Rapportage effectiviteit en efficiency beleid en uitvoering m.b.t. re-integratie gemeente Best in de periode

Transcriptie

1 Rapportage effectiviteit en efficiency beleid en uitvoering m.b.t. re-integratie gemeente Best in de periode Rekenkamercommissie de Groene Rand Januari 2013

2 2

3 Inhoudsopgave A. BESTUURLIJK DEEL 1. Inleiding Aanleiding Casuïstiek Doel van het onderzoek, centrale onderzoeksvraag en afgeleide vragen Onderzoeksaanpak Maatstaf voor het effect van het re-integratiebeleid Leeswijzer Conclusies en aanbevelingen Kaderstelling Uitvoering Kosten Informatievoorziening en controle Resultaten Vergelijking met andere gemeenten Toekomst Inleiding WWNV en Participatiewet Literatuuronderzoek Meedenken over de toekomst Bestuurlijke reactie en nawoord rekenkamercommissie 29 B. ONDERZOEKSRAPPORTAGE 5. Kaderstelling Inleiding Coalitieprogramma Nota Werk en Inkomen Verordening Overige beleidsstukken Programmabegrotingen Betrokkenheid van de gemeenteraad 41 3

4 6.` Uitvoering Inleiding Organisatie Klantmanagement en klantregistratie Inzet en inkoop van instrumenten Werkgeversbenadering Gesprekken met re-integratiebedrijven Instrumentarium ten behoeve van de klantmanagers Diverse rapporten met betrekking tot de bedrijfsvoering Uitvoering in de toekomst Kosten Inleiding I-budget W-budget/participatiebudget Totale kosten in de periode 2004 tot en met Informatie en controle Inleiding Inhoud Managementinformatie Raadsinformatie Afronding Resultaten/effectiviteit van beleid Inleiding Uitstroom in verband met aanvaarding van arbeid Management-informatie Re-integratiepositie Selectie uitstroom Rapporten over effectiviteit Dossieranalyse Interviewresultaten Vergelijking Best met andere gemeenten Inleiding Impressie van het cliëntenbestand van Best Verloop aantal huishoudens met een bijstandsuitkering in Noord Brabant Rapport Stimulansz Kosten van re-integratie vergeleken met verloop van het aantal huishoudens Vergelijking van Best met vijf vergelijkbare gemeenten Vergelijking van Best met de andere vier rekenkamergemeenten 76 C. BIJLAGEN Zie website: 4

5 DEEL A: BESTUURLIJK DEEL 5

6 6

7 1. Inleiding 1.1. Aanleiding Op 9 januari 2012 had de rekenkamercommissie een overleg met alle fractievoorzitters van gemeente Best. Aan de orde was onder andere de keuze voor onderzoeksonderwerpen voor het jaar 2012 en In dit gesprek kwam onder andere de wens van (veel) fracties naar voren naar een onderzoek naar re-integratie. In de toelichting hierop door de fractievoorzitters stond de behoefte centraal om met het onderzoek het re-integratiebeleid te evalueren met het oog op het leveren van bouwstenen voor de toekomst. De rekenkamercommissie voerde ter oriëntatie op 3 februari 2012 een gesprek met het afdelingshoofd Gemeentewinkel a.i. en de teamcoördinator klantmanagers re-integratie. Tevens nam de rekenkamercommissie kennis van het interne rapport inzake de samenwerking van Best met stichting de Omslag op het terrein van re-integratie. De Rekenkamercommissie heeft op grond van het gesprek met de fractievoorzitters en aanvullende oriëntatie besloten een onderzoek uit te voeren naar de effectiviteit en efficiency van het re-integratiebeleid in de gemeente Best over de periode 2004 t/m 2011, gericht op het aan het werk helpen van mensen met een bijstandsuitkering Casuïstiek Sinds 2004 zijn gemeenten zelf financieel verantwoordelijk voor de uitvoering van de Wet Werk en Bijstand (WWB). In 2008 is door de modernisering van de WSW ook de financiering van de WSW direct naar gemeenten gegaan. Het is aan gemeente zelf om te bepalen welke instrumenten in het kader van re-integratie en participatie worden ingezet. Ook de verdeling van re-integratie inspanningen over verschillende cliënten en doelgroepen kan zelf bepaald worden. Voor de uitvoering kunnen zij ervoor kiezen dit zelf uit te voeren of in een gemeenschappelijke regeling te doen. Na de invoering van de WWB bleek dat landelijk het bijstandsbestand snel daalde met inzet van slechts een gedeelte van de beschikbare re-integratiemiddelen. Sinds de economische crisis en recessie in 2008 is het bijstandsniveau weer aan het oplopen en blijken ook steeds meer gemeenten het volledige re-integratiebudget (inclusief reserves) te besteden. Daarnaast heeft Den Haag aangekondigd fors te zullen bezuinigen op de re-integratiemiddelen. Voor de gemeente is het dus zaak om met minder middelen toch een goed resultaat op het terrein van re-integratie en participatie te boeken. Vragen die beantwoord moeten worden zijn onder meer: Voor wie zetten we nog re-integratiemiddelen in en voor wie niet meer? Is ons instrumentarium nog te betalen en hoe gaan we om met de sociale werkvoorziening? Welke aanpak werkt voor welke doelgroepen en voor wie en hoe heeft gemeente Best het de afgelopen jaren gedaan? Om antwoord te krijgen op deze vragen voert de rekenkamercommissie een onderzoek uit naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van het re-integratiebeleid. 7

8 De invoering van de Wet Werk en Bijstand (WWB) in 2004 heeft de uitvoering en verantwoordelijkheden van de bijstandsverlening en re-integratie bij gemeenten neergelegd. Kerngedachte van de WWB is dat iedere Nederlander in zijn of haar eigen bestaan moet voorzien. ( werk boven inkomen ). Pas wanneer dat niet lukt, is een uitkering mogelijk. Voor gemeenten betekende de invoering van de WWB meer financiele verantwoordelijkheid, maar ook meer beleidsvrijheid. Zo mogen gemeenten zelf keuzes maken met betrekking tot het in te zetten re-integratiebeleid en het aanbod van re-integratievoorzieningen. Sinds 2006 hebben de gemeenten hier de vrijheid bij gekregen om zelf re-integratietaken uit te voeren. Bij de uitvoering van de WWB worden twee budgetten door het Rijk beschikbaar gesteld. Het gaat hier om het zogenaamde inkomensdeel en het participatiebudget. De hoogte van deze budgetten wordt voor grotere gemeente (groter dan inwoners) bepaald aan de hand van een verdeelmodel waarin op basis van sociaal economische kenmerken een verdeelsleutel wordt toegepast bij de verdeling van het macrobudget over de individuele gemeenten. Voor gemeenten met minder dan inwoners geldt het historisch verdeelmodel. Hierbij geldt dat het budget volledig bepaald wordt door het historisch aandeel in de bijstandsuitgaven van het jaar t-2. Best valt tussen beide groottegroepen en krijgt budget toegekend deels op basis van objectieve criteria en deels op grond van historische cijfers. Inkomensdeel Het inkomensdeel is het budget dat bestemd is voor de verstrekking van uitkeringen. Eventuele overschotten mogen gemeenten vrij besteden, maar eventuele tekorten moeten ook zelf worden opgevangen. Wanneer een gemeente in een bepaald jaar een tekort heeft op het inkomensdeel van meer dan 10% dan kan zij onder voorwaarden aanspraak maken op een Incidentele Aanvullende Uitkering (IAU). De IAU geeft een compensatie voor de tekorten boven de 10%. De eerste 10% is altijd voor rekening van de gemeente. Voor gemeenten met minder dan inwoners is de voornaamste voorwaarde voor het ontvangen van de IAU dat er naast een tekort van meer dan 10% sprake moet zijn van een uitzonderlijke situatie op de arbeidsmarkt. Participatiebudget Het participatiebudget is een geoormerkt budget dat een uitkering bevat voor onder andere reintegratievoorzieningen (SZW-deel). Daarnaast zijn er middelen voor inburgering en educatie. Dat het budget geoormerkt is betekent dat gemeenten het budget alleen aan deze taken mogen besteden. Tot 2010 mochten gemeenten van eventuele overschotten 75% overhevelen naar het volgende jaar. Vanaf 2010 mogen gemeenten nog maar 25% van het budget meenemen. Het SZW-deel van het participatiebudget mogen gemeenten inzetten voor allerlei zaken die betrekking hebben op re-integratie en/of participatie. Uitvoeringskosten mogen niet uit het budget betaald worden. Dit dient betaald te worden uit het Gemeentefonds en andere eigen middelen. 8

9 1.3. Doel van het onderzoek, centrale onderzoeksvraag en afgeleide vragen Het is van belang een scherp beeld te krijgen in de beste inzet van middelen uit het participatiebudget gelet op de aankomende nieuwe wet Werken naar Vermogen per 1 januari en de forse budgetkortingen die daarmee gepaard gaan. Hierbij staat de vraag centraal wat de gemeente Best heeft bereikt met haar re-integratiebeleid, met de daarbij behorende uitvoering en inzet van instrumenten en trajecten en tegen welke kosten, om vervolgens aanbevelingen te kunnen doen voor toekomstig beleid en uitvoering met beperktere middelen. Als centrale onderzoeksvraag heeft de rekenkamercommissie geformuleerd: Onderzoek in hoeverre het re-integratiebeleid in Best doelmatig en doeltreffend wordt uitgevoerd. Geef hierbij aan welke verworvenheden uit het verleden behouden moeten blijven en geef bouwstenen voor de toekomst. Hiervan zijn de volgende zeven thema s en bijbehorende vragen afgeleid Kaderstelling Welke beleidsdoelstellingen streeft de gemeente Best met het re-integratiebeleid in het kader van de Wet werk en bijstand (Wwb) na? Zijn deze doelen (voldoende) SMART geformuleerd? In welke mate is de gemeenteraad vanuit dualistisch oogpunt betrokken bij de bepaling van het arbeidsmarkt-, werkgelegenheids- en re-integratiebeleid volgens de Wwb? Uitvoering Op welke wijze vindt de uitvoering van het beleid in de praktijk plaats? Welke middelen (personeel, inhuur, uitbesteding) worden ingezet en welke maatregelen worden genomen om de toeleiding van klanten naar (duurzaam) werk of één van de tussendoelen (zoals sociale activering) te vergroten? Welke partijen spelen een rol bij de uitvoering van het beleid? Welke rollen en verantwoordelijkheden hebben de verschillende partijen? Kosten Wat zijn de totale kosten van het gemeentelijk re-integratiebeleid Wat is het financiële effect op het niveau van de Wwb als geheel (inclusief het inkomensdeel)? Informatievoorziening en controle Hoe is de informatievoorziening over het re-integratiebeleid en de resultaten daarvan van het college aan de raad te kwalificeren in termen van tijdigheid, volledigheid en juistheid? Op welke wijze geeft de gemeenteraad invulling aan zijn controlerende taken voor wat betreft het re-integratiebeleid? Vormt de door het college verstrekte informatie hiervoor voldoende basis? 1 Ten tijde van de uitvoering van het onderzoek is komen vast te staan dat de Wet Werken naar Vermogen controversieel is verklaard en (voorlopig) niet doorgaat. 9

10 Resultaten Wat zijn de concrete resultaten van het gemeentelijk re-integratiebeleid in het licht van de beleidsdoelen? Welke inzet, welke instrumenten/trajecten zijn effectief geweest? Wat is de mate van duurzaamheid van deze resultaten? (doeltreffendheid) ook in het licht van de actuele (landelijke) ontwikkelingen? (bezuinigingen). Best in vergelijking tot andere gemeenten Hoe ziet het cliëntenbestand van Best eruit? Hoe ziet de ontwikkeling van het aantal uitkeringsgerechtigden in Best eruit, in vergelijking tot andere gemeenten? Maakt Best, in verhouding tot andere gemeenten, meer of minder kosten in verband met re-integratie? Hoe verhoudt de effectiviteit van Best zich tot die van vergelijkbare gemeenten/ gemeenten in het gebied van rekenkamer de groene rand? Toekomst Welke leerpunten resulteren er uit het onderzoek mede gericht op een toekomstige uitvoering die met veel minder middelen moet plaatsvinden Onderzoeksaanpak Het onderzoek richt zich op de periode In het kader van het onderzoek zijn de volgende werkzaamheden uitgevoerd: Deskresearch Om een beeld te krijgen van het (voorgenomen) beleid van gemeente Best zijn in eerste instantie alle relevante (beleids-)documenten bestudeerd. Het gaat dan onder meer over het collegeprogramma, beleidsnota s, verordeningen, managementrapportages, diverse evaluaties, interne rapporten met betrekking tot het functioneren van sociale zaken, aanbestedingen, raadsmededelingen en P&C-instrumenten. Interviews met in de gemeente Best actieve personen Er zijn gesprekken gevoerd met (financiële) beleidsmedewerkers, (oud-) managers, bestuurders en uitvoerders binnen de gemeente Best. Deze gesprekken geven een beeld van de inhoud van het beleid, het uitvoeringsproces en de wijze waarop de informatiehuishouding en -voorziening is ingericht. Interviews met maatschappelijk en re-integratiepartners Ook zijn (afzonderlijke) gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van de (belangrijkste) partijen waarmee Best samenwerkt op het terrein van re-integratie maakten deel uit van het onderzoek. Hiermee werd getracht een beeld te krijgen van de wijze van samenwerking tussen Best en haar maatschappelijke partners. Dit betreft: Stichting de Omslag P.O.R. W.S.D. 10

11 Voor een opsomming van de personen waarmee de rekenkamercommissie in het kader van dit onderzoek heeft gesproken wordt verwezen naar bijlage 1 bij dit rapport. Analyse financiële informatie De in de boekhouding voorhanden gegevens inzake de jaren 2004 tot en met 2011 zijn opgevraagd om zicht te krijgen op zaken als: Uitgaven en inkomsten Participatiebudget Uitgaven en inkomsten I-budget Participatiebudget uitgaven per re-integratiepartner Uitgaven per individuele klant Benchmark Vergelijking met andere gemeenten vond plaats door gebruikmaking van landelijk beschikbare gegevens van het CBS en Stimulansz Maatstaf voor het effect van het re-integratiebeleid Om het effect van het re-integratiebeleid vast te kunnen stellen, zijn in de loop der jaren na de invoering van de Wwb de volgende maatstaven ontwikkeld en toegepast: a) inhoudelijke maatstaf Omdat de doelstelling van het beleid is mensen uit de uitkering te halen, wordt de mutatie in het aantal bijstandsgerechtigden als maatstaf voor de effectiviteit van het beleid genomen. Daarvan kennen we twee varianten, te weten: a1) de smalle maatstaf Als maatstaf voor het effect van het beleid wordt de uitstroom naar werk genomen en van deze groep alleen de cliënten, die in de begeleiding hebben gezeten en die langer dan 12 maanden een baan hebben. a2) de brede maatstaf De discussie over de effectiviteit heeft geleid tot het inzicht dat het effect van de ingezette middelen niet uitsluitend aan de uitstroom moet worden afgemeten omdat de weg naar een baan vaak over meerdere stappen c.q. trajecten gaat en dat kost tijd. Daarom moet breder naar de effecten worden gekeken en moeten alle stappen die cliënten vooruit zetten op weg naar uitstroom worden geregistreerd. Voor de bredere maatstaf is de re-integratiepositie ontwikkeld. Daarbij worden als maatstaf voor het effect van de re-integratiemaatregelen alle bewegingen van cliënten omhoog en omlaag op de re-integratiepositie genomen. Door over de effecten vooraf een prestatienorm af te spreken kan achteraf vastgesteld worden of door het beleid de beoogde doelstelling is gerealiseerd. In die zin is dan sprake van een effectief beleid en kunnen zowel gemeenteraad als college de aan het toegedachte rollen van kaderstelling, uitvoering en controle op beleid spelen. 11

12 b) de financiële maatstaf Daarnaast is er de financiële, uit de wet voortkomende, maatstaf die bepaalt dat het wenselijk is dat de gemeente met de uitgaven voor bijstand onder het inkomensdeel blijft. Het is geen absolute maatstaf, maar als de inspanningen om bijstandsgerechtigden aan werk te helpen niet leiden tot een aansluiting bij de door het Rijk veronderstelde ontwikkeling, is het I-deel niet toereikend en is er alle aanleiding om het beleid nog eens kritisch te bezien. Dat geldt zeker in een tijd dat de centrale overheid omvangrijke bezuinigingen op de sociale uitgaven heeft aangekondigd. In dit rapport wordt de brede maatstaf en de financiële maatstaf gehanteerd. Dit houdt in dat niet alleen wordt gekeken naar uitstroom maar ook naar migraties op de re-integratiepositie. Daarnaast wordt gekeken naar de uitgaven van het inkomensdeel Leeswijzer Dit rapport valt uiteen in een bestuurlijk deel en een onderzoeksrapportage. In de hoofdstukken 2 en 3 (bestuurlijk deel) komen de conclusies en aanbevelingen resp. de bestuurlijke reactie van het college en het nawoord van de rekenkamercommissie aan bod. De indeling van het onderzoeksrapport is analoog aan de zeven thema s zoals hierboven verwoord. Aan het eind van ieder hoofdstuk worden afzonderlijke conclusies getrokken. Hiermee wordt de toegankelijkheid van het rapport voor de lezer vergroot 12

13 2. Conclusies en aanbevelingen 2.1. Kaderstelling Conclusies Doelstellingen vastgelegd in beleidsdocumenten De rekenkamercommissie stelt vast dat de doelstellingen (voldoende) in kaart gebracht zijn. De doelstellingen die gemeente Best nastreeft met het re-integratiebeleid zijn vastgelegd in het coalitieprogramma , de beleidsnota Werk en Inkomen 2011, diverse beleidsregels, de begroting en de verordening Wet werk en bijstand van Deze doelstellingen hebben betrekking op het brede scala waaruit het re-integratiebeleid uiteenvalt. Aan bod komen zowel jeugdigen als volwassenen, uitstroom en stijging op de reintegratiepositie, handhaving, het verrichten van tegenprestaties in de vorm van maatschappelijk nuttige taken etc. SMART formuleringen De doelstelling zoals die in Best zijn geformuleerd zijn voldoende SMART 2, voor zover deze zijn opgenomen in de Beleidsnota Werk en inkomen en in de programmabegroting. De doelstellingen volgens het coalitieprogramma zijn voornamelijk kwalitatief uitgedrukt en hebben vooral betrekking op de inspanningen die terzake moeten worden verricht. Gesproken wordt over bevorderen, inspanningen verrichten, stimuleren en hard optreden. In de nota Werk en Inkomen wordt gebruik gemaakt van SMARTe indicatoren. Hier wordt gewerkt met percentages (stijgen/dalen) en met absolute aantallen. Dit zelfde geldt voor de programmabegrotingen. Bij al deze indicatoren worden de jaartallen genoemd waarin de gewenste effecten moeten zijn gerealiseerd. Opvallend is dat in de verantwoordingsinformatie niet op alle in de beleidsnota s genoemde indicatoren wordt ingegaan cq. dat in deze rapportages andere indicatoren worden gebruikt. Hierdoor is er (deels) sprake van een mismatch tussen het formuleren van gewenste resultaten aan de voorkant en het rapporteren over het behalen van deze resultaten aan de achterkant. Betrokkenheid Gemeenteraad bij het totstandkomen van beleid De gemeenteraad is volgens de Rekenkamercommissie voldoende betrokken (geweest) bij het formuleren van de beleidsnota Werk en Inkomen in Voor het totstandkomen van deze nota was er overigens helemaal geen sprake van expliciet beleid. Het is thans zaak dat de raad ook betrokken is en blijft bij het monitoren van het behalen van de resultaten van dit beleid en dat de raad tevens betrokken wordt bij het formuleren van nieuw beleid, dat als reactie op toekomstige ontwikkelingen, zal moeten worden geformuleerd. Aanbevelingen RAAD: actualiseer en verbeter het beleidskader De (verantwoording over de) kaderstelling dient verder aangescherpt te worden om de raad beter inzicht te geven in de effecten van beleid. Voor de raad zijn de ontwikkelingen in de toekomst (forse afname van het budget c.q. nieuwe wet- en regelgeving: de Participatiewet ) een goed moment om voor het onderdeel re-integratie het beleidskader te actualiseren en te verbeteren. Neem hierbij de in het volgende hoofdstuk (toekomst) geformuleerde adviezen en denkbeelden als uitgangspunt. Neem in het nieuwe beleid ten minste het volgende op: 2 Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdgebonden 13

14 SMART geformuleerde doelstellingen met betrekking tot de migraties op de participatieladder/re-integratiepositie De beleidsindicatoren die een beoordeling van het beleid mogelijk maken De wijze en de tijdstippen waarop de resultaten van het beleid worden teruggekoppeld naar de raad. RAAD & COLLEGE: stel nieuwe kaders Stel -met het oog op de ontwikkelingen in de toekomst- nieuwe kaders op die aangeven wat de gemeentelijke invulling van het re-integratiebeleid is. Dat kan bijvoorbeeld met de volgende stappen: Bepaal wat het doel is van de gemeente Best in het kader van de re-integratie. Waar moeten de prioriteiten liggen? Alleen bij uitstroom of meer dan dat? Hoe moet het bestand zich ontwikkelen, uitgedrukt in stappen op de zogenaamde participatieladder/re-integratiepositie? Bepaal hoe dit doel bereikt moet worden (bijvoorbeeld door inzet van externen of door zelf doen) Stel de gewenste/maximale inzet van middelen (personeel/geld) vast Stel vast welke doelgroepen in dit beleid moeten worden geholpen (doelgroep prioritering) Bepaal welke soort instrumenten hieraan moeten bijdragen Bepaal hoe de gemeenteraad geïnformeerd wordt over de resultaten van dit beleid 2.2. Uitvoering Conclusies Klantmanagement Al vanaf 2003 maakt gemeente Best gebruik van klantmanagement re-integratie. Gedachte hierachter is dat de klant centraal staat en dat klantmanagers de ontwikkelingen van bijstandsgerechtigden monitoren en bijsturen. Met andere woorden; zij moeten de regie voeren over de inzet van de re-integratietrajecten. Zij moeten de diagnose (laten) stellen, besluiten tot inzet van trajecten, tussentijds de resultaten monitoren en eventueel bijsturen cq. trajecten beëindigen. Medio 2010 heeft gemeente Best een afzonderlijke Jobhunter in dienst genomen. Vanaf medio 2012 is deze functie vervallen. Re-integratietrajecten Vanaf 2004 zijn re-integratietrajecten ruimschoots ingekocht bij diverse bureaus. Uit interviews met een aantal bedrijven is gebleken dat de diagnosestelling door de gemeente vaak te wensen overliet en dat er tussen de gemeente en het betrokken bureau/bedrijf geen afspraken werden gemaakt over de door de bureau s/bedrijven te bereiken resultaten. Vanaf medio 2012 zullen de werkzaamheden die voorheen door de Omslag werden uitgevoerd, voor een groot deel worden uitgevoerd door Het Goed. De Omslag is met ingang van 1 juli 2012 ontmanteld. 14

15 Bedrijfsvoering De bedrijfsvoering c.q. de aanpak van re-integratietrajecten is jarenlang aandachtspunt van het management van gemeente Best geweest. Er werden in de periode 2004 tot en met 2008 vier rapporten over geschreven. Opvallend daarbij was dat de kwesties die reeds in 2004 aan de orde kwamen in 2008 wederom, zij het anders geformuleerd, wederom aan de orde kwamen. Aanbevelingen COLLEGE: Inrichting administratie Na vaststelling van de verbeterde kaders moet de administratie zodanig worden ingericht dat het college periodiek kan toetsen of het afgesproken beleid ook wordt uitgevoerd en het via de re-integratiepositie zichtbaar wordt gemaakt. COLLEGE: Tevredenheidsonderzoek Het verdient aanbeveling om periodiek een tevredenheidsonderzoek onder de cliënten te houden en indien de resultaten daarvan daartoe aanleiding geven, het beleid bij te stellen. COLLEGE: Outputfinanciering Maak zakelijke afspraken met bureaus en bedrijven die worden ingehuurd voor reintegratietrajecten. Pas outputfinanciering toe (bijvoorbeeld no cure, less pay of zelfs no cure no pay ), hetgeen inhoudt dat een bedrijf/bureau minder/niet betaald krijgt, indien het gewenste effect (bijvoorbeeld uitstroom naar arbeid) niet (tijdig) wordt bereikt. COLLEGE: Samenwerking het Goed Evalueer de samenwerking met het Goed over drie jaar (30 nov. 2015: einde contract) en ook tussentijds (na ieder jaar). COLLEGE: Eigen medewerkers Maak, voor zover mogelijk, gebruik van de capaciteiten van medewerkers met betrekking tot arbeidsbemiddeling, sollicitatietrainingen etc. Daar waar men kennis en vaardigheden tekort komt moet er opgeleid worden. COLLEGE: Kader voor de werkvloer Ontwikkel beleidsregels en uitvoeringsafspraken ten behoeve van de werkvloer, zodat een uniforme aanpak van re-integratie-inspanningen beter wordt geborgd.. COLLEGE: Social return De rijksoverheid neemt met ingang van 1 juli 2011 bij inkopen en aanbestedingen 'social return' als contractvoorwaarde op. Deze maatregel houdt in dat het Rijk bij aanbestedingen boven de euro in het contract opneemt dat er bij de uitvoering van de opdracht ook mensen moeten worden ingezet met een grote(re) afstand tot de arbeidsmarkt. Social return heeft als doel om de uitstroom naar werk te bevorderen voor mensen die zonder reintegratieondersteuning niet aan het werk komen. Neem als gemeente Best het goede voorbeeld van de rijksoverheid over en laat de klantmanagers het opnemen van de voorwaarden c.q. de naleving ervan monitoren. Volgens het inkoop- en aanbestedingsbeleid wordt reeds (in een aantal gevallen systematisch) van social return gebruik gemaakt bij grond- weg- en waterbouwprojecten. Ga na of deze handelswijze ook bij andere projecten/inkopen kan worden toegepast en ga over tot het formuleren van beleidsregels terzake. 15

16 2.3. Kosten Conclusies Kosten in verband met inkoop van re-integratietrajecten In de periode 2004 tot en met 2011 is in totaal uitgegeven aan de inzet van reintegratiebedrijven. Dit is gemiddeld per jaar. De meeste uitgaven werden in die jaren gedaan aan Stichting de Omslag, WSD en De Wig. De gemiddelde re-integratie uitgaven per persoon bedroegen circa De kosten per individu verschillen echter aanzienlijk van 10 tot Inkomensdeel en Werkdeel De kosten met betrekking tot de verstrekte uitkeringen (Inkomensdeel) zijn in Best vanaf 2007 (meer dan 10%) hoger dan de toegekende budgetten. Over de jaren 2007 tot en met 2010 is derhalve een Incidentele Aanvullende Uitkering aangevraagd en ontvangen. In deze jaren, maar ook in de jaren daarna, is dus gebleken dat met het van het rijk verkregen budget niet kon worden volstaan. Ook voor de re-integratie-uitgaven (Werkdeel) heeft gemeente Best een aanvullende (ESF-)subsidie aangevraagd en ontvangen. De komende jaren zal het Werkdeel met minstens 50% worden gereduceerd. Vraag is of en in hoeverre gemeente Best in de toekomst eigen middelen ter beschikking wil stellen om er zo voor te zorgen dat overschrijdingen van de uitgaven uit het Inkomensdeel tot een minimum kunnen worden beperkt. Aanbevelingen COLLEGE: monitor de uitgaven uit het inkomensdeel Houd de uitgaven van het Inkomensdeel nauwkeurig bij. Probeer deze, door een gerichte inzet van het Werkdeel zoveel mogelijk te reduceren, zodat er niet geld op moet worden toegelegd maar er geld overblijft. Stuur dus nauwkeurig op de I-uitgaven en maak nadrukkelijke keuzes voor wat betreft de inzet van het Werkdeel. COLLEGE: uitgaven werkdeel versus uitgaven inkomensdeel Confronteer de kosten van het re-integratiebeleid (rijksbudget, middelen van de gemeente en de uitvoeringskosten) met de opbrengst (mutatie in het Inkomensdeel) zodat antwoord gegeven kan worden op de vraag wat de extra inzet in jaar t heeft opgeleverd voor het volume aan bijstand in jaar t+1 COLLEGE: maatwerk m.b.t. de inzet van middelen Bepaal op individueel en collectief niveau de benodigde inzet van middelen, stel vast hoeveel rijksmiddelen hiertegenover staan en bepaal expliciet de prioriteiten: wat doen we wel en wat doen we niet en hoelang wordt een re-integratietraject voortgezet cq. verlengd? COLLEGE: bepaal de efficiency en effectiviteit van re-integratietrajecten Maak inzichtelijk wat de eigen kosten van de gemeente zijn voor re-integratie en welke kosten bij externe bedrijven gemaakt worden. Hierbij is ook van belang welke resultaten voor welke groepen cliënten behaald zijn. Is eigen inzet effectiever en/of efficienter of is uitbesteden efficienter en/of effectiever. Bepaal voor elke soort re-integratietraject wat de voorkeur verdient: in eigen huis uitvoeren of uitbesteden? 16

17 2.4. Informatievoorziening en controle Conclusies Managementinformatie Tot en met 2010 was er in Best sprake van -gedetailleerde- management-informatie die ook ter informatie werd voorgelegd aan de gemeenteraad. Thans is er geen sprake meer van deze rapportages. Ambtelijk wordt weer gewerkt aan een nieuwe rapportage. Kwaliteit van de P&C-informatie In de begroting, tussentijdse informatie en jaarstukken wordt (alleen) ingegaan op het aantal uitkeringsgerechtigden en de te realiseren cq. gerealiseerde uitstroom. Informatie omtrent reintegratie, zoals het aantal trajecten, uitstroom in verband met trajecten, stijging op de reintegratiepositie etc. worden aan de raad onthouden. Hierdoor kan de raad onvoldoende zijn kaderstellende en controlerende rol uitoefenen. Aanbevelingen RAAD: Bepaal uw informatiebehoefte Geef als raad aan op welke wijze u geïnformeerd wilt worden, opdat u kunt sturen op hoofdlijnen. RAAD: Inrichting van de informatievoorziening De inrichting van de informatievoorziening kan veel beter. Het is belangrijk dat de raad meer bij het beleid wordt betrokken en zich meer met het beleid bemoeit. Daaraan kan invulling worden gegeven door periodiek goede sturingsinformatie over het beleidskader en de daarin geformuleerde doelstellingen naar de raad te zenden. Daarbij zou aan de volgende kengetallen gedacht kunnen worden: Het aantal uitstromers naar werk binnen twee jaar na het begin van de re-integratieondersteuning (een norm van de Raad voor Werk en Inkomen) Het aantal cliënten op de onderscheiden treden op de re-integratiepositie en de mutaties (steigers en dalers) daarin in de verslagperiode Het percentage of aantal cliënten dat blijkbaar de goede diagnose heeft gekregen en op passende wijze / succesvol een traject heeft afgerond De toename van het aantal cliënten met een startkwalificatie De gemiddelde uitkeringsduur De gemiddelde kosten per uitkering (hoe lager, hoe meer er sprake is van deeltijdwerk) Het aantal personen dat, na een re-integratietraject, binnen een jaar weer in de bijstand terugkeert (duurzaamheid van de uitstroom) De resultaten van een klanttevredenheidsonderzoek, de daaruit voortvloeiende maatregelen en het tijdstip van effectuering daarvan 17

18 2.5 Resultaten Conclusies Meting uitstroom De resultaten van beleid zijn te meten aan de hand van de gerealiseerde uitstroom (al dan niet door aanvaarding van werk en al dan niet veroorzaakt/beïnvloed door re-integratietrajecten) en door gerealiseerde stijgingen (en dalingen) van de re-integratiepositie. De rekenkamercommissie heeft vastgesteld dat in Best meting van deze variabelen op verschillende manieren plaatsvindt maar heeft geen onderlinge aansluiting aangetroffen tussen deze verschillende metingen. Dit doet uiteraard vragen rijzen omtrent de betrouwbaarheid en (daarmee) de bruikbaarheid van de beschikbare informatie omtrent zaken als het aantal uitkeringsgerechtigden en de uitstroom (al dan niet vanwege het aanvaarden van betaalde arbeid). Kosten in relatie tot de re-integratiepositie Het aantal personen dat in de periode 2009 tot en met 2011 in Best steeg op de reintegratiepositie was iets talrijker zijn dan het aantal personen dat daalde. De gemiddelde reintegratiekosten voor de stijgers bedroegen tegenover voor de dalers. Het maakt kennelijk niet veel uitmaakt of en hoeveel er aan individuen wordt uitgegeven. Hiermee is overigens niet gezegd dat re-integratie-uitgaven, in het algemeen, helemaal geen zin hebben. Interne rapportages met betrekking tot effectiviteit In de loop der jaren zijn er twee interne rapporten opgesteld waarbij de effectiviteit van de reintegratie centraal stond. Uit beide rapporten valt op te maken dat het hiermee matig gesteld is/was. Gebleken is dat klantmanagers re-integratie duidelijker dan voorheen hun rol als opdrachtgever moeten oppakken en de regie van de trajecten naar zich toe moeten trekken. De verantwoordelijkheid voor trajecten is te veel neergelegd bij de re-integratiebedrijven. Er werd door klantmanagers niet ingegrepen als trajecten werden ingezet zonder duidelijk doel en logische opbouw. Er werd weinig gestuurd op de duur van trajecten, waardoor kosten uit de hand zijn gelopen. Ook werden er geen/ nauwelijks maatregelen opgelegd als klanten hun verplichtingen niet nakwamen. Wat betreft de re-integratiebedrijven zijn de belangrijkste conclusies dat: Er te veel verlengingen van leerwerktrajecten hebben plaatsgevonden zonder duidelijk doel, tijdspad en resultaat Er te weinig aandacht was voor het uitplaatsen van klanten naar (regulier) werk 3 Er ingezet is op dure instrumenten, terwijl alternatieven voorhanden waren Een klein aantal klanten een heel groot deel van het werkdeel opsouperen 3 De re-integratiebedrijven hadden hier ook geen belang bij. Bij aanvaarding van regulier werk zouden ze de klant verliezen. 18

19 Andere manier van werken In de loop van 2009 is in Best overgegaan op een andere manier van werken. Sindsdien is er sprake van een kritischer inzet van instrumenten en het wijzigen van verlengingen van leerwerktrajecten naar leerwerkplekken (een minder kostbaar instrument). Vanaf begin 2010 wordt gewerkt met een nieuwe methodiek met een uitgebreide diagnose van de klant en een indeling van klanten op de re-integratieladder. Er is meer zicht op de verschillende doelgroepen en de beschikbare middelen. Een door de rekenkamercommissie uitgevoerd dossieronderzoek bevestigt dat de effectiviteit van de trajecten die zijn uitgevoerd in 2009 en 2010 tot een (procentueel) beter resultaat leiden dan daarvoor. Aanbevelingen COLLEGE: Meer dan uitstroom alleen Breng ook andere resultaten dan uitstroom in beeld. Wat is gedaan voor de klanten die géén traject hebben gevolgd? Hebben deze een tijdelijke ontheffing of wordt er in het kader van participatie wel wat voor hen gedaan? Ook dit zijn resultaten van beleid. COLLEGE: Inzicht in dynamiek Probeer meer inzicht te krijgen in de dynamiek in het bijstandsbestand, want dit biedt aanknopingspunten voor beleid. Op datgene dat de gemeente kan beïnvloeden moet dan sterker worden ingezet. Natuurlijk zijn er externe factoren die de ontwikkeling van het bestand bepalen. Deze kunnen dan wellicht worden ingebed in het beleid of het beleid kan hier meer op worden afgestemd. COLLEGE: Draaideurklanten Houd bij hoeveel/welke klanten kort (bijvoorbeeld 6 of 12 maanden) na uitstroom weer instromen. Lever managementinformatie terzake, ter beantwoording van de vraag: hoe duurzaam is de uitstroom eigenlijk? Zorg ervoor dat uitgestroomde cliënten ook uitgestroomd blijven. Pas daar waar noodzakelijk ook nazorg toe bij uitgestroomde cliënten. 2.6 Vergelijking met andere gemeenten Conclusies Cliëntenbestand Best Het uitkeringsbestand van gemeente Best wijkt op een aantal punten af van de bestanden van andere, vergelijkbare, gemeenten. Dit heeft geleid tot een honorering van een incidentele aanvullende uitkering voor het I-deel (IAU) in de jaren 2007 tot en met Het verloop van het aantal huishoudens met een uitkering is in Best ongunstiger dan bij de andere Noord Brabantse gemeenten (zowel steden als platteland), waaronder de gemeenten in het rekenkamergebied 4. Ook ten opzichte van landelijke cijfers scoort gemeente Best minder gunstig. 4 Heeze-Leende, Nuenen c.a., Son & Breugel en Waalre 19

20 Ontbreken relatie tussen uitgaven en resultaat Uit een analyse van landelijk beschikbare cijfers is de rekenkamercommissie gebleken dat er geen causaal verband lijkt te bestaan tussen re-integratie-uitgaven enerzijds en de ontwikkeling van het aantal uitkeringsgerechtigden anderzijds. Gemeenten met een daling van het aantal huishoudens met een bijstanduitkering geven (per huishouden met een bijstandsuitkering) even veel geld uit aan re-integratie als gemeenten die een stijging van dit aantal huishoudens kennen. Aanbevelingen COLLEGE: Vergelijking van Best met zichzelf en met andere gemeenten Het is van belang dat in de informatie omtrent de effectiviteit van het beleid ook cijfers met betrekking tot in- en uitstroom over meerdere jaren worden gegeven en dat deze cijfers worden vergeleken met regionale en/of landelijke ontwikkelingen waardoor de gegevens in het juiste conjuncturele perspectief komen te staan. COLLEGE: W- en I-deel in verhouding tot andere gemeenten Analyseer het percentage overschot/tekort op het beschikbare Werk- en Inkomensdeel in Best in vergelijking met gemeenten in dezelfde grootteklasse. 20