Gent als migrantenstad: nieuwe vormen, nieuwe gedachten?

Transcriptie

1 Juli 2012 Gent als migrantenstad: nieuwe vormen, nieuwe gedahten? PIETER-PAUL VERHAEGHE, SAMI ZEMNI EN BART MEULENMAN Poliargus paper 2012/02 Eerder vershenen in Tiens Tiens.

2 2 Gent als migrantenstad: nieuwe vormen, nieuwe gedahten? Migratie is reeds vele jaren één van de meest besproken thema s in de Belgishe en Vlaamse politiek. Niet alleen vele burgers maar ook politii en zelfs proureurs hebben het gevoel dat het migratiebeleid in ons land heeft gefaald. Zo orakelden de Antwerpse proureur-generaal Yves Liégeois en advoaat-generaal Piet Van den Bon vorig jaar, bij het begin van het gerehtelijk jaar, dat Het einde van de demoratie is misshien wel nabij. De problemen worden onbeheersbaar. Het totaal falende migratiebeleid is maar één uiting daarvan. In deze nota bespreken we, weliswaar zeer beknopt, enkele hoofdkenmerken van de migratie naar Gent. Vervolgens bespreken we een aantal uitdagingen voor het lokale beleid en shetsen we een aantal uitdagingen voor de toekomst. Van diversiteit naar superdiversiteit Nog al te vaak gaat men er in Vlaanderen van uit dat migratie iets te maken heeft met de komst van enkele duidelijk afgebakende groepen (bijvoorbeeld Turken en Marokkanen) naar ons land en hun partiipatie aan het maatshappelijke leven. Gedurende lange tijd was dit ook zo. Tot het einde van de Koude Oorlog gebeurde migratie voornamelijk door laaggeshoolde arbeiders en hun familie uit de Mediterrane landen enerzijds en door goed verdienende hoogopgeleiden uit voornamelijk Europese buurlanden. Sinds de desintegratie van de Sovjet-Unie komen migranten via zeer diverse migratiekanalen uit alle hoeken van de wereld. Dit heeft geleid tot een bijzonder omplexe demografishe en soiologishe samenstelling van de inwoners van West-Europese steden en hun wijken. Immigratie is niet meer een kwestie van een beperkt aantal herkomstlanden, maar juist van vele landen. Momenteel heeft Gent inwoners van meer dan 160 vershillende nationaliteiten. De 10 grootste migrantengroepen in Gent komen uit Turkije, Bulgarije, Marokko, Nederland, Rusland, Slowakije, Polen, Ghana, Tunesië, Frankrijk en Algerije (in volgorde van groepsgrootte). 1 Migratie is geen Gents fenomeen, maar een fenomeen van een beperkt aantal Gentse buurten Ook de aard van de migratie is veranderd. In de jaren 60 en 70 kwamen de Mediterrane gastarbeiders om hier tijdelijk te werken en nadien terug te keren. Door de offiiële migratiestop van 1974 besloten velen ehter om permanent te blijven. Nadien brahten velen hun kinderen over en zohten huwelijkspartners in het land van herkomst. Deze twee vormen van gezinsmigratie zijn nog steeds het grootste offiiële migratiekanaal naar Gent. Het doel van deze migranten werd/is dus een permanente vestiging in ons land. Door de toegenomen transport- en ommuniatiemogelijkheden en de gewijzigde internationale politieke ontext is veel migratie van de laatste twee deennia ehter van meer tijdelijke aard. Veel migranten komen en gaan. Ze doen aan seizoensmigratie of aan irkelmigratie waarbij ze vershillende landen aandoen (bvb. eerst wat werken in Duitsland, nadien in België om vervolgens na een kort verblijf in het land van herkomst in Nederland te gaan werken). Doordat de grenzen van de Europese Unie relatief open zijn, is deze seizoens- of irkelmigratie voornamelijk het patroon van de Oost-Europese migranten. Zo zijn er bijvoorbeeld (Turkssprekende) Bulgaarse migranten die legaal naar Gent komen, maar zih niet registreren en zwart werk verrihten (met alle soiale gevolgen vandien, zowel voor henzelf als voor de Gentse werknemers).

3 3 Gent als migrantenstad: nieuwe vormen, nieuwe gedahten? Daarnaast komen ook (niet-europese) migranten naar Gent in het kader van een asielproedure. Na de asielrisis van rond de eeuwwisseling is het aantal asielzoekers dat in Gent verblijft ehter drastish gedaald (van in 2001 naar 932 in 2011). Niet weinig van de uitgeproedeerde asielzoekers bleven ehter illegaal in Gent of in andere Europese steden, of werden geregulariseerd. Het toenemende aantal herkomstlanden, migratiemotieven en immigratiekanalen heeft geleid tot wat men een situatie van superdiversiteit noemt. 2 In de superdiverse stad leven mensen met tal van etnish-ulturele ahtergronden, soio-eonomishe posities en verblijfsstatuten bijeen. De bestaande migratie- en integratiebeleidslijnen worden irrelevant omdat ze uitgaan van een bepaald beeld van de migratie die in de werkelijkheid niet (meer) bestaat. Deze vaststelling heeft belangrijke gevolgen voor de zorg- en opvangsetor, het onderwijs en de media. Aangezien de struturen van de maatshappij dermate zijn veranderd, zullen deze setoren hun oude denkbeelden van een stabiele en transparante migratie moeten ruilen voor een omplexer verhaal. Het klassieke verhaal van integratie of inburgering wordt redundant aangezien de migratiestromen steeds meer van tijdelijke aard, ongeregistreerd of illegaal zijn. Vandaar ook dat de opvang- en zorgsetor voor de uitdaging staat om haar methodes en proedures aan te passen aan het veranderende soiologishe karakter van haar liënten. Dit is niet enkel een soio-eonomishe kwestie maar, fundamenteler, een essentiële verandering in onze maatshappij. We moeten, met andere woorden, opnieuw leren omgaan met de werkelijke omplexiteit van migratie en etnishe diversiteit om adequate beleidsmaatregelen te kunnen bedenken. De ongelijke spreiding van migratie Vaak wordt gesteld dat een stad en haar diensten geonfronteerd worden met migratiestromen die lokale beleidsmakers nauwelijks kunnen ontroleren. Zolang men immers de eonomishe en politieke drijfveren in het land van herkomst niet aanpakt, zullen de migranten blijven komen. Migratie en de superdiversiteit brengen ehter wel een aantal problemen met zih mee die zih voornamelijk op het lokale niveau laten voelen. Nieuwe Gentenaars kennen of volgen niet altijd de verkeers- en afvalregels. Ze spreken geen of minder goed Nederlands. Door de tijdelijkheid van hun verblijf en/of uit pure eonomishe noodzaak zijn ze bereid om werk te verrihten in preaire arbeidsomstandigheden, waardoor ze de arbeidsmarktposities van de andere werknemers en hun syndiale vertegenwoordigers verzwakken. Ze zetten de plaatselijke dienstverlening onder druk. De disussie over hoe het Gentse OCMW moet omgaan met het groeiend aantal en de oververtegenwoordiging van Bulgaarse en Slowaakse leefloners is daar een voorbeeld van. Migratie treft een stad ook niet op een uniforme manier. Migratie is geen Gents fenomeen, maar een fenomeen van een beperkt aantal Gentse buurten. Van de 201 buurten die de stad Gent rijk is, zijn er 47% volledig Belgish ( 95% etnishe Belgen ) en nog eens 31% bijna volledig Belgish ( 80% en < 95% etnishe Belgen ). Met andere woorden, de superdiversiteit beperkt zih in Gent tot 22% van de buurten. 3 In slehts 6 buurten maken Belgishe Gentenaars er de minderheid uit. Het zijn dus slehts een handvol buurten in de stad die het gros van de migranten opvangt en die dus het meest te maken hebben met de speifieke problemen die met de superdiversiteit gepaard gaan. Deze etnish diverse buurten zijn nu net die buurten die reeds kampen met tal van andere uitdagingen: hoge

4 4 Gent als migrantenstad: nieuwe vormen, nieuwe gedahten? werkloosheid, lage sholing, huisvestingsproblemen, sluikstorten, roekeloos verkeer Het zijn dus voornamelijk de soiaaleonomish zwakkere wijken die de (nieuwe) migratiegolven mogen opvangen. Geïntegreerd buurtgeriht beleid Omwille van deze ongelijke spreiding van de migratie en de soiaaleonomishe problemen, pleiten we voor een geïntegreerd buurtgeriht beleid. De stad Gent doet reeds aan een wijkgerihte aanpak. Deze benadering moet ze onsolideren en versterken, en indien mogelijk doortrekken naar nog lagere niveaus dan de 25 relatief heterogene wijken die ze nu ondersheidt. Op korte termijn moeten de meest zihtbare en hinderlijke problemen aangepakt wordt zoals het sluikstorten, het nahtlawaai en de verkeersproblemen. Op middellange termijn moet men prioritair inzetten op minstens drie punten. Ten eerste zou men de maatshappelijke positie van de (nieuwe) inwoners moeten versterken door hun partiipatie te verhogen in het (taal)onderwijs, de arbeidsmarkt en het soiale leven. Het doel hier moet evenwel een duurzame partiipatie zijn. Tewerkstelling in preaire jobs moet dus vermeden worden. Ten tweede zou men iets moeten doen aan de slehte reputatie van bepaalde buurten. Dit symbolishe geweld hindert vaak de soiale inlusie van de inwoners en vormt ook een rem op het ontwikkelen van soiale netwerken binnen de buurt. Ten slotte moet men verder inzetten op het diversifiëren en het uitbreiden van het (soiale) woningaanbod in Gent. Een dergelijk buurtgeriht beleid vormt tegelijk een ideale manier om de mensen van de wijk zelf te betrekken (door bestaande initiatieven te ondersteunen of nieuwe aties aan te moedigen). Zo n territoriaal beleid heeft bovendien het voordeel dat het bepaalde aspeten van een falende markt (te weinig privé-investeringen in de wijk) en de gevolgen van de huidige eonomishe risis voor een stuk kan verzahten. Nog al te vaak gaat men er in Vlaanderen van uit dat migratie iets te maken heeft met de komst van enkele duidelijk afgebakende groepen, bijvoorbeeld Turken en Marokkanen Tegelijkertijd moet een territoriaal beleid voorzihtig worden gehanteerd en geïntegreerd worden binnen een oherent (groot)stedelijk beleid. Het opwaarderen van een buurt mag niet leiden tot een verplaatsing van de problemen naar een andere wijk (dit is de zogenaamde gentrifiatie, waarbij, door het aantrekken van meer kapitaalkrahtige gezinnen naar een wijk de oorspronkelijke huur- en koopprijzen de hoogte in gaan, waardoor de meest soiaal-eonomishe kwetsbare gezinnen zih op termijn genoodzaakt zien om hun wijk te verlaten). Daarenboven zal een territoriaal beleid alleen vruhten afwerpen wanneer het geombineerd wordt met een geïntegreerd beleid op federaal en regionaal niveau. Disriminatie Ondanks alle pogingen om het uit de wereld te helpen, is disriminatie nog steeds een trieste realiteit in Vlaanderen en in Gent. Etnishe minderheden worden geonfronteerd met vooroordelen en hun gedragsmatige disriminatoire exponenten op de arbeidsmarkt, in het onderwijs, op de

5 5 Gent als migrantenstad: nieuwe vormen, nieuwe gedahten? woningmarkt en in de media. Het wegwerken van deze disriminatie moet een absolute prioriteit zijn voor het beleid. Opmerkelijk binnen de Gentse ontext is dat de vooroordelen en het stigma zih meer en meer uitbreiden (en vershuiven) naar de Oost-Europese migranten. Voornamelijk de Bulgaren, Slowaken en Roemenen (en onder hen de Roma) zijn de kop van jut. Een aantal politieke partijen buiten deze vooroordelen shaamteloos uit omwille van eletorale redenen. De wortel en de stok van het soiale beleid Het is een understatement om te stellen dat etnishe minderheden het minder goed doen in het onderwijs en op de arbeidsmarkt. Ze kampen meer met shoolse vertraging, zijn oververtegenwoordigd in de werkloosheid en in preaire jobs, leven vaker in armoede, en zijn meer op het OCMW aangewezen voor een uitkering. 4 Op soiaal vlak voert de stad Gent een tweesporenbeleid. Enerzijds hanteert ze de stok door te ontroleren en te bestraffen. Het OCMW spoort bijvoorbeeld atief zwartwerk en soiale fraude op. Het kraken van panden wordt onsequent (en vaak repressief) beëindigd. Anderzijds gebruikt ze ook de wortel door in te zetten op ondersteuning en soiale inlusie. Gezien de lokale bevoegdheden hebben de meeste maatregelen op dat vlak betrekking op het onderwijs en de taalbeheersing. Zeker het gebruik van brugfiguren en de thuistaal op shool is hierbij een goede zaak en verdient uitbreiding. De bestaande migratie- en integratiebeleidslijnen worden irrelevant omdat ze uitgaan van een bepaald beeld van de migratie die in de werkelijkheid niet (meer) bestaat We onstateren ehter dat de spanning tussen deze benaderingen stijgt, helaas vaak in het voordeel van het bestraffen. Het gevaar bestaat bovendien dat het bestraffen vaak tot minder vertrouwen van de doelgroep in de overheid leidt, met minder kansen om te ondersteunen tot gevolg. Soiale fraude moet zeker aangepakt worden (net zoals fisale fraude uiteraard), maar ondersteunen werpt nog steeds de meeste vruhten af op de lange termijn. Naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen zal deze spanning tussen de wortel en de stok alleen maar toenemen. Het is dan ook aan de Gentse burger en het Gentse middenveld om uit te maken welk soiaal beleid ze willen. Eindnoten 1 Voor de vershillende bevolkingsijfers in deze nota maken we gebruik van de offiiële bevolkingsijfers van 31 deember 2010, zoals gepublieerd op 2 Het onept van superdiversiteit werd geïntrodueerd door de soioloog Steven Vertove en nadien voor België verder uitgewerkt door Jan Blommaert 3 We gebruikten de statistishe setoren, de laagste mogelijke administratieve eenheden, als indiaties van buurten. Etnishe diversiteit hebben we gemeten aan de hand van de Herfindahlindex, waarbij 0 staat voor volledige etnishe homogeniteit en 1 staat voor volledige etnishe

6 6 Gent als migrantenstad: nieuwe vormen, nieuwe gedahten? diversiteit. We spreken van een grote diversiteit in de Gentse ontext wanneer de Herfindahl-index groter is dan 0,35. 4 Voor een reent overziht van de soiaaleonomishe partiipatie van de etnishe minderheden zie: Over Poliargus Poliargus is een onafhankelijk forum binnen de demoratish soialistishe en eologishe beweging. Het forum komt op voor vrijheid, demoratie en solidariteit. Het vrijheidsstreven betekent de maximalisatie van levenskansen door het wegwerken van struturele ongelijkheden. Struturele ongelijkheden zijn relatief: soiale groepen hebben minder kansen omdat andere groepen er meer hebben. Struturele bronnen van ongelijkheid zijn in de hedendaagse maatshappij ondermeer soiale klasse, etniiteit, queer, en gender. Ehte vrijheid is pas mogelijk bij een vergaande politieke en eonomishe demoratisering. Mahtsbronnen moeten gedemoratiseerd worden. Het onttrekken van speifieke levensdomeinen aan de liberale marktwerking (deommodifiatie) is hiervoor een noodzakelijk middel. Demoratisering wordt ehter gedragen door solidariteit. Die solidariteit moet zowel met doelrationele (solidariteit werkt beter) als waarderationele (solidariteit is een belangrijke waarde op zih) argumenten verdedigd worden. Om bovenstaande redenen shrijft dit forum zih in de demoratish soialistishe en eologishe beweging in. Vanuit dit ideologishe kader streeft dit forum twee onrete doelstellingen na. Enerzijds willen we een onstrutieve bijdrage leveren aan het maatshappelijke debat door in te spelen op atuele thema s. Anderzijds willen we de ideologishe onderbouw van de brede linkse beweging verstevigen. Op deze manier wil dit forum de publieke opinie naar links doen opshuiven. Stevig buiten de ideologish hegemonishe lijntjes kleuren is de uitdaging. Meer info: Eerder vershenen in deze reeks Paper 2012/01 Paper 2011/02 Paper 2011/01 Paper 2010/07 Paper 2010/06 Paper 2010/05 Paper 2010/04 Hoe soiaal wordt de regering Di Rupo I? (Wim Van Lanker en Olivier Pintelon) Foute lessen uit vier jaar eonomishe risis? (Ferdi De Ville) Een soiaal Europa: het Verdrag van Lissabon in tijden van holera (Bregt Saenen) Herbronning van de soiaaldemoratie in tijden van risis: overziht, kritiek en alternatief (Ferdi De Ville) Is sp.a te links of Vlaanderen te rehts? (Pieter-Paul Verhaeghe, Olivier Pintelon en Saha Dierkx) De paradox van het Europees demoratish defiit (Olivier Pintelon) De neoliberale aanslag op de demoratie (Saha Dierkx)

7 7 Gent als migrantenstad: nieuwe vormen, nieuwe gedahten? Paper 2010/03 Paper 2010/02 Paper 2010/01 Het streven naar het begrotingsevenwiht: een dogma? (Olivier Pintelon) De disursieve kraht van het begrip allohtoon (Pieter-Paul Verhaeghe) De netwerkpartij als kraakpand (Pieter-Paul Verhaeghe)