HOF TER LINDEN !!"#$%$&$'(!!)*$+$,!"-&#' "#$%&#!'(!)*+,*$&!'-..' OPDRACHT INITIATIEFNEMER. Algemene waardebepaling domein Hof Ter Linden Edegem

Transcriptie

1 !!"#$%$&$'(!!)*$+$,!"-&#' "#$%&#!'(!)*+,*$&!'-..' HOF TER LINDEN OPDRACHT Algemene waardebepaling domein Hof Ter Linden Edegem INITIATIEFNEMER PARK TER LINDEN NV Drie Eikenstraat Edegem!

2 HOF TER LINDEN ALGEMENE WAARDEBEPALING 099TL HN Algemene waardebepaling Hof Ter Linden! 1/7

3 2/7 099TL HN Algemene waardebepaling Hof Ter Linden!

4 Op basis van de reeds gekende historische informatie en enkele plaatsbezoeken kan een preliminaire waardebepaling worden opgesteld van het kasteel Ter Linden. Deze evaluatie dient om een correct beeld te scheppen en een waardeoordeel te koppelen aan de verschillende facetten van het kasteel in haar huidige vorm. De geschiedenis van het kasteeldomein Hof Ter Linden kan worden onderverdeeld in drie belangrijke fasen. Een eerste fase betreft het ontstaan van het domein waarbij een omwalde en versterkte hoeve het goed domineerde. In een tweede fase werd dit gebouw vervangen door een zogenaamd hof van plaisantie in renaissancestijl. Tenslotte werd in een derde fase het kasteeldomein heraangelegd met een classicistisch kasteel, bijgebouwen en een park. Deze laatste fase is tot op heden grotendeels bewaard gebleven en bepaalt het huidige karakter van het landgoed. Met betrekking tot de algemene waardenstelling van het kasteel dient te worden gewezen op de bescherming van een gedeelte van het landgoed als monument, reeds in Dit beschermingsstatuut is ten eerste gebaseerd op historische argumenten, onder andere de eeuwenlange historiek van het domein. De evolutie van een omwalde hoeve naar een 16 de - of 17 de -eeuws hof van plaisantie en later een volwaardig kasteeldomein met park is typerend voor de kasteelbouw in Vlaanderen. Het Hof Ter Linden is als typevoorbeeld van deze evolutie zeer waardevol. Het kasteeldomein is tevens gelegen in het centrum van de gemeente en heeft als historisch dorpskasteel een belangrijke rol gespeeld voor de lokale gemeenschap. Vanuit historisch standpunt maakt het Hof Ter Linden (ca.1770) deel uit van de gordel lusthoven die zich bevinden in het hinterland van de metropool Antwerpen. Belangrijke families hadden naast hun stedelijke woning in de regel een buitenhuis in de toenmalige rurale gordel rond Antwerpen. Het Hof Ter Linden is in de 18 de eeuw een typevoorbeeld van een dergelijk speelhof, dat doorgaans werd bewoond van Pasen tot Allerheiligen. Een vergelijkbaar landgoed in de Antwerpse kastelengordel dat in de 18 de eeuw vorm kreeg, is kasteel Middelheim (Wilrijk). Dat huidig omgrachte kasteel dateert van vóór 1780 en werd ontworpen door Barnabé Guimard. Deze Franse architect ontwierp tevens het kasteel van Wannegem-Lede in de rand rond Gent en was één van de protagonisten van het (neo-) classicisme. Andere voorbeelden van 18 de - eeuwse kastelen rond Antwerpen zijn onder andere kasteel Den Brandt (Wilrijk), kasteel Boekenberg (Deurne), het Bellenhof (Brasschaat) en het kasteel Rivierenhof (Deurne). Dit laatste kasteel werd gebouwd naar een ontwerp van de Franse hofarchitect van Louis XVI, Charles de Wailly ( ). De uitvoering van de bouw werd geleid door de architect waaraan ook de bouw van het Hof Ter Linden was toevertrouwd, namelijk de architect Peter Coreblom. Deze Antwerpenaar was een leerling van de Wailly, die in België voornamelijk bekendheid geniet dankzij (neo-) classicistische parels zoals het paviljoen De Notelaer in Hingene en het koninklijk paleis in Laken. Het grootste verschil tussen beide kastelen is dat het Rivierenhof onderhevig is geweest aan grotere aanpassingen die het originele, 18 de - eeuwse concept hebben aangetast. Hof Ter Linden is dus een 18 de -eeuws kasteeldomein dat zich inschrijft in een lange reeks kastelen rond Antwerpen, maar is wel één van de weinige voorbeelden dat sinds de 18 de eeuw weinig storende aanpassingen heeft ondergaan. De ingrepen uit de 19 de en 20 ste eeuw hebben het uniforme uitzicht niet aangetast. Een tweede reden met betrekking tot de bescherming van het Hof Ter Linden als monument, is de artistieke waarde van het geheel. Het huidige kasteel Ter Linden, de koetshuizen en de onmiddellijke omgeving vormen een prachtig typevoorbeeld van (neo-) classicistische architectuur in Vlaanderen. Het (neo-)classicisme in de Belgische architectuur is voornamelijk gebaseerd op het Franse canon dat de culturele richtlijn bepaalde binnen West-Europa. Het (neo-)classicisme als kunststroming kadert in een maatschappelijke context van Verlichting en revolutie. 099TL HN Algemene waardebepaling Hof Ter Linden! 3/7

5 !"#$$%&'()$(*+,-.*"/0(1'23'4$*56(*7%0(&$%2*!"#$%#!&'()&*+(&,-#."'#/%&',-'#."#0$%&'%-1"#$(*$$(*2"'(8*9'1*:$1* 4/7 099TL HN Algemene waardebepaling Hof Ter Linden!

6 De rede en het verstand winnen terrein op het goddelijke, wat zich in de architectuur vertaalt naar een soberder decoratie, strenge vormen en monumentaal karakter. Deze vormentaal was gebaseerd op de Klassieke Oudheid en brak met de dynamische en ornamentele barok en rococo. De (neo-)classicistische architectuur werd aanschouwd als profaan, eerlijk en puur. Het (neo-)classicisme kent haar ontstaan in Italië rond 1740 en wordt verspreid via verschillende modelboeken, onder andere van Giovanni Battista Piranesi ( ). In Frankrijk verspreidt het (neo-)classicisme zich via traktaten en gebouwen van onder andere Claude Nicolas Ledoux ( ), Jean- François de Neufforge ( ) en Jacques-François Blondel ( ). Deze laatste schreef een boek over de richtlijnen van de architectuur van buitenhuizen, De la distribution des maisons de plaisance et de la décoration en général, dat veel invloed zou hebben op de bouw van kastelen in België. In het modelboek worden principes als bienséance, ordonance, distribution en convenance naar voren gebracht als richtlijnen voor goede architectuur. Deze principes zijn ook telkens vertaald naar bouwtekeningen die als inspiratie golden voor andere architecten. Daarnaast waren ook Parijse architecten die plannen aanbrachten voor gebouwen in België van belang. De reeds eerder vermeldde architecten Guimard en de Wailly zijn hiervan de bekendste voorbeelden. In België vindt het (neo-)classicisme voornamelijk zijn ingang via Gent en Brussel, dat tijdens de Franse en Oostenrijkse overheersing aan belang zou winnen. In Brussel zijn dan ook nog verschillende voorbeelden van (neo-)classicistische architectuur terug te vinden. Dit in tegenstelling tot Antwerpen, dat minder voorbeelden van (neo-)classicistische architectuur herbergt. Belangrijke voorbeelden van (neo-) classicistische kastelen zijn onder andere de aangehaalde kastelen van Seneffe (Henegouwen) en Wannegem-Lede (O- Vlaanderen), de kastelen Duras (Limburg) en Moregem (O-Vlaanderen). In de Antwerpse regio zijn de kastelen Middelheim, Den Brandt en het Zoerselhof (neo-)classicistische voorbeelden. In het kader van (neo-)classicistische kastelen in Vlaanderen, behoort het Hof Ter Linden zeker tot de beter bewaarde voorbeelden. Het kasteel vertoont verschillende (neo-) classicistische kenmerken zoals een symmetrische opbouw, een rond salon, een mezzanino, zuilen van de kolossale orde, een laag dakvolume met leien, en een gradueel verkleinen van de bouwlagen. De bouw van het kasteel was afgerond omstreeks 1773, waarna het interieur stilaan werd ingevuld. Hiervoor werd een beroep gedaan op enkele beroemde ontwerpers, zoals Delvigne voor het behangpapier, de Brusselaar Godecharle ( ) voor de bas-reliëfs en de Fransman Clodion ( ) voor het beeldhouwwerk. Godecharle was hofarchitect van Karel van Lotharingen en werkte onder andere aan het Brusselse Paleis der Natiën (Belgisch parlement), Clodion werkte vooral in rococo stijl voor de gegoede Franse adel en burgerij. Van het originele interieur zijn nog verschillende sporen aanwezig zoals wand- en plafondafwerking, parketvloeren en enkele alkoven. Deze getuigen van de uitzonderlijke kwaliteit van het ontwerp en de uitvoering. Vooral de bas-reliëfs en de prachtige, geometrische en figuratieve vormgeving van de parketvloeren springen in het oog. Van het meubilair is veel minder in situ bewaard gebleven. Desondanks kan het interieur als waardevol worden gerangschikt. Ter conclusie kan gesteld worden dat het kasteel zeer waardevol is op basis van de goed bewaarde staat van het geheel. De twee uitbreidingen van het kasteel aan de noordelijke en zuidelijke gevel doen slechts in geringe mate afbreuk aan het (neo-) classicistische concept. In het interieur vertonen de representatieve ruimten op de begane grond de meeste kwaliteiten dankzij hun parketvloeren en wandafwerking. Per verdieping vermindert de graad van afwerking, overeenkomstig met hun voormalige belang en gebruik. 099TL HN Algemene waardebepaling Hof Ter Linden! 5/7

7 !"#$$%&'()*+?-*0$1*/%566'/'61'6/0$*42$160='6*;5(*&$* 099TL HN Algemene waardebepaling Hof Ter Linden! 6/7

8 De directe omgeving van het kasteel en de koetshuizen is eveneens beschermd. Dit betreft onder andere het opper- en neerhof en hun aankleding met kegels, vazen en beelden. De meest opvallende beelden zijn de vier sfinxen die de brug en trap naar de vijver sieren. Gelijkaardige voorbeelden zijn onder andere terug te vinden in het park van het kasteel van Leeuwergem. Deze onmiddellijke omgeving of het blikveld van het kasteel is eveneens weinig verstoord waardoor de contextuele waarde van het kasteel zeer hoog ligt. Enkel de aanwezigheid van het zwembad ten zuiden van het kasteel is een verstoring. Op het neerhof liggen aan weerszijden twee gespiegelde bijgebouwen in classicistische stijl. Koetshuizen in dezelfde stijl zijn onder andere terug te vinden aan het paleis van Susteren (koetshuizen:1770). In het archief van architect Jan-Pieter van Baurscheit de Jonge ( ) zijn rekeningen uit 1738 teruggevonden voor (...) plan en fasade van den stal en remises etc. als oock van de bascour (...). Vermoedelijk maakte de Antwerpse architect ooit een ontwerp voor de bijgebouwen en het neerhof. Het is evenwel nog niet zeker of de huidige gebouwen zijn geconstrueerd naar dit ontwerp. Van Baurscheit verwierf bekendheid onder andere door de bouw van het paleis van Susteren en het Osterriethuis aan de Antwerpse Meir en het stadhuis van Lier. Hij was één van de belangrijkste voorgangers van het rococo in Antwerpen. Indien de huidige bijgebouwen toch zouden gebaseerd zijn op plannen van Van Baurscheit uit 1738, zouden ze unieke en zeer vroege voorbeelden vormen van het (neo-) classicisme in Vlaanderen. De bijgebouwen worden gekenmerkt door een (neo-)classicistische vormentaal waarbij veel belang werd gehecht aan symmetrie. Typerend zijn ook de middenrisalieten met rondboogvensters op de gelijkvloerse verdieping en de frontons. Gelijkaardige kenmerken zijn terug te vinden op het voormalige koetshuis van de abdij van Roosendael in Sint-Katelijne-Waver. Gespiegelde (neo-)classicistische remises zijn bijvoorbeeld terug te vinden aan het kasteel Lagendal in Lummen (Limburg) en Duras (Limburg). BESLUIT Het huidige kasteel Ter Linden en de remises vormen een prachtig typevoorbeeld van (neo-) classicistische architectuur in Vlaanderen dat nog maar weinig storende ingrepen heeft gekend. Vanwege de nog aanwezige uniformiteit kan het geheel van Hof Ter Linden algemeen als zeer waardevol worden bestempeld. Gezien de waarde van de verschillende gevels en de relatie van het kasteel met haar parkomgeving, is het niet aangewezen nieuwe aanbouwen of constructies te plaatsen tegen of in de omgeving van het kasteel. Als besluit kan men stellen dat alle ruimtes in het kasteel dermate waardevol zijn, dat moderniseringswerken met de grootst mogelijke omzichtigheid en respect voor de historische elementen dienen uitgevoerd te worden. Uit deze nota blijkt zeer duidelijk dat het Hof Ter Linden van grote historische en kunsthistorische waarde is. 099TL HN Algemene waardebepaling Hof Ter Linden! 7/7