PROFIELWERKSTUK. Wolvega Wesley Veen E&M - Aardrijkskunde Linde College Wolvega - A6b Vakdocent: Mevr. Collet

Transcriptie

1 2013 PROFIELWERKSTUK Wolvega Wesley Veen E&M - Aardrijkskunde Linde College Wolvega - A6b Vakdocent: Mevr. Collet

2 Inhoudsopgave Inleiding Hypothese Plan van aanpak Deelvraag 1: Wat is Wolvega? Deelvraag 2: Wat is de rol van Wolvega binnen de gemeente Weststellingwerf? Deelvraag 3: Hoe is Wolvega ruimtelijk ingedeeld? Subdeelvraag: Is de bedrijvigheid bepalend geweest voor de groei van Wolvega? Deelvraag 4: Wat is het project Lindewijk? Deelvraag 5: Hoe ziet de gemeente de toekomst van Wolvega voor zich? Algemene conclusie Begrippenlijst Samenvatting Reflectie Bronvermelding Logboek blz.3 blz.4 blz.4 blz.6 blz.13 blz.19 blz.32 blz.34 blz.40 blz.45 blz.46 blz.47 blz.48 blz.49 blz.53 Overzichtskaart Wolvega blz. 56 2

3 Inleiding Waarom is Wolvega Wolvega? Dat was de vraag die in mij opkwam toen ik aan het nadenken was over een geschikt onderwerp voor mijn profielwerkstuk. Ik ging surfen op het internet en vond daar zeer interessante informatie over de plaats waar ik al sinds mijn geboorte woon. Ik bedacht een aantal vragen die ik zou kunnen gebruiken als deelvragen voor in het werkstuk en voilà, daar was het onderwerp van mijn profielwerkstuk. Ik heb dit onderwerp gekozen, omdat het onderwerp nauw met mij verbonden is en omdat ik nieuwsgierig was naar het plan achter Wolvega. Doordat ik zeer nieuwsgierig was naar het onderwerp heb ik tijdens het maken van dit werkstuk veel geleerd over mijn woonplaats. Dat maakt het extra leuk om het werkstuk te maken, een soort motivator. De hoofdvraag van mijn profielwerkstuk luidt: Hoe heeft Wolvega zich op ruimtelijk gebied ontwikkeld? Ik ga deze vraag beantwoorden met behulp van 5 deelvragen: Deelvraag 1: Wat is Wolvega? In deze deelvraag bespreek ik de algemene feiten over de plaats Wolvega. De ligging, demografie, het landschap en de geschiedenis van het dorp komen hier aan bod. Deelvraag 1 dient als inleiding van mijn werkstuk. Deelvraag 2: Wat is de rol van Wolvega binnen de gemeente Weststellingwerf? In deze deelvraag ga ik bekijken wat de rol van Wolvega is binnen de gemeente Weststellingwerf. Is Wolvega belangrijk voor de gemeente of is het zomaar een dorp op het platteland? Voordat ik de rol van Wolvega ga analyseren, vertel ik wat over Weststellingwerf. Deelvraag 3: Hoe is Wolvega ruimtelijk ingedeeld? In deze deelvraag staat het begrip 'ruimtelijke ordening' centraal. Ruimtelijke ordening is een proces waarbij de ruimte van een gebied planmatig wordt ingedeeld en benut. Ik ga in deze deelvraag bekijken hoe de gemeente Weststellingwerf het oppervlak van Wolvega ingedeeld heeft. Waar liggen de woongebieden? Is er genoeg ruimte voor bedrijven om zich te vestigen? Is er voldoende infrastructuur? Wordt Wolvega groter? Dat zijn allemaal vragen die ik zal beantwoorden. Deelvraag 4: Wat is project Lindewijk? In deze deelvraag staat het project Lindewijk centraal. De Lindewijk is een goed voorbeeld van een nieuwbouwproject binnen Wolvega. Door verschillende kanten te belichten ga ik bekijken wat het idee achter de Lindewijk is. Wordt het alleen maar gerealiseerd vanwege vraag naar woningen of heeft het een ander doel? Deelvraag 5: Hoe ziet de gemeente de toekomst van Wolvega voor zich? In de laatste deelvraag ga ik de toekomstplannen van de gemeente voor Wolvega bespreken. Hoe ziet de gemeente de toekomst en wat zijn de plannen? Wat wil de gemeente in de toekomst ontwikkelen? Wat zijn de punten waarop men zich in de toekomst moet concentreren? Deze deelvraag is met de kijk op de toekomst de afsluitende vraag van mijn werkstuk. 3

4 HYPOTHESE Met deze hypothese probeer ik, voordat ik met mijn profielwerkstuk ga beginnen, de hoofdvraag zo goed mogelijk te beantwoorden. De hoofdvraag luidt: Hoe heeft Wolvega zich op ruimtelijk gebied ontwikkeld? Mijn hypothese luidt als volgt: ik denk dat Wolvega zich op ruimtelijk gebied goed heeft ontwikkeld. Ik denk dat Wolvega zich vooral heeft ontwikkeld doordat er nieuwe industrieën zijn ontstaan en steeds meer infrastructuur is aangelegd in de hoofdplaats van de gemeente Weststellingwerf. Denk hierbij aan positieve processen op het gebied van woningbouw en infrastructuur. Ik denk dat in de loop der eeuwen niet alleen de industrie en infrastructuur zich hebben ontwikkeld, maar ook zijn er steeds meer woningen bij gekomen. Tevens zouden de sociale voorzieningen ervoor gezorgd moeten hebben dat Wolvega zich heeft kunnen ontwikkelen tot een volwaardig dorp, want hoe meer sociale voorzieningen er in een plaats beschikbaar zijn, hoe meer mensen zich aangetrokken voelen tot die plaats. Althans, dat is mijn gedachte daarachter. Ik denk dat de ontwikkeling (waarvan ik denk dat er is geweest) van Wolvega grotendeels te danken is aan de infrastructuur. Zonder infrastructuur is een plaats namelijk niets. Zonder infrastructuur kunnen er geen mensen in jouw plaats komen en zonder infrastructuur kan je weinig contact leggen met andere plaatsen / gebieden. Naar mijn mening zal een dorp in Friesland zonder goede verbindingen nooit kunnen uitgroeien tot een dorp van meer dan inwoners. Wolvega heeft wel meer dan inwoners en dat zou een gevolg moeten zijn van de verbindingen die Wolvega heeft (A32 en het spoornetwerk). Op organisatorisch gebied is Wolvega het centrum van de gemeente en dit is ongetwijfeld voortgekomen uit een sterke ontwikkeling van het dorp. Als een dorp zich namelijk niet zou hebben ontwikkeld, zou het in mijn ogen nooit een belangrijke rol hebben gespeeld in het bestuur van de gemeente. Kortom, ik denk dat Wolvega zich sterk heeft ontwikkeld op ruimtelijk gebied in de zin van het realiseren van nieuwe woningen, nieuwe voorzieningen, bedrijventerreinen en infrastructurele verbindingen. Hierdoor zou Wolvega zich ontwikkeld moeten hebben tot het organisatorisch centrum van de gemeente Weststellingwerf en dat is precies wat Wolvega tegenwoordig is; het centrum van de gemeente Weststellingwerf. Ik verwacht dat Wolvega zich heeft ontwikkeld van een primitief dorp tot een belangrijke plaats in het noorden van Nederland. PLAN VAN AANPAK Er moet veel worden gedaan voordat ik eindelijk klaar zal zijn met mijn profielwerkstuk. In mijn plan van aanpak zal ik beschrijven wat ik allemaal denk te moeten doen om mijn profielwerkstuk aan het eind van het jaar zo goed mogelijk te kunnen presenteren. Mijn onderzoeksmethode zal het schriftelijk werkstuk zijn. De onderdelen die ik sowieso terug wil zien in mijn profielwerkstuk zijn: - Een voorblad. - Een inleiding. - Een tijdpad. - Een plan van aanpak. - De verwachte te gebruiken bronnen. - Een goed geformuleerde hoofdvraag met daarbij minimaal 5 deelvragen. - Een hypothese. - Een samenvatting. - Een reflectie. - Een algemene conclusie op de hoofdvraag. 4

5 - Korte conclusies op de deelvragen. - Een bronvermelding. -Een logboek. Nadat ik al wat informatie heb opgezocht met betrekking tot het onderwerp, begin ik met deelvraag 1. Daarna probeer ik in chronologische volgorde door te werken tot de laatste deelvraag. Deze manier van werken vind ik het meest prettig en zo denk ik de deelvragen zo goed mogelijk te kunnen maken. Na elke deelvraag zal ik in een korte conclusie de desbetreffende deelvraag kort beantwoorden om uiteindelijk de hoofdvraag in een algemene conclusie te kunnen beantwoorden. Hierna zal ik de deelvragen zeker moeten aanpassen en aanvullen. Ik zal informatie toevoegen en aanpassen, maar ik zal ongetwijfeld ook irrelevante informatie uit mijn werkstuk halen. Nadat ik de deelvragen heb aangepast/aangevuld, zal ik beginnen aan de samenvatting, inleiding, voorblad, bronvermelding, reflectie en het logboek. Aan het eind zal ik de inhoudsopgave maken die, in combinatie met een verzorgde lay-out, ervoor zal zorgen dat het werkstuk overzichtelijk wordt. Tot slot zal ik de puntjes op de i zetten en het werkstuk afronden om het aan het eind van het jaar te kunnen inleveren bij de vakdocent. Ik lever het PWS pas in als ik tevreden ben over het werkstuk. Ik heb geen taakverdeling. Ik maak dit werkstuk namelijk alleen en het mag dan ook duidelijk zijn dat ik al het benodigde voor mijn werkstuk zelf zal opstellen. Mijn informatiebronnen die ik zal raadplegen bij het maken van dit PWS zijn: - Het internet - Boeken - Folders/brochures en flyers - Kranten - Eigen kennis en kennis van andere personen Aan het eind van de rit heb ik minimaal 80 SLU-uren moeten besteden aan dit PWS. Ik weet zeker dat ik dit ga halen, omdat ik bij het maken van een werkstuk meestal alles uit de kast haal. Mijn plan van aanpak is dat ik alles op alles zal zetten om van dit PWS een goed cijfer te maken en ik zal er dan ook veel tijd aan gaan besteden. De activiteiten die ik aan de hand van mijn plan kan onderscheiden zijn: - Relevante informatie opzoeken/verkrijgen met betrekking tot mijn onderwerp. - Bepalen of die informatie die ik heb verkregen bruikbaar is voor mijn werkstuk. - Het op zo'n manier verwerken van de informatie die ik heb geselecteerd, dat ik mijn deelvragen en hoofdvraag aan het eind van mijn werkstuk voldoende kan beantwoorden voor een uitgebreide conclusie. Ik heb ook een tijdpad opgesteld. Ik probeer mij natuurlijk aan dit tijdpad te houden. Als ik dit tijdpad strikt volg, zal ik aan het eind genoeg tijd hebben om het profielwerkstuk nog eens goed te bekijken, aan te passen en aan te vullen. -Deelvraag 1 af: 16 september -Deelvraag 2 af: 01 oktober -Deelvraag 3 af: 20 oktober -Deelvraag 4 af: 31 oktober -Deelvraag 5 af: 15 november -25 november: AF: Samenvatting (ook in Engels), reflectie, inleiding en bronvermelding. -2 december: AF: Titelblad, logboek, inhoudsopgave. -10 december: Alles klaar, geen aanpassingen meer. 5

6 Deelvraag 1: Wat is Wolvega? 1.1. Ligging 1.2. Landschap en bodem 1.3. Demografie 1.4. Geschiedenis van het gebied De periode tot De periode Periode van Periode van Periode van Periode van Korte conclusie blz.7 blz.8 blz.8 blz.10 blz.10 blz.11 blz.11 blz.11 blz.11 blz.12 blz.12 6

7 Wat is Wolvega? Wolvega is een dorp in de noordelijke provincie Friesland in Nederland. Wolvega wordt in het Fries Wolvegea genoemd. Wolvega is sinds het jaar 1835 de hoofdplaats van de gemeente Weststellingwerf. Ook Weststellingwerf ligt in zijn geheel in de Friese provincie. Wolvega was vanaf het jaar 1812 een aantal jaren een zelfstandige gemeente. Dit duurde niet lang. Op 1 oktober 1816 werd de situatie van vòòr het jaar 1812 weer realiteit. Sindsdien is Wolvega altijd een plaats/dorp gebleven. Tegenwoordig is Wolvega met meer dan inwoners de grootste plaats van Weststellingwerf en tevens de grootste plaats van de Stellingwerven (West- en Ooststellingwerf). De burgemeester van Weststellingwerf is Gerard van Klaveren. Wolvega heeft zijn naam te danken aan de wolven die rond de Gouden Eeuw in het gebied veelvuldig voorkwamen. Wolvenjachten waren daarom ook meer regel dan uitzondering. Als je de naam Wolvega ontleedt, krijg je twee gedeeltes: - 'Wolve': Zoals ik al zei, dit heeft betrekking op de grote populatie wolven in het gebied rond de Gouden Eeuw. - 'Ga': Het woord 'ga' is een oud woord met de betekenis van landschap of streek. Als je deze twee woorden dus letterlijk zou vertalen zou Wolvega 'streek van wolven' betekenen en dat is precies de bedoeling hierachter Ligging: Wolvega is centraal gelegen in Weststellingwerf (zie bron 1). Weststellingwerf is de zuidelijkste gemeente van de provincie Friesland en grenst aan de provincies Drenthe en Overijssel. De gemeente ligt in het zogenaamde gebied 'de Friese Wouden'. Dit gebied vormt de overgang tussen het merengebied van de provincie Friesland, noordwest Overijssel en het Drentse plateau. Het Drents Plateau is een keileemgebied (begrip 1) dat zich strekt van Groningen tot Coevorden en van Emmen tot Steenwijk. Dit keileemgebied is bedekt met een dunne laag zand en veen. Het gebied is ontstaan door het landijs uit de voorlaatste ijstijd, het Saalien. De gemeente wordt doorkruist door de belangrijke verkeersverbinding Leeuwarden-Meppel. Deze doorkruising vindt zowel plaats in de vorm van een wegverbinding (A32) en een spoorlijn. Deze twee verkeersaders hebben een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van de gemeente, maar daar ga ik later in dit werk uitgebreid op in. Ten noorden en zuiden van de gemeente liggen twee belangrijke plaatsen. Aan de noordkant ligt Heerenveen en aan de zuidkant ligt de plaats Steenwijk. Nog belangrijkere kernen, iets meer naar het noorden en zuiden, zijn respectievelijk Leeuwarden en Zwolle. Ten westen en ten oosten van de gemeente is geen sprake van belangrijke kernen (groeipolen). Ten oosten ligt het Drentse zandgebied en ten westen ligt het merengebied van Friesland dat een agrarisch karakter heeft. 7

8 1.2. Landschap en bodem: Als je kijkt naar de bodem van de gemeente zul je drie verschillende hoofdgroepen kunnen onderscheiden; de laagveengronden, de zandgronden en de beekdalgronden (een associatie van de eerste twee). De zandgronden zijn in de Wϋrm-ijstijd (+/ v.chr.) afgezet in de vorm van dekzand. Deze zandgronden zijn erg geschikt voor de akkerbouw (begrip 2). Toch wordt hier overwegend weidebouw (begrip 3) bedreven. De laagveengronden zijn gevormd onder invloed van de riviertjes de Tjonger en de Linde (zie bron 2) in combinatie met een hoge grondwaterstand. Deze vorming heeft plaats gevonden vanaf ongeveer het jaar 5000 v.chr. tot ongeveer het jaar 0. Het is in de 12e eeuw overspoeld. Als gevolg van deze overstroming komt er in het westelijk deel van de gemeente een kleilaag voor op het veen. Dit soort veen werd vroeger veel weggebaggerd ten gunste van turfwinning. De turfwinning was vroeger een belangrijke inkomstenbron voor onder andere de inwoners van Wolvega. De laagveengronden worden tegenwoordig vooral gebruikt als weiland, maar naast dit feit worden de (gedeeltelijk) uitgeveende gronden ook gekarakteriseerd als grote vlakten met petgaten (begrip 4). Deze zijn ontstaan door het wegbaggeren van het veen. Deze gronden zijn later niet meer in cultuur gebracht, waardoor deze petgaten zijn dichtgegroeid met struiken en riet, wat overigens heel belangrijk is geweest voor de ontwikkeling van de flora en fauna in het gebied. Tot de vorming van de beekdalgronden hebben afzetting van zand en veengroei, onder invloed van het water van de rivier, bijgedragen. Deze gronden komen voornamelijk voor in de beekdalen rond de riviertjes de Tjonger en de Linde. De Linde is een riviertje dat dwars door de gemeente Weststellingwerf loopt. De Linde ligt in een dal dat in het Saalien is gevormd door een gletsjertong. Landschappelijk gezien kan je Weststelllingwerf als een agrarisch gebied karakteriseren. De beekdal- en laagveengronden in het gebied worden voornamelijk gekenmerkt door een groot oppervlak aan natuurgebied Demografie: Op 1 januari 2013 woonden er mensen in Wolvega. Dit is niet altijd zo geweest en ook de gemeente is op het gebied van demografie veranderd. Weststellingwerf, en dan met name Wolvega, heeft in de loop der jaren een groei ondervonden op demografisch gebied. Zowel het inwonertal van Weststellingwerf als van Wolvega is sinds de jaren '50 van de vorige eeuw enorm gegroeid. Had Weststellingwerf in het jaar 1950 nog maar inwoners, in 1974 was dat al Op 1 mei 2013 was dat aantal gestegen tot Over 24 ( ) en 63 ( ) jaar is dat een procentuele toename van respectievelijk 13% en 28%. De laatste helft van de 20e eeuw is dus een periode geweest waarin het bevolkingsaantal (explosief) steeg. Dit is mede te verklaren door de babyboom (begrip 5) die ontstond vlak na de Tweede Wereldoorlog ( ). Men had er vertrouwen in dat het goed zou komen met Nederland. De wederopbouw was aan de 8

9 gang en er de regering ontwikkelde de beginselen van de huidige verzorgingsstaat. Er heerste veel vertrouwen onder de mensen en dat uitte zich in een stijging van het aantal geboortes. Wolvega ondervond in deze periode ook een sterke groei. In bron 3 heb ik een aantal cijfers op een rij gezet. In het schema heb ik het jaar 1960, het indexcijfer 100 gegeven. Dus dat betekent dat in de periode het inwonertal van Wolvega is gestegen met maar liefst 51% en in de periode met maar liefst 90%! Dat is geheel in contrast met het groeicijfer van Weststellingwerf. Het inwonertal van Weststellingwerf is namelijk maar met 28% gestegen over een periode van 63 jaar en Wolvega deed over éénzelfde stijging maar 11 jaar ( ). We kunnen dus concluderen dat Wolvega in de tweede helft van de 20e eeuw veel harder is gegroeid dan de gemeente waarin het ligt. We kunnen dit verklaren aan de hand van het feit dat rond de jaren '50 / jaren '60 van de vorige eeuw veel mensen naar Wolvega trokken op zoek naar werk. Deze mensen kwamen voornamelijk uit kleinere dorpen binnen de gemeente Weststellingwerf. Tegenwoordig heeft Wolvega veel inwoners ten opzichte van een halve eeuw geleden. Niet gek natuurlijk, want ook het inwonertal van Nederland is in die periode gestegen. Net als het aantal inwoners is ook de verdeling van de inwoners in Wolvega veranderd. In bron 4 heb ik weergegeven hoe de inwoners van Weststellingwerf zijn verdeeld over een aantal leeftijdsgroepen. Helaas heb ik niet de verdeling in leeftijdsgroepen van alleen Wolvega kunnen vinden. Van de gemeente heb ik dat wel gevonden en zoals je kan zien vertonen deze getallen ten opzichte van het hele land toch wel een soort afwijking. Het verschil in het aandeel van de leeftijdsgroepen en 65+ is duidelijk waar te nemen. Deze verschillen tussen Weststellingwerf en Nederland zijn respectievelijk -3.3 en +4.2% punt. Je kunt dus uit deze tabel concluderen dat de populatie 65+ in de gemeente Weststellingwerf in verhouding groter is dan de populatie 65+ in Nederland. We kunnen zeggen dat er in onze gemeente sprake is van vergrijzing. Vergrijzing wil zeggen dat het aandeel 65+'ers in de samenleving groter wordt. In Weststellingwerf hebben we, ten opzichte van Nederland, relatief veel 65 plussers en relatief minder mensen van Bron 5 gaat mee in deze gedachte. In deze afbeelding wordt de verwachte vergrijzing in Nederland in 2025 weergegeven per provincie. De percentages geven de percentages bejaarden (65+) in de desbetreffende provincie aan. Zoals je kan zien geeft de afbeelding aan dat de verwachte vergrijzing in 2025 voor de provincie Friesland 22-24% bedraagt. Dat is één van de hoogste categorieën. Op dit moment is de vergrijzing in de gemeente Weststellingwerf 21% en er wordt verwacht dat dit naar een niveau van tussen de 22 en 24% klimt. Het aandeel 65+'ers zal dus naar alle waarschijnlijk nog meer toenemen. De gemeente moet dus meer woningen bouwen voor bejaarden en dat is nou net wat er in Wolvega gebeurt. Op dit moment is de woningstichting Weststellingwerf namelijk bezig met het bouwen van 3 woongebouwen met respectievelijk 20, 17 en 17 woningen op de Dr. Dreeslaan in Wolvega. Deze woningen zijn uitermate geschikt voor de oudere generatie onder de bevolking en voor de toekomstige bewoners bestaat er zelfs een mogelijkheid om zorg te krijgen vanuit het vlakbij gelegen zorgcentrum Wilgenstede. Dit is een goed voorbeeld van het feit dat het aandeel ouderen aan het stijgen is. Vooral in Weststellingwerf is dat het geval en de meest geschikte plek voor ouderen om zich te vestigen in deze gemeente is natuurlijk Wolvega. Wolvega is het grootste dorp en is voorzien van 1 % toename inwonertal Wolvega van 1962 t.o.v is 30.6%: (( )/5360)*100 9

10 bijna alle voorzieningen (denk hierbij aan supermarkten, kledingwinkels, scholen, een bibliotheek en het gemeentehuis ). Ouderen kunnen namelijk niet meer lange afstanden fietsen en rijden. Zij hebben alles binnen steenworp-afstand nodig en de woongebouwen aan de Dr. Dreeslaan bieden daar uitstekend uitkomst in. De Dr. Dreeslaan staat namelijk in directe verbinding met het centrum van Wolvega. Tot slot wil ik nog even toelichten waarom de paragraaf 'demografie' vooral gaat over de bevolkingsaantallen in de periode Ik belicht hierbij vooral deze periode, omdat er in deze periode veel is gebeurd op het gebied van demografie. Als we het totaalplaatje eens bekijken, zoals te zien is in bron 6, hebben er zich na 1974 niet meer spectaculaire veranderingen, met betrekking tot het inwonertal, voorgedaan. De bevolking in Wolvega is weliswaar toegenomen met ruim 2000 mensen in de periode , maar dit is niks vergeleken bij de (bijna) verdubbeling van het bevolkingsaantal in de periode Geschiedenis van het gebied: De Stellingwerven (Oost- en Weststellingwerf) kennen een rijke geschiedenis. Ooststellingwerf is een buurgemeente van Weststellingwerf. Ik zal van verschillende periodes vertellen over onder andere de leefsituatie en de industrie in die tijd. Niet alles wat ik vertel heeft een belangrijke betekenis, maar veel zie je tegenwoordig terug in het plan van Wolvega. Een voorbeeld is de kanalisatie van de Linde dat op dit moment weer wordt teruggedraaid De periode tot 1500: Rond het jaar 840 zijn de Stellingwerven nog een moerassig gebied met wilde dieren. Te veel wilde dieren eigenlijk, waaronder de wolven uiteraard. Het dier waar Wolvega zijn naam aan dankt. Door een grote populatie aan dieren is er eten in overvloed. Tevens is er voldoende hout, riet en water om te kunnen voorzien in de basisbehoeften. Denk hierbij aan onderkomens van hout en riet. Destijds hoorden de Stellingwervers niet bij de Friezen. Het is pas later ingelijfd bij Friesland. Het gebied kenmerkt zich door moeras. Er heerst een agrarische samenleving. Het is heel anders leven dan nu. Mensen van 40 jaar zijn al oud en 50 jaar bereikt iemand zelden. Nog geen 20% van de kinderen die geboren worden, blijft leven. Het eten bestaat uit vis, roggebrood, meelpap en vlees dat meestal afkomstig is van ziek vee. Het voedsel is eenzijdig te noemen en als gevolg van gebrek aan vitamines krijgen veel mensen scheurbuik. Het is zwaar leven in de periode Mannen werken van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat op het land. Ook houden de mannen zich bezig met jagen en vissen. De vrouwen hebben het ook zwaar. Zij hebben ook allemaal taken waaronder eten koken, schapen scheren, koren malen, bier brouwen en maaien. Kortom, de mensen moeten keihard werken om het jaar door te komen en als het dan al niet zwaar genoeg is voor de bewoners van de Stellingwerven, wordt het gebied ook jaarlijks geteisterd door overstromingen. Dijken waren er toen nog nauwelijks, waardoor het water van de zee makkelijk de Stellingwerven kon bereiken. De periode kenmerkt zich onder andere door het groeiende aantal kloosters. Dit heeft een grote invloed gehad op de ontwikkeling van de streek. Monniken bestudeerden de cultuur van de Romeinen en probeerden dat toe te passen op de eigen bevolking. Dit resulteerde onder andere in hogere opbrengsten voor de boeren. Toch is de situatie niet goed te noemen. Men wast zich nauwelijks en ziektes komen veelvuldig voor. Wel vermindert het aantal overstromingen per jaar. In de 14e eeuw was er sprake van maar acht overstromingen, tegenover ongeveer twintig uit de vorige eeuw. Tevens is er in deze periode sprake van vele veldslagen waardoor vele Stellingwervers sneuvelen. In de periode komen veel nieuwe industrieën op waaronder de zoutwinning, steenbakkerij en turfgraverij. Helaas is het gevaar voor overstromingen nog steeds aanwezig. 10

11 Periode van : Deze periode wordt voornamelijk gekenmerkt door de 80-jarige oorlog tegen Spanje. Ook in het noorden van het land hebben de Spanjaarden een geruime tijd de macht en helaas is er geregeld sprake van plunderingen. Ook de Stellingwerven worden geteisterd door plundertochten waarbij legers alles roven wat los en vast zit. De bevolking vlucht diep Friesland in vanwege de angst voor aanvallen. Het gebied wordt veelvuldig aangevallen, maar uiteindelijk breekt er een periode van vrede aan. Deze periode staat in het teken van de reformatie. Kloosters raken leeg en de Stellingwerven worden protestants. Het gaat beter met de arbeid. De veengravingen geven arbeid aan vele mensen. Dit ook nog voor een relatief goed loon. Vooral in de buurt van Noordwolde wordt erg geprofiteerd van de veengravingen. Nog steeds is de kans op overstromingen groot en in de 16e en 17e eeuw staan delen van Friesland meerdere malen onder water Periode van 1700 tot 1800: We zijn aanbeland in de 17e eeuw. De 17e eeuw wordt ook wel de 'Gouden Eeuw' genoemd. De VOC wordt opgericht en Nederland ondervindt een sterke economische ontwikkeling. Echter, in het noorden van het land verandert er weinig. Er wordt niet veel geprofiteerd van de rijke handel van de VOC. Het leven draait voornamelijk om het heilige boek; de bijbel. De vervening (begrip 6) rond het dorp Noordwolde bereikt omstreeks 1850 zijn hoogtepunt. Met het veen kon turf worden gemaakt en dat was de belangrijkste beschikbare brandstof toentertijd. Om deze turf te kunnen vervoeren werden er vele kanalen gegraven Periode van : In het begin van deze periode zijn we bezet door de Fransen. De Bataafse republiek is gesticht. Later wordt het land een Franse provincie. In 1811 wordt onder andere bepaald dat jonge mannen opgeroepen kunnen worden voor militaire dienst en dat gebeurt ook als Napoleon (keizer van Frankrijk) begint aan zijn veldtocht naar Rusland. Ook sommige Stellingwervers maken de barre tocht naar het verre Moskou mee. Als dat nog niet genoeg ellende heeft opgeleverd, heeft Weststellingwerf in de nacht van 3 op 4 februari 1825 te maken met een overstroming. Het hele gebied staat onder water en er is veel schade. De schade in Weststellingwerf blijkt naderhand gulden te bedragen. In het jaar 1858 telt Wolvega al 1563 inwoners waaronder 1380 hervormden en 149 katholieken. De bevolking van de dorpen groeit snel. Alleen de welvaart wil zich nog niet zo sterk ontwikkelen. Een gevolg daarvan is dat de criminaliteit in deze periode groot is. De 19e eeuw is daarmee voor de bevolking van de Stellingwerven één van de 'donkerste' eeuwen gebleken. Napoleon is mede de veroorzaker daarvan. Hij laat Nederland nog armer achter dan voor zijn heerschappij. Men leeft nog in hutten van takken en plaggen wat uiterst ongezond te noemen is. Wel komt de industrie op waardoor er steeds meer mensen aan het werk kunnen en steeds meer mensen kunnen zich meer veroorloven. Noordwolde is in deze eeuw de grootste plaats in de huidige gemeente, ondanks dat Wolvega de 'hoofdplaats is'. Dit houdt de hele eeuw stand, ondanks de steeds groter wordende armoede in Noordwolde. De infrastructuur ontwikkelt zich ook. Zo wordt de weg Leeuwarden-Heerenveen-Wolvega-grens Overijssel in het jaar 1827 in gebruik genomen Periode van : De 20e eeuw begint met sociale onrust in Weststellingwerf. Er is sprake van staking en de leefsituatie van veel mensen is slecht tot zeer slecht. In deze tijd is de stoelenindustrie erg belangrijk voor Weststellingwerf. Er worden vele duizenden stoelen geproduceerd voor de export door vele tientallen stoelenmakers (de rotanindustrie). Vooral Noordwolde profiteert hiervan. In het jaar 1922 begint men met het kanaliseren van de rivier de Linde. Zo kunnen grotere schepen Weststellingwerf aandoen. Bij kanalisatie wordt de rivier verlost van vele kronkelingen. Dit doen ze door de meanders (begrip 7) vol te storten met bagger. Inmiddels zijn veel van die oude meanders weer open gegraven met als doel het terughalen/behoud 11

12 van de natuur rondom de Linde. Er is een positieve ontwikkeling gaande. Tot het moment dat de Eerste Wereldoorlog uitbreekt. De export is meteen weg. Het gevolg hiervan is ruim vierhonderd werkloze stoelenmakers en in combinatie met de beginnende mechanisatie stijgt het aantal werklozen. Vele pogingen om het aantal werklozen te slinken, mislukken. In 1918 is men hoopvol. De vrede is getekend en men heeft hoop in de stoelenindustrie. Echter, dit draait op een teleurstelling uit. De Belgen maken namelijk de stoelen uit Noordwolde na en zij zijn dan ook een geduchte concurrent. Ze exporteren veel stoelen en daardoor verandert er niet veel aan de situatie in Weststellingwerf. Uiteindelijk breekt er ook nog crisis uit, waardoor het aantal werklozen nog meer stijgt Periode van : Van 1940 tot 1945 heeft Nederland te maken met de Tweede Wereldoorlog. De Duitsers bezetten het land en iedereen moet daarvoor zijn tol betalen. Uiteindelijk wordt het land bevrijd. Dan gaat het snel. Eindelijk, na vele eeuwen profiteert ook het zwakke deel van de bevolking van de economische ontwikkeling. Onder leiding van Willem Drees wordt Nederland een welvarend land. Er wordt een minimumloon ingesteld, het aantal arbeidsuren wordt verminderd en de verzorgingsstaat ontstaat. Mensen krijgen te maken met wetten zoals de AOW, WAO of WW. Men beschikt over steeds meer geld en kan ook steeds meer consumeren. Er verandert ook veel in Weststellingwerf. Onbegaanbare paden worden getransformeerd tot geasfalteerde wegen en van plaggenhutten is geen sprake meer. Er komen huur- en koophuizen en de industrie ontwikkelt zich. Sporthallen, zwembaden en medische centra worden gebouwd. Ook in de achtergebleven gebieden van Nederland komt er elektriciteit, water en tot slot (aard)gas. Het is één en al economische ontwikkeling in Nederland. Ook de industrie komt na 1960 op. In de Stellingwerven ontwikkelen Wolvega, Noordwolde en Oosterwolde (Oost-Stellingwerf) zich tot de belangrijkste industriekernen. De kleinere dorpen ontvolken. Veel jonge mensen trekken namelijk naar grotere woonconcentraties. Het inwonertal van Wolvega verdubbelt in de periode Korte conclusie: Wolvega is een middelgroot dorp in het zuiden van de provincie Friesland. Wolvega is de hoofdplaats van de gemeente Weststellingwerf, dat een rijke geschiedenis kent. De plaatsnaam 'Wolvega' is afgeleid van het feit dat er vroeger veel wolven in het wild leefden in het gebied van het huidige Wolvega. Het dorp kent meer dan inwoners en is daarmee een belangrijk dorp binnen de gemeente Weststellingwerf. Wolvega is niet altijd zo groot geweest. De plaats heeft zich in de tweede helft van de 20e eeuw op basis van inwonertal sterk ontwikkeld. Hiermee is ook de grootte van Wolvega toegenomen. Wolvega kent een (arme) geschiedenis. Het gebied waar Wolvega ligt is niet altijd zo welvarend geweest zoals nu. Het gebied heeft vroeger meermalen onder water gestaan en onder de bevolking heerste armoede. Na 1900 begon Wolvega zich pas te ontwikkelen op onder andere demografisch gebied. Wolvega begon belangrijker te worden en dat bracht positieve gevolgen met zich mee. 12

13 Deelvraag 2: Wat is de rol van Wolvega binnen de gemeente Weststellingwerf? 2.1. Algemene gegevens Weststellingwerf Bevolkingsgroei Het ontstaan van Weststellingwerf 2.3. Economische kansen Recreatie en toerisme Natuur 2.4. Ligging 2.5. Wolvega als economisch centrum Voorzieningen 2.6. Wolvega als bestuurlijk centrum 2.7. Wolvega als regionaal centrum 2.8. Korte conclusie blz.14 blz.14 blz.14 blz.15 blz.15 blz.16 blz.16 blz.16 blz.17 blz.17 blz.17 blz.18 13

14 Wat is de rol van Wolvega binnen de gemeente Weststellingwerf? Weststellingwerf is de meest zuidelijk gelegen gemeente van de provincie Friesland. De hoofdplaats van de gemeente is Wolvega. De gemeente grenst aan de provincies Drenthe en Overijssel. De streek kent zijn eigen, specifieke schoonheid met ruimte, natuur en de rust die daarmee gepaard gaat. Ten oosten van de gemeente bevinden zich fraaie bossen en grote, licht glooiende akkers. Ten westen van de gemeente kan men uitgestrekte, waterrijke natuurgebieden vinden. Als leidraad door het landschap van de gemeente kronkelt de mooie rivier de Linde. De Tjonger vormt op veel plaatsen aan de noordzijde, de grens van de gemeente. Voor een kaart van de gemeente verwijs ik naar bron Algemene gegevens Weststellingwerf: De gemeente Weststellingwerf telt maar liefst 26 dorpen en die hebben ieder hun eigen karakter. Wolvega is met ruim inwoners de grootste plaats. Op de tweede plaats staat het dorp Noordwolde met een inwonertal van meer dan Weststellingwerf is hectare groot (ter vergelijking: dat is bijna een derde deel van heel Singapore) en telt bijna inwoners. 49.2% van de inwoners van Weststellingwerf woonde per 1 januari 2013 in Wolvega. Het totale inwonertal in Weststellingwerf is nooit goed verdeeld geweest over de 26 dorpen en dat zal ook nooit gaan gebeuren. Zoals gezegd voeren Wolvega en Noordwolde de lijst aan, maar vroeger lagen de verhoudingen wel anders Bevolkingsgroei : Zoals ik in deelvraag 1 al heb toegelicht, heeft het inwonertal van Wolvega zich in de periode zo goed als verdubbeld. Het inwonertal van de gemeente is in die periode maar met 13% gestegen en dat staat lijnrecht tegenover de groei van bijna 100% die Wolvega heeft doorgemaakt. Ter vergelijking: in deze periode heeft Friesland een groei gehad van 18%, het noorden van Nederland ( Friesland, Groningen en Drenthe ) een groei van 22% en heel Nederland een groei van 35%. Wolvega heeft zich in deze periode dus buiten proporties ontwikkeld, terwijl de gemeente achterbleef op de groei van respectievelijk Friesland, het noorden en heel Nederland. De vraag is natuurlijk hoe we die enorme groei van Wolvega ten opzichte van de gemeente kunnen verklaren. De verklaring is eigenlijk heel simpel. In dezelfde periode vertrokken steeds meer mensen naar de grotere woonconcentraties. In de gemeente Weststellingwerf was dit Wolvega en zodoende kwamen er steeds meer mensen in Wolvega wonen. Wolvega had werkgelegenheid en er waren veel meer kansen en mogelijkheden in Wolvega dan bijvoorbeeld in Boijl. De verhouding Wolvega-Noordwolde is in die periode sterk veranderd. Wolvega ging van 5500 naar terwijl Noordwolde in diezelfde periode geen ontwikkeling doormaakte. Het inwonertal van Noordwolde bleef stabiel op Het ontstaan van Weststellingwerf: De oudste dorpen van de gemeente ontstonden in de 8ste-14de eeuw. Deze dorpen werden gebouwd op flauw hellende, lange zandruggen. Deze zandruggen werden oorspronkelijk begrensd door hoogveen. In 1204 kregen de inwoners van Oldeholtpade van de bisschop van Utrecht het recht een eigen kapel te hebben. Vanaf dat moment gaan de rondtrekkende mensen het gebied tussen de Linde en de Tjonger beschouwen als hun vaste woonplaats. Op bescheiden wijze beginnen zij de landstreek, die wij nu Weststellingwerf noemen, in cultuur te brengen. Later wordt gesproken over verschillende dorpen; er is zelfs sprake van een hele strook bewoond gebied, gesitueerd langs de rivier die de gemeente doorkruist (de Linde). Langzaam maar zeker is er sprake van het ontstaan van een ''vrije natie der Stellingwerven'' die door drie, uit de kring van dorpsrechters gekozen, Stellingen wordt bestuurd. De manier van besturen waar toentertijd sprake van was, was in die tijd uitzonderlijk democratisch. 14

15 Het jaar 1517 is zeer belangrijk in de historie van de Stellingwerven. Voor het eerst, na bijna tweehonderd jaar, wordt het gebied voor altijd gesplitst in twee aparte delen (of grietenijen), Stellingwerf-Westeinde en Stellingwerf-Oosteinde. Tevens werd in dat jaar de Stellingwerven ingelijfd bij de provincie Friesland. Daarom is Weststellingwerf van oorsprong ook niet Fries. Er spreken tegenwoordig dan ook weinig mensen Fries in West- en Ooststellingwerf. Aan het eind van de 19de eeuw raakt het veen van het gebied uitgeput. De Weststellingwervers krijgen het moeilijker dan ooit. Het gevolg van de uitputting van het veen is werkloosheid en veel armoede. De werkloosheid en het stempelen, het werken in de werkverschaffing veroorzaken daarnaast ook nog grote somberheid en ontevredenheid onder de bevolking. Inmiddels zijn de Stellingwerven op bestuurlijk niveau gescheiden in Oost en West. De rivier de Tjonger is tegenwoordig de grens met het oude Friesland. Je ziet dat vanaf die grens een steeds groter deel van de Friese bevolking daadwerkelijk ook de Friese taal spreekt Economische kansen: Weststellingwerf heeft veel mogelijkheden om zich te ontwikkelen. Onder meer de oostflank van Wolvega behoort tot de ontwikkelingszones in het noorden van ons land. De spoorlijn en de A32 kunnen we de twee economische slagaders van Wolvega noemen. Zij verbinden Wolvega met de rest van het land. Deze uitstekende ligging biedt, in combinatie met de aantrekkelijke omgeving, de gemeente mogelijkheden tot ontwikkeling. Niet alleen de economische potenties zorgen ervoor dat Weststellingwerf een aantrekkelijke gemeente is, ook het aantrekkelijke (en gevarieerde) buitengebied met hoge woonkwaliteiten draagt zijn steentje bij aan het imago van Weststellingwerf. Uit analyses van de Rijksuniversiteit Groningen blijkt ook terecht dat Weststellingwerf een 'gewaardeerde woongemeente in het groen' 2 is. Tevens zullen de bestedingen aan woning en tuin in de toekomst toenemen. Belangrijke punten voor de gemeente zijn: Ruimte en rust Groen Bereikbaarheid Kleinschaligheid Een behoorlijk voorzieningenniveau Mede doordat de gemeente zich concentreert op de vorige punten, heeft Weststellingwerf zich kunnen ontwikkelen tot een aantrekkelijke gemeente om in te wonen. Niet alleen mensen uit de regio trekken naar het gebied tussen de Tjonger en de Linde, maar ook mensen uit het noordelijk deel van de Randstad (begrip 13). Dit zijn voornamelijk gepensioneerden die op zoek gaan naar rust en ruimte, maar ook mensen van middelbare leeftijd trekken naar het platteland. Zij werken dan misschien nog wel in de Randstad, maar door de goede verbindingen heb je die afstand binnen 1,5 uur overbrugd. Hierdoor is er een migratieoverschot ontstaan in de gemeente. De gemeente zal dus de komende jaren haar woningbestand moeten vergroten. Op dit moment is men daar al mee bezig. Goede voorbeelden zijn de ontwikkeling van de Lindewijk (deelvraag 4), inbreiding, renovatie van bestaande woningen en het realiseren van starterswoningen Recreatie en toerisme: Niet alleen op het gebied van wonen en werken heeft Weststellingwerf veel te bieden, maar ook op het gebied van recreatie en toerisme zou de gemeente haar stempel kunnen drukken. Onder andere de afwisseling en grote kwaliteit van het landelijk gebied zorgen ervoor dat Weststellingwerf een aantrekkelijke locatie kan zijn voor toerisme en/of recreatie. Echter, het niveau van de voorzieningen op het gebied van recreatie en toerisme is nog niet ver gevorderd. Dit is erg jammer, aangezien de omliggende gebieden wel een hoge 2 Zie bronvermelding: citaat 1. 15

16 recreatieve/toeristische bekendheid hebben. Voorbeelden zijn de Weerribben en het Drents- Friese Wold Natuur: Weststellingwerf wordt zowat helemaal omringd door natuurgebieden. In bron 8 is dat goed te zien. Tevens beschikt Weststellingwerf zelf aan genoeg natuur. De Linde, de Tjonger en de Lindevallei vormen het groene hart van de gemeente. De verscheidenheid aan natuur is groot. De afwisseling verrast toeristen: rivierdalen, weiden, bossen, zandruggen, plassen, vaarten, heidelandschappen enzovoort. Het toerisme zou hierdoor in de toekomst een nog belangrijkere inkomstenbron kunnen vormen voor verschillende bedrijven die op dit moment actief zijn in de toeristensector Ligging: Wolvega is centraal gelegen in de gemeente Weststellingwerf. Wolvega is gelegen op een kruispunt van zowel een regionale wegverbinding als een hoofdwegverbinding. Tevens beschikt Wolvega over een hoofdspoorverbinding. Mede hierdoor wordt Wolvega ook wel beschouwd als regionaal centrum. Daarnaast ligt Wolvega ook nog eens centraal in de gemeente. Volgens 'het structuurplan gemeente Weststellingwerf ' zal Wolvega voor altijd de hoofdkern van de gemeente blijven. Men wil een aantrekkelijke hoofdkern creëren in een groene en fraaie omgeving. Mede door de ligging van Wolvega op een kruispunt van verbindingen, zal de gemeente zich in de periode vooral gaan concentreren op de optimalisatie van Wolvega. Dit behandel ik ook in deelvraag 3, maar ik haal het toch even aan, omdat ik vind dat dit ook bij deze deelvraag hoort. Bij het optimaliseren van Wolvega moeten we bijvoorbeeld denken aan bedrijfseconomische ontwikkelingen en de groei van de woningvoorraad. Plannen die daarvoor gemaakt zijn, zijn vooral gericht op Wolvega zelf. Het voornaamste doel van deze ruimtelijke ontwikkelingen was en is niet een groei in kwantitatief opzicht, maar in kwalitatief opzicht. De gemeente wil in ieder geval tot het jaar 2015 een kwaliteitsverbetering zien van Wolvega. Vooral het centrumgebied, wat ik ook uitgebreid zal behandelen in de volgende deelvraag, zal kwalitatief worden verbeterd. Naar mijn mening doelen de kwaliteitsverbeteringen, die zijn opgesteld door de gemeente in het structuurplan , op een verhoging van de aantrekkingskracht van Wolvega. Door bijvoorbeeld het centrum van het dorp te ontwikkelen, probeert de gemeente de pullfactoren (begrip 14) van Wolvega te laten toenemen en de pushfactoren (begrip 15) te laten elimineren. Kortom, men probeert Wolvega aantrekkelijker te maken voor mensen van buitenaf. Zowel inwoners en bedrijven worden naar Wolvega gelokt Wolvega als economisch centrum: Wolvega kunnen beschouwen als hét centrum van de gemeente. Qua ligging en qua mogelijkheden is Wolvega hét centrum. De vraag is natuurlijk welke voorzieningen ervoor zorgen dat mensen zich aangetrokken voelen tot het dorp. In Wolvega kan het centrumgebied worden aangemerkt als het gebied tussen de Spoorlaan en het Van der Sandeplein (de Van Harenstraat). Kenmerkend voor dit gebied is haar multifunctionaliteit. In dit gebied komen horeca, detailhandel, dienstverlening, maatschappelijke voorzieningen en wonen gemengd voor. Dit gebied neemt in de regio een belangrijke positie in beslag. Het centrum van Wolvega trekt mensen uit andere dorpen naar zich toe. Dit komt onder meer door het feit dat vrijwel alle dorpen (behalve Wolvega en Noordwolde) heel weinig voorzieningen hebben. In Oldeholtpade hebben ze bijvoorbeeld 16

17 helemaal geen supermarkt. Ook de detaillisten op de bedrijventerreinen rond Wolvega zorgen voor een bepaalde aantrekkingskracht. Denk hierbij aan Home Center (met circa bezoekers per jaar ) en Friesland Campina die in het dorp zijn gevestigd. De bedrijven die in Wolvega zijn gevestigd, zorgen echter niet alleen maar voor een bepaalde aantrekkingskracht. Zij zorgen ook voor werkgelegenheid binnen Weststellingwerf, want bedrijven hebben werknemers nodig. Deze werknemers komen voornamelijk uit de gemeente zelf. Dit is natuurlijk heel erg positief, want inwoners van de gemeente hoeven dan relatief weinig te reizen. Alleen al het bedrijventerrein Schipsloot in Wolvega geeft direct werk aan 650 mensen. Daar komt bij dat Schipsloot niet het enige bedrijventerrein in Wolvega is Voorzieningen: Wolvega vervult ook een belangrijke rol binnen de gemeente op het gebied van voorzieningen en algemene diensten. Veel mensen komen van buitenaf naar Wolvega om gebruik te maken van de in Wolvega aanwezige voorzieningen. Denk dan bijvoorbeeld aan: De politie Het postkantoor De winkels De hotels De restaurants/ cafés De bibliotheek Het gemeentehuis Het onderwijs De sportfaciliteiten (sportcentra en sportclubs) Dit zijn allemaal voorzieningen/algemene diensten waar mensen gebruik van zouden kunnen maken. Doordat Wolvega veel van zulke voorzieningen en diensten heeft, is Wolvega belangrijker voor de gemeente dan andere dorpen Wolvega als bestuurlijk centrum: Wolvega kunnen we ook het bestuurlijk centrum van de gemeente Weststellingwerf noemen. Het gemeentehuis staat namelijk in Wolvega. We kunnen dus stellen dat alles wat in de gemeente wordt ondernomen, wordt bedacht en geregeld vanuit Wolvega. De gemeente wordt bestuurd door het college van burgemeester en wethouders (B&W), de gemeenteraad en de burgemeester. Elk van deze drie zijn individuele bestuursorganen met eigen verantwoordelijkheden en bevoegdheden. De gemeenteraad schrijft het beleid (op hoofdlijnen) voor en het neemt de belangrijkste besluiten. Plannen, bijvoorbeeld op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling, kunnen pas worden uitgevoerd nadat een meerderheid van de gemeenteraad dit heeft goedgekeurd. Verder beslist de raad, naast het controleren van het college van B&W, over de wijze waarop het geld dat de gemeente in bezit heeft,wordt besteed. Het college van B&W is het dagelijks bestuur van de gemeente. Zij is verantwoordelijk voor het voorbereiden en uitvoeren van de door de gemeenteraad gemaakte besluiten. Het plan om een bejaardencomplex te bouwen, wordt dus voorbereid en uitgevoerd door het college van B&W. Het college van B&W van de gemeente Weststelllingwerf bestaat uit de burgemeester (Gerard van Klaveren) en zijn drie wethouders Wolvega als regionaal centrum: In het streekplan van de provincie Friesland 2007 is Wolvega benoemd tot een regionaal centrum. Een regionaal centrum vormt als het ware een schakel tussen de stedelijke centra van de provincie en de omliggende kleine dorpen. Bundeling van wonen en werken moet ervoor zorgen dat deze regionale functie wordt versterkt. Ook een groter draagvlak voor voorzieningen moet helpen om de regionale functie van Wolvega binnen de provincie Friesland sterker te maken. In bron 9 heb ik twee afbeeldingen gecombineerd tot één afbeelding. In deze bron heb ik Wolvega als regionaal centrum afgebeeld. Zoals we zien, trekken mensen vanuit kleine omringende dorpen naar Wolvega. Als men bijvoorbeeld in 17

18 Leeuwarden werkt en in Steggerda woont, gaat men over het algemeen via Wolvega naar Leeuwarden. Hiermee komen we bij de kaart van Friesland. Hier zie je dat men vanuit Wolvega de andere stedelijke centra kan bereiken. Denk hierbij aan Heerenveen, Leeuwarden en Sneek. Wolvega als regionaal centrum geldt natuurlijk niet alleen maar voor de verbindingen binnen Friesland. Stedelijke centra in andere provincies kunnen ook via Wolvega worden bereikt. De provincie Friesland wil door middel van concentratie op een sterke positie van de kernen een leefbaar en vitaal platteland vervaardigen. Zo'n kern is Wolvega. De regionale centra moeten zich ontwikkelen en daar hoort ook een toename van het woningbestand bij. Dit behoort meer dan evenredig ten opzichte van andere plaatsen te zijn. Ten eerste zal worden gekeken naar locaties in het bestaand bebouwd gebied waar eventueel gebouwd zou kunnen worden. Deze manier van aanpakken noemt men inbreiding. Dit is het omgekeerde van uitbreiding, waar men het bebouwde gebied uitbreidt. De gemeente is op dit moment bezig met inbreiding op verschillende locaties. Ook van uitbreiding is sprake. Denk daarbij aan de ontwikkeling van de Lindewijk (deelvraag 4) Korte conclusie: Wolvega heeft een belangrijke rol binnen de gemeente Weststellingwerf. In wat voor aspecten deze belangrijke rol wordt uitgedrukt, zal ik uitleggen aan de hand van een aantal punten: Wolvega voorziet in werkgelegenheid. Wolvega trekt veel bedrijven aan die zich hier willen vestigen. Deze bedrijven voorzien in arbeidsplaatsen. Denk hierbij aan de bedrijven die gevestigd zijn op de vier bedrijventerreinen in Wolvega (Schipsloot, Om den Noort, Heerendeel en de Plantage). Wolvega is het bestuurlijk centrum van de gemeente. De gehele gemeente wordt bestuurd vanuit het gemeentehuis in Wolvega. Wolvega heeft direct invloed op de andere dorpen in de gemeente, omdat daar (bijna) alles wordt geregeld. Wolvega is qua ligging het centrum van de gemeente. Vanuit Wolvega zijn veel stedelijke centra te bereiken. De absolute afstand (begrip 16) van de kleine dorpen in de gemeente naar Wolvega (met al haar voorzieningen) is klein. De gemeente concentreert zich op Wolvega. 18

19 Deelvraag 3: Hoe is Wolvega ruimtelijk ingedeeld? 3.1. Inleiding 3.2. Ruimtelijk / infrastructureel 3.3. Verkeer/ infrastructuur 3.4. Woongebieden 3.5. Groen 3.6. Voorzieningen Onderwijs 3.7. Sport 3.8. Centrumgebied Vernieuwing centrumgebied 3.9. Bedrijvigheid Vestiging Bedrijventerreinen De Plantage Schipsloot Heerendeel Korte conclusie blz.20 blz.20 blz.21 blz.22 blz.23 blz.25 blz.25 blz.26 blz.27 blz.28 blz.29 blz.30 blz.30 blz.30 blz.31 blz.31 blz.31 Subdeelvraag: Is de bedrijvigheid bepalend geweest voor de groei van Wolvega? Bedrijvigheid in Wolvega Oorzaken van de groei van Wolvega 3.14.Wolvega t.o.v. Noordwolde Korte conclusie blz.32 blz.32 blz.33 blz.33 19

20 Hoe is Wolvega ruimtelijk ingedeeld? 3.1. Inleiding: In deze deelvraag ga ik de ruimtelijke ordening van Wolvega bestuderen. Ruimtelijke ordening is een proces waarbij de ruimte van een gebied planmatig wordt ingericht en benut. Hoe Wolvega planmatig is ingericht, staat in deze deelvraag centraal Ruimtelijk/ infrastructureel: Wolvega heeft een duidelijke ruimtelijke structuur door de structuurlijnen die in het dorp zichtbaar zijn. De hoofdstructuur van Wolvega wordt vastgelegd door twee systemen die met elkaar samenhangen. Het eerste systeem is het kruis dat wordt gevormd door de oostwest gelegen verbinding Hoofdstraat - Van Harenstraat en de noord-zuidelijk gelegen verbinding Heerenveenseweg - Steenwijkerweg. Het tweede systeem is de zogenaamde 'ruit'. De 'ruit' omsluit het oorspronkelijke komgebied. De 'ruit' bestaat uit de Geraniumstraat - Oranje Nassaulaan - Julianaweg - Grindweg - Keiweg - Haulerweg - Stationsweg - Spoorlaan. Beide systemen zijn duidelijk zichtbaar in het gebied en deze worden gekenmerkt door continuïteit. In bron 10 kunnen we deze samenhangende systemen in een animatie goed onderscheiden. De 'ruit' is als het ware de kern van Wolvega. Naarmate de intensiteit van het verkeer op de Heerenveense- en Steenwijkerweg (donkergroene lijn in bron 11) toenam, groeide het aantal voorzieningen aan de Hoofdstraat en Van Harenstraat (rode lijn in bron 11). De gemeente besloot toen om het verblijfsklimaat te verbeteren en het winkeloppervlak te vergroten. Het hart van het dorp, het centrum, ligt rondom het kruis. Wolvega groeide in eerste instantie uit in noordelijke richting. In de bron is dat gebied aangegeven door middel van lichtblauwe lijnen. Dit gebied werd bebouwd, maar op een gegeven moment was dat niet genoeg om alle mensen die naar Wolvega toe wilden, te huisvesten. De gemeente begon toen met het uitbreiden van Wolvega in zuidelijke richting. Daarvoor werd de Oranje Nassaulaan aangelegd (roze lijn). De ruit werd door deze ontwikkelingen verder bebouwd. De twee systemen vormen niet alleen belangrijke structuurlijnen in Wolvega zelf, maar ook in het landschap daaromheen. De Heerenveenseweg sluit in noordelijke richting aan op de A32 (snelweg tussen Meppel en Leeuwarden). De Steenwijkerweg staat in verbinding met de dorpen gelegen tussen Wolvega en Steenwijk. De Hoofdstraat sluit in noordoostelijke richting aan op de Lycklamaweg en de Stellingenweg (allebei lichtgroen in bron 11) die richting Oosterwolde gaat. Op de Stellingenweg ligt de belangrijkste verbinding voor Wolvega, de A32. De A32 is erg belangrijk geweest voor de ontwikkeling van Wolvega. Voor de uitleg verwijs ik naar de subdeelvraag na deze deelvraag. In zuidwestelijke richting hebben we de Pieter Stuyvesantweg (bruin in bron 11). Deze weg vindt aansluiting op onder andere de Hoofdstraat. Deze weg gaat richting de Noordoostpolder. De spoorlijn (donkerblauwe lijn in bron 11) is natuurlijk ook een heel belangrijk element in de omgeving. Deze werd in 1868 aangelegd. 20

21 3.3. Verkeer / infrastructuur: Landbouw en veenontginning waren voor een heel lange tijd de kenmerken van Weststellingwerf. Door deze ontwikkelingen ontstonden er, wijd verspreid over het landschap, verschillende dorpen en gehuchten. De dorpen konden zich niet ontwikkelen tot steden, vanwege het feit dat de industrie en de handel ondergeschikt waren. Het gebied tussen de Linde en de Tjonger was gedurende de winterperiode, door de relatief hoge waterstand, een flinke barrière voor het verkeer in noord- en zuidelijke richting. Men vond dat hier een einde aan moest komen. Wolvega zou beter bereikbaar moeten zijn, ook in de winter. Men begon met de realisatie van de rijksstraatweg tussen Zwolle en Leeuwarden. Deze weg, die in de jaren 20 van de 19 e eeuw werd gerealiseerd, moest ervoor zorgen dat de noord-zuidbarrière werd opgeheven. Tegenwoordig kunnen we stellen dat de rijksstraatweg tussen Leeuwarden en Zwolle een belangrijke impuls is geweest in de ontwikkeling van Wolvega als dorp. Het was destijds immers de belangrijkste verbinding vanuit Drenthe en Overijssel van en naar Friesland. Op het kruispunt van verbindingen in Wolvega werd in 1835 het Grietenijhuis (begrip 17) geopend. Hierdoor werd Wolvega, ten koste van Noordwolde, definitief de hoofdplaats van Weststellingwerf. In 1865 beleefde Wolvega nog een impuls. In dat jaar werd namelijk de staatsspoorlijn Leeuwarden- Zwolle- Arnhem geopend. Dit droeg, net als de rijksstraatweg tussen Leeuwarden en Zwolle, bij aan de ontwikkeling van het dorp. Tot 1988 was de belangrijkste route tussen de hoofdstad van Friesland (Leeuwarden) en Zwolle de Heerenveense- en Steenwijkerweg. Deze twee wegen sloten op elkaar aan en liepen dwars door de kern van Wolvega. Dit is ook wel te zien in bron 10 met de ruit. De lijn van noord naar zuid bevat deze twee wegen. Deze noord-zuidverbinding leverde heel veel problemen op in het dorp. De wegen werden druk bereden en al dat verkeer moest dwars door de kern van het dorp heen. Verschillende kruispunten stroomden vol wanneer er sprake was van veel verkeer en de spoorwegovergangen droegen helaas niet bij aan een goede doorstroming van het verkeer. De inwoners van Wolvega werden steeds gefrustreerder. De weg was niet opgewassen tegen het verkeer wat er dagelijks overeen moest. Na lange overwegingen door de Nederlandse overheid beslist men om de A32 te ontwikkelen. De Heerenveense- en Steenwijkerweg zouden op deze manier minder belast worden en het verkeer zou beter doorstromen. De A32 was een succes. De meeste verkeersproblemen rond Wolvega werden opgelost en heel Wolvega was blij. Een knelpunt dat wel bleef bestaan was de Haulerweg- Keiweg. Gelukkig kwam ook hiervoor een passende oplossing. Door de realisatie van Om den Noort werd het bedrijventerrein van Wolvega beter bereikbaar. Tevens zorgde Om den Noort voor een betere aansluiting op de A32. Destijds was de Om den Noort een snelle verbinding voor Wolvega. Op dit moment is dat natuurlijk ook nog zo, maar er is de laatste jaren steeds meer kritiek ontstaan op de kruising van Om den Noort met de spoorlijn. Iedere keer als er een trein langs gaat, staat er een lange rij voertuigen te wachten. Hierdoor ontstaan kleine files binnen de bebouwde kom. De aanleg van de rotonde vlak voor de spoorwegovergang was niet slim. Men heeft plannen gemaakt om dit te verbeteren en uiteindelijk is besloten om van de spoorwegovergang een onderdoorgang te maken. Om deze spoortunnel te realiseren is maar liefst twaalf miljoen euro gereserveerd. Niet alleen de overlast van de spoorwegovergang heeft voor deze plannen gezorgd, maar ook het plan van ProRail om het aantal treinen dat op het traject rijden te verdubbelen, heeft ervoor gezorgd dat de gemeente moest ingrijpen. De tunnel zal een bijdrage leveren aan de optimalisatie van de verbindingen in Zuidoost Fryslân en het is van grote economische betekenis voor de regio. Eind dit jaar zal men gaan starten met de bouw van de onderdoorgang. De verwachting is dat eind 2014 de tunnel gereed zal zijn. In bron 12 zie je een impressie van de onderdoorgang. 21

22 3.4. Woongebieden: Vroeger bestond de bebouwing voornamelijk uit boerderijen. Deze boerderijen waren gesitueerd aan de noordzijde van de belangrijkste oost-west-route van Wolvega. Daar is alleen Huize Lindenoord van overgebleven. Huize Lindenoord werd vroeger gebruikt als buitenhuis door de grietman (begrip 18) Willem van Haren. De Van Harenstraat is naar deze familie vernoemd. Huize Lindenoord werd in 1939 eigendom van de gemeente Weststellingwerf. Op dit moment wordt het gebouw grondig gerenoveerd. De gemeente heeft daarvoor opzij gelegd. Huize Lindenoord is een monumentaal pand en behoort hierdoor tot de rijksmonumenten. Langzamerhand ontstaat er een beginsel van de ontwikkeling van Wolvega. Er werden in de periode rond 1850 parallelwegen aangelegd ten noorden van de Hoofdstraat (de huidige Kerkstraat en Grindweg) en er ontstond steeds meer bebouwing. In bron 14 zie je de ontwikkeling van de bebouwing van Wolvega in de periode Rond het jaar 1960 was het gebied dat binnen 'de ruit' valt, ten noorden van de Hoofdstraat, geheel bebouwd. Daarna werd er een sprong gemaakt naar het zuiden van Wolvega. Men begon met het ontwikkelen van de oranjebuurt. In bron 13 kun je zien hoe Wolvega is opgedeeld in verschillende woonbuurten. Zoals je kunt zien is de Oranjebuurt inderdaad ten zuiden van de Hoofdstraat gesitueerd (nummer 9). Bij de ontwikkeling van de Oranjebuurt werd tevens de Oranje Nassaulaan aangelegd. Gelijktijdig met de ontwikkeling van de Oranjebuurt, werd 22

23 het gebied tussen de drafbaan en de Steenwijkerweg ontwikkeld. Daarna werd rondom de Schipsloot een weg aangelegd waaraan verschillende bedrijven zich vestigden. In de jaren '70 werd de Nijverheidsstraat gerealiseerd. Het gebied ten noorden van de Haulerweg- Keiweg wordt sindsdien aangeduid als het gebied dat in teken staat van bedrijvigheid. Rond het jaar 1970 was de Oranjebuurt eindelijk voltooid. Men was rond die periode ook al begonnen met de ontwikkeling van de Staatslieden- en Componistenbuurt. Hierdoor was het gebied tussen de Ir. Lelylaan, de Steenwijkerweg en de Julianaweg geheel bebouwd. De drafbaan kwam destijds ook binnen de bebouwde kom te liggen. Rond 1980 begon men met de ontwikkeling van de westflank van Wolvega. De westflank bedroeg De Heide, de Meulepolle en de Schildersbuurt. Voor de ontwikkeling van Wolvega was dat natuurlijk niet genoeg, dus begon de gemeente ook nog met de uitbreiding van het industrieterrein. Rond 1990 werd er weer een sprong gemaakt. Dit keer was dit de sprong over het spoor. Men verplaatste de drafbaan naar zijn huidige locatie en begon met het ontwikkelen van een nieuwe woonbuurt genaamd De Scheene. De oorspronkelijke locatie van de drafbaan werd voor een deel ingericht als park. Over het spoor ontstonden nieuwe voorzieningen en nieuwe woningen, wat zorgde voor een nog verdere toename van het inwonertal van Wolvega. Wolvega deed destijds niet alleen maar aan uitbreiding, maar ook aan inbreiding (begrip 19). Rond de jaren negentig werd namelijk de locatie van de oude drafbaan gedeeltelijk bebouwd. Later volgde nog de realisatie van woningen op de oude locatie van het buitenbad. Het oude buitenbad in Wolvega lag tussen de Oranje Nassaulaan en de Ir. Lelylaan in. Ook het oosten van het winkelcentrum ging onder de schop. Op oude supermarktlocaties werd hoogbouw ontwikkeld. Dat sloot mooi aan op het acht verdieping tellende gemeentehuis. Deze hoogbouw bestond voornamelijk uit appartementen. In het begin van de 21e eeuw begon de gemeente met het opknappen van een heel groot deel van de huurwoningen die gebouwd waren in de jaren '60. De eentonige rijtjeshuizen werden daardoor getransformeerd tot aantrekkelijke woningen met veel diversiteit. Op dit moment staat de gemeente nog steeds niet stil. De gemeente ontwikkelt nu een groot gebied met woningen. Het gebied heeft de naam Lindewijk gekregen en het betreft het gebied tussen de spoorlijn en de A32. De Lindewijk moet uiteindelijk een paar honderd woningen opbrengen die geïmplementeerd zijn in een groene en waterrijke omgeving. Dit zal inhouden dat het inwonertal van Wolvega in de toekomst nog meer zal toenemen. Vooralsnog is de ontwikkeling van de Lindewijk niet voorspoedig verlopen. Ik zal in deelvraag 4 verder ingaan op het 'debacle' (begrip 20) Lindewijk. Naast Lindewijk is men op dit moment bezig met de realisatie van een nieuw bedrijventerrein op een A-locatie; de Plantage. Hier zijn ruime, groene kavels gepland met opvallende bebouwing. Niet alleen nieuwbouw, maar ook inbreiding en renovatie zijn punten waarop de gemeente zich tegenwoordig voornamelijk concentreert. Bij renovatie worden huizen 'vernieuwd' en bij inbreiding wordt op kale stukken bebouwing gerealiseerd. Een voorbeeld is het gebied De Heide. Daar zijn dit jaar starterswoningen gerealiseerd door het braakliggende terrein, dat overigens vrijgekomen is door de sloop van een basisschool, te bebouwen. Ook zijn er op de Struikheide maar liefst 16 bestaande woningen gesloopt. Hiervoor in de plaats heeft men 16 mooie, grote woningen gebouwd Groen: Wolvega ligt te midden van een omgeving met veel groen. Groen in de vorm van veel natuurwaarden en landschapswaarden. Rond Wolvega kunnen we twee hoofdstructuren op het gebied van natuur onderscheiden. Ten eerste hebben we de 'natte hoofdstructuur'. Hieronder vallen de natuuras Brandemeer, de Weerribben en de Rottige Meenthe. De natte natuur waarvan sprake is in het gebied rondom de Linde en de Tjonger worden gekoppeld door de natuuras. 23

24 Ten tweede hebben we de ' droge hoofdstructuur'. 'Deze hoofdstructuur koppelt het Drents- Friese Wold en de Meenthe. Deze wordt gevormd door 'oude historische structuren van opstrekkende kavels met bossingels die loodrecht op de zandrug liepen.' 3 Dat waren de groene structuren rondom Wolvega. Ik ga nu in op het groen binnen Wolvega. In bron 15 heb ik in een plattegrond van Wolvega de groene gebieden binnen het dorp omlijnd. Naar mijn mening heeft de gemeente genoeg groene plaatsen gecreëerd voor de bewoners van Wolvega. Ook kan ik concluderen dat men de groene plaatsen goed heeft verdeeld over het oppervlak van Wolvega. Zo hoeft iemand niet ver zijn huis uit om even te genieten van de buitenlucht. Ik heb de plaatsen omcirkeld waarbij sprake is van een groot stuk groen in de vorm van bijvoorbeeld een voetbalveldje of een stukje bos. Ik zal een paar groene plekken in Wolvega verder toelichten. Punt 1 is de Nieuwe Aanleg (zie bron 16). De Nieuwe Aanleg is een wandelplaats dat voor iedereen toegankelijk is. De architect van het park is Lucas Pieters Roodbaard. Op verschillende plaatsen in Friesland zijn door hem ontworpen parken aangelegd. Roodbaard kreeg rond 1835 de opdracht om op een stuk woeste gemeentegrond een park te ontwerpen en aan te leggen, nadat de financiën niet toereikend waren om een tientallen hectare groot park aan te leggen ten noorden van de Van Harenstraat. Het nieuwe project werd de 'Nieuwe Aanleg' genoemd. Het park werd in 1839 geopend en is ontworpen volgens de Engelse landschapsstijl. Kenmerkend voor het park is zijn niervormige vijver en zijn slingerende paden. Dit waren typische kenmerken voor parken die werden aangelegd in de 19e eeuw. Punt 2 is gesitueerd in de woonbuurt 'De Heide'. Het park heeft niet een officiële naam, maar wordt vaak gelinkt aan de Heidepolle. Dit is een basisschool die ernaast ligt. Dit stukje groen is, net als bij de Nieuwe Aanleg, voorzien van een vijver. Ook is hier weer sprake van slingerende grindpaden waar mensen kunnen genieten van de rust. Het stuk groen wordt vaak gebruikt om er met de hond te lopen, maar er is ook gelegenheid om even tot rust te komen op één van de bankjes die geplaatst zijn naast het water. Punt 3 is gesitueerd op de plek waar vroeger de drafbaan lag. De drafbaan heette destijds Lindenoord. Dit was zo genoemd, omdat pal naast de oude drafbaan Huize Lindenoord stond. Nadat Wolvega in de laatste helft van de 20e eeuw een groeispurt onderging, kwam de oude drafbaan geheel binnen de bebouwde kom te liggen. Er was sprake van weinig ruimte om te parkeren. De gemeente besloot, ook wegens plannen voor woningbouw, om de drafbaan te verplaatsen naar het oosten van Wolvega. Alles wat met de oude drafbaan te maken had, werd gesloopt. Daarvoor in de plaats werd Parkplan Lindenoord gerealiseerd. Dat bestond uit villa's en dorpskastelen rondom een plantsoen. Sindsdien is het een mooie plek om even buiten te zijn. Punt 4 is het Griffioenpark. Het Griffioenpark ligt voor het gemeentehuis. Het is voorzien van een stukje groen met twee waterfonteinen. Ook staan er een paar bankjes. Het park is aangelegd met de komst van het nieuwe gemeentehuis. Het is een fraai stukje groen in een druk stukje Wolvega. 3 Zie bronvermelding: citaat 2. 24

25 3.6. Voorzieningen: Ik heb in deelvraag 2 al gesproken over het aspect voorzieningen in Wolvega. Toch zal ik ook in deze deelvraag het aspect voorzieningen naar voren laten komen. De voorzieningen behoren namelijk ook tot de ruimtelijke ordening van het dorp. Zoals ik al heb gezegd vervult Wolvega, als hoofdplaats van de gemeente, een belangrijke centrumfunctie. In het centrumgebied van Wolvega zijn dan ook veel voorzieningen aanwezig. Er zijn allemaal verschillende voorzieningen te vinden in het centrum. Denk dan bijvoorbeeld aan supermarkten, horecagelegenheden en andere winkels. Naast het centrumgebied kunnen we ook een gedeelte van het industrieterrein betrekken bij deze paragraaf. Grote winkels, zoals de Kwantum en Home Center zijn gevestigd aan de rand van Wolvega. Zij behoren ook tot de voorzieningen van Wolvega. Wolvega beschikt ook over een aantal hotels waarvan de meest bekende wel het Van der Valk Hotel Wolvega is. Met de komst van dit hotel is de aantrekkingskracht van Wolvega nog groter geworden. Vooral de schaatsers die schaatsen in het Thialf in Heerenveen komen 's winters overnachten in dit mooie hotel. In Wolvega is ook een openbare bibliotheek gevestigd. Deze is gesitueerd aan het Griffioenpark. Het is een gewilde plek om boeken te lezen, je krantje open te slaan of informatie op te doen. Wolvega heeft tevens goede basisvoorzieningen met betrekking tot de gezondheidszorg. Huisartsen en tandartsen zijn aanwezig, maar voor een ziekenhuis moet je naar Heerenveen. Gelukkig ligt dat niet aan de andere kant van de wereld. Je bent namelijk al binnen 10 minuten met de auto in Heerenveen en er zijn goede verbindingen met het openbaar vervoer Onderwijs: Met betrekking tot onderwijs is er een groot aanbod van voorzieningen in Wolvega. Wolvega telt maar liefst acht scholen in het basisonderwijs en twee scholen in het middelbaar onderwijs. De hele gemeente biedt in totaal 24 scholen in het basisonderwijs aan en twee middelbare scholen. Dit houdt in dat maar liefst 33% van alle basisscholen in Weststellingwerf is gevestigd in Wolvega, terwijl maar liefst 49,2% van de Weststellingwervers in Wolvega woonachtig is. Dit lijkt raar, maar dit gegeven zegt natuurlijk helemaal niets. De scholen die in Wolvega aanwezig zijn, kunnen ongetwijfeld meer leerlingen opvangen dan scholen in andere dorpen in Weststellingwerf. Daarbij komt ook nog dat Wolvega meer is vergrijsd ten opzichte van de andere dorpen. Dit wil dus zeggen dat er in verhouding relatief minder kinderen in Wolvega zijn dan in de andere dorpen. Wolvega biedt ook middelbaar onderwijs aan. In Wolvega is 100% van het middelbaar onderwijs in Weststellingwerf gevestigd. Kinderen/jongeren uit de kleinere dorpskernen van de gemeente (bijvoorbeeld Noordwolde) zullen dan ook naar Wolvega toe moeten om middelbaar onderwijs te kunnen volgen. Dit gebeurt dan ook. Een relatief groot percentage van de leerlingen van bijvoorbeeld het Linde College komt namelijk niet uit Wolvega. Een voorbeeld: van de achttien leerlingen uit mijn klas wonen er maar twee in Wolvega. Dit is maar 11%. De twee middelbare scholen in Wolvega zijn het Linde College en het AOC Terra. Het Linde College biedt onderwijs aan op VMBO, HAVO en VWO niveau. Het AOC Terra gaat niet verder dan VMBO. Het AOC Terra richt zich meer op 'groen onderwijs'. Dit is gelijk ook één van de redenen waarom de verdeling van leerlingen tussen deze scholen heel scheef is. Het Linde College telt circa 1400 leerlingen en het AOC Terra maar 200. Tot slot zal ik nog even bron 17 toelichten. In bron 17 heb ik op een plattegrond van Wolvega de basisscholen en middelbare scholen aangegeven met behulp van stippen. De kleine stippen zijn de basisscholen en de twee grote stippen vertegenwoordigen het Linde College (rechtsboven) en het AOC Terra (linksonder). Je ziet dat 25

26 het onderwijsaanbod redelijk verdeeld is over Wolvega. Vrijwel elke inwoner heeft een basisschool in de buurt en dat is een hele geruststelling als men kinderen heeft en/of krijgt Sport: Weststellingwerf beschikt over een verscheidenheid aan sportfaciliteiten. De sport heeft de laatste jaren namelijk een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Zelfs in de plattelandsgebieden van Zuidoost-Friesland zijn deze voorzieningen niet meer weg te denken uit de maatschappij. Een verscheidenheid aan sporten wordt beoefend in de gemeente. Van al die sportverenigingen en sportaccommodaties, is het overgrote deel gevestigd in de hoofdplaats van de gemeente; Wolvega. De meest traditionele sporten zoals tennis, korfbal, handbal en voetbal zijn vrijwel allemaal aanwezig. Sommige verenigingen hebben hun eigen sportaccommodatie, maar velen hebben ook een gezamenlijke accommodatie. Naast de traditionele sporten, hebben outdoor en fitness/wellness zich ook van hun kant laten zien. Dit zijn veelal commerciële sportmogelijkheden en door de komst hiervan ontstaat er tussen de aanbieders van sport hevige concurrentie. Aan de ene kant staan de commerciële sportaanbieders (sportcentra) en aan de andere kant staan de verenigingen (vb. Fc Wolvega). Wolvega beschikt over een tennisbaan. De tennisbaan is vlakbij het centrum gelegen. Dagelijks tennist jong en oud op de baan. Naast de tennisbaan beschikt Wolvega ook over een eigen sportpark. Op sportpark Molenwiek wordt vooral korfbal, atletiek en voetbal beoefend. Het is het thuishonk van Fc Wolvega. Fc Wolvega heeft meer dan 600 leden en is daarmee een belangrijke aanbieder van sport in Wolvega. Naast de beoefening van voetbal, korfbal en atletiek worden er jaarlijks ook activiteiten georganiseerd. Een voorbeeld hiervan is de avondvierdaagse. Tot slot beschikt Wolvega ook over een skeelercomplex. Op het sportcomplex aan de Sportlaan in Wolvega is in het jaar 1992 de eerste skeelerbaan van Noord-Nederland aangelegd. Het complex is voorzien van een supersnel asfaltdek. De baan wordt veelal gebruikt als trainingsgelegenheid door de skeelers en schaatsers, maar er worden ook geregeld officiële wedstrijden gehouden, georganiseerd door ijs- en skeelerclub Lindenoord. Een goed voorbeeld hiervan is de jaarlijkse 'Ster van Wolvega'. Deze wedstrijd trekt ieder jaar duizenden bezoekers. Ik heb nu alle sportcomplexen in de buitenlucht behandeld, maar dat is nog niet alles. Wolvega beschikt tevens over een overdekt sportcomplex, namelijk De Steense. Dit is een multifunctioneel complex waar verschillende sporten worden beoefend. Van tafeltennis tot handbal, veel mensen beoefenen hier hun sport. De Steense is voorzien van een binnenbad en hier wordt uitgebreid gebruik van gemaakt. Naast De Steense zijn er ook commerciële sportaccommodaties in Wolvega. Dit zijn Avanty en Racket & Health. Deze sportcentra krijgen steeds meer aanhang en dienen steeds meer als onmisbare factor. Racket & Health biedt van alles aan. Van indoor-voetbal tot spinning en van tennis tot bowlen. Beide centra dienen als multifunctionele accommodaties. Nu ik aan het eind ben gekomen van deze paragraaf, wil ik toch nog even de drafsport toelichten. De drafsport is namelijk al jaren een belangrijke economische factor in Wolvega. 26

27 In sportkringen staat de naam Wolvega bekend om zijn drafbaan en de daarbij behorende hoogstaande drafsport. De drafsport wordt al sinds het jaar 1913 in Wolvega bedreven. De drafbaan van Wolvega behoort zelfs tot de top van Europa en hierdoor trekt de drafbaan al jarenlang topsport naar het zuiden van Friesland. Aan het eind van het jaar 1991 werd er een nieuwe baan in gebruik genomen. De nieuwe baan kreeg de naam 'Lindetrek'. Door de komst van deze nieuwe baan in het noordoosten van Wolvega wordt Wolvega ook wel de parel van het noorden genoemd. De huidige drafbaan is maar liefst duizend meter lang. De baan is naar het idee van Lars Sondstrom (Zweedse architect) aangelegd. Mede hierdoor behoort de drafbaan van Wolvega vandaag de dag tot de snelste banen ter wereld. Wekelijks wordt hier gekoerst en er bestaat uiteraard de mogelijkheid om je zuurverdiende centjes uit te geven in de wedkantoren. Het drafcentrum biedt tevens de gelegenheid tot het geven van beurzen, concerten, congressen en bruiloften. Jaarlijks trekken er veel bezoekers naar de drafbaan in Wolvega. De drafsport is in Wolvega daarmee uitgegroeid tot een belangrijke schakel in de samenleving. Het zorgt voor werkgelegenheid en het trekt mensen naar het dorp. Dat komt de reputatie van Wolvega ten goede. Tot slot alle accommodaties nog even aangegeven op de kaart van Wolvega. Zie bron 20. Zoals we kunnen zien zijn de sportvoorzieningen in Wolvega aardig goed verdeeld over het oppervlak. Iedere bewoner heeft dan ook wel op loopafstand een sportvoorziening in de buurt. Toch zien we een paar buurten waar weinig tot géén sportvoorzieningen aanwezig zijn. Dit zijn: de zuidwestelijke punt van Wolvega, het industrieterrein Schipsloot en de Lindewijk (oostelijk deel van Wolvega). Dit is allemaal te verklaren. De zuidwestelijke punt ligt te ver van het centrum af. Het industrieterrein is niet geschikt voor een sportpark vanwege alle bedrijvigheid en de Lindewijk is nog in ontwikkeling Centrumgebied: Het centrumgebied van Wolvega ligt hoofdzakelijk tussen het Van der Sandeplein en de Spoorlaan. Aan het centrum van Wolvega kan een regionaal voorzieningenniveau worden toegekend. Verschillende supermarkten en een aantal andere grote winkels zijn in het centrum gevestigd. Hiernaast zijn nog een aantal cafés en restaurants in het centrum aanwezig. Dit maakt het centrumgebied van Wolvega heel veelzijdig. Er is een diversiteit van aanbod. In bron 21 zien we de verschillende voorzieningen ingedeeld in verschillende categorieën. Het gebied tussen de twee sterren wordt het centrum van Wolvega genoemd. Daarbuiten zijn nog wel een paar voorzieningen gevestigd, maar die worden niet toegerekend aan het échte centrum. Zoals we kunnen zien zijn de supermarkten (de grote gele rechthoeken in bron 21) stuk voor stuk gevestigd aan de rand van het centrum. Dit is natuurlijk ook logisch, want aan de randen van het centrum zijn de supermarkten, in tegenstelling tot middenin het centrum, veel beter bereikbaar. Tevens hebben ze daar ruimte voor betere parkeergelegenheden. Dit is in het centrum van het centrum veel moeilijker. Ondanks de diversiteit in het centrum van Wolvega gaan mensen uit Wolvega veelvuldig naar Steenwijk en Heerenveen om te winkelen. De voornaamste reden die ik hiervoor zou 27

28 kunnen bedenken is het feit dat in Heerenveen en Steenwijk meer winkels zijn gevestigd. Daar liggen dus meer mogelijkheden en daar is meer keuze voor het winkelend publiek. Om het centrum van Wolvega aantrekkelijker te maken, is een winkeliersvereniging opgericht, te weten WOW (Winkeliers- en Ondernemersvereniging Wolvega). Zij behartigen de belangen van de winkeliers/ ondernemers uit het centrum van het dorp en organiseren veel activiteiten/ evenementen met als doel het winkelend publiek naar zich toe te trekken. Een goed voorbeeld daarvan is het jaarlijkse Lindefestival. Het Lindefestival trekt jaarlijks duizenden bezoekers naar Wolvega. Het Lindefestival is daarmee niet meer weg te denken uit het leven van de Wolvegaasters Vernieuwing centrumgebied: Multifunctionaliteit is het kenmerk van het centrum. Verschillende soorten ondernemingen en bewoners vinden hierin hun weg. Het centrum heeft een goede positie binnen de gemeente. Dit is vooral te danken aan de aantrekkingskracht van winkels die gelegen zijn aan de randen van Wolvega. Een goed voorbeeld is Home Center Wolvega. Om het centrum van Wolvega ook in de toekomst zo aantrekkelijk mogelijk te houden, moet er wel worden geïnvesteerd. De kracht zit in het eigen karakter. Die karakteristieke aspecten moeten behouden blijven. Men heeft daarom ook niet gekozen voor een grootschalige herontwikkeling van het centrum. De gemeente wil namelijk de kenmerkende aspecten van het centrum accentueren. De laatste twee à drie jaar is de gemeente al druk bezig met het herontwikkelen van gedeelten van het centrum. In 2010 is daar een rapport van gemaakt: het rapport 'beleidsvisie winkelgebied Wolvega'. De belangrijkste punten uit dit rapport zijn: De verbinding Heerenveenseweg/Steenwijkerweg moet heringericht worden. Door middel van een straatprofiel aan te leggen worden beide zijden van de winkelstraat met elkaar verbonden. Hierdoor wordt de verbinding Heerenveenseweg - Steenwijkerweg minder belangrijk, want ze staan niet meer met elkaar in directe verbinding. Inmiddels is dit punt gerealiseerd en het heeft zijn vruchten afgeworpen. Er is nu veel meer ruimte voor horecagelegenheden en het verkeer door/in het centrum is sterk afgenomen. Het herinrichten van het Van der Sandeplein (bron 30). Het plein moet kwalitatief beter uit de verf komen. Op dit moment is de gemeente druk bezig met de herinrichting van het plein. De doelen van deze herinrichting zijn: Parkeerfunctie verbeteren. Parkeervoorziening met groenstructuur. Plein moet geschikt zijn voor evenementen. Betere uitstraling. Herinrichting van het knelpunt rond de Lidl. Voorheen was er altijd sprake van onoverzichtelijke situaties bij het kruispunt bij de Lidl. Het verkeer kwam van alle kanten en stroomde niet goed door. De gemeente heeft daar gelukkig wat aan gedaan, waardoor er een overzichtelijke situatie is ontstaan. Er is een ovatonde (begrip 21) gecreëerd. Het 28

29 verkeer stroomt nu veel beter door. Het was een goede zet van de gemeente om dat knelpunt aan te pakken Bedrijvigheid: Vandaag de dag is Weststellingwerf één van de dichtst bevolkte gebieden van Friesland. Echter, vroeger was dit gebied één van de armste regio's. Er bestonden geen steden en de plaatsen werden 'vlekken op de landkaart' genoemd. Ook Wolvega had voornamelijk een agrarisch karakter. Later in de geschiedenis werd de turfhandel een belangrijke inkomstenbron voor de inwoners, maar dit was tijdelijk, want toen dit verdween steeg de werkloosheid explosief. Het was onmogelijk om alle veenarbeiders werk te verschaffen. Kortom, er vormde zich een zeer arme bevolkingsgroep. De aanleg van de Rijksstraatweg was een lichtpuntje in een donkere tijd. Hierdoor kon men namelijk de economische basis van Wolvega verbreden. Wolvega stond vanaf toen in verbinding met de rest van Friesland en Zwolle. Met de komst van de Rijksstraatweg trok de industrie steeds meer naar Wolvega toe. Inmiddels kent Wolvega drie grote bedrijventerreinen. Deze zijn voornamelijk gesitueerd aan de noordzijde van Wolvega. Het oudste bedrijventerrein van de drie is de Schipsloot. Schipsloot heeft in het jaar 2004 een omvangrijke revitalisering ondergaan in combinatie met de ontwikkeling van veel groen. Met deze revitalisering is Schipsloot een aantrekkelijke locatie voor bedrijven geworden om zich hier te vestigen. Tussen de Heerenveenseweg en de spoorlijn, ten oosten van de Schipsloot, ligt het bedrijventerrein Heerendeel. Heerendeel betreft een nieuwerwetse (begrip 22) bedrijvenlocatie waar veel bedrijven zich vestigen die zich bezighouden met distributie en industrie. Deze locatie bevat, net als de Schipsloot, veel groen en is daarmee ook een aantrekkelijke locatie voor bedrijven geworden. Tot slot hebben we het bedrijventerrein De Plantage. Dit bedrijventerrein is de nieuwste van de drie. Het is gelegen tussen de Heerenveenseweg en de snelweg A32. Hier vestigen zich voornamelijk dienstverlenende ondernemingen en kantoren en ook hier speelt een groene omgeving een grote rol. Om den Noort verbindt de drie verschillende bedrijventerreinen met elkaar. Om den Noort verbindt tevens de terreinen met de belangrijkste uitvalswegen. Hiermee is Om den Noort een belangrijke verbinding voor de bedrijvigheid in Wolvega. De provincie vindt de bedrijvigheid in Wolvega belangrijk voor de ontwikkeling van deze plaats. Zij richten zich dan ook op het scheppen van gunstige voorwaarden en omstandigheden met betrekking tot de terreinen. Dit moet voor goede voorzieningen, werken woonmilieus zorgen. Het perspectief van Wolvega is gunstig. Wolvega beschikt over zowel goede trein- als wegverbindingen. Om de toenemende bedrijvigheid ook in de toekomst te kunnen verzekeren van een plekje op één van de bedrijventerreinen van Wolvega, moet Wolvega zorgen voor uitbreiding van de plangebieden. De uitbreiding van de Schipsloot moet daarvoor zorgen. De werkloosheid is in de laatste jaren wel gestegen en de werkgelegenheid afgenomen, maar de oppervlakte aan bedrijventerreinen is de laatste jaren toegenomen. In de toekomst zal naar verwachting de vraag naar vestigingsmogelijkheden toenemen als gevolg van een aantrekkende economie. Periode was een mooie periode voor Wolvega. Het aantal beschikbare arbeidsplaatsen in de bouw en in de groothandel steeg met respectievelijk 17% en 27%. De industrie in Weststellingwerf en dan met name in Wolvega doet het de laatste 10 jaar ook heel goed. Daar is het aantal arbeidsplaatsen stabiel gebleven. Die stabiliteit komt weer mooi overeen met het stabiele inwonertal van Wolvega. De laatste jaren blijft het inwonertal namelijk rond de hangen. 29

30 3.9.1.Vestiging: In het jaar 1997 is er onderzoek verricht door de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen van de RUG 4 naar het imago van verscheidene vestigingsplaatsen in het noorden van Nederland. De uitkomst was dat Heerenveen en Meppel de hoogst gewaardeerde vestigingsplaatsen zijn. Als we vervolgens kijken naar de topografie van Nederland, zien we dat Wolvega precies tussen deze twee plaatsen in ligt. Het gevolg hiervan is, dat Wolvega ook een hoge waardering kreeg in het onderzoek. Wolvega liet zelfs Leeuwarden en Meppel onder zich. Deze scoorden beide lager. Verreweg de voornaamste factor die deze gunstige waardering heeft bepaald, is de naar verhouding gunstige ligging die Wolvega heeft ten opzichte van de Randstad. Uit het onderzoek uit 1997 bleek dat veel bedrijven in Wolvega plannen hadden om zich uit te breiden. Maar liefst 26% van de bedrijven had plannen, maar 31% realiseerde zich, dat voor eventuele uitbreidingsplannen bijna geen ruimte was. Het zou goed kunnen dat de gemeente Weststellingwerf dit onderzoek heeft ingezien. De gemeente heeft namelijk de laatste jaren het bedrijventerrein van Wolvega aanzienlijk vergroot. Met name het nieuwe bedrijventerrein 'De Plantage' heeft gezorgd voor de vestiging van veel nieuwe bedrijven in Wolvega. Deze bedrijven zijn hier niet zomaar gekomen. De ondernemers hechten namelijk, met betrekking tot de vestigingsplaats, veel waarde aan een aantal punten: Voldoende parkeergelegenheid Landelijk karakter Vestigingsbeleid van de gemeente Ontsluiting bedrijventerrein Woonplaats in de nabijheid Volgens de ondernemers die in 1997 meewerkten aan het onderzoek, was de belangrijkste onvoldoende, de beschikbaarheid van bedrijventerreinen. Volgens die ondernemers konden onvoldoende uitbreidingsmogelijkheden leiden tot het vertrek van verscheidene bedrijven. Het overgrote deel van de bedrijvigheid bestaat uit bescheiden bedrijfjes. Deze bedrijfjes hebben meestal maar een personeelsbestand van één tot drie personen. Echte grote bedrijven zijn schaars in Weststellingwerf. De grote bedrijven die er wel zijn (FrieslandCampina, Motip) zijn hoofdzakelijk gevestigd in Wolvega. Er zijn tevens bedrijven die aan huis gevestigd zijn. Hierbij valt op dat deze bedrijfjes niet alleen maar aan reparatie, handel en zakelijke dienstverlening doen, maar ook aan bouwnijverheid en industrie Bedrijventerreinen: Tot slot wil ik toch nog even aandacht besteden aan de drie verschillende bedrijventerreinen. In bron 22 kunnen we de drie bedrijventerreinen zien liggen op het kaartje van Wolvega. Ik heb er al iets over verteld, maar ik zal hier nog even alle kenmerken/punten op een rijtje zetten: De Plantage: Gelegen op 500 meter van de snelweg A32. Gelegen op +/- 400 meter van het station. Het gebied beslaat maar liefst 22,5 hectare. Kenmerkend voor het gebied: 4 Rijksuniversiteit Groningen 30

31 Bebouwing Kavels met een ruimtelijk patroon Opgaande beplanting Het nieuwste bedrijventerrein van Wolvega Schipsloot: Het oudste (en tevens grootste) bedrijventerrein van Wolvega. Heeft een revitalisatie (begrip 23) ondergaan in Bedrijventerrein met uitstraling. Kenmerkend voor het gebied: Groen Strakke wegen Een goed werkende riolering Evidente bewegwijzering Goede ontsluiting (begrip 24) Aantal gevestigde bedrijven: 60 Aantal arbeidsplaatsen: +/ Heerendeel: Biedt plaats voor bedrijven die onder andere actief zijn in: De groothandel De distributie De industrie Zeer diverse mogelijkheden. Kavelgrootte afhankelijk van de wensen van de (toekomstige) gebruikers. De uitgangspunten zijn: Representativiteit Moderne bebouwing 'Groene' en landelijke uitstraling Gelegen vlakbij de A32. Zichtlocatie aan de Heerenveenseweg (een toegangsweg van/naar Wolvega). Centrum en station bevinden zich op loopafstand Korte conclusie: Zoals veel plaatsen en steden is Wolvega ook opgebouwd vanuit een plan. In dit geval vanuit het perspectief van de gemeente Weststellingwerf. In Wolvega kan je belangrijke structuurlijnen onderscheiden die het geraamte vormen van het dorp. Het geraamte is tevens het middelpunt van het dorp. Rondom het centrum bevindt zich een diversiteit aan voorzieningen die Wolvega te bieden heeft. De verschillende 'grondgebruikers' zijn duidelijk van elkaar gescheiden. Woongebieden zijn dus gescheiden van het industrieterrein. Wolvega heeft aantrekkingskracht. De plaats zelf en de verbindingen van het dorp maken het dorp erg aantrekkelijk om er te wonen en te werken. Investeringen zijn nodig om dit te behouden. Met zorgvuldige indeling van de beschikbare grond zorgt de gemeente ervoor dat woongebieden, centrumgebied, bedrijventerreinen, groen, voorzieningen en infrastructuur met elkaar in verhouding staan. 31

32 Is de bedrijvigheid bepalend geweest voor de groei van Wolvega? In deze 'subdeelvraag' wil ik de vraag 'Is de bedrijvigheid bepalend geweest voor de groei van Wolvega?' aan de kaak stellen. Ik ben namelijk heel benieuwd wat er voor heeft gezorgd dat Wolvega zich sterk is gaan ontwikkelen op ruimtelijk gebied. Is 'toeval' de oorzaak of is een bepaalde factor bepalend geweest voor de groei? Ik zal deze 'subdeelvraag' niet heel uitgebreid belichten, omdat anders te veel informatie uit voorgaande deelvragen herhaalt wordt Bedrijvigheid in Wolvega: We kunnen wel stellen dat de gemeente in de vorige eeuw goed heeft geïnvesteerd in de industrie van Wolvega. Er zijn tegenwoordig drie bedrijventerreinen in Wolvega te vinden en het neemt een relatief groot gebied in, in vergelijking met de grootte van het dorp. Ik durf eigenlijk wel te zeggen dat ongeveer 30% van het oppervlak van Wolvega wordt gebruikt door industrie en/of bedrijven die daar zijn gevestigd. Oosterwolde (gelegen ten oosten van Wolvega) heeft bijvoorbeeld maar 20% van het oppervlak dat gebruikt wordt voor industriële en/of bedrijvige activiteiten. Wolvega heeft een relatief groot oppervlak aan bedrijventerrein. Dit komt natuurlijk door de betere ligging van Wolvega als economisch centrum ten opzichte van Oosterwolde. Wolvega heeft een verbinding met de snelweg en met het spoornetwerk. Dit heeft Oosterwolde allebei niet. We kunnen stellen dat, met in het achterhoofd de informatie die ik in deelvraag 3 heb gegeven, Wolvega een relatief belangrijke vestigingslocatie voor bedrijven is Oorzaken van de groei van Wolvega: De vraag is of de bedrijvigheid heeft geleid tot een toename van de bevolking en de grootte van Wolvega. Het antwoord is NEE! Althans, gedeeltelijk niet. De bedrijvigheid heeft er wel degelijk voor gezorgd dat het bevolkingsaantal in Wolvega in de tweede helft van de 20e eeuw is toegenomen, maar dit is een indirecte oorzaak. De directe oorzaak van de toename is namelijk de aanleg van betere infrastructuur in en rondom Wolvega. Door de aanleg van de spoorlijn Leeuwarden-Zwolle-Arnhem, de rijksstraatweg en de A32 heeft Wolvega in verschillende periodes flinke impulsen gehad op het gebied van bereikbaarheid. Maar waarom werd de infrastructuur destijds verbeterd? De A32 werd aangelegd, omdat er een penibele situatie was ontstaan op het gebied van verkeersveiligheid en doorstroming van het verkeer op de al bestaande N32. Protestacties werden georganiseerd en dit leidde er uiteindelijk toe dat de minister de aanleg van de A32 wel moest garanderen. Mocht dit niet zijn gebeurd, dan was Wolvega nooit uitgegroeid tot wat het nu is. Scenario 1: Wolvega ligt in het noorden van Nederland en heeft weinig verbindingen. De bereikbaarheid is dus slecht en het is onaantrekkelijk voor mensen om er te gaan wonen. Bedrijven willen zich al helemaal niet vestigen in het onbereikbare Wolvega. Het zorgt alleen maar voor hogere kosten van vervoer en bovendien zijn er weinig arbeiders beschikbaar vanwege het feit dat Wolvega niet aantrekkelijk is. Dit beeld is natuurlijk verkeerd. Waar wel sprake van is, is scenario 2. Scenario 2: Wolvega beschikt over steeds meer verbindingen. De staatsspoorlijn wordt aangelegd en Wolvega wordt steeds meer bereikbaar. Door de verbeterde bereikbaarheid wordt Wolvega de 'toegangspoort' van Friesland. Steeds meer mensen komen langs Wolvega en zien wat voor plaats het is. De aantrekkingskracht neemt toe, ook voor bedrijven. Vervolgens wordt de Rijksstraatweg aangelegd. Wolvega wordt nog beter bereikbaar en voor bedrijven wordt het voordelig om zich in Wolvega te vestigen. De prijs van de grond is, ten opzichte van grotere plaatsen/steden, lager en het vervoer van grondstoffen/goederen wordt steeds goedkoper. Bedrijven vestigen zich en dat trekt weer andere bedrijven aan. Er ontstaan agglomeratievoordelen: bedrijven halen voordeel uit elkaars nabijheid. Deze bedrijven hebben uiteraard arbeiders nodig en een manier om aan arbeiders te komen is het regelen van woonvoorzieningen voor de arbeiders. Frico (groot zuivelfabrikant, inmiddels een paar keer gefuseerd, nu: FrieslandCampina) heeft bijvoorbeeld een groot gedeelte van de woningen ten zuiden van de Haulerweg voor haar werknemers geregeld via de Woningstichting Weststellingwerf (begrip 25). Doordat de bedrijvigheid in 32

33 Wolvega toeneemt, wordt de vraag naar arbeid groter. Mensen uit andere plaatsen en/of gebieden trekken naar Wolvega om werk te zoeken. Immers, mensen trekken naar gebieden met werkgelegenheid. Steeds meer mensen gaan zich in Wolvega vestigen, waardoor de vraag naar woningen toeneemt. De gemeente is genoodzaakt om woningen te bouwen en zo wordt Wolvega groter. In bron 23 zie je een oorzaak-gevolg figuur waarin ik mijn verhaal van hierboven heb geïllustreerd. Hieruit kan ik concluderen dat de directe oorzaak van de groei van Wolvega de verbetering van de infrastructuur is en dat een indirecte oorzaak van de groei van Wolvega de toename van de bedrijvigheid is geweest. De aanleg en verbetering van de infrastructuur rondom Wolvega is dus bepalend geweest voor de groei van het dorp. Dit was de oorzaak van vele ontwikkelingen die er daarna voor hebben gezorgd dat Wolvega uit kon groeien tot het dorp wat het nu is Wolvega ten opzichte van Noordwolde: Tot slot wil ik nog even een goed voorbeeld geven waaruit zal blijken dat dit principe ook daadwerkelijk de realiteit is geweest. Zoals we weten heeft Noordwolde zich niet zo sterk ontwikkeld als Wolvega. Waar Wolvega de bevolking in de tweede helft van de 20e eeuw zag verdubbelen, zag Noordwolde haar bevolking stabiliseren op een niveau van ongeveer 4000 inwoners. De reden hiervoor is ongetwijfeld het gebrek aan infrastructuur. Noordwolde kreeg, in tegenstelling tot Wolvega, geen spoor- en snelwegverbinding. Daarmee werd Wolvega veel aantrekkelijker dan Noordwolde ondanks het feit dat de rotanindustrie in Noordwolde landelijke bekendheid had in de 19e eeuw. Als Noordwolde in plaats van Wolvega een spoor- en snelwegverbinding had gekregen, was Noordwolde uitgegroeid tot de hoofdplaats van de gemeente Weststellingwerf. Niet Wolvega, maar Noordwolde zou dan tegenwoordig het bestuurlijk en economisch centrum van de gemeente zijn geweest. Bedrijven voelden zich dan meer aangetrokken tot Noordwolde dan tot Wolvega en zo zou Noordwolde precies dezelfde ontwikkeling zijn ondergaan als Wolvega in de tweede helft van de 20e eeuw. De snelweg zou dan via Noordwolde van Steenwijk naar Heerenveen zijn gelopen. Ik durf te wedden dat in dat geval de rollen van Wolvega en Noordwolde zouden zijn omgedraaid Korte conclusie: De bedrijvigheid heeft indirect gezorgd voor een toename van de bevolking van Wolvega. De positieve ontwikkeling van de infrastructuur in en rondom Wolvega is de directe oorzaak van de groei van Wolvega. De infrastructuur was midden vorige eeuw niet opperbest en moest daarom worden ontwikkeld. Met name acties van de Wolvegaasters zelf hebben ervoor gezorgd dat de infrastructuur rondom Wolvega werd verbeterd. De ontwikkeling van de infrastructuur is bepalend geweest voor de groei van Wolvega. Zowel in economisch als in demografisch opzicht. 33

34 Deelvraag 4: Wat is het project Lindewijk? 4.1. Inleiding 4.2. Het plan (2005) Vooruitgang (2011) 4.3. Deelgebied Tuindorp Singels en grachten Wonen aan het water 4.4. Kavels in de Lindewijk 4.5. Natuur 4.6. It Fryske Gea 4.7. Voordelen van de Lindewijk 4.8. Kenmerken deelgebied Waarom loopt men achter op schema? Economische crisis Toekomst Korte conclusie blz.35 blz.35 blz.36 blz.36 blz.36 blz.37 blz.37 blz.37 blz.37 blz.38 blz.38 blz.38 blz.38 blz.39 blz.39 blz.39 34

35 Wat is het project Lindewijk? 4.1. Inleiding: In deze deelvraag ga ik het project Lindewijk toelichten. Het project Lindewijk is vandaag de dag het grootste woningbouwproject waar de gemeente zich mee bezighoudt. De daadwerkelijke uitwerking van het plan Lindewijk zou voor grote positieve ontwikkelingen zorgen met betrekking tot het wonen in Wolvega. Wolvega zal meer aantrekkingskracht krijgen en zal toeristischer worden. Althans, dat waren de vooruitzichten Het plan (2005): Het plangebied Lindewijk bestaat uit twee deelgebieden. In bron 24 zijn de twee verschillende deelgebieden te zien. In deze deelvraag zal ik mij gaan concentreren op het eerste deelgebied, want deelgebied 2 wordt naar verwachting pas vanaf 2018 gerealiseerd. Op dit moment is men al bezig met de ontwikkeling van deelgebied 1 en daar kan ik dus meer over toelichten. Het totale gebied betreft het gebied dat meer dan 10 jaar geleden is gereserveerd voor de ontwikkeling van de Lindewijk. Het gebied ligt in het zuidoostelijk deel van Wolvega (zie bron 24). Het spoor fungeert als een scheiding tussen het plangebied en het centrum van Wolvega. Het plangebied is tevens gelegen aan de Lycklamaweg. Dit is een belangrijke uitvalsweg van Wolvega. Een uitvalsweg is een 'naar een stadskern leidende of uit een stadskern komende belangrijke weg'. 5 Het gebied was, toen het plan werd gemaakt, een zogenaamde schakelzone. Deze schakelzone was ontstaan door de openstelling van de A32. Hierdoor ontstond er een kaal gebied tussen de A32 en de dorpskern van Wolvega. Voor deze schakelzone zijn plannen gemaakt voor de realisatie van een groot aantal woningen. In Lindewijk zullen na voltooiing van de woningbouw ongeveer 650 woningen zijn gerealiseerd. Door middel van het geldende bestemmingsplan is vastgelegd dat er tot 2010, 391 woningen beschikbaar zouden worden gesteld. De bouw van de resterende 259 woningen was gepland voor ná Men zou de realisatie van de Lindewijk starten in het jaar Het bouwtempo werd destijds vastgesteld op ongeveer 60 tot 70 woningen per jaar. Dit aantal woningen zou per jaar gerealiseerd kunnen worden in de periode Men wilde dit vasthouden en zo zou de voltooiing van de Lindewijk in 2014 zijn. De bouw zou hierdoor maar 9 jaar in beslag nemen. Later zou blijken dat de realiteit toch anders bleek te zijn. Gebruik makend van het uitwerkingsplan is in 2005 de bouw van maar liefst 500 woningen op planologisch gebied ook daadwerkelijk mogelijk gemaakt (het gaat hierbij om deelgebied 1 ). Hierbij is de bouw van de woningen in de Lindewijk in drie fases verdeeld: De eerste fase : 2005 t/m 2008: max. 279 woningen. De tweede fase : 2009 t/m 2010: max. 112 woningen. De derde fase : 2011 t/m 2012: de overige woningen. De gemeente streeft bij deze 500 woningen naar de volgende verdeling: 20% huurwoning 80% koopwoning Daarbij wordt naar de volgende prijscategorieën gestreefd: 5 Zie bronvermelding: citaat 3. 35

36 o Goedkoop huur- en koopsegment: 20% o Middelduur huur- en koopsegment: 20% o Duur koopsegment: 20% o Realisatie op basis van de vraag van de markt: 40% Vooruitgang (2011): Deelgebied 1 voorziet in de bouw van maar liefst 500 woningen en dat zou rond klaar zijn. Dat waren de plannen. Deze plannen zijn niet waargemaakt. In 2011 zijn er namelijk vanaf het begin van 2005 nog maar 170 woningen gebouwd. Het plan was om ongeveer 400 woningen te hebben gebouwd rond We kunnen dus concluderen dat men rond 2011 al flink achter liep op de plannen. Wel was er in 2011 voor de bouw van 139 woningen al bouwgrond verkocht. Deze woningen (139) en de nog resterende woningen (191) zullen volgens de gewijzigde plannen worden gebouwd in de periode t/m 2018 in plaats van t/m Het jaar van de voltooiing van deelgebied 1 is dus al flink uitgesteld. Vanaf 2018 zal men naar verwachting beginnen met het tweede deelgebied Deelgebied 1: Deelgebied 1 kunnen we verdelen in drie gebieden. Drie verschillende thema s (wijken). In bron 25 zien we de desbetreffende gebieden. Tuindorp Singels en grachten Wonen aan het water Tuindorp: Aan de noordkant van de Lycklamaweg is Tuindorp gelegen. Het gebied ten zuiden van de Lycklamaweg zal in dezelfde sfeer worden gerealiseerd. Het betreft de eerste nieuwbouw van de Lindewijk. Het is tevens gelegen aan de 'ingang' van de wijk. De wegen zullen parkeerstroken bevatten, waardoor het aantrekkelijk wordt gemaakt om in de Lindewijk te gaan wonen. Vooral mensen met een auto zullen er profijt van hebben. Immers, zij kunnen dan hun auto kwijt. Naast het idee van genoeg parkeergelegenheid staat het ideaal 'wonen in een groene omgeving' centraal. Men accentueert het groene karakter van het noordelijk deel van de Lindewijk door er brede (groene) bermen aan te leggen. Tevens zal men laanbeplanting aanbrengen en zal men verplichte begrenzing van de voortuinen, in de vorm van hagen, instellen. Kortom, de nadruk wordt gelegd op het groene karakter van de omgeving. De buurt zal in tweeën worden gesplitst. Inmiddels is de buurt zo goed als klaar en men heeft een scheiding in de vorm van een bossingel naast het gebied gerealiseerd. Door deze bossingel loopt een wandelpad. Naastgelegen slootjes zullen voor de afwatering zorgen. In bron 26 zie je wat de huidige situatie van de buurt is. Zoals je kunt zien is de buurt zo goed als klaar. De woningen zijn divers gebouwd zoals dubbel, vrijstaand, rijtjes of geschakeld. We zien dat het inderdaad een 'tuindorpuitstraling' heeft. Dit komt door de intieme bouw met stevige daken. Samenvattend: Tuindorp is gelegen in het noordelijk deel van Lindewijk. Het beschikt over een diversiteit aan woningen en de groene omgeving staat centraal. Het is overzichtelijk en heeft een open karakter. 36

37 Singels en grachten: Het gebied dat aan de Tuindorp grenst, wordt benoemd als de 'centrale as'. Deze buurt zal worden gerealiseerd langs de belangrijkste weg door de Lindewijk (de hoofdontsluitingsroute). De grens aan de oostkant betreft de recreatieplas met het bijbehorende Van der Valk hotel. De grens aan de westkant moet in tegenstelling tot de recreatieplas nog gerealiseerd worden, dit betreft een soort haven. Wat de ontwikkelaar daarmee bedoelt, weet ik helaas niet. Ik ben daarom ook benieuwd naar wat er aan de westkant ontwikkeld gaat worden. Het gebied zal worden ingevuld met woon-werk gerelateerde bebouwing. De bebouwing zal bestaan uit twee of maximaal drie bouwlagen. Men kan op de begane grond praktijkkantoorruimten creëren. Vanwege de functie van de bebouwing zal er ook voldoende parkeergelegenheid worden gerealiseerd. Ook in dit gebied zal de groene omgeving centraal staan. Er zal een monumentale uitstraling worden bewerkstelligd door middel van aanplant en parkachtige ruimtes. Het gebied zal vooral bestaan uit vrijstaande en halfvrijstaande woningen, maar aan de westkant blijft er een optie over om gevarieerde rijtjeswoningen te realiseren. In tegenstelling tot de Tuindorp is dit gebied nog niet helemaal af. Alleen de middelste strook is intussen bebouwd. Dit betreft de Aurelia, Landkaartje en Eikepage Wonen aan het water: Het derde en laatste deel van de Lindewijk is het zuidelijkst gelegen deel. Dit gebied bestaat uit wooneilanden die door watergangen worden gescheiden. De vrijstaande woningen staan uiteraard aan de straat. De watergangen zullen grenzen aan de achtertuinen van de woningen die in het gebied komen te staan. Het aantal wooneilanden zal voor differentiatie per eiland zorgen. Verschillende vormen en kleuren zullen voor één geheel zorgen. Dit thema is ook nog maar deels bebouwd. Het betreft de straten Aurelia, Argusvlinder en Heideblauwtje. In bron 25 is tevens een klein stukje grond te zien waarop een appartementengebouw wordt gebouwd. Dit appartementengebouw komt centraal in de wijk te staan. Het betreft een hoog markant woongebouw dat rank zal ogen (zie bron 27). Het woongebouw zal in de toekomst gaan dienen als een belangrijk oriëntatiepunt in de wijk. Het zal bepalend worden voor het silhouet van de Lindewijk. Onder of naast het woongebouw zal voldoende parkeergelegenheid worden gecreëerd. Het plan is om het parkeren zoveel mogelijk aan het zicht te onttrekken. Dit om het groene karakter van de wijk te waarborgen. Een parkeerkelder kan hierbij een uitstekende oplossing zijn Kavels in de Lindewijk: In de Lindewijk zijn er op dit moment niet alleen maar projectmatige koop- en huurwoningen te vinden. De Lindewijk beschikt ook over braakliggende kavels. Kavels waarop men huizen kan bouwen. Als men dus een droomhuis wil bouwen, dan kan dat. Er is keuze uit ongeveer dertig bouwkavels. Lindewijk biedt mede hierdoor een diversiteit aan mogelijkheden aan Natuur: De Lindewijk wordt gekarakteriseerd door haar ruime opzet. Als alle woningen in de toekomst gerealiseerd zullen zijn, zal minder dan de helft van het totale oppervlak bebouwd zijn. Dit betekent dat er veel ruimte beschikbaar is voor water en groen. Alle woningen staan daarom ook direct in contact met het water en groen. Ze liggen aan het water of ze staan in een groene omgeving dat aansluit op de Lindevallei (natuurgebied in Weststellingwerf). 37

38 4.6. It Fryske Gea: It Fryske Gea is een organisatie die verschillende natuurgebieden in Friesland onder zijn hoede neemt/ beheert. De natuur die pal naast de Lindewijk is gelegen, wordt ook beheert door It Fryske Gea. In de natuur komt zeldzame flora en fauna voor. Denk aan alle soorten vlinders die er zijn. Vandaar ook de straatnamen in de wijk. De namen dragen namelijk allemaal vlindernamen. De Lindewijk zal in de toekomst een gebied zijn waar mens en dier zich allebei thuis voelen Voordelen en nadelen van de Lindewijk: Voordelen: Tal van voorzieningen op kleine afstand. Winkelhart op kleine afstand. Eigen zwemplas, strand en recreatieterrein. Compleet onderwijs op kleine afstand aanwezig. Midden in de natuur van It Fryske Gea. Trein- en busverbinding op fietsafstand. In 10 minuten ben je bij het ziekenhuis, Thialf ijsstadion en het voetbalstadion van SC-Heerenveen. Nieuwbouw met een groen karakter. Nadelen: Geluidsoverlast van de snelweg (A32). Mensen die er nu (gaan) wonen zullen misschien nog zeker 10 jaar te maken krijgen met bouwwerkzaamheden en een nog niet afgewerkte infrastructuur Kenmerken deelgebied 1: Géén hiërarchie tussen de verschillende straten. Recreatieplas heeft eigen ontsluiting en daarom mengt dat verkeer zich niet met het verkeer dat van Lindewijk komt of naar Lindewijk gaat. Voldoende fietsverbindingen (het gemeentelijk beleid concentreert zich daar ook op). Voorzieningen en verbindingen op loop- en fietsafstand. Een parkeernorm van twee plaatsen per woning (voornamelijk op eigen erf). Groene structuur en het water staan centraal. Het centrale punt van het gebied zal zich kenmerken door een appartementengebouw dat als 'landmark' moet dienen. Opdeling in drietal thema's: 'tuindorp', 'singels en grachten' en 'wonen aan het water'. Voorzien van huurwoningen, koopwoningen en kavels waarop u zelf uw droomhuis kunt bouwen in alle verschillende prijsklasses Waarom loopt men achter op schema? In 2005 werd verwacht dat men rond het jaar 2014 het eerste deelgebied wel af zou hebben. We hebben gezien dat dat helemaal niet zo is verlopen. Het is natuurlijk nog geen 2014, maar om in enkele maanden nog 300 woningen te bouwen, lijkt mij volstrekt onmogelijk. Men heeft de plannen daarom een paar jaar geleden gewijzigd (2011). Men heeft bepaald dat het eerste deelgebied naar verwachting rond het jaar 2018 voltooid zal zijn. Het tweede gebied zal daarna worden gerealiseerd. Men verwacht dat alles rond het jaar 2025 klaar zal zijn. Dit is natuurlijk heel jammer, want als je nu in de Lindewijk woont, zit je waarschijnlijk nog zo'n tien jaar in een 'bouwput'. Misschien is 'bouwput' iets te wild verwoord, maar het zal in ieder geval tot ongeveer 2025 een gebied zijn waar veel bouwactiviteiten plaatsvinden. Denk hierbij aan het bouwen van woningen, het aanleggen van straten enzovoort. Ik kan mij zo voorstellen dat dat geluidsoverlast met zich mee zal brengen. Dit lijkt mij een uiterst onprettig idee voor de huidige bewoners, maar ik kan dat natuurlijk niet beoordelen, want ik woon er 38

39 zelf niet. De ontwikkeling van de wijk is niet volgens plan gegaan, maar wat ligt hieraan ten grondslag? Economische crisis: Sinds de zomer van 2007 hebben we te maken met een mondiale kredietcrisis. Het begon allemaal met de stagnerende huizenmarkt in de Verenigde Staten. Hierdoor werden de als obligaties verpakte hypotheken veel minder waard. Financiële instellingen kwamen in de problemen en uiteindelijk leidde dit ertoe dat banken elkaar geen geld meer uitleenden (de interbancaire geldmarkt werd aangetast). Er ontstond een crisis die tot op de dag van vandaag heerst. Mede door verschillende negatieve ontwikkelingen die elkaar versterken houdt de crisis stand. Een gevolg van de crisis was een daling van de huizenprijzen. De huizenprijzen in de VS daalden sterk. In Europa begonnen de huizenprijzen ook te dalen, zo ook in Nederland. Je zou denken dat dit positief is, maar eigenlijk is dit heel negatief. Deze prijsdaling tast namelijk de nationale economie op een negatieve manier aan. Het leidde tot wantrouwen van de consument. De mensen begonnen steeds minder huizen te kopen en de bouwsector kreeg rake klappen. De kredietcrisis heeft ook nadelige gevolgen voor de ontwikkeling van de Lindewijk. Er ontstond steeds minder vraag naar woningen. De gemeente kon dus ook niets anders dan de bouw van woningen uit te stellen. Als gevolg hiervan heeft de ontwikkeling van de Lindewijk een enorme achterstand opgelopen. We kunnen dus concluderen dat de kredietcrisis en daarmee de crisis in de woningmarkt van vandaag de dag ten grondslag ligt aan de achterstand van de ontwikkeling van de Lindewijk Toekomst: Volgens de verwachtingen zal Lindewijk rond het jaar 2025 helemaal klaar zijn. Dat is natuurlijk veel later dan in 2005 werd verwacht, maar door de huidige economische crisis is het de gemeente niet altijd voor de wind gegaan. Rond 2025 zijn er +/- 700 woningen en appartementen gerealiseerd zijn. Dit zijn vijftig woningen meer dan aanvankelijk als maximum was ingesteld. De wijk beschikt dan tevens over een basisschool, kinderopvang, speelveldjes, steigers en natuurlijk volop natuur Korte conclusie: Het project Lindewijk is een groot uitbreidingsproject van Wolvega waarbij een compleet nieuwe wijk wordt gerealiseerd waarbij de natuur centraal staat. De wijk wordt gerealiseerd in het oostelijk deel van Wolvega tussen de spoorlijn en de autosnelweg A32. Woningen in combinatie met natuur en ruimte moeten ervoor zorgen dat de Lindewijk een zeer aantrekkelijke plek wordt om te wonen en werken. Er worden ca. 700 woningen gerealiseerd, verdeeld over twee deelgebieden. Door de economische malaise van de laatste jaren loopt men helaas achter op schema. Naar verwachting zal in 2018 het eerste deelgebied gereed zijn. In 2025 moet de hele Lindewijk klaar zijn. 39

40 Deelvraag 5: Hoe ziet de gemeente de toekomst van Wolvega voor zich? 5.1. Plannen wat betreft de infrastructuur en bereikbaarheid 5.2. Plannen wat betreft de economische structuur van Wolvega 5.3. Plannen wat betreft de bedrijvigheid in relatie tot het toerisme 5.4. Plannen wat betreft het onderwijs 5.5. Plannen wat betreft de sportvoorzieningen 5.6. Plannen wat betreft de groenvoorziening blz.41 blz.42 blz.42 blz.42 blz.43 blz Plannen wat betreft de leefomgeving voor werken, wonen en recreëren 5.8. Toekomstvisie CCW Stimuleren van het toerisme Opknappen in plaats van nieuwbouw Shopping accentueren 5.9. Korte conclusie blz.43 blz.44 blz.44 blz.44 blz.44 blz.44 40

41 Hoe ziet de gemeente de toekomst van Wolvega voor zich? Het is duidelijk geworden dat Wolvega zich moet ontwikkelen om de status 'regionaal centrum' te behouden. Wolvega moet haar aantrekkingskracht behouden. In deze relatief kleine deelvraag zal ik ingaan op de plannen van de gemeente voor de toekomst van Wolvega Plannen wat betreft de infrastructuur en bereikbaarheid: Om een goede infrastructuur van Wolvega te kunnen waarborgen, zullen er op verschillende locaties aanpassingen aan de bestaande infrastructuur gedaan moeten worden. In 2013 is bijvoorbeeld bekend geworden dat er door het Rijk een rotonde aan de oostzijde van de afrit A32 zal worden aangelegd. Het betreft de aansluiting van de A32 op de Stellingenweg (de weg tussen Wolvega en Oosterwolde ). Volgend jaar (2014) zal dit worden uitgevoerd. De gemeente wil hierop inspelen en maakt zich sterk om het Rijk ervan te overtuigen dat er ook een rotonde aan de westzijde van de afrit A32 moet worden aangelegd. Ik weet niet precies wat de visie hierop is, want vlakbij de afrit A32 ligt namelijk al een rotonde. Als het Rijk instemt met de plannen van de gemeente zal deze rotonde worden aangepakt. Een locatie dat in de toekomst ook zal worden aangepakt is de Grindweg. De Grindweg vormt al jaren een knelpunt voor het verkeer vanwege de vele auto's die er altijd geparkeerd staan. Eind begin 2014 zal worden gekeken wat voor inrichting en bijbehorend profiel zal moeten worden gerealiseerd om het verkeer op de Grindweg goed te kunnen laten doorstromen. De daadwerkelijke uitvoering zal naar verwachting in 2015 plaatsvinden. Dit alles maakt deel uit van het 'project' 'kwaliteitsimpuls regionaal centrum-sterke kernen, Wolvega'. Verschillende projecten behoren tot dit onderwerp. Naast het knelpunt de Grindweg valt ook het project voor een betere aansluiting van de A32 op de Stellingenweg/Om den Noort binnen dit onderwerp. Het doel is om het centrum en de verbindingen daarmee te verbeteren. Ook deze projecten zullen in de toekomst voor een betere infrastructuur en een betere doorstroming van het verkeer in en rond Wolvega moeten zorgen: De realisatie van de onderdoorgang. Deze 'spoortunnel' zal op de kruising van de spoorlijn en Om den Noort worden gebouwd. De onderdoorgang zal het doorstromen van het verkeer van en naar Wolvega moeten verbeteren. Meer informatie: paragraaf 3.3. De herinrichting van het Van der Sandeplein (gelegen in het centrum van Wolvega). Heeft niet veel te maken met 'verbindingen', maar is toch het benoemen waard. Meer informatie: paragraaf De invoering van een 'Blauwe Zone'. Een blauwe zone is een parkeerschijfzone. Dat wil zeggen dat men gratis kan parkeren, maar hierbij moet wel een parkeerschijf achter de voorruit worden gelegd. De auto's mogen vervolgens maximaal twee uur geparkeerd staan. Het doel van zo'n parkeerschijfzone is het vergroten van de doorstroomsnelheid. Hierdoor zullen meer parkeerplaatsen beschikbaar komen voor mensen die in Wolvega komen te winkelen. De blauwe zone wordt op vier locaties ingevoerd: het Pastorieplein, Van der Sandeplein, Achtpilarenplein en Hoofdstraat- Oost. Deze parkeervoorzieningen bevinden zich allemaal in het centrum van Wolvega. Het doel van deze projecten is om de doorstroming van de ontsluitingsstructuur van Wolvega in 2016 ten opzichte van 2008 (het peiljaar) en 2012 (de vervolgmeting) te verbeteren. 41

42 5.2. Plannen wat betreft de economische structuur van Wolvega: Wolvega kan worden gezien als de belangrijkste economische kern van de gemeente Weststellingwerf. Om Wolvega ook in de toekomst als aantrekkelijk werk- en winkelgebied te behouden, zal er het nodige moeten gebeuren, zoals: Het behoud van een geconcentreerd winkelcentrum. De versterking van het vestigingsklimaat van Wolvega. De zorg voor een goed opgeleid personeelsaanbod. Het behoud van voldoende voorraad aan bedrijfslocaties voor de komende tien jaar. De verkoop van circa 1,5 ha. bedrijventerrein per jaar. De gemeente zal de handen uit de mouwen moeten steken. Dingen die moeten worden gedaan om de hiervoor benoemde punten te realiseren zijn: Het versterken van het centrumgebied. Het verbeteren van de ontsluitingsstructuur van Wolvega. Onder andere door: o het afronden van 'de ruit'. o betere bewegwijzering. Het pleiten voor meer treinstops in Wolvega bij de provincie en NS (Nederlandse Spoorwegen). Het stimuleren van de concentratie van de detailhandel. Het behouden van de middelbare scholen in Wolvega (Linde College en AOC Terra) Plannen wat betreft de bedrijvigheid in relatie tot het toerisme: De gemeente wil de volgende punten met betrekking tot de bedrijvigheid en het toerisme bereiken. Er wordt hierbij vooral gekeken naar de relatie van de bedrijvigheid met het toerisme. Het betreft: Een aantrekkelijk gebied om te winkelen (centrum van Wolvega). Goed bereikbare en voldoende parkeervoorzieningen. Goede contacten met het bedrijfsleven. Naamsbekendheid van de gemeente en Wolvega, als regionaal centrum in het bijzonder. Verbetering van de toeristische infrastructuur (denk hierbij aan fietspaden). De gemeente zal het volgende moeten doen om bovenstaande te realiseren: De campagne 'Afslag Wolvega' steunen. De kwaliteiten (goede) van de gemeente via het bedrijfsleven naar andere bedrijven verspreiden. Het centrumgebied versterken. De verhouding van parkeerbehoefte en capaciteit onderzoeken. Het netwerk van fiets- en wandelpaden uitbreiden Plannen wat betreft het onderwijs: Het onderwijs staat hoog in het vaandel bij de gemeente Weststellingwerf. De gemeente wil in de toekomst zorgen voor: Voldoende mogelijkheden zodat iedere leerling zijn/haar talenten kan ontwikkelen. Kwalitatief goed onderwijs. Beheersing van de Nederlandse taal door alle inwoners van de gemeente. De gemeente zal hiervoor het volgende moeten doen: Behoud van de mogelijkheid voor onderwijsbegeleiding en passend onderwijs. Maatregelen doorvoeren die voor een betere kwaliteit van het onderwijs moeten zorgen. 42

43 5.5. Plannen wat betreft de sportvoorzieningen: Tegenwoordig is sport een belangrijke bezigheid. Men maakt speciaal tijd vrij om te kunnen sporten. Sport is goed in de samenleving geïntegreerd. Ook de gemeente Weststellingwerf vindt het belangrijk dat haar bevolking voldoende beweging krijgt. Om sport nog belangrijker te maken zal voor de volgende dingen moeten worden gezorgd: Stimulatie van de bevolking om aan sport te doen. Bevordering van de maximale deelname aan beweeg- en sportactiviteiten. Bevordering van de gezondheid door sport te stimuleren. De gemeente zal hiervoor het volgende moeten doen: Het uitvoeren van projecten met als doel de bevolking te stimuleren zich bezig te houden met beweging. Het creëren van een zo breed mogelijk aanbod van sportieve activiteiten. Het ondersteunen van sportverenigingen. Het bevorderen van de samenwerking tussen verenigingen Plannen wat betreft de groenvoorziening: Het behoud van een groen milieu wordt steeds belangrijker in onze maatschappij. De grootste reden hiervoor is het feit dat de aarde opwarmt. Uit tientallen onderzoeken is gebleken dat de aarde opwarmt als gevolg van de toenemende concentratie koolstofdioxide in de atmosfeer. Iedereen moet zijn steentje bijdragen, dus ook onze gemeente. De gemeente zal in de toekomst proberen het volgende na te streven: Wat schoon is, moet ook daadwerkelijk schoon blijven. Het verbeteren van de kwaliteit van het milieu. De gemeente zal het volgende moeten doen: Het beperken van de gevolgen van klimaatsverandering. Hierbij moeten we denken aan het bestrijden van wateroverlast, dat een gevolg is van steeds heviger wordende buien. Het verbeteren van de waterafvoer is een voorbeeld. Het terugdringen van vrijkomende afvalstromen. Het bevorderen van een efficiënte inzameling en verwijdering van afval Plannen wat betreft de leefomgeving voor werken, wonen en recreëren: Het gaat hier om de fysieke leefomgeving van mensen die werken, wonen en/of recreëren in de gemeente. De gemeente probeert deze leefomgeving positief te ontwikkelen. De volgende zaken zullen worden nagestreefd: Het verbeteren van de leefomgeving voor werken, wonen en recreëren, waardoor de bedrijven, inwoners en recreanten zich prettig gaan voelen in de gemeente. Het naar buiten uitdragen van het vorige punt. Het mogelijk maken om je eigen woonwens te realiseren. De gemeente zal hiervoor het volgende moeten doen: Beschikbaarheid van bouwgrond voor woningen en bedrijven mogelijk maken. Infrastructurele maatregelen doorvoeren, wat zou moeten leiden tot een vergroting van de aantrekkingskracht van het centrumgebied van Wolvega. Aantrekkelijk winkelgebied realiseren (bron 29). Goede uitstraling van de bedrijventerreinen creëren. Een divers aanbod van bouwkavels mogelijk maken. Vooral de Lindewijk moet zorg dragen voor een groot aanbod van kavels. Door diversiteit in grootte en verkoopprijs zullen er woningen worden gebouwd in verschillende segmenten. 43

44 5.8. Toekomstvisie Commerciële Club Weststellingwerf : De CCW heeft op 20 november 2013 een toekomstvisie aan de burgemeester van Weststellingwerf overhandigd. De CCW wil met deze visie onder andere een bijdrage leveren aan de ontwikkelingen betreffende het veranderende ondernemersklimaat. Deze bijdrage wordt voornamelijk geleverd vanuit het perspectief van de ondernemers in Weststellingwerf. De toekomstvisie betreft de periode Dit is op korte termijn en is daarom zeer interessant voor deze deelvraag. De CCW ziet verschillende kansen die de gemeente Weststellingwerf heeft om zich in de toekomst te ontwikkelen op verschillende gebieden. De kansen die ze noemen zijn: Het stimuleren van het recreatie- en omgevingstoerisme. Het opknappen van bestaande bebouwing in plaats van nieuwbouw. Het accentueren van winkelen in de gemeente Het stimuleren van het toerisme: De marketing en promotie moet op regionale schaal worden aangepakt. Het onderscheidend karakter van de gemeente moet eruit springen. De brede variatie aan fiets- en wandelpaden biedt hier een uitstekende uitkomst in. Als men de gemeente goed weet te promoten kan het zich profileren als toeristische gemeente. Toerisme brengt positieve gevolgen met zich mee. Toeristen consumeren in Wolvega en zorgen daardoor voor extra inkomsten voor de ondernemers in Weststellingwerf Opknappen in plaats van nieuwbouw: Als gevolg van de economische crisis zijn veel panden/gebouwen leeg komen te staan. Het betreft zowel woningen als bedrijfs- en winkelpanden. Deze staan lang te koop en komen uiteindelijk leeg te staan. Daarnaast is er nog steeds veel grond beschikbaar voor nieuwbouw. Denk hierbij aan het (nieuwste) bedrijventerrein 'De Plantage'. De CCW juicht het opknappen van leegstaande panden toe in plaats van nieuwbouw. Het opknappen van bestaande panden zal ertoe leiden dat het voor nieuwe doelgroepen aantrekkelijker wordt om de (tot dan toe) leegstaande gebouwen te kopen of te huren. Dit is beter dan nieuwbouw op verschillende locaties. Hiermee los je de leegstand namelijk niet op Winkelen accentueren: Wolvega heeft een aantal positieve punten op het gebied van shopping. Wolvega heeft een ruim aanbod van (diverse) winkels, een goede sfeer in het centrum, een goede infrastructuur rondom het centrum en het parkeren is (en blijft) kosteloos. Vanuit de visie van de CCW moeten deze punten worden geaccentueerd. De punten moeten beter aan de inwoners van zowel de gemeente zelf, als het gebied daarbuiten, worden 'verkocht'. Hoe kan men dat beter doen? Het antwoord hierop is om de samenwerking tussen ondernemers te versterken en elkaar te stimuleren Korte conclusie: De gemeente heeft veel plannen wat betreft de ontwikkeling van Wolvega. De gemeente wil projecten opzetten die tot een impuls van de aantrekkingskracht moeten leiden. Men wil het centrum aantrekkelijker maken, de infrastructuur upgraden, de voorzieningen optimaliseren, het woningbestand vergroten en het toerisme een impuls geven. Naar aanleiding van deze plannen denk ik dat Wolvega in de toekomst verder zal worden ontwikkeld tot misschien een nog belangrijker regionaal centrum dan het nu is. 44

45 Algemene conclusie De hoofdvraag luidt: Hoe heeft Wolvega zich op ruimtelijk gebied ontwikkeld. Deze hoofdvraag ga ik in deze algemene conclusie zo goed mogelijk proberen te beantwoorden aan de hand van mijn 4 deelvragen: Wat is Wolvega? Wat is de rol van Wolvega binnen de gemeente Weststellingwerf? Is de bedrijvigheid bepalend geweest voor de groei van Wolvega. Hoe is Wolvega ruimtelijk ingedeeld? Wat is project Lindewijk? Wolvega is vandaag de dag een dorp met ongeveer inwoners, gelegen in het zuiden van Friesland en in het noorden van Nederland. Wolvega is de hoofdplaats van de gemeente Weststellingwerf en is daarmee een belangrijke schakel geworden voor de gemeente. Wolvega is immers niet altijd de hoofdplaats van de gemeente geweest. Noordwolde was voorheen de hoofdplaats. Door die verandering heeft Wolvega zich goed ontwikkeld. Tegenwoordig is Wolvega het bestuurlijk, regionaal, en economisch centrum van de gemeente Weststellingwerf. Rollen die belangrijk zijn voor de ontwikkeling van Wolvega als dorp. Wolvega is niet altijd het centrum geweest van de gemeente. Het heeft zich moeten ontwikkelen om uiteindelijk de belangrijkste plaats van de gemeente te worden. Vooral het vergroten van de woningvoorraad heeft ervoor gezorgd dat Wolvega in omvang is gegroeid. Dit is niet een ontwikkeling op zich. Iets aan voorafgegaan. Door de verbetering van de infrastructuur in en rond Wolvega in de 20e eeuw, werd Wolvega aantrekkelijker voor bedrijven om zich te gaan vestigen in de hoofdplaats van Weststellingwerf. De bedrijvigheid nam toe en daardoor steeg de vraag naar arbeid. Het gevolg hiervan was dat mensen uit de omliggende plaatsen en andere gebieden naar Wolvega trokken op zoek naar werk. De woningvoorraad moest worden vergroot. Je ziet dat al deze ontwikkelingen met elkaar samenhangen in een oorzaak-gevolg relatie. Je kan zeggen dat Wolvega zich in deze tijd op het gebied van bedrijvigheid, infrastructuur en woongebied goed heeft ontwikkeld. Wolvega is door deze factoren ook gegroeid. Wolvega werd groter en groter. Wolvega maakte in de periode een verdubbeling van het bevolkingsaantal door. Je begrijpt dan wel dat er meer gebouwd moet worden. Er moet(en) infrastructuur worden aangelegd, woningen worden gebouwd, voorzieningen worden gerealiseerd, groene gebieden worden aangelegd, enzovoort. Deze ontwikkelingen hebben zich vooral voorgedaan in de tweede helft van de 20e eeuw ( ). Ik kan eigenlijk wel concluderen dat de ontwikkeling van deze periode Wolvega voor een groot deel heeft gemaakt tot wat het nu is. Natuurlijk is deze ontwikkeling het gevolg van eerder genoemde feiten (verbetering infrastructuur in en rondom Wolvega en de toename van de bedrijvigheid). Wolvega heeft zich in omvang uitgebreid en dat had positieve gevolgen. Wolvega werd namelijk steeds belangrijker. Wolvega werd een bestuurlijk, economisch en regionaal centrum. In Wolvega wordt de gemeente bestuurd (gemeentehuis), in Wolvega is het merendeel van de bedrijven in Weststellingwerf gevestigd en Wolvega is met zijn goede verbindingen een regionaal centrum geworden. Wolvega heeft zich dus niet alleen maar op kwantitatief gebied ontwikkeld, maar ook op kwalitatief gebied. De periode is niet de enige periode van ontwikkeling geweest, want Wolvega is zich in de 21e eeuw ook aan het ontwikkelen. Met de Lindewijk is dit helaas minder goed gelukt dan voorheen het plan was, maar we weten wel dat de gemeente zich concentreert op de ontwikkeling van Wolvega. Voorbeelden van ontwikkeling zijn dus de realisatie van de Lindewijk en, met het oog op de toenemende vergrijzing in Weststellingwerf, de bouw van verschillende appartementencomplexen. Ook aan inbreiding, renovatie en sloop wordt de laatste tijd veel gedaan. Een voorbeeld is het plan Struikheide, waarbij 16 verouderde woningen zijn gesloopt. Daarvoor in de plaats zijn totaal nieuwe en grotere starterswoningen 45

46 gekomen. Dit is een mooi voorbeeld van de visie van de gemeente. Ze willen de kwalitatieve ontwikkeling van Wolvega niet stil laten staan, maar ze willen Wolvega uitstraling geven. Kortom, het antwoord op de hoofdvraag in één zin is: Wolvega heeft zich op ruimtelijk gebied sterk ontwikkeld, waarbij de tweede helft van de 20e eeuw de belangrijkste periode voor de ontwikkeling van Wolvega is geweest. Begrippenlijst 1. Keileemgebied: gebied waar veel keileem is afgezet door onder andere landijs. 2. Akkerbouw: het telen van gewassen op akkers. 3. Weidebouw: grasland. 4. Petgat: langgerekte veenput. 5. Babyboom: geboortegolf. De bekendste is die van na de Tweede Wereldoorlog. 6. Vervening: ontginning van de veengebieden ten behoeve van turfwinning. 7. Meander: grillige kronkeling van een rivier. 8. Saksisch: wat betrekking heeft op het Germaanse volk de Saksen. 9. Manufactuur: een groot bedrijf met veel werknemers. In dit bedrijf wordt alleen spierkracht gebruikt. 10. Primaire sector/ agrarische sector: sector van de beroepsbevolking waartoe de landbouw, veeteelt, bosbouw, visserij en mijnbouw behoren. 11. Secundaire sector: alle activiteiten die de producten van de primaire sector verwerken, zoals ambacht en industrie. 12. Tertiaire sector: sector van de beroepsbevolking dat werkzaam is in de dienstverlening. 13. Randstad: een ringvormige groep steden in het westen van Nederland, met als belangrijkste centra Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag. 14. Pullfactoren: factoren in een bepaald gebied die mensen en bedrijven aantrekken. Voorbeeld: werkgelegenheid en lage belastingen. 15. Pushfactoren: factoren in een bepaald gebied die mensen en bedrijven afstoten. Voorbeeld: gebrek aan werkgelegenheid en hoge belastingen. 16. Absolute afstand: de werkelijke afstand tussen 2 plaatsen uitgedrukt in een meeteenheid. 17. Grietenijhuis: bestuurshuis van een grietenij. 18. Grietman: vertegenwoordiger van de de graaf. Ook hoofd van een Grietenij (groep bijeenhorende dorpen). 19. Inbreiding: wijkverdichting. Herontwikkeling van bestaand woon- of bedrijfsgebied door bestaande bouwwerken uit te breiden of eerst te slopen en op die plek nieuwbouw te plaatsen. 20. Debacle: mislukking. 21. Ovatonde: een gelijkvloerse kruising in de vorm van een ovale rotonde. 22. Nieuwerwets: eigentijds/ hedendaags / modern. 23. Revitalisatie: lichtere vorm van herstructurering. 24. Ontsluiting: het totaal van maatregelen dat een gebouw of wijk deel laat uitmaken van de openbare voorzieningen. 25. Woningstichting Weststellingwerf: stichting dat een groot deel van de woningen binnen de gemeente Weststellingwerf onderhoudt en verhuurt. In Wolvega betreft dat rond de 2000 woningen. Bronnen: Prisma woordenboek Nederlands 46

47 Samenvatting Wolvega is een dorp in de provincie Friesland, Nederland. Wolvega telt ongeveer inwoners en is daarmee de grootste plaats van de gemeente Weststellingwerf. Het is daarom ook de hoofdplaats van de gemeente. Wolvega ligt centraal in de gemeente en veel mensen trekken dagelijks naar Wolvega toe om bijvoorbeeld te werken of te winkelen. Wolvega is niet altijd zo groot geweest als het nu is. Wolvega heeft zich namelijk pas vanaf de tweede helft van de 20e eeuw sterk ontwikkeld. De bevolking is ruim verdubbeld en ook Wolvega zelf is groter geworden. Veel mensen trokken in die periode naar Wolvega, omdat daar werk te vinden was. Wolvega werd aantrekkelijker voor de bedrijven om zich er te vestigen, omdat de verbindingen van Wolvega met de rest van het land steeds beter werden. Zo werd er een spoorlijn aangelegd en kwam er een snelweg langs Wolvega te liggen. De 20e eeuw was erg belangrijk voor Wolvega. De eeuwen daarvoor was Wolvega alleen maar een vlek op de landkaart. Het had een arme bevolking en de bevolking die wel werk had, werkte in de primaire sector. In de Randstad was men in de tijd van de 17e en 18e eeuw welvarend, maar op het platteland was daarvan geen sprake. Tegenwoordig gaat het goed met Wolvega. Het is een belangrijk dorp in de gemeente en in de provincie. Het vervult een belangrijke rol binnen de gemeente, want we kunnen Wolvega beschouwen als: Het economisch centrum: Wolvega biedt verreweg de meeste arbeidsplaatsen van de gemeente aan. Tevens beschikt Wolvega over een groot winkelgebied met voldoende voorzieningen. Het bestuurlijk centrum: de gemeente wordt vanuit Wolvega bestuurd. In Wolvega staat immers het gemeentehuis. Het regionaal centrum: Wolvega vormt een schakel tussen de stedelijke centra van de provincie en de omliggende dorpen (vooral dorpen binnen de gemeente). Het is duidelijk dat Wolvega een belangrijke rol vervult binnen de gemeente. Omdat Wolvega best een groot dorp is, moet Wolvega ook ingedeeld worden. Men kan niet zomaar ergens iets bouwen of aanleggen. Zoals elke stad en elk dorp is Wolvega ook op een bepaalde manier ruimtelijk ingedeeld. We kunnen verschillende gebieden onderscheiden: woongebieden, centrumgebied en bedrijventerreinen. Naast deze 3 'grondgebruikers' wordt er ook grond gebruikt voor infrastructuur, groen, voorzieningen en sport. In Wolvega zijn deze groepen zo georganiseerd dat ze goed samen kunnen gaan. Alle bedrijventerreinen liggen bijvoorbeeld in het noordelijk deel van Wolvega. Daartussen zul je niet zo snel woongebieden kunnen onderscheiden. Al deze groepen hebben zich de vorige eeuw sterk ontwikkeld. Zo zijn er ontzettend veel woningen gebouwd, bedrijventerreinen aangelegd, parken aangelegd en sportvoorzieningen gerealiseerd. Ook de infrastructuur heeft zich sterk ontwikkeld. Zo zijn er verschillende ontsluitingswegen aangelegd, waardoor Wolvega steeds meer bereikbaar werd. Dit heeft positieve gevolgen met zich meegebracht, want de bedrijvigheid nam toe. Hierdoor trokken steeds meer mensen naar Wolvega, wat als gevolg had dat de vraag naar woningen toenam. Dit zijn allemaal processen die tot stand zijn gekomen door de sterke ontwikkeling van de infrastructuur in en rond Wolvega. We kunnen zeggen dat de infrastructuur Wolvega gemaakt heeft tot wat het nu is. Op dit moment is Wolvega van groot belang voor de gemeente en voor de provincie, maar zal dat ook in de toekomst het geval zijn? Om er zeker van te zijn dat Wolvega ook in de toekomst erg belangrijk zal zijn voor de gemeente en provincie, moet Wolvega zich in de toekomst verder ontwikkelen. Een mooi voorbeeld hiervan is het project Lindewijk. Met dit project worden ongeveer 700 woningen gerealiseerd aan de oostflank van Wolvega. In de Lindewijk zal het idee 'wonen en werken in een groene omgeving' centraal staan. De Lindewijk moet voor een vergroting van de aantrekkingskracht van Wolvega zorgen. Niet alleen de woongebieden, maar ook de bedrijventerreinen moeten zich ontwikkelen. De vraag van bedrijven naar grond in Wolvega neemt nog steeds toe en daar moet de gemeente op inspelen. Als Wolvega haar imago en haar aantrekkingskracht weet te behouden, zal Wolvega in de toekomst nog steeds van groot belang zijn voor de regio. 47

48 Reflectie: Na maanden van inspanning heb ik mijn profielwerkstuk eindelijk afgerond. Ik heb het werkstuk gelukkig voor de deadline kunnen inleveren en ik ben dan ook zeer tevreden over mijn planning. Ik heb er lang over gedaan om het werkstuk tot stand te laten komen, maar dat was uiteraard ook wel te verwachten. Voor het profielwerkstuk staat 80 uur en daar ben ik overheen gegaan. Ik kijk terug op een bewogen tijd met zowel goede als slechte periodes met betrekking tot de voortgang van het werkstuk. Ik ben tevreden over het eindresultaat en over de planning. Naar mijn mening heb ik de tijd goed verdeeld over de verschillende deelvragen. Ik begon bij deelvraag 1 en deelvraag 2. Dit waren relatief kleine deelvragen en hier heb ik dan ook niet lang over gedaan. Voor mijn gevoel mis ik in deze deelvragen nog wel het een en ander, maar ik kan maar niet bedenken wat dat nou is. Voor deelvraag 3 heb ik meer tijd besteed en dat heeft ertoe geleid dat deze deelvraag groter is dan de andere deelvragen. Deelvraag 3 is naar mijn mening best wel uitgebreid geworden en daar ben ik blij mee. Ik heb hierdoor namelijk eigenlijk alles behandeld wat betrekking heeft op de deelvraag. Na deelvraag 3 hoefde er nog maar één deelvraag te worden gemaakt. Dat was uiteraard deelvraag 4. Het maken van deelvraag 4 ging redelijk goed, maar op sommige momenten kwam ik in de problemen met de toe te lichten aspecten. Ik kon niet zo goed meer de hoofdzaken van de bijzaken scheiden. Uiteindelijk is het me toch gelukt om van deelvraag 4 een overzichtelijk geheel te maken. Na deelvraag 4 begon ik met het aanpassen van het tot dan toe gemaakte werkstuk. Ik kwam erachter dat ik nog geen aandacht besteed had aan de toekomstvisie van Wolvega. Wat zou Wolvega in de toekomst moeten doen om zich verder te ontwikkelen? Ik begon informatie op te zoeken over de plannen van Wolvega met betrekking tot de toekomst. Ik vond bruikbare informatie en vroeg mij af of ik deze informatie in mijn bestaande werkstuk moest implementeren of dat ik er een nieuwe deelvraag van moest maken. Uiteindelijk, met behulp van het advies van mijn vakdocent, heb ik besloten om er een nieuwe deelvraag van te maken. Dit is uiteindelijk een goede beslissing geweest, want het werkstuk begint nu als het ware met de introductie van het onderwerp (Wat is Wolvega? - deelvraag 1) en eindigt met de toekomstvisie (deelvraag 5). Na het voltooien van deelvraag 5 was het een kwestie van afmaken. Ik heb toen de inleiding, de reflectie en de lay-out gemaakt. Tot slot heb ik de bronvermelding en het logboek aan mijn werkstuk toegevoegd. Ik ben zeer tevreden over de manier waarop ik gewerkt heb als ik mij vergelijk met klasgenoten. Sommigen begonnen pas 3 à 4 weken van tevoren. Ik zou dat niet hebben gered, puur omdat ik het werkstuk graag perfect wil hebben. Het zoeken naar informatie verliep prima. Ik heb in de plaatselijke bibliotheek zeer interessante boeken gevonden. Mijn voornaamste informatiebron is toch het internet geweest. Ik heb daarbij vooral gebruik gemaakt van pdf-bestanden. Dit waren bestemmingsplannen, begrotingen enzovoort. Deze zijn heel bruikbaar geweest bij de totstandkoming van dit werkstuk. Ik heb het maken van het profielwerkstuk zowel leuk als niet leuk gevonden. Ik heb zeer veel informatie opgedaan over Wolvega en dat is erg leuk. Aan de andere kant heeft het wel veel tijd en moeite gekost. Dat is dan weer de keerzijde. Ik hoop in ieder geval dat de lezers van dit werkstuk er veel plezier aan zullen beleven en er veel van zullen opsteken. 48

49 Bronvermelding 49

50 50

51 51

52 52

53 Logboek 53

54 54

55 55

56 Overzichtskaart Wolvega 56