NieuWSBrieF FeBruAri 2009

Transcriptie

1 NIEUWSBRIEF 42 FEBRUARI 2009 Paulien van Vredendaal zet Hydrotheek op de kaart Al zeven jaar heeft Paulien van Vredendaal van de Bibliotheek Wageningen UR de Hydrotheek van STOWA onder haar hoede. In die periode is de vraagbaak op het gebied van hydrologie, aquatische ecologie, waterbeheer en afvalwaterzuivering sterk gegroeid en steeds toegankelijker geworden. Inmiddels bevat de database bijna 30 duizend bronnen. Via een maandelijkse digitale nieuwsbrief en een wekelijkse attenderingsservice brengt ze de publicaties onder de aandacht. Van alle publicaties die in 2008 verschenen, is zeker zestig procent direct digitaal toegankelijk en nog eens zo n twintig procent nadat je je bijvoorbeeld hebt geregistreerd. Honderd procent digitaal is een mooi streven, maar dat is bijna niet haalbaar en ook niet altijd nodig. Een willekeurig rapport uit 1987 is nu waarschijnlijk niet meer zo relevant, vermoedt de wetenschappelijk documentaliste, die tweeënhalve dag per week de Hydrotheek beheert. In het fraaie Forumgebouw van Wageningen UR zijn alle bibliotheekactiviteiten van de universiteit ondergebracht. Ook de Hydrotheek, die op initiatief van een voorloper van STOWA is opgezet en nog steeds onder de vlag van STOWA actief is. Het is in feite de digitale voortzetting van het publicatie-jaaroverzicht dat sinds 1984 wordt gemaakt. Het mooie was dat al die overzichten destijds al door een voorloper van Bibliotheek Wageningen UR in een database zijn gezet. Rond 1998 is al die informatie geschikt gemaakt voor internet. Geleidelijk aan bouwen we de Hydrotheek steeds verder uit en zorg ik er voor dat steeds meer vakmensen er ook gebruik van maken. Zo hebben we alle vijfhonderd rapporten van STOWA en haar voorlopers anderhalf jaar geleden laten digitaliseren. Ja arl i jk se groe i Alle inspanningen resulteren in een jaarlijkse groei van het aantal raadplegingen via internet. In 2008 zijn in totaal 33 duizend keer waterpublicaties bekeken. De nieuwsbrief heeft nu ruim zevenhonderd abonnees. Daar komen nog wekelijks nieuwe aanmeldingen bij. In 2008 hebben we de startpagina van de Hydrotheek vernieuwd. In de ze ui tgave onder meer : Ontwikkeling Nationaal Hydrologisch Instrumentarium gaat tweede fase in / Watermozaïek brengt wetenschappers en waterschappers bij elkaar / Dijkgraaf Gert Verwolf over Nereda-pilot op rwzi Epe / STOWA investeert fors in praktijkonderzoek peilgestuurde drainage / Drieluik over communicatie, participatie en beleving in het waterbeheer

2 Naast een frisse lay-out biedt de startpagina nieuwe content en functionaliteiten, zoals de zogeheten waterjuweeltjes, nieuws, snelzoeken. Je kunt publicaties aanleveren en abonnementen nemen. Het draagt er allemaal toe bij dat de Hydrotheek steeds toegankelijker wordt en het belang ervan als informatiebron voor waterprofessionals groeit. Het is Pauliens droom dat de Hydrotheek een volwaardige plek bij de waterschappen krijgt. Een mooi voorbeeld is dat Wetterskip Fryslân onze nieuwe publicaties via een zogeheten RSS-feed op haar website heeft staan. Dat zouden andere waterschappen ook kunnen doen. Dan heb je er weer een pad bij dat naar de Hydrotheek leidt. We zijn ook steeds beter te vinden via Google. Dat alles draagt eraan bij dat de Hydrotheek meer en meer wordt geraadpleegd. Interne t Echte bezoekers krijgt de Hydrotheek zelden: Bijna alles gaat via internet. Mensen kunnen publicaties en artikelen zelf downloaden, kopieën opvragen of lenen. Onze gebruikers zitten door heel Nederland en dan loont het niet om voor een rapport helemaal naar Wageningen te rijden. Na de samenvoeging van alle Wageningen UR-bibliotheken en collecties is het overgrote deel van de rapporten, boeken en tijdschriften in magazijnen terechtgekomen. Veel is direct digitaal te raadplegen en te downloaden. Ik werk er hard aan om dat steeds verder uit te bouwen. Jaarlijks bekijkt Paulien welke titels het meest werden bekeken (zie kader). Wat me over 2008 opvalt, is dat publicaties over het klimaat en klimaatverandering hoog scoren. Voor STOWA is het interessant dat twee titels over geneesmiddelenresten in het water de top tien haalden. Ik heb geen inzicht wie de bronnen raadplegen en waarom, maar het zou best interessant zijn om daar wat meer over te weten TOP 10 De t ien mee s t bek ek en t i t el s van de Hydrotheek in 2008 He t wa ssende wat er (hoofds t uk ui t he t c ahier Le ven me t onzek erhe id ) Ja arover z icht neer sl ag en verdamping (ja arr appor t K NMI) Nederl and onder wat er ( t v-ser ie NCRV ) Hydrogen produc t ion t hrough bioc a- taly zed elec t roly sis (di sser tat ie R. A. Rozendal, Wageningen UR) Ja arover z icht van he t weer over 2007 (Ja arr appor t K NMI) R a zend snelle rek ensomme t je s rond regenwat er s y s t eem (ar t ik el ui t Ge zond bouwen en wonen ) Humane en ve t er ina ire genee smiddelen in Nederl and s oppervl ak t e wat er en afvalwat er (R I Z A-r appor t ) Moni tor ing van vennen : effec t en van klima at ver ander ing en verminder ing van ver zur ing (r appor t Grontmi j/aqua Sense) Ver z ilt ing in Nederl and (boek van de Nederl and se Hydrologi sche Vereniging) De velopment of an internat ional pr io - r i t y l i s t of pharmaceu t ic al s rele vant for t he wat er c ycle (r appor t van K I WA Wat er Re se arch, C IR SEE ) Paulien van Vredendaal pagina 2

3 Nationaal Hydrologisch Instrumentarium kan grote meerwaarde hebben voor waterschappen Hydrologische modellering is niet meer weg te denken uit het moderne grond- en oppervlaktewaterbeheer. Dat heeft geleid tot een grote diversiteit aan modellen en modeluitkomsten. Dat moet anders, vonden Deltares, Alterra, RWS Waterdienst, PBL en STOWA. Zij werken al enige tijd aan de ontwikkeling van één Nationaal Hydrologisch Instrumentarium. Inmiddels beschikken de instituten over een eerste versie van dit geïntegreerd landelijk grond- en oppervlaktewaterinstrumentarium. De komende tijd wordt gewerkt aan de uitwisseling van landelijke en regionale modelinformatie en verdere koppeling met hydraulische modellen, zoals SOBEK. Het NHI richt zich in eerste instantie op landelijke watersysteemanalyses. Maar het model zou ook input kunnen leveren voor regionale grondwatermodellering, waarbij het model zelf weer voeding krijgt van regionale kennis. Een typisch geval van Win-Win. De vraag is hoe je dat het beste kunt doen. Daarvoor wordt gedacht aan het opzetten van een hydrologische bibliotheek. In de digitale bibliotheek ontsluiten regionale waterbeheerders hun basisbestanden, modelinvoer en desgewenst modeluitvoer en geven ze een beschrijving van de informatie. De gebruikers van het landelijke instrumentarium doen hetzelfde. Regionale waterbeheerders kunnen uit de bibliotheek landelijke informatie lenen voor regionale grondwatermodellering en regionale informatie kan worden ingezet voor landelijke modelstudies. Op deze manier draagt de hydrologische bibliotheek bij aan consistentie tussen de hydrologische modellen in Nederland. De bibliotheek wordt toegankelijk gemaakt via het NHI web-based portaal. STOWA heeft een functioneel ontwerp laten maken voor zo n bibliotheek, met aanbevelingen voor verdere uitwerking. De waterschappen zijn enthousiast over het idee. Maar voordat echt met de bouw wordt gestart, laat STO- WA in drie casestudies bij regionale waterbeheerders onderzoeken wat de meerwaarde van samenwerking is en hoe zo n bibliotheek zou kunnen worden ingevuld. STO- WA heeft zitting in de stuurgroep NHI waarin de richting van de NHI-ontwikkeling wordt vastgesteld. STOWA laat zich hierbij adviseren door de Adviesgroep Modellering waarin vertegenwoordigers van de waterschappen zitting hebben. STOWA speelt met name een rol bij de kennisuitwisseling tussen NHI en de regionale waterbeheerders. Meer informatie over het NHI vindt u op Meer informatie over de STOWA-activiteiten rondom NHI treft u aan op Surf naar Projecten/Watersystemen/projectcodes en , of naar Agenda/17 juni pagina 3

4 Watermozaïek brengt wetenschappers en waterschappers bij elkaar In 2009 en 2010 organiseert STOWA, samen met de Werkgroep Ecologisch Waterbeheer en het Nederlands Platform voor Waterschapsecologen, speciale instituuts- en themadagen. Dit gebeurt in het kader van het STOWA-programma Watermozaïek. De dagen bieden wetenschappers en waterschappers een unieke kans om kennis en expertise uit te wisselen op het gebied van waterkwaliteit. Watermozaïek heeft als doel meer inzicht te verschaffen in het effect van maatregelen op aquatische ecologie en waterkwaliteit. De eerste instituutsdag vindt plaats op maandag 30 maart a.s. bij het Institute for Water and Wetland Research van de Radboud Universiteit Nijmegen. Watermozaïek vormt een samenhangend kennisprogramma waarin waterschap en wetenschap structureel met elkaar worden verbonden, zoals het schema op pagina vijf laat zien. Waterbeheerders en onderzoekers articuleren en prioriteren eerst gezamenlijk de kennisvragen op het gebied van ingreep-effectrelaties. Bij het beantwoorden van deze vragen wordt kennis ontwikkeld en gemonteerd tot bruikbare kennis voor het waterbeheer. Deze kennis wordt op verschillende manieren voor waterbeheerders ontsloten. Die kunnen de kennis uiteindelijk toepassen bij het uitvoeren van maatregelen. Hieruit komen weer nieuwe kennisvragen voort, waarmee de cirkel rond is. K enni sont w ikkel ing en k enni smontage De kennisontwikkeling binnen Watermozaïek vindt voor een deel plaats binnen proefprojecten. Waterbeheerders voeren daarin maatregelen uit ter verbetering van de ecologische waterkwaliteit. Hierbij werken ze samen met universiteiten en andere kennisinstellingen die begeleidend onderzoek doen. De vergaarde kennis kan door deze samenwerking makkelijk naar de waterbeheerpraktijk worden vertaald. Daarover hebt u meer kunnen lezen in de STOWA ter info 41, die te downloaden is vanaf www. stowa.nl. Een snelle blik op wetenschappelijke literatuur laat echter zien dat al veel kennis aanwezig is waarmee waterbeheerders hun voordeel kunnen doen bij het uitvoeren van maatregelen. Die kennis is vaak maar mondjesmaat doorgesijpeld naar de praktijk. Een gemiste kans. De instituuts- en themadagen gaan daar verandering in brengen. De dagen geven inzicht in bestaande kennis en opgedane ervaringen. Ze vormen voor waterschappers daarmee een goede opstap naar het plannen van eigen maatregelen en ze kunnen mislukkingen en verkeerde investeringen voorkomen. Ins t i t uu t sdagen Tijdens een instituutsdag worden waterbeheerders, adviseurs en mede-onderzoekers uitgenodigd bij een universiteit of kennisinstelling waar onderzoek wordt gedaan op het gebied van waterkwaliteit. De onderzoekers van het instituut stellen zich voor en presenteren hun onderzoek. De waterbeheerders krijgen hierna de kans met hen in gesprek te gaan, kennis uit te wisselen en te discussiëren over hun problemen en ervaringen in de praktijk die aansluiten bij het onderzoek. Alle relevante instituten worden de komende tijd bezocht. Zo zijn de waterbeheerders snel op de hoogte wie, waar, welk onderzoek aan het uitvoeren is. Omgekeerd raken de onderzoekers op de hoogte pagina 4

5 OVERLEG WATERBEHEERDERS EN ONDERZOEKERS PROEFPROJECTEN MET WATERSCHAP EN WETENSCHAP KENNISVRAGEN ARTICULEREN EN PRIORITEREN KENNISONTWIKKELING KENNISMONTAGE WATERMOZAÏEK KENNISTOEPASSING KENNISONTSLUITING TOEPASSING IN HET WATERBEHEER INSTITUUTS- EN THEMADAGEN KENNISKRINGEN WEBSITE STOWA-UITGAVEN ONDERWIJSPROGRAMMA S van de problemen die in de praktijk spelen. Waterbeheerders en onderzoekers weten elkaar beter te vinden waardoor kennisoverdracht en verankering van kennis soepeler verloopt. T hemadagen De instituutsdagen worden afgewisseld met themadagen. Tijdens deze dagen staat telkens een bepaald waterkwaliteitsthema centraal. Zo komt er een dag over kroosbestrijding, omdat overmatige kroosgroei een probleem is dat veel waterbeheerders bezighoudt. Een van de themadagen wordt gehouden in de vorm van een tweedaags symposium. Wetenschappers uit binnen- en buitenland doen daarop uit de doeken wat de effecten zijn van klimaatverandering op aquatische ecosystemen. Daarna wordt ingezoomd op Nederland en op de implicaties van klimaatverandering voor ons waterbeheer. Tijdens de themadagen krijgen waterbeheerders de kans te vertellen met welke praktijkproblemen zij worstelen en vertellen onderzoekers welke kennis aanwezig is en hoe dit voor waterbeheerders waardevol kan zijn. Ui tgele zen k ans De instituuts- en themadagen zijn voor waterbeheerders een uitgelezen kans om contact te leggen met onderzoekers, een blik in de keuken van het onderzoek te werpen en de opgedane kennis te gebruiken voor toepassing in hun eigen waterbeheerpraktijk. Ook voor medewerkers van universiteiten, andere kennisinstellingen en adviesbureaus zijn de dagen heel waardevol omdat zij contacten kunnen leggen met waterbeheerders en de praktijk van het waterbeheer duidelijk naar voren komt. De wetenschappelijke kennis die aanwezig is, vormt een schat aan informatie waarmee waterkwaliteitsbeheerders hun voordeel kunnen doen. Deze kennis en de kennis die in proefprojecten wordt opgedaan vormen gezamenlijk de mozaïekstukjes die uiteindelijk het Watermozaïek gaan vormen. Meer informatie over de instituuts- en themadagen vindt u binnenkort op de STOWA website en op de themawebsite van het Watermozaïek. Ook kunt u contact opnemen met Tessa van der Wijngaart (vanderwijngaart@stowa.nl), Marcel Klinge (Klinge@ stowa.nl) of Bas van der Wal (b.van.der.wal@stowa.nl). pagina 5

6 Di jkgr a af Ger t Verwolf van Wat er schap Veluwe : Innovatie vergt ruggensteun van het waterschapsbestuur Waterschap Veluwe laat in Epe de eerste huishoudelijke rioolwaterzuiveringsinstallatie ter wereld bouwen op basis van de aerobe-korrelslibtechniek Nereda : een mijlpaal in de ontwikkeling van deze techniek. Het is niet de enige innovatie. Eerder breidde het waterschap de slibvergistingsinstallatie op rwzi Apeldoorn flink uit in combinatie met vier nieuwe gasgeneratoren. Met de restwarmte hiervan levert het schap warmte aan de nieuwbouwwijk Zuidbroek. Toen ik hier in 2000 kwam, wilde het bestuur van het waterschap alleen investeren in bewezen technieken. Voor innovatie is een omslag in denken nodig. We zijn van het peloton in de kopgroep terechtgekomen, stelt dijkgraaf Gert Verwolf vast. Met de bouw van de allereerste Nereda-installatie steekt Waterschap Veluwe haar nek uit. De techniek, waarbij de zuiverende bacteriën geen zwevende vlokken vormen maar snelbezinkende korrels, heeft zich alleen nog maar bewezen in proefinstallaties. Wij raakten in 2005 bij Nereda betrokken toen enkele van onze medewerkers op de zuiveringsinstallatie in Aalsmeer een pilot bekeken. Zij waren zo enthousiast, dat het bestuur besloot een jaar later in Epe ook een proefinstallatie te laten bouwen. De bouw kostte het waterschap zelf twee ton en werd medegefinancierd door STOWA. De proef verliep met vallen en opstaan, want de resultaten waren niet van meet af aan positief. Uiteindelijk is het ons gelukt het proces goed onder controle te krijgen. Afgelopen november heeft het waterschapbestuur besloten om als eerste in Nederland een conventionele zuiveringsinstallatie te vervangen door een Nereda-installatie. A anva ardba ar r i sico De nieuwe installatie heeft een capaciteit van ve s, bijna een verdubbeling van de huidige capaciteit, en vergt een investering van twintig miljoen euro. Het is voor het bestuur om verschillende redenen wat makkelijker geweest dit besluit te nemen. Een nieuwe conventionele installatie is vier miljoen duurder, een MBR-zuivering zelfs tien miljoen. Een Neredainstallatie heeft daarnaast veertig procent minder energiekosten dan een traditionele zuivering. Het ruimtebeslag is bovendien kleiner, omdat geen nabezinktanks nodig zijn. Omdat het een innovatie betreft, kan het waterschap maximaal vier miljoen euro aan subsidies ontvangen. Dat is prettig, want het is nog steeds de vraag of het ministerie van Economische Zaken ook maar enig deel van de risico s voor de nieuwe installatie wil afdekken. Ten slotte wordt de Nereda-installatie zo gebouwd dat deze kan worden omgebouwd tot een conventionele zuiveringsinstallatie, mocht die toch niet voldoen. Al met al is het dus een aanvaardbaar risico. Het bestuur was aanvankelijk wel enigszins bezorgd dat de bouw van de nieuwe installatie financieel uit de hand zou kunnen lopen, maar de kosten zijn goed beheersbaar. Waterschap Veluwe maakt deel uit van een consortium met STO- WA, TU Delft, DHV, de waterschappen Rijn en IJssel, Rijnland en Hollandse Delta, en het waterschapsbedrijf Limburg. Deze partijen werken al enkele jaren samen in het kader van het Nationaal Nereda Ontwikkelings Programma (NNOP). De inbedding in een consortium biedt ons een solide basis om de sprong naar de praktijk te maken, zegt Verwolf. Zo begeleiden STOWA, DHV en de TU Delft de eerste anderhalf jaar de operationele fase van de Nereda-installatie. Wij verwachten dat de techniek op praktijkschaal werkt, maar we weten niet of we nog voor verrassingen komen te staan. De TU Delft maakte de eerste aanzet voor de ontwikkeling van de aerobe-korrelslibtechniek voor huishoudelijke afvalwaterzuivering al in Het is mooi dat de universiteit na vijftien jaar ook betrokken is bij de eerste grootschalige toepassing. Dr i jf veer De drijfveer van Waterschap Veluwe om innovatieve technieken toe te passen, komt zowel van buiten als van binnen. De Kaderrichtlijn water legt ons strengere lozingseisen op voor onze afvalwaterzuiveringsinstallaties. Bovendien wil het kabinet Nederland op het gebied van water internationaal op de kaart zetten als een innoverend land met technieken die ook elders in de wereld kunnen worden toegepast. Intern heb je enkele enthousiaste mensen nodig die het aandurven nieuwe technieken te onderzoeken en die het netwerk hebben waarbinnen die technieken tot ontwikkeling kun- pagina 6

7 nen komen. Het deelnemen aan een consortium draagt er dan aan bij dat je gezamenlijk uitdagingen kunt aangaan en moeilijkheden kunt overwinnen. Het is volgens Verwolf ook van groot belang dat in het waterschapsbestuur enthousiasme heerst voor innovaties: Het is voor ambtenaren die binnen het waterschap met innovaties bezig zijn, belangrijk dat ze zich geruggensteund weten. Bij ons heeft het bestuur een omslag gemaakt. We investeren niet alleen meer in bewezen, maar ook in innovatieve technieken. Het vergroten van de kosteneffectiviteit, duurzaamheid en waterkwaliteit zijn in dat beleid de uitgangspunten. De Nereda-installatie in Epe en de gasgeneratoren in Apeldoorn zijn daarvan mooie voorbeelden. dat de installatie niet hoefde te worden uitgebreid. Dat leverde een besparing van 2,5 miljoen euro op. Op rwzi Harderwijk gaan we bovendien een zogeheten vierdetraps zandfilter aanleggen, een automatisch terugspoelfilter dat voor het eerst in de waterzuiveringswereld wordt toegepast. Dat levert een energiebesparing van twintig procent op. Een kwetsbaar watergebied als de Veluwe verdient binnen redelijke financiële grenzen een zo goed mogelijke afvalwaterzuivering. Dat geldt ook voor Epe, waar nu nog onze minst presterende zuiveringsinstallatie staat. Dat zal dankzij de Nereda-techniek straks heel anders zijn. Op t imal i sat ie Die uitgangspunten komen ook terug in de projecten voor het optimaliseren van afvalwatersystemen - de zogeheten OAS sen - waarbij waterschappen samenwerken met onder meer gemeenten. Verwolf: Voor onze zuiveringsinstallatie bij Harderwijk hebben we samen met de gemeenten Putten, Ermelo en Harderwijk een project gedaan waarbij het rioolstelsel en de rioolwaterzuivering optimaal op elkaar zijn afgestemd. Die samenwerking zorgde ervoor pagina 7

8 STOWA investeert flink in praktijkonderzoek naar peilgestuurde drainage De waterschappen Peel en Maasvallei en Brabantse Delta laten momenteel praktijkonderzoek doen naar peilgestuurde drainage. Dit innovatieve drainagesysteem kan de waterkwaliteit verbeteren, de grondwaterstand verhogen en verdroging tegengaan zonder dat dit ten koste gaat van de landbouw. DG-Water, STOWA en de Rabobank maken het project financieel mogelijk. De bedenker van peilgestuurde drainage Ad van Iersel geeft tekst en uitleg over zijn vinding. STOWA vice-voorzitter Wim Wolthuis (midden), DG Water Annemieke Nijhoff en de voorzitter van Waterschap Peel en Maasvallei Henk van Alderwegen (uiterst rechts) luisteren aandachtig. Conventionele drainage heeft de ontwatering van landbouwpercelen sterk verbeterd. Maar het systeem zorgt continu voor een laag waterpeil, ook in perioden dat dat voor de landbouw eigenlijk niet nodig is. Door de snelle afvoer van neerslagoverschotten kan in natte perioden stroomafwaarts bovendien wateroverlast ontstaan, terwijl in droge perioden verdroging van aangrenzende natuurgebieden kan optreden. Waterbeheerders pleiten daarom voor het langer vasthouden van water, ook in landbouwgebieden. Maar dit heeft natschade tot gevolg en kan gepaard gaan met een verhoogde uitspoeling van fosfaat naar het oppervlaktewater. Bij peilgestuurde drainage wordt de afwatering gestuurd door een in hoogte verstelbare uitstroomopening. Hiermee kunnen boeren zelf de optimale afwateringshoogte instellen, afhankelijk van het grondgebruik en het weer. Op deze manier kan op landbouwgronden de (grond)waterstand nauwkeuriger worden geregeld en kunnen hogere grondwaterpeilen gehandhaafd worden. Water wordt langer vastgehouden, wat de natuur ten goede komt. Door de langere verblijftijd van het water in de bodem vindt bovendien minder uitspoeling van meststoffen naar het oppervlaktewater plaats. Meerdere doelen Tijdens de officiële opening in oktober vorig jaar, legde STOWA vice-voorzitter Wim Wolthuis de aanwezigen uit waarom de stichting 375 duizend euro uittrekt voor het 1,3 miljoen euro kostende project. STOWA wil een belangrijke rol spelen bij het initiëren en stimuleren van inno- pagina 8

9 Drieluik over communicatie, participatie en beleving in het waterbeheer vatieve ontwikkelingen in het waterbeheer. Peilgestuurde drainage is daar volgens hem een prachtig voorbeeld van. Het draagt bij aan het bereiken van meerdere belangrijke en actuele waterdoelen. Zowel op het gebied van waterkwaliteit (Kaderrichtlijn water) als waterkwantiteit (Waterbeheer 21e eeuw). STOWA ziet voor zichzelf een belangrijke rol weggelegd om de kennis en ervaring die in het onderzoek wordt opgedaan te delen met andere waterschappen die voor dezelfde wateropgaven staan. Wolthuis prees Waterschap Peel en Maasvallei en Waterschap Brabantse Delta voor hun lef om innovatieve oplossingen in de praktijk te testen. Zij vervullen hierbij volgens hem een voorbeeldfunctie voor andere waterschappen. Kos t en-bat enanaly se In het praktijkonderzoek worden op proefpercelen in de beheersgebieden van beide waterschappen diverse typen peilgestuurde drainage aangelegd. De werking ervan wordt nader onderzocht en vergeleken met conventionele drainage. Ook een kosten-batenanalyse maakt deel uit van het onderzoek. Verder is het de bedoeling dat de praktijkresultaten worden opgeschaald, zodat ze mogelijk toepasbaar zijn in het Waternoodinstrument van STOWA. Dit is een instrument dat waterbeheerders kan helpen bij het bepalen van het gewenste grond- en oppervlaktewaterregime in een gebied. Bij het onderzoek, dat wordt uitgevoerd door Alterra, worden de agrariërs in het gebied nauw betrokken. Er is ook een speciale klankbordgroep ingesteld met vertegenwoordigers van waterschappen, provincies, LTO en natuurbeschermingsorganisaties om draagvlak voor peilgestuurde drainage te verkrijgen. Het praktijkonderzoek loopt in ieder geval tot medio Daarna wordt besloten of het onderzoek wordt voortgezet. Onlangs verschenen er drie handzame, praktijkgerichte uitgaven over communicatie, participatie en beleving in het waterbeheer. De boekjes maken onderdeel uit van het Leven-met-Waterproject WaterTekens. STOWA maakte de publicatie ervan financieel mede-mogelijk. Het eerste deel, Beleefd praten over water, beschrijft hoe je als individu en organisatie met bewoners en belanghebbenden kunt communiceren over veranderingen in het waterbeheer. Goede communicatie kan bijdragen aan draagvlak. De inzichten daarover zijn gegroeid in een leergemeenschap van waterschappers en sociale wetenschappers die ervaringen uitwisselden aan de hand van praktijkcases. Belanghebbenden mee laten praten en mee laten beslissen vergroot het draagvlak voor waterplannen. Bovendien komt het de kwaliteit van de plannen ten goede, omdat je via participatie lokale kennis en ervaring binnenhaalt. Maar hoe geef je participatie vorm? Hoe ver ga je daarin, en wat zijn de voor- en nadelen van de verschillende vormen van participatief waterbeheer? Het tweede boekje Participatie in waterbeheer. Een vak apart beschrijft de ervaringen die hiermee binnen het project WaterTekens zijn opgedaan. Het derde en laatste boekje heet Het hoofd boven water. Het gaat over de manier waarop mensen water cultureel en emotioneel beleven. Zo is een rechtgetrokken beek voor de een ramp, maar voor de ander een zegen. De achterliggende beleving bepaalt vaak het standpunt ten opzichte van voorgenomen veranderingen in het waterbeheer. Het is volgens de auteurs belangrijk die beleving te kennen en te erkennen. Dat verbetert de communicatie en vermindert de kans op weerstand tegen voorgenomen veranderingen. Alle drie de uitgaven zijn gratis aan te vragen bij Bas Breman van Alterra Wageningen-UR, Postbus 47, 6700 AA Wageningen, bas.breman@wur.nl, of te downloaden vanaf nl. Op deze site vindt u ook meer informatie over het project. pagina 9

10 Vers van de STOWA-pers Hieronder treft u een overzicht aan van recent verschenen STOWA-publicaties. De publicaties zijn te bestellen via onze website onder de knop Services Publicaties. U kunt de meeste publicaties tevens als pdf downloaden. T i t el Nummer I SBN 3 Het waterschap in de stad. Handreiking voor waterschappers die aan de slag gaan in de stedelijke leefomgeving Slibdesintegratie. Eindrapportage van ervaringen met slibdesintegratie op de rwzi s Bath, Enschede en Nieuwgraaf Verkenning samenwerkingsvormen Waternood en KRW verkenner pdf* Grond voor kaden Richtlijn normeren keringen langs regionale rivieren ORK Prioritering schadebeelden bij visuele inspectie VIW Werk r appor t en : Ecologische processen in ondiepe meren en het effect van beheersmaatregelen 2008-W-03 geen Fish friendly pumping stations. Principles, practices and outcomes 2008-W-04 geen pdf * ALLEEN AL S PDF STOWA geeft actueel overzicht van modelondersteunende programma s Waterbeheerders werken steeds meer met modellen om beleid, planvorming en beheer te onderbouwen. Om het modelwerk te vergemakkelijken, worden voortdurend nieuwe ondersteunende programma s ontwikkeld. Deze zogenoemde preen postprocessors worden bijvoorbeeld gebruikt voor het stroomlijnen van modelinput en het (na)bewerken van uitkomsten. STOWA laat nu een speciale wiki-website bouwen met informatie over deze programma s. Doel is te komen tot een compleet, betrouwbaar en actueel beeld van deze programma s. Er is gekozen voor een wikipedia-opzet van de site vanwege het bewezen zelfreinigende vermogen en een grote mate van actualiteit van Wikipedia. Wat betreft het laatste: de aard en opzet van de pre- en postprocessors verandert voortdurend door technische ontwikkelingen en veranderende vraagstellingen. Pre- en postprocessors die vandaag actueel zijn, kunnen over een paar jaar al weer verouderd zijn. Een eenmalige, statische inventarisatie van pre- en postprocessors lijkt daarom niet zinvol. Het is de bedoeling dat leveranciers en afnemers van de pre- en postprocessors de site zelf gaan beheren. Leveranciers kunnen informatie over hun pre- en postprocessors plaatsen en naar hun producten linken. Afnemers (gebruikers) kunnen bestaande teksten wijzigen en hun gebruikerservaringen kwijt. Binnen het project wordt ook geïnventariseerd aan welke (ontbrekende) processors waterbeheerders behoefte hebben en een voorstel gedaan voor de ontwikkeling ervan. pagina 10

11 publ ic at ie s Ui tgelicht: He t wat er schap in de s tad. Handreik ing voor wat er schapper s die a an de sl ag ga an in de s t edel i jk e leefomge v ing ( ) Het realiseren van wateropgaven in een stedelijke omgeving is voor waterschappen een lastige opgave. Water is hier slechts één van de vele factoren waarmee rekening gehouden moet worden en goede samenwerking met gemeenten is van cruciaal belang. In het project Het Waterschap In De Stad heeft STOWA enkele samenwerkingsprojecten laten analyseren. Op basis hiervan is vastgesteld waar het fout gaat, of kan gaan. Ook doen de onderzoekers aanbevelingen om de samenwerking beter te laten verlopen. Sl ibde sintegr at ie. E indr appor tage van ervar ingen me t sl ibde sintegr at ie op de rwzi s Bat h, Enschede en Nieuwgr a af ( ) STOWA heeft op drie rwzi s pilotonderzoek laten uitvoeren naar de mogelijkheden van slibdesintegratie, het kapotmaken van slibcelstructuren. Dit zou kunnen leiden tot betere slibgisting (meer biogas) en minder restslib. Op alle proeflocaties bleven de behaalde resultaten achter bij de verwachtingen. Een verdere implementatie van deze technologie wordt op dit moment daarom niet aanbevolen. Grond voor K aden ( ) Permanent waterkerende boezemkaden moeten periodiek worden opgehoogd of aangevuld vanwege inklinking, zetting of beschadigingen. Totnogtoe bestonden er geen fysische kwaliteitseisen voor de daarbij te gebruiken grond. Het rapport Grond voor kaden doet verslag van praktijkproeven om de optimale samenstelling te bepalen van in kaden te verwerken grond. Op basis daarvan zijn per type kade karakteristieke kenmerken en specifieke richtlijnen vastgesteld voor het toepassen van erosiebestendige klei, waarbij is gekeken naar hydraulische belasting en het al dan niet aanwezig zijn van oeververdediging. Op basis van de in het rapport beschreven diagrammen en tabellen zijn algemeen te hanteren richtlijnen te bepalen. Tevens doet het rapport algemene aanbevelingen voor grondaanvulling. Ecologi sche proce ssen in ondiepe meren en he t effec t van beheer sma at regelen (2008-W- 03) STOWA heeft vier projecten laten evalueren die tot doel hadden de hoge nutriëntenbelasting in ondiepe meren te verminderen en daarmee de ecologische kwaliteit te verbeteren. Uit de evaluatie blijkt dat de genomen maatregelen veelal niet het gewenste effect hebben. Als alternatief worden in de studie enkele nog weinig toegepaste, maar kansrijk geachte maatregelen uitgelicht, zoals afdekken van nutriëntrijke bodems met zand, het binden van fosfaat en fluctuerend waterpeil. Om meer inzicht te krijgen in het effect van deze maatregelen, wordt nader onderzoek bepleit. Bijvoorbeeld binnen het STOWA-programma Watermozaïek. F i sh friendly pumping s tat ions (2008-W- 04) Dit rapport gaat dieper in op de noodzaak om (polder)gemalen visvriendelijk te maken en geeft een overzicht van de maatregelen om dat te doen. De noodzaak wordt afgezet tegen de huidige inspanningen van waterbeheerders op dit gebied en hun motieven voor het al dan niet visvriendelijk maken van hun gemalen. Er wordt gekeken of het op dit punt gevoerde waterschapsbeleid overeenkomt met bestaande maatschappelijke en juridische verplichtingen. Pr ior i t er ing schadebeelden bi j v i suele inspec t ie s ( V I W ) Het VIW-rapport Prioritering schadebeelden bij visuele inspecties beschrijft een methode voor het vertalen van visuele waarnemingen bij reguliere inspecties van waterkeringen, via een zo objectief mogelijke diagnose en prognose in een goed onderbouwde handeling. Dit gebeurt door de inspectieresultaten te koppelen aan de resultaten van de vijfjaarlijkse toetsing en de daarbij onderzochte faalmechanismen. De sterkte van de relatie tussen waarneming en faalmechanisme bepaalt de mate van handelingsprioriteit. De methode werd ontwikkeld en getest in een inspectieproject van Waterschap Rivierenland en FUFGRO. Hierbij maakte het waterschap gebruik van de DIGIspectiemodule en de visuele gids voor schadebeelden, beide ontwikkeld binnen het programma Verbeteren Inspecties Waterkeringen. 38 pagina 11

12 TEL FAX Arthur van Schendelstraat 816 POSTBUS RB UTRECHT Activiteiten voorjaar ma ar t, ze sde K enni sdag Tijdens de instituutsdag passeert Inspec t ie Wat erk er ingen een breed scala aan onderwerpen de In 2009 is de tweede fase gestart van revu. Zo vertelt onderzoeker Gerard het programma Verbeteren Inspecties Waterkeringen. VIW-2 richt zich invasieve soorten op de aquatische van Velde meer over de invloed van op het toepassen van de binnen VIW- ecologie. Rob van Leuven gaat in 1 ontwikkelde kennis. De zesde Kennisdag Inspectie Waterkeringen richt stadswateren kan worden verhoogd, op de vraag hoe de biodiversiteit in zich op pilots die betrekking hebben terwijl Leon Lamers inzicht geeft in op organisatorische en procesmatige maatregelen om venen te restaureren. Hans de Kroon vertelt over het inpassing van inspecties, maar ook op bruikbare technieken en hulpmiddelenstromingen op de ecologie van uiter- onderzoek naar de effecten van overwaarden en Mike Jetten gaat in op de De dag biedt naast presentaties microbiële ecologie van wetlands. en workshops weer de vertrouwde bedrijven- en projectenmarkt. Zaken Tijdens de dag presenteert ook die zoal aan de orde komen zijn de B-ware zich, een spin-off bedrijf van resultaten van het macrostabiliteitsexperiment bij de IJkdijk, de eerste logie & Milieubiologie van IWWR. de Leerstoelgroep Aquatische Eco- ervaringen met het toetsen van regionale keringen, pilotprojecten uit voeren van toegepast en strategisch B-WARE is gespecialiseerd in het uit- VIW-2, het doorontwikkelen van de onderzoek naar de biogeochemische DIGI-GIDS en innovatieve ontwikkelingen. Plaats: Burgers Zoo in Arnliteit van natuur- en waterbeheer en ecologische processen die de kwahem. Meer informatie en aanmelden bepalen. Tevens krijgen de aanwezigen een rondleiding langs de aanwe- op zige onderzoeksfaciliteiten. 30 ma ar t, Wat ermoz a ïek Ins t i t uu t sdag Ni jmegen De dag is bedoeld voor waterbeheerders, onderzoekers, adviseurs en Op maandag 30 maart organiseert STOWA met de Radboud Universiteit andere belangstellenden en vindt Nijmegen en de Werkgroep Ecologisch Waterbeheer de eerste instimegen, Heyendaalseweg 135 in Nij- plaats aan Radboud Universiteit Nijtuutsdag in het kader van het Watermozaïek (zie ook p. 4 en 5). Tijdens zich tot 23 maart inschrijven op megen. Aanvang 9.30 uur. U kunt deze dag presenteren onderzoekers Kijk bij Agenda. van het Nijmeegse Institute for Water and Wetland Research IWWR actueel onderzoek dat van belang is voor waterkwaliteitsbeheerders. COLOFON Deze nieuwsbrief informeert u over het beleid van de Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) en de onderzoeken die STOWA laat uitvoeren. Deze nieuwsbrief verschijnt viermaal per jaar. Voor algemene informatie kunt u contact opnemen met het STOWA-secretariaat. Adreswijzigingen, aan- en afmeldingen kunt u en naar stowa@stowa.nl. T ek s t en Eric Boekel, Bert-Jan van Weeren, Tessa van der Wijngaart E indredac t ie Jacques Leenen Fotogr af ie Wim van Hof, Hydrotheek, Istockphoto, Nereda TM, STOWA, Ronny te Wechel Ba sisont WERP MADE OF MAN, visual identity under construction, Rotterdam VORMGE V ING Studio B, Nieuwkoop Druk Drukkerij Uleman-De Residentie, Zoetermeer I SSN- nummer pagina 12 14