetbalopleiding voor de regio Waterland en omstreken.

SDOB Jeugdopleiding. SDOB is een vooruitstrevende en toonaangevende voetbalopleiding voor de regio Waterland en omstreken. Missie, Visie & Doelstellingen Missie SDOB is een vooruitstrevende en toonaangevende voetbalopleiding voor de regio Waterland en omstreken. SDOB is vooruitstrevend op het gebied van: Trainingsmethodes

Nadere informatie

Training KED-Coach Basis

Training KED-Coach Basis Training KED-Coach Basis Nederland Onze Trainingen en Diensten Het team van KED-SENS heeft haar aanbod van trainingen en diensten overzichtelijk in kaart gebracht. Alle mensen zijn uniek en leren en ontwikkelen

Nadere informatie

PEOPLE INVESTMENT LEIDERSCHAP ONTPLOOIING INDIVIDUELE TRAINING PERSOONLIJKE COACHING MENTORING GROEPSSESSIES SIMULATIE COUNSELING

PEOPLE INVESTMENT LEIDERSCHAP ONTPLOOIING INDIVIDUELE TRAINING PERSOONLIJKE COACHING MENTORING GROEPSSESSIES SIMULATIE COUNSELING PEOPLE INVESTMENT INDIVIDUELE TRAINING GROEPSSESSIES PERSOONLIJKE COACHING MENTORING COUNSELING SIMULATIE LEAD YOUR TEAM SUCCESSFULLY INTO THE FUTURE INDIVIDUELE TRAINING TELEFONISCHE SUPPORT PRAKTISCHE

Nadere informatie

MODULE 1 ZELFANALYSE WERKBOEK: STAP 5. 1 Persoonlijke successen 2 SWOT analyse 3 Samenvatting & conclusie

MODULE 1 ZELFANALYSE WERKBOEK: STAP 5. 1 Persoonlijke successen 2 SWOT analyse 3 Samenvatting & conclusie MODULE 1 ZELFANALYSE WERKBOEK: STAP 5 1 Persoonlijke successen 2 SWOT analyse 3 Samenvatting & conclusie 1. Persoonlijke successen De eerste stap in je carrièrewijziging is je resultaten te herkennen of

Nadere informatie

VTON methodiek Tips & Tricks Versie juni 2018

VTON methodiek Tips & Tricks Versie juni 2018 VTON methodiek Tips & Tricks Versie 1.0 - juni 2018 Tips & Tricks voor trainers en HJO s Deze Tips & Tricks handleiding is bedoelt voor trainers, maar ook zeker voor de coördinatoren, die hiermee een tool

Nadere informatie

iedereen coach Praktijkboek voor alledag en overal Jef Clement

iedereen coach Praktijkboek voor alledag en overal Jef Clement iedereen coach Praktijkboek voor alledag en overal Jef Clement Coaching voor alledag en overal 11 Coachen en coaching zijn begrippen die gemeengoed zijn geworden: er is bijna geen gebied meer waar deze

Nadere informatie

Roadmap Institute for Positive Health. April 2016 Stichting IPH

Roadmap Institute for Positive Health. April 2016 Stichting IPH Roadmap Institute for Positive Health April 2016 Stichting IPH INTRODUCTIE VAN DE IPH ROADMAP De IPH roadmap schetst de resultaten die IPH de komende jaren wil realiseren. De weg naar de resultaten toe

Nadere informatie

LEIDERS VAN MORGEN MD NETWERK VOOR HR EN MD PROFESSIONALS

LEIDERS VAN MORGEN MD NETWERK VOOR HR EN MD PROFESSIONALS LEIDERS VAN MORGEN MD NETWERK VOOR HR EN MD PROFESSIONALS Graag vertel ik u in deze brochure over Leiders van Morgen, een Management Development (MD) netwerk dat october 2010 van start gaat. Voor meer

Nadere informatie

Lean management vaardigheden

Lean management vaardigheden Lean management vaardigheden Lean management : meer dan tools Je gaat met Lean aan de slag of je bent er al mee bezig. Je ziet dat Lean over een set prachtige tools beschikt en je beseft dat het ook een

Nadere informatie

Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A

Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A INLEIDING Ik heb vandaag een cadeautje meegenomen. Niet voor jullie, maar voor mijzelf. Het cadeautje staat voor de verrassingen

Nadere informatie

Kwaliteitsvol. jeugdwerk. In vogelvlucht. Startmoment traject Jeugdwerk in de Stad Brussel, 27 september 2016

Kwaliteitsvol. jeugdwerk. In vogelvlucht. Startmoment traject Jeugdwerk in de Stad Brussel, 27 september 2016 Kwaliteitsvol jeugdwerk Startmoment traject Jeugdwerk in de Stad Brussel, 27 september 2016 In vogelvlucht Kwaliteitsvol jeugdwerk Toelichting bij de politieke discussie in de EU en het traject van de

Nadere informatie

Visie op leren. Didactische uitgangspunten voor leeractiviteiten

Visie op leren. Didactische uitgangspunten voor leeractiviteiten Visie op leren Didactische uitgangspunten voor leeractiviteiten Tilburg, 1 januari 2012 Visie op leren Didactische uitgangspunten voor leeractiviteiten Aan de opzet en inhoud van de leeractiviteiten van

Nadere informatie

SoHuman PROFIT/NON-PROFIT PARTICULIEREN SCHOLIEREN [INZICHT IN GEDRAG EN COMMUNICATIE]

SoHuman PROFIT/NON-PROFIT PARTICULIEREN SCHOLIEREN [INZICHT IN GEDRAG EN COMMUNICATIE] SoHuman PROFIT/NON-PROFIT PARTICULIEREN SCHOLIEREN [INZICHT IN GEDRAG EN COMMUNICATIE] Waarvoor kiezen klanten voor SoHuman? SoHuman helpt mensen, teams en organisaties met hun persoonlijke en professionele

Nadere informatie

TRAINING PROGRAMMA VOOR HET LEREN OMGAAN MET HET WORKIT MATERIAAL VOOR (VRIJWILLIGE) DOCENTEN

TRAINING PROGRAMMA VOOR HET LEREN OMGAAN MET HET WORKIT MATERIAAL VOOR (VRIJWILLIGE) DOCENTEN TRAINING PROGRAMMA VOOR HET LEREN OMGAAN MET HET WORKIT MATERIAAL VOOR (VRIJWILLIGE) DOCENTEN INTRODUCTIE Het project WorKit ontwikkelt de Job Language Kit - een hulpmiddel met educatief en informatief

Nadere informatie

2. VISIE EN MISSIE. Jong KVK Tienen wil bekendstaan voor haar uitstekende jeugdopleiding met zowel een sociaal als sportief oogmerk.

2. VISIE EN MISSIE. Jong KVK Tienen wil bekendstaan voor haar uitstekende jeugdopleiding met zowel een sociaal als sportief oogmerk. 2. VISIE EN MISSIE Jong KVK Tienen wil bekendstaan voor haar uitstekende jeugdopleiding met zowel een sociaal als sportief oogmerk. Het doel van de Jeugdopleiding van KVK Tienen is in de eerste plaats

Nadere informatie

STICHTING KINDANTE. Visie Personeel

STICHTING KINDANTE. Visie Personeel STICHTING KINDANTE Visie Personeel Visie Personeel 1 Inleiding De onderwijskundige visie van stichting Kindante vormt de basis voor de wijze waarop de Kindantescholen hun onderwijs vormgeven. Dit vraagt

Nadere informatie

Wendbaar en waarde(n)vol onderwijs!

Wendbaar en waarde(n)vol onderwijs! Wendbaar en waarde(n)vol onderwijs! In ons onderwijs staat de mens centraal, of het nu gaat om studenten of medewerkers, om ouders of werknemers uit het bedrijfsleven, jongeren of volwassenen. Wij zijn

Nadere informatie

Stichting Maumu Youth Sports and Development (MY S&D) Activiteitenverslag

Stichting Maumu Youth Sports and Development (MY S&D) Activiteitenverslag Stichting Maumu Youth Sports and Development (MY S&D) Activiteitenverslag 2015 Het tweede jaar Dank Allereerst past een woord van grote dank voor de financiële steun die MY S&D mocht ontvangen in 2015

Nadere informatie

BASISCOMPETENTIES VOOR FACILITATOREN

BASISCOMPETENTIES VOOR FACILITATOREN BASISCOMPETENTIES VOOR FACILITATOREN ACHTERGROND De International Association of Facilitators (IAF) is een internationale organisatie met als doel om de kunst en de praktijk van het professioneel faciliteren

Nadere informatie

Motivatie: presteren? Of toch maar leren?

Motivatie: presteren? Of toch maar leren? Arjan van Dam Motivatie: presteren? Of toch maar leren? Een van de lastigste opgaven van managers is werken met medewerkers die niet gemotiveerd zijn. Op zoek naar de oorzaken van het gebrek aan motivatie,

Nadere informatie