Depressie bij kinderen en jeugdigen

Transcriptie

1 Depressie bij kinderen en jeugdigen Yvonne Stikkelbroek Y.Stikkelbroek 2015

2 Inhoud Dipje of en een depressie? Is een depressie bij adolescenten hetzelfde als bij volwassenen? Hoe vaak komt het voor? Wat zijn de gevolgen voor het functioneren en het leren? Oorzaken van een depressie? Rol van de ouders? Is een depressie te behandelen? 2Y.Stikkelbroek 2015

3 3Y.Stikkelbroek 2015

4 Studie Adolescent Depressie (SAD) Onderzoek behandeling bij 100 depressieve adolescenten die hulp gezocht hebben bij 14 verschillende GGZ instellingen 1. Is de D(o)epressie cursus effectiever dan reguliere zorg? 1. Kosten? 2. Bij wie werkt het en waarom? 3. Spelen non-specifieke therapie kenmerken een rol bij de effectiviteit? Resultaten eind 2015 bekend 4Y.Stikkelbroek 2015

5 Goed nieuws en slecht nieuws! Kinderen in Nederland zijn in vergelijking met andere westerse landen het gelukkigst (WHO rapport, 2013) Volgens de WHO zal in 2020 depressie volksziekte nummer 1 zijn in de ontwikkelde wereld. Toename van medicatie Antidepressiva met 27% toegenomen onder de 18 jaar tussen 2007 en 2012 (n=9.300) 34% eerste recepten onder de 18 jaar door de huisarts (Website ) (February 2013) 5Y.Stikkelbroek 2015

6 Inleiding 2% kinderen en 5% adolescenten is depressief Voor de volwassenheid heeft 14 tot 25% heeft 1 depressieve episode doorgemaakt (Ryan, 2005). Beperkingen in functioneren Vaak meerdere psychische problemen bijvoorbeeld angst 60% depressieve adolescenten rapporteert suïcidale gedachten, 30% heeft een poging gedaan (Birmaher et al, 2007). Chronisch,70% kans op nog een depressie binnen 5 jaar opnieuw een depressie (de Wit, 2000) 6Y.Stikkelbroek 2015

7 Stikkelbroek & Bodden Inleiding 70% met een ernstige angst-/stemmings-stoornis niet herkend of niet adequaat behandeld Hoe jonger ontstaan des te langer het duurt voordat hulp geboden wordt (NIMH Blueprint Report, 2001) Te weinig deskundigen Onvoldoende kennis op vindplaatsen (bv. huisartsen herkennen slechts 30% depressies onder < 40 jaar) Kennis over vroegtijdig herkennen is beperkt (Richtlijn stemmingsproblemen) 7

8 Top 5 van ziekten in Nederland met de meeste ziektelast ( RIVM, 2006) Aangeboren afwijkingen 2 Verstandelijke handicap Alcohol-afhankelijkheid Angst-stoornissen Angst-stoornissen Depressie en dysthymie 3 Privé-ongevallen Depressie en dysthymie Alcoholafhankelijkheid 4 Infecties lage luchtwegen Verkeers-ongevallen Suicide 5 Astma Verstandelijke handicap Verkeersongevallen

9 Totaal depressieve symptomen 30 CDI Totaal gemiddeld Nietdepressief Wel depressief geen hulp Depressief aangemeld bij GGZ Normale Populatie Normaal Depressieve Populatie Klinisch Depressieve Populatie CDI Totaal gemiddeld 9Y.Stikkelbroek 2015

10 Symptomen DSM-IV-TR 1. Gedeprimeerde of prikkelbare stemming. 2. Duidelijke daling van plezier en interesse. 3. Veranderende eetlust en gewicht. 4. Slaapproblemen 5. Veranderingen in activiteitenniveaus, rusteloosheid of zich beduidend langzamer bewegen dan normaal. 6. Vermoeidheid of energieverlies. 7. Gevoelens van waardeloosheid, schuld. 8. Verminderde capaciteit om na te denken, zich te concentreren of besluiten te nemen. 9. Terugkerende gedachten aan de dood, suïcide gedachten of suïcide pogingen. 5 of meer symptomen langer dan 2 weken aanwezig 10

11 Prikkelbare stemming Snel geïrriteerd zijn. Dat zijn de kinderen die door iedereen als aardig en prettig omschreven worden. Opeens in een vechtpartij verwikkeld raken. Plotseling brutaal reageren, zodat je als leerkracht denkt: Wat krijgen we nou!. 11

12 Leeftijd, Uitingsvormen van depressie (de Wit, 1997) Basisschoolleeftijd Droeve stemming Geen plezier kunnen hebben Schuldgevoelens Slechtheidsbeleving Eigenwaardeproblemen Suïcidale gedachtenvorming Lusteloosheid Verminderde activiteit en productiviteit Negatieve gedachten over de toekomst Preoccupatie met ziekte en dood Adolescent Droeve stemming Geen plezier kunnen hebben Schuldgevoelens Slechtheidsbeleving Eigenwaardeproblemen Suïcidale plannen, daden Lusteloosheid Verminderde activiteit en productiviteit Terugtrekken uit contact Daling prestatiemotivatie Onvrede m.b.t. lichaam, seksualiteit en relaties 12

13 Oefening Ernst SYMPTOMEN Laag = vanaf 1 tot 3,5 Middelmatig = vanaf 3,5 tot 7,5 Hoog = vanaf 7,5 tot 10 13

14 Model ketenzorg 14

15 Ontstaan van depressie Competentiemodel. Sociaal leren van depressief gedrag (conditionering) Aangeleerde hulpeloosheid/hopeloosheid. Geen controle over gebeurtenissen en slechte afloop Informatieverwerkingsmodel. Cognitieve processen staan centraal in het ontstaan en in standhouden Transactioneel model. Kwetsbaarheid, depressie wordt door stress getriggerd 15

16 Risico op een depressie: 116 Factoren 16

17 Wie heeft een verhoogd risico? Meisjes vanaf de puberteit (>12 jaar) Onder 12 jaar een angststoornis daarna groter risico op een depressie Sterk naar binnen gericht temperament Perfectionistisch ingesteld Ouder met stemmingsproblemen Afwijzing door een ouder Stressvolle gebeurtenissen (echtscheiding, ziekte of overlijden van een ouder, examen, gepest worden ) Eerder al eens depressief geweest zijn Seksueel misbruik of mishandeling hebben meegemaakt. Opgroeien binnen verschillende culturen/religies die op gespannen voet met elkaar staan 17

18 Levensgebeurtenissen 8 Levensgebeurtenissen Levensgebeurtenissen Normale Niet depressief Populatie Normaal Wel depressief, Depressieve geen Populatie hulp Depressief Klinisch Depressieve en aangemeld Populatie GGZ 18

19 Beschermende factoren Goede lichamelijke gezondheid Regelmatig bewegen (?) Hoge intelligentie Makkelijk temperament Groot gevoel van eigenwaarde Gevoel controle te hebben over je leven In hoge mate het gevoel hebben dat je problemen kunt oplossen Successen toeschrijven aan jezelf Opkomen voor jezelf Weinig ruzie binnen het gezin Goed contact met leeftijdgenoten Steun in de directe omgeving Veel plezierige bezigheden 19

20 Gevolgen Sociale problemen Agressieproblemen Schoolproblemen; prestaties, schooluitval, spijbelen Achteruitgang van concentratie (executieve functies?) Lichamelijke klachten Andere psychiatrische problemen Misbruik van middelen Gezinsproblemen Juridische problemen 20

21 Risicofactoren en gezin Depressieve ouder Ouder-kind conflicten Misbruik Trauma Problemen in de hechting Echtscheiding 21

22 Ouderkenmerken en depressie (Wells, 2005) Hoge verwachtingen Geringe beloning/positieve feedback Gering probleemoplossend vermogen van het gezin Hoge mate van kritiek, vijandigheid, afwijzing Hoge mate van emotionele lading Minder gebruik van effectieve opvoedingsmethoden 22

23 Oorzaak depressie, de Ouders? 23

24 Gevoel van zwakte wordt versterkt bij kind Depressieve kind vertoont hulpeloos gedrag, wil geruststelling van ouders Ouders voelen zich afgewezen. Worden boos, kritisch, vijandig en versterken depressie De Depressieve dans Ouders helpen. Stellen kind gerust. Versterkt bij ouders gevoel van competentie en overbetrokkenheid Kind vijandiger. Teruggetrekken uit interactie met ouders Hulp van ouders herbevestigd t inadequate zelfgevoel kind en depressieve cognities 24

25 Effect op ouders Ouders hebben het gevoel te falen Wat heb ik fout gedaan? Ouders geven elkaar de schuld. Kind heeft begrip en empathie nodig versus zachte heelmeesters maken stinkende wonden Ouders krijgen goedbedoelde adviezen van derden Je moet niet zo streng zijn; je zit er te veel bovenop; och, laat het kind toch, het gaat vanzelf over; dat krijg je ervan als je te veel toegeeft, dan gaan ze dreinen. 25

26 Herkennen ouders of leerkrachten depressie? Vaak niet. Hoe ouder het kind hoe meer overeenstemming Ouders merken wel dat er iets is maar schrijven dat toe aan allerlei andere factoren Ouders interpreteren de klachten niet als passend bij een depressie b.v. buikpijnklachten bij een lagere school kind Als adolescenten behandeling zoeken dan willen ze geregeld niet dat ouders daarvan op de hoogte zijn 26

27 Ernstbeoordeling depressie (Trimbos, Aantal symptomen volgens DSM-IV-TR licht matig ernstig 5-6 symptomen 6-8 symptomen 8-9 symptomen Aard van de symptomen psychotische kenmerken en / of suicidaliteit Zelfrapportage Children s Depression Inventory (CDI-27) score tot 12 score score >16 GAF-score: dagelijks functioneren 65 en hoger lager dan 45 Aantal gebieden waarop de stoornis duidelijk interfereert met de dagelijkse gang van zaken (school, vrienden, hobby's/activiteiten, thuis) 1 gebied 27 2 of 3 gebieden 4 gebieden

28 Depressie opsporen*, ** 1. Let op risicogroepen 2. Gebruik vragenlijsten, liefst zo breed mogelijk 3. In ieder geval het jongere zelf bevragen. Ouders herkennen de klachten vaak onvoldoende 4. Ouder vragen * ** 28

29 Depressie opsporen? Instrument Leeftijd Smal Breed Kind Ander CDI CES-D CBCL 1, YSR (C)TRF 1, SDQ / Spsy SEV Altijd antwoord op item over suïcide bekijken en vervolg inzetten. 29

30 Vragen naar depressie? Twee belangrijke vragen* 1. Heb je gedurende de afgelopen maand last gehad van weinig interesse of plezier in dingen doen? 2. Heb je je gedurende de afgelopen maand somber, depressief of hopeloos gevoeld? Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat 67 % van de depressieve adolescenten met deze twee vragen herkent worden. * '2-Question Screening Tool for detecting Depression in Ad primary care (Borner et al, 2010) 30

31 Depressie en behandeling (MDR richtlijn, 2009) Depressieve klachten zo vroeg mogelijk behandelen en depressie zo snel mogelijk verminderen biedt de beste prognose De ernst van de depressieve klachten is bepalend voor het vervolg. 31

32 Behandeling van depressie Bewezen effectieve behandelingen Cognitieve gedrags therapie Interpersoonlijke therapie Medicatie Andere toegepaste behandelingen Systeemtherapie, Ouderbegeleiding, Oplossingsgerichte therapie, Mindfulness, ACT, psychodynamische therapie, Activering, FFT, Gesprekstherapie, Meidengroep, EMDR, Creatieve therapie, PMT, Running 32

33 Resumerend Wees alert op risico groepen Gebruik een vragenlijst Depressieve klachten zo snel mogelijk verminderen Preventief programma overwegen Behandeling van depressie is werk voor specialisten maar school kan het verschil maken Ga niet redden maar faciliteer verandering Neem depressieve houding niet over Activeer, maak succes ervaringen en positieve sociale ervaringen mogelijk Maar: het kind en adolescent moet het zelf doen 33

34 Informatie voor kind ouders informatie over somberheid en depressie bij jongeren en bevat ook een zelftest voor depressie.(fonds Psychische Gezondheid) informatie over psychische problemen voor jongeren met vragen mogelijkheid. Bieden ook lesmaterialen en gastdocenten(patiëntenvereniging Pandora) Informatie voor jongeren over psychiatrische problemen en behandeling Informatie voor professionals en ouders over psychiatrische problemen. (K7, 7 ki&j psychiatrische centra) 34

35 VRAGEN? 35

36 Bedankt voor Uw aandacht! 36

37 Meer Weten? Toolkit suicide preventie 37

38 Preventieve interventies online informatie over psychische problemen en speciaal over depressie. Er is ook een mogelijkheid om via deze website in contact te komen met BIG-geregistreerde hulpverleners. ggz-instellingen bieden online behandeling voor jongeren met depressieve klachten (Trimbos-instituut) informatie voor jongeren met gedachten over zelfdoding en betrokkenen. Ook informatie voor nabestaanden. Contact mogelijk met een BIG-geregistreerde informatie voor broertjes en zusjes van kinderen bij wie sprake is van psychische problemen. Ook mogelijkheid tot contact. Zie ook databank NJI Effectieve interventies Jeugdinterventies/Erkende-interventies 38