NVOG. Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie RICHTLIJN. Het premenstrueel syndroom. No 19 januari 1999
|
|
- Vincent Groen
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 NVOG Nederlandse Vereniging voor RICHTLIJN Het premenstrueel syndroom No 19 januari OMSCHRIJVING VAN HET PROBLEEM 1.1 Definitie Een premenstrueel syndroom (PMS) wordt gedefinieerd als het zich cyclisch voordoen van symptomen van zodanige aard dat ze het als normaal ervaren leefpatroon verstoren. De symptomen staan in een consistente en voorspelbare relatie tot de menstruatiecyclus, dat wil zeggen dat ze voorkomen tijdens de luteale fase van vrijwel iedere cyclus en wegebben met de aanvang van de menstruatie. Vervolgens is er een symptoomvrije periode van minimaal een week (1). 2 ANALYSE VAN DE BESCHIKBARE KENNIS 2.1 Symptomen Er zijn enkele honderden klachten en symptomen van zowel psychische als lichamelijke aard beschreven. De meest voorkomende zijn pijnlijke borsten, opgeblazen gevoel, prikkelbaarheid, wisselende stemmingen, gespannen zijn en depressie. Voor het stellen van de diagnose PMS is `timing' dat wil zeggen het moment van aan- of afwezig zijn van de klachten, belangrijker dan hun aard. 2.2 Epidemiologie Ofschoon de meeste vrouwen de afzonderlijke premenstruele symptomen herkennen, lijdt in Noordwest-Europa en Noord-Amerika naar schatting 4% van de vrouwelijke bevolking tussen 15 en 45 jaar aan PMS. Meestal treden de klachten evenwel pas op na het dertigste levensjaar en na de geboorte van kinderen (1). 2.3 Etiologie In de psychiatrie wordt PMS tegenwoordig premenstrual dysphoric disorder (PMDD) genoemd (2). De verandering van een endocrinologisch getint syndroom naar een omschreven psychiatrisch ziektebeeld kenmerkt de verschuivende wetenschappelijke opvattingen over PMS. Hoewel de endocriene veranderingen tijdens de cyclus per definitie een voorwaarde vormen voor het ontstaan van PMS, heeft men nooit een hormonale oorzaak voor PMS kunnen aantonen (3). De etiologie van PMS blijft nog onbekend (4-6). 2.4 Diagnostiek De afwezigheid van een biologische marker om de diagnose PMS te stellen, maakt dat men voor de diagnose aangewezen is op een door de patiënte gedurende ten minste twee menstruatiecycli dagelijks bijgehouden klachtenlijst (1). Er bestaan verschillende vragenlijsten die patiënten dagelijks kunnen bijhouden om de diagnose PMS stellen. Deze vragenlijsten zijn vaak te ingewikkeld voor de dagelijkse praktijk. Toch is het belangrijk dat de diagnose PMS zorgvuldig gesteld wordt. Bij meer dan 50% van de vrouwen die van zichzelf vinden dat ze lijden aan PMS, blijkt bij het prospectief dagelijks bijhouden van klachten geen premenstrueel patroon aanwezig te zijn. Daarom is een kaart (figuur 1) ontwikkeld waarop in één oogopslag zowel voor Het premenstrueel syndroom Pagina 1
2 de arts als voor de patiënte duidelijk wordt of er een premenstrueel patroon van klachten aanwezig is of niet (1). Op de kaart staan de meest voorkomende klachten, maar men kan de vrouw ook vragen de voor haar meest invaliderende symptomen te registreren. Behalve voor de diagnostiek is deze kaart behulpzaam als men de vrouw duidelijk wil maken wanneer zij van welke symptomen last krijgt. Inzicht in haar problematiek en het eventueel vermijden van extra belasting in die periode, gekoppeld aan begrip uit haar directe omgeving zijn vaak voor haar afdoende om weer voldoende controle over haar situatie te krijgen. Premenstrueel toegenomen gewicht of borstomvang, die soms aanzienlijk kan zijn, kan zowel optreden bij vrouwen met als bij vrouwen zonder klachten. De perceptie van premenstruele veranderingen is blijkbaar meer bepalend voor het optreden van klachten dan de verandering op zich (7).Psychiatrische criteria voor de diagnose PMDD worden in de DSM-IV vermeld (2). Ook hier geldt dat de registratie van dagelijks bijgehouden klachten gedurende twee menstruatiecycli de basis voor diagnostiek vormt. Indien uit de registratie geen premenstrueel patroon blijkt, dient men rekening te houden met psychopathologie en wordt patiënte naar een psychiater verwezen. Bij patiënten met PMS is er een significante correlatie met een atypische depressie in de voorgeschiedenis (8). Ondanks vele pogingen tot nadere classificatie blijft PMS/PMDD een heterogeen ziektebeeld. 3 MINIMAAL VEREISTE ZORG Aangetoond is dat regelmatig lichamelijke activiteit PMS verlicht (9). Dieetadviezen met beperkingen ten aanzien van koffie, alcohol, nicotine, zout en scherpe kruiden en nadruk op voedsel met een relatief hoog koolhydraatgehalte kunnen eveneens verlichting geven (10). Stressvermindering, met name in de luteale fase, helpt klachten te voorkomen (11). Zelfhulpgroepen kunnen vrouwen erkenning en hulp geven voor hun problemen. De stichting Selene coördineert in Nederland activiteiten op het gebied van PMS (Nieuwegracht 24-A, 3512 LR Utrecht; tel ). Het placebo-effect bij PMS is groot (1). Veel gepropageerde behandelingen als progesteron, bromocriptine, teunisbloemolie en vitamine B6 werken niet beter dan een placebo (11). Het onderscheid tussen PMS en PMDD is voor de behandeling van patiënten nooit relevant gebleken (11). Er zijn bij de Amerikaanse Food and Drug Administration geen geneesmiddelen geregistreerd voor deze indicaties. Aangezien PMS een chronische aandoening is die vaak langdurig behandeld moet worden, dienen nadelige effecten van therapie besproken te worden. In het algemeen kan worden gesteld dat medicamenteuze therapie alleen gebruikt mag worden bij vrouwen bij wie leefregels geen effect hebben gesorteerd. Het premenstrueel syndroom Pagina 2
3 Het is plausibel dat een individuele gevoeligheid voor fysiologische hormoonfluctuaties leidt tot PMS (5, 6). Er zijn dan twee behandelmogelijkheden: onderdrukking van ovariële activiteit of vermindering van deze gevoeligheid op centraal niveau met psychofarmaca. Hormonale beïnvloeding van de cyclus lijkt een plausibele en voor de gynaecoloog vertrouwde mogelijkheid tot behandeling. Veel vrouwen met PMS geven echter aan dat de meest simpele manier om anovulatie te bereiken, de pil, door hen niet verdragen wordt (13). Combinatiepillen lieten, indien wel verdragen, een beter resultaat zien dan een driefasepreparaat (13). Danazol is effectief in het onderdrukken van ovulatie, maar de aard van de bijwerkingen is zodanig dat langdurig gebruik bij PMS niet kan worden aanbevolen. De werking van progestativa is bij de behandeling van PMS spaarzaam onderzocht. Medroxyprogesteronacetaat in een dosering van 15 mg per dag was effectiever dan placebo of norethisteron 15 mg per dag (18). Dydrogesteron was in gerandomiseerd onderzoek nooit beter dan placebo. Over de effectiviteit van lynestrenol zijn geen gegevens uit prospectief gerandomiseerd onderzoek bekend. Doorbraakbloedingen komen bij lage doseringen progestativa vaak voor; hogere doseringen veroorzaken niet zelden bijwerkingen. Desondanks trachten clinici PMS te behandelen door met een progestativum anovulatie te bewerkstelligen. Veel patiënten houden een langdurige behandeling niet vol door (vermeende) bijwerkingen, maar er zijn patiënten die wel gunstig reageren (18). Van twee groepen geneesmiddelen is op dit moment in de literatuur consistent wezenlijke effectiviteit voor de behandeling van PMS/PMDD vastgesteld: gonadotropin-releasing hormone- (GnRH-) agonisten en selective serotonine reuptake inhibitors (SSRI's). Behandeling met GnRH-analogen heeft bekende bijwerkingen en is kostbaar (5, 11, 14). Add-back therapie met oestrogenen/progestativa ter preventie van bijwerkingen geeft vaak weer PMSklachten (5). Langdurige behandeling van PMS met GnRH-analogen is derhalve niet praktisch. Als diagnosticum kan een kortdurende behandeling wel waardevol zijn. Operatieve verwijdering van ovaria (en uterus) wordt met name in de Verenigde Staten als behandelwijze genoemd (11). Als uitzondering kan bij pathologie van de genitalia interna een operatie overwogen worden, maar in de regel helpt men zo velen van de wal in de sloot. SSRI's laten bij de behandeling van PMS in gecontroleerde studies bij ongeveer 70% van de patiënten een gunstig effect zien (4, 11, 15-18). Met name van fluoxetine (Prozac ) 20 mg per dag, paroxetine (Seroxat ) 20 mg per dag en sertraline (Zoloft ) mg per dag worden goede resultaten gemeld (15, 17, 18). Er zijn geen vergelijkende studies verricht tussen deze geneesmiddelen bij de behandeling van PMS. De keuze voor een middel kan gemaakt worden op basis van kosten, voorkeur van patiënte en eventuele bijwerkingen. Het voorschrijven van SSRI's alleen in de luteale fase is bij veel PMSpatiënten voldoende effectief (18). Men moet zich realiseren dat de meeste PMS/SSRI-studies een relatief korte tijdspanne van behandeling omvatten. Over effectiviteit en bijwerkingen op langere termijn zijn weinig gegevens. De effectiviteit van fluoxetine bleef gedurende de studieperiode van 18 maanden bestaan; patiënten die eerder op verzoek van de onderzoekers stopten vielen veelal terug in hun oude klachtenpatroon (18). Met de vrouw moet gesproken worden over mogelijke bijwerkingen van SSRI's als libido- en orgasmestoornissen en verminderde eetlust. In combinatie met andere medicijnen kunnen levensbedreigende beelden zoals het serotinerg syndroom ontstaan (19). Het feit dat psychotrope medicatie effectief kan zijn zegt weinig over de etiologie van PMS (20). Er wordt niet mee verklaard waarom symptomen zich alleen in de luteale fase voordoen. In tegenstelling tot voorheen zijn nu echter voor het eerst middelen beschikbaar waarvan de effectiviteit in gerandomiseerd onderzoek is aangetoond. Hoewel nog veel over PMS onbekend is, betekent dit een belangrijke stap vooruit. Het premenstrueel syndroom Pagina 3
4 4 VUISTREGELS 1 Diagnose verifiëren met behulp van klachtenkaartje. 2 Inzicht bieden aan patiënte. 3 Leefregels: dieetadviezen en lichamelijke activiteit. 4 Geneesmiddelen (als leefregels niet helpen): 1 orale anticonceptiva, of anovulatie bewerkstelligen met een progestativum, 2 SSRI's (eventueel alleen tijdens de luteale fase), 3 GnRH met add-back therapie. LITERATUUR 1 Schagen van Leeuwen JH. The premenstrual syndrome: some diagnostic and neuro-endocrine aspects. Proefschrift. Universiteit Utrecht, American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders; 4th ed. Washington: American Psychiatric Press, 1994; p Schmidt PJ, et al. Lack of effect of induced menses on symptoms in women with premenstrual syndrome. N Engl J Med 1991; 324: Rubinow R, et al. The treatment of premenstrual syndrome forward into the past. N Engl J Med 1995; 332: Schmidt PJ, et al. Differential behavioral effects of gonadal steroids in women with and in those without premenstrual syndrome. N Engl J Med 1998; 338: Berga SL. Understanding premenstrual syndrome. The Lancet 1998; 351: Faratian A, et al. Premenstrual syndrome: weight, abdominal swelling, and perceived body swelling. Am J Obstet Gynecol 1984; 150: Endicott J, et al. Clinical significance of premenstrual dysphoric changes. J Clin Psych 1988; 49: Prior JC, et al. Conditioning exercise and premenstrual symptoms. J Reprod Med 1987; 32: Wurtman JJ, et al. Effect of nutrient intake on premenstrual syndrome. Am J Obstet Gynecol 1989; 161: Freeman EW. Premenstrual syndrome: current perspectives on treatment and etiology. Current Opinion in Obstetrics and Gynaecology 1997; 9: Walker A, et al. Relationship between premenstrual symptoms and oral contraceptive use: a controlled study. Psychosomatic Medicine 1990; 52: West CP. Inhibition of ovulation with oral progestins effectiveness in premenstrual syndrome. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol 1990; 34: Watson NR, et al. Treatment of severe premenstrual syndrome with oestrogen patches and cyclical norethisteron. Lancet 1989; 292: Muse KN, et al. The premenstrual syndrome: effects of `medical ovariectomy'. N Engl J Med 1984; 311: Steiner M, et al. Fluoxetine in the treatment of premenstrual dysphoria. N Engl J Med 1995; 332: Korzewkwa MI, et al. Premenstrual syndromes. Clinical Obstetrics & Gynecology 1997; 40: Yonkers KA, et al. Symptomatic improvement of premenstrual dysphoric disorder with sertraline treatment: a randomized controlled trial. JAMA 1997; 278: Johnson SR. Premenstrual syndrome therapy. Clinical Obstetrics & Gynecology 1998; 41: Gram LF. Fluoxetine. N Engl J Med 1994; 331: Van Leusden HAIM. Premenstrual syndrome no progesterone; premenstrual dysphoric disorder no serotonin deficiency. Lancet 1995; 346: Het premenstrueel syndroom Pagina 4
5 1998 Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie. Deze richtlijn, ontwikkeld door de Commissie Kwaliteit NVOG onder eindverantwoordelijkheid van het Bestuur van de Nederlandse Vereniging voor, is vastgesteld in de 560e ledenvergadering d.d. 24 september 1998 te Utrecht. Deze richtlijn werd opgesteld door dr.j.h.schagen van Leeuwen. NVOG-richtlijnen beschrijven een minimum van zorg te verlenen door een gynaecoloog in gemiddelde omstandigheden. Zij hebben een adviserend karakter. Een gynaecoloog kan geargumenteerd afwijken van een richtlijn wanneer concrete omstandigheden dat noodzakelijk maken. Dat kan onder meer het geval zijn wanneer een gynaecoloog tegemoet moet komen aan de objectieve noden en/of subjectieve behoeften van een individuele patiënt. Beleid op instellingsniveau kan er incidenteel toe leiden dat (volledige) lokale toepassing van een richtlijn niet mogelijk is. De geldigheid van deze richtlijn eindigt uiterlijk vijf jaar na dagtekening of zoveel eerder de van toepassing zijnde wetgeving verandert. Dagtekening 1 december 1998 NEDERLANDSE VERENIGING VOOR OBSTETRIE EN GYNAECOLOGIE Lomanlaan 103 Postbus 20061, 3502 LB Utrecht Het premenstrueel syndroom Pagina 5
Gynaecologie Premenstrueel syndroom (PMS)
Gynaecologie Premenstrueel syndroom (PMS) Inleiding Deze folder geeft informatie over het premenstrueel syndroom (PMS). Besproken wordt o.a. welke klachten er kunnen zijn, wat de oorzaak hiervan is, en
Nadere informatiePremenstrueel syndroom
Gynaecologie Premenstrueel syndroom (PMS) Inhoudsopgave Inleiding...4 Wat is PMS?...4 Bij wie en hoe vaak komt PMS voor?...5 Wat zijn de oorzaken?...5 Welk onderzoek is mogelijk?...6 Is het wel PMS?...7
Nadere informatieGynaecologie Het premenstrueel syndroom (PMS)
Gynaecologie Het premenstrueel syndroom (PMS) Inhoud 1. Inleiding 2. Wat is PMS 3. Bij wie en hoe vaak komt PMS voor 4. Wat zijn de oorzaken 5. Welk onderzoek is mogelijk 6. Is het wel PMS 7. Gevolgen
Nadere informatieNederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie PATIËNTENVOORLICHTING
NVOG Nederlandse Vereniging voor PATIËNTENVOORLICHTING Premenstrueel syndroom (PMS) No 16 1999 NVOG Het copyright en de verantwoordelijkheid voor deze brochure berusten bij de Nederlandse Vereniging voor
Nadere informatiePremenstrueel syndroom (PMS)
Premenstrueel syndroom (PMS) Deze folder geeft informatie over het premenstrueel syndroom (PMS). Besproken wordt o.a. welke klachten er kunnen zijn, wat de oorzaak hiervan is, en welk onderzoek mogelijk
Nadere informatiePremenstrueel syndroom (PMS)
Premenstrueel syndroom (PMS) INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding 2. Wat is PMS? 3. Bij wie en hoe vaak komt PMS voor? 4. Wat zijn de oorzaken? 5. Welk onderzoek is mogelijk? 6. Is het wel PMS? 7. Gevolgen voor
Nadere informatiePremenstrueel syndroom (PMS)
Premenstrueel syndroom (PMS) Deze folder geeft informatie over het premenstrueel syndroom (PMS). Besproken wordt o.a. welke klachten er kunnen zijn, wat de oorzaak hiervan is, en welk onderzoek mogelijk
Nadere informatiepremenstrueel syndroom (PMS)
premenstrueel syndroom (PMS) 2 Inhoud Inleiding 4 1 Wat is PMS 4 2 Bij wie en hoe vaak komt PMS voor 4 3 Wat zijn de oorzaken 4 4 Welk onderzoek is mogelijk 5 5 Is het wel PMS 6 6 Gevolgen voor het dagelijks
Nadere informatiePre-menstrueel syndroom
Pre-menstrueel syndroom (PMS) Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Wat is PMS? 1 Bij wie en hoe vaak komt PMS voor? 1 Wat zijn de oorzaken? 2 Welk onderzoek is mogelijk? 2 Is het wel
Nadere informatiepremenstrueel syndroom (PMS)
premenstrueel syndroom (PMS) Inhoud 1 Wat is PMS?... 3 2 Bij wie en hoe vaak komt PMS voor?... 3 3 Wat zijn de oorzaken?... 3 4 Welk onderzoek is mogelijk?... 4 5 Is het wel PMS?... 4 6 Gevolgen voor het
Nadere informatiePatiënteninformatie. Premenstrueel syndroom (PMS)
Premenstrueel syndroom (PMS) Patiënteninformatie Premenstrueel syndroom (PMS) Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 Wat is PMS 3 Bij wie en hoe vaak komt PMS voor 4 Wat zijn de oorzaken 5 Welk onderzoek is mogelijk
Nadere informatiePremenstrueel syndroom (PMS)
Afdeling: Onderwerp: Gynaecologie Inleiding Deze folder geeft informatie over het premenstrueel syndroom (PMS). Besproken wordt o.a. welke klachten er kunnen zijn, wat de oorzaak hiervan is, en welk onderzoek
Nadere informatiePremenstrueel syndroom (PMS)
Premenstrueel syndroom (PMS) Deze folder geeft informatie over het premenstrueel syndroom (PMS). Besproken wordt o.a. welke klachten er kunnen zijn, wat de oorzaak hiervan is, en welk onderzoek mogelijk
Nadere informatiePremenstrueel syndroom (PMS)
Gynaecologie Premenstrueel syndroom (PMS) www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Wat is PMS?... 3 Bij wie en hoe vaak komt PMS voor?... 3 Wat zijn de oorzaken?... 4 Welk onderzoek is mogelijk?... 4 Is het wel
Nadere informatieGYNAECOLOGIE. Premenstrueel syndroom (PMS)
GYNAECOLOGIE Premenstrueel syndroom (PMS) Inhoudsopgave Wat is PMS? 3 Wat zijn de klachten? 3 Bij wie komt het voor? 3 Oorzaken 3 Hormonen? 3 Eerdere ervaringen 4 Psychische problemen 4 Diagnose stellen
Nadere informatiePremenstrueel syndroom (PMS)
Patiënteninformatie Premenstrueel syndroom (PMS) Informatie over oorzaken, klachten en behandeling van PMS 1234567890-terTER_ Inhoudsopgave Pagina Wat is PMS? 4 Bij wie en hoe vaak komt PMS voor? 5 Wat
Nadere informatiePremenstrueel Syndroom (PMS)
Premenstrueel Syndroom (PMS) Vrouwen met Premenstrueeel syndroom (PMS) hebben lichamelijke en/of psychische klachten die enkele dagen tot twee weken voor de menstruatie beginnen. Zij hebben hier veel last
Nadere informatiePremenstrueel syndroom (PMS) Poli Gynaecologie
00 Premenstrueel syndroom (PMS) Poli Gynaecologie Inleiding Vrouwen met Premenstrueel syndroom (PMS) hebben lichamelijke en/of psychische klachten die enkele dagen tot 2 weken voor de menstruatie beginnen.
Nadere informatieFolder premenstrueel syndroom Concept augustus 2014 Ellen Nijkamp, Clasien van der Houwen Gebaseerd op richtlijn premenstrueel syndroom 2012
Folder premenstrueel syndroom Concept augustus 2014 Ellen Nijkamp, Clasien van der Houwen Gebaseerd op richtlijn premenstrueel syndroom 2012 Premenstrueel syndroom Vrouwen met PMS hebben lichamelijk en/of
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Premenstrueel syndroom (pms)
PATIËNTEN INFORMATIE Premenstrueel syndroom (pms) 2 PATIËNTENINFORMATIE Inhoud Wat is PMS... 5 Bij wie en hoe vaak komt PMS voor... 5 Wat zijn de oorzaken... 6 Welk onderzoek is mogelijk... 6 Is het wel
Nadere informatieSPEEDPRESENTATIES NAOMI ORMSKERK. 17 juni Naasten van zorgmijdende probleemgebruikers. Naasten van zorgmijdende probleemgebruikers
Disclosure belangen sprekers van de speedpresentatie SPEEDPRESENTATIES (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium
Nadere informatieSSRI-gebruik tijdens zwangerschap, bevalling en kraambed
SSRI-gebruik tijdens zwangerschap, bevalling en kraambed Documentgebied Groep(en) Autorisatie Beoordelaar(s) Verloskunde Alle partijen aangesloten bij het VSV Nijmegen en omstreken F.Vandenbussche R. Verlaak,
Nadere informatieHet premenstrueel syndroom
Stand van zaken Het premenstrueel syndroom Femke van der Leij, Willibrord C.M. Weijmar Schultz, Harry van de Wiel en Jules H. Schagen van Leeuwen Bij het Premenstrueel syndroom (PMS) treden symptomen op
Nadere informatieDiagnostiek en behandeling van het dysforisch premenstrueel syndroom
Tijdschr. voor Geneeskunde, 64, nr. 6, 2008 doi: 10.2143/TVG.64.06.2000275 273 OVERZICHT Diagnostiek en behandeling van het dysforisch premenstrueel syndroom S. DE MUNCK 1, 2, G. HEYLENS 1, C. VAN HEERINGEN
Nadere informatieAddendum bij de multidisciplinaire richtlijn Dreigende Vroeggeboorte gepubliceerd in 2011. Opgesteld door de Otterlo Werkgroep, versie 2014
Addendum bij de multidisciplinaire richtlijn Dreigende Vroeggeboorte gepubliceerd in 2011 Opgesteld door de Otterlo Werkgroep, versie 2014 Uitgangsvraag: Leidt een rescue -behandeling met corticosteroïden
Nadere informatieVos&de Kruif2015. Hedwig Vos, huisarts Marjolijn de Kruif, psychiater
Vos&de Kruif2015 Hedwig Vos, huisarts Marjolijn de Kruif, psychiater Geen belangen Vos&de Kruif2015 Van menarche tot menopauze: hormonen en neurotransmitters Psychiatrische klachten rondom menstruatie,
Nadere informatieStop or Go? TerugvalprevenDe training bij het begeleid aiouwen van anddepressiva in de zwangerschap.
Stop or Go? TerugvalprevenDe training bij het begeleid aiouwen van anddepressiva in de zwangerschap. Promovendi: Drs. Nina Molenaar, arts, Erasmus MC Marlies Brouwer, MSc, psycholoog, UU Projectleaders:
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
Nadere informatieWilhelmina Ziekenhuis Assen. Vertrouwd en dichtbij. Informatie voor patiënten. Chirurgie. Mastopathie
Wilhelmina Ziekenhuis Assen Vertrouwd en dichtbij Informatie voor patiënten Chirurgie Mastopathie 1 Mastopathie De chirurg of verpleegkundig specialist mammacare heeft geconstateerd dat u mastopathie hebt.
Nadere informatieStudie type Populatie Patiënten kenmerken Interventie Controle Dataverzameling
Evidence tabel bij ADHD in kinderen en adolescenten (studies naar adolescenten met ADHD en ) Auteurs, Gray et al., 2011 Thurstone et al., 2010 Mate van bewijs A2 A2 Studie type Populatie Patiënten kenmerken
Nadere informatieAndere klachten die samenhangen met de menstruatiecyclus zijn:
Menstruatieklachten Er zijn van die dagen dat je niets kunt hebben, dat je snel geïrriteerd bent en moe. Soms heb je ook last van pijnlijke borsten, een opgeblazen gevoel of gewichtstoename. En de meeste
Nadere informatieSomatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten: De richtlijn
Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten: De richtlijn Ingrid Arnold LUMC Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde Huisarts te Leiderdorp Dokter, ik ben zo moe. Vermoeidheid Hoofdpijn Buikklachten
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 11. 1. Verschillende soorten hoofdpijn 13. 2. Epidemiologie 19
VGV OVER HOOFDPIJN-MIGRAINE_BSL_148 x 210 2-2 14-12-11 09:38 Pagina 5 Inhoud Voorwoord 11 1. Verschillende soorten hoofdpijn 13 Hoe kan de patiënt met chronische hoofdpijn het beste worden benaderd? 13
Nadere informatieMenstruatiepijn VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? WWW.APOTHEEK.NL
Menstruatiepijn WAT IS MENSTRUATIEPIJN WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN WANNEER KUNT U BETER NAAR UW HUISARTS GAAN VRIJ VERKRIJGBARE MEDICIJNEN VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? WWW.APOTHEEK.NL
Nadere informatieBijlagen J. Wiersma et al., Neem de regie over je depressie, DOI / , 2015 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
Bijlagen J. Wiersma et al., Neem de regie over je depressie, DOI 10.1007/978-90-368-1003-6, 2015 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media 50 neem de regie over je depressie Bijlage 1 Beloopstabel
Nadere informatieInleiding Hoe het allemaal begon Soorten psychofarmaca, werking, bijwerkingen en indicatiegebieden
Inhoud Inleiding 9 1 Hoe het allemaal begon 13 1.1 Inleiding 13 1.2 Gebruik van medicatie in de psychiatrie vóór 1950 13 1.3 De eerste antipsychotica 16 1.4 De tweede generatie antipsychotica 17 1.5 De
Nadere informatieScreening en behandeling van psychische problemen via internet. Viola Spek Universiteit van Tilburg
Screening en behandeling van psychische problemen via internet Viola Spek Universiteit van Tilburg Screening en behandeling van psychische problemen via internet Online screening Online behandeling - Effectiviteit
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Premenstrueel syndroom (pms)
PATIËNTEN INFORMATIE Premenstrueel syndroom (pms) 2 PATIËNTENINFORMATIE Inhoud 1. Wat is PMS... 5 2. Bij wie en hoe vaak komt PMS voor... 5 3. Welke klachten passen bij PMS... 6 4. Hoe ontstaat PMS?...
Nadere informatieRichtlijn. Premenstrueel Syndroom
Richtlijn Premenstrueel Syndroom INITIATIEF Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie MET ONDERSTEUNING VAN Orde van Medisch Specialisten FINANCIERING De richtlijnontwikkeling werd gefinancierd
Nadere informatieNVOG Voorlichtingsbrochure GEBRUIK VAN SSRI-MEDICATIE VOOR EN TIJDENS DE ZWANGERSCHAP EN IN HET KRAAMBED
NVOG Voorlichtingsbrochure GEBRUIK VAN SSRI-MEDICATIE VOOR EN TIJDENS DE ZWANGERSCHAP EN IN HET KRAAMBED 1 GEBRUIK VAN SSRI-MEDICATIE VOOR EN TIJDENS DE ZWANGERSCHAP EN IN HET KRAAMBED 1. Achtergrond 2.
Nadere informatieInhoudsopgave Inleiding... 3 Wat is mastopathie?... 3 Pijn... 3 Verschillende vormen... 4 Cyclische mastopathie... 4 Niet-cyclische mastopathie...
MASTOPATHIE Inhoudsopgave Inleiding... 3 Wat is mastopathie?... 3 Pijn... 3 Verschillende vormen... 4 Cyclische mastopathie... 4 Niet-cyclische mastopathie... 4 Angst voor kanker... 4 Mogelijke behandelingen...
Nadere informatieSTANDPUNTEN ANAKINRA (VOORLOPIGE BEHANDELRICHTLIJN) Oktober 2002
NVR map Anakinra 12-03-2003 09:36 Pagina 1 STANDPUNTEN ANAKINRA (VOORLOPIGE BEHANDELRICHTLIJN) Oktober 2002 NVR map Anakinra 12-03-2003 09:36 Pagina 2 De door de gepubliceerde richtlijnen en standpunten
Nadere informatieRode Kruis ziekenhuis. Patiënteninformatie. Wat is mastopathie? rkz.nl
Patiënteninformatie Wat is mastopathie? rkz.nl Mastopathie is de verzamelnaam van alle goedaardige aandoeningen van de borsten. Het woord mastopathie is samengesteld uit het Griekse woord mastos, wat borst
Nadere informatieGYNAECOLOOG MET UROGYNAECOLOGIE ALS AANDACHTSGEBIED. Versie 1.0
GYNAECOLOOG MET UROGYNAECOLOGIE ALS AANDACHTSGEBIED Versie 1.0 Datum Goedkeuring 23-03-2011 Methodiek Consensus based Discipline Verantwoording Monodisciplinair NVOG Inleiding Vanuit kwaliteitsoogpunt
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4
Samenvatting SAMENVATTING 189 Depressie is een veelvoorkomende psychische stoornis die een hoge ziektelast veroorzaakt voor zowel de samenleving als het individu. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)
Nadere informatieBijwerkingen van psychotrope geneesmiddelen. Nikkie Aarts
Bijwerkingen van psychotrope geneesmiddelen Nikkie Aarts Afdeling Epidemiologie & Inwendige Geneeskunde 3 de Lustrum Farmacovigilantie Platform Nederland Dinsdag 19 mei 2015 Promotietraject In de dagelijkse
Nadere informatieDiagnostiek- en behandelmogelijkheden van somatoforme stoornissen in de 2e en 3e lijns GGZ
Diagnostiek- en behandelmogelijkheden van somatoforme stoornissen in de 2e en 3e lijns GGZ Dr. Martina Bühring psychiater / medisch manager Altrecht Psychosomatiek Inhoud lezing Luisteren naar de patiënt,
Nadere informatieMastopathie. Afdeling Chirurgie
Mastopathie Afdeling Chirurgie Inleiding De chirurg of verpleegkundig specialist mammacare heeft geconstateerd dat u mastopathie heeft. In deze brochure kunt u lezen wat mastopathie is en waardoor het
Nadere informatieDossier. Wetenschappelijke informatie op een begrijpelijke manier uitgelegd. Alles over GLA
Dossier Wetenschappelijke informatie op een begrijpelijke manier uitgelegd. Alles over GLA E-book GLA Inleiding Menstruatie en hormonen Wat is PMS PMS verminderen Gamma-linoleenzuur (GLA) Borage en Teunisbloem
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Appendices NEDERLANDSE SAMENVATTING Inleiding Het polycysteus ovarium syndroom (PCOS), letterlijk het vele cysten in de eierstok - syndroom komt relatief vaak voor. Van alle vrouwen blijkt 5 tot 16% PCOS
Nadere informatieDe behandeling van lage rugpijn met ruggordels en medicatie
Samenvatting 163 De behandeling van lage rugpijn met ruggordels en medicatie Lage rugpijn is een veelvuldig voorkomend probleem in geïndustrialiseerde landen. De kans dat iemand gedurende zijn leven een
Nadere informatieHet Premenstrueel Syndroom
Het Premenstrueel Syndroom De biologische factoren die een rol spelen bij het ontstaan van PMS. Nikie Korver 0230693 Begeleider A. Kolk Programma groep Klinische Psychologie Universiteit van Amsterdam
Nadere informatieMastopathie. Chirurgie
Mastopathie Chirurgie Inhoudsopgave Inleiding...4 Wat is mastopathie?...5 Pijn...5 Vormen van mastopathie...6 Cyclische mastopathie...6 Niet-cyclische mastopathie...6 Angst voor kanker...7 Mogelijke behandelingen...8
Nadere informatieCognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial
Cognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial dr. T. Verbeek arts-epidemioloog Afd. Huisartsgeneeskunde en Epidemiologie 22 januari
Nadere informatieSomatoforme stoornissen - diagnostiek en behandelprincipes -
sen - diagnostiek en behandelprincipes - 1988 1994 Interne Geneeskunde Polikliniek Bert van Hemert psychiater epidemioloog 1998 2006 Huisartspraktijk 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie
Nadere informatieChronobiologie en de bipolaire stoornis
Chronobiologie en de bipolaire stoornis Rixt Riemersma-van der Lek, psychiater Polikliniek voor bipolaire stoornissen Universitair Medisch Centrum Groningen Email: r.f.riemersma@umcg.nl GGNet Symposium
Nadere informatieBenzodiazepine Bij zwangerschap en in het kraambed. Poli Gynaecologie
00 Benzodiazepine Bij zwangerschap en in het kraambed. Poli Gynaecologie Uw arts heeft u als medicijn benzodiazepine voorgeschreven. Deze medicijnen kunnen tijdens een zwangerschap gebruikt worden. Deze
Nadere informatieSlaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling
Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling - Dr. Marike Lancel - Divisie Forensische Psychiatrie Slaapcentrum voor Psychiatrie Assen Het interactieve brein in slaap 12-10-2012 Slaapstoornissen
Nadere informatieGIDS VOOR VOLWASSE N E N M E T A D H D HET T RA JECT VAN UW B E H A N D E L I N G
GIDS VOOR VOLWASSE N E N M E T A D H D HET T RA JECT VAN UW B E H A N D E L I N G VOORAF Uw arts heeft u een medicamenteuze behandeling voorgeschreven als hulp bij het onder controle brengen van de symptomen
Nadere informatieCVS : forensisch psychiatrische overwegingen
CVS : forensisch psychiatrische overwegingen ZOL Genk 17 Februari 2011 Prof Dr Dillen Chris Forensisch Psychiater Vrije Universiteit Brussel, Faculteit Recht - Criminologie Porseleinwinkel Etiologie Chronisch
Nadere informatieMastopathie. Afdeling Chirurgie. Locatie Purmerend/Volendam
Mastopathie Afdeling Chirurgie Locatie Purmerend/Volendam Inleiding De chirurg of verpleegkundig specialist mammacare heeft geconstateerd dat u mastopathie heeft. In deze folder kunt u lezen wat mastopathie
Nadere informatieOnverklaard maakt onbemind. 8 februari 2011 Utrecht
Psychiatrisch Consultatieve Dienst SLAZ/VUmc Onverklaard maakt onbemind Prof.dr.Adriaan Honig 8 februari 2011 Utrecht Onverklaard maakt onbemind AGENDA Wat verstaan we onder somatisch onvoldoende verklaarde
Nadere informatieMastopathie, een goedaardige aandoening van de borsten
Chirurgie Mastopathie, een goedaardige aandoening van de borsten www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Wat is mastopathie?... 3 Pijn... 3 Vormen van mastopathie... 4 Cyclische mastopathie... 4 Niet-cyclische
Nadere informatie6 Forensische aspecten Aandachtspunten 134 Noten 134
Inhoud Voorwoord Hoofdstuk 1 Psychiatrische stoornis en diagnostiek 13 1 Inleiding 13 2 Psychiatrische ziekte 13 3 De psychische functies 16 4 Doelen en onderdelen psychiatrische diagnostiek 17 5 Diagnose
Nadere informatieMammapolikliniek. Mastopathie
Mammapolikliniek Mastopathie 1 2 U heeft van uw behandelaar gehoord dat u mastopathie heeft. In deze folder kunt u lezen wat dit is, hoe mastopathie ontstaat, welke behandelingen er zijn en hoe je uw borsten
Nadere informatieMastopathie, een goedaardige aandoening van de borsten
Chirurgie Mastopathie, een goedaardige aandoening van de borsten www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Wat is mastopathie?... 3 Pijn... 3 Vormen van mastopathie... 4 Cyclische mastopathie... 4 Niet-cyclische
Nadere informatieGebruik van SSRI-medicatie voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed
Gebruik van SSRI-medicatie voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed Auteur: dr. J.J. Duvekot namens de werkgroep SSRI-medicatie voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed. 2012 NVOG Het
Nadere informatieLangdurige slapeloosheid. Diagnose en behandeling van insomnie
Langdurige slapeloosheid Diagnose en behandeling van insomnie We spreken van langdurige slapeloosheid ofwel chronische insomnie als het niet in slaap vallen, het niet kunnen doorslapen en/of veel te vroeg
Nadere informatieRob Heerdink Universitair Hoofddocent Klinische Farmacoepidemiologie Universiteit Utrecht
Hoe vertaal ik resultaten uit de medische literatuur en richtlijnen naar de dagelijkse praktijk? Interpretatie van resultaten van geneesmiddelenonderzoek Rob Heerdink Universitair Hoofddocent Klinische
Nadere informatieAfdeling Psychiatrie PATIENTENINFORMATIE. De muziekpoli LUMC 1
De muziekpoli LUMC Afdeling Psychiatrie PATIENTENINFORMATIE De muziekpoli LUMC 1 Bij podiumkunstenaars ligt de lat vaak hoog en is de druk om te presteren groot. Het blijkt dat psychische klachten bij
Nadere informatieElektroconvulsie therapie. Een behandeling bij ernstige psychiatrische aandoeningen. Informatie voor verwijzers
Elektroconvulsie therapie Een behandeling bij ernstige psychiatrische aandoeningen Informatie voor verwijzers Effectieve behandelmethode Elektroconvulsie therapie (ECT) passen we toe bij mensen met specifieke
Nadere informatieDe overgang van stepped care naar personalized care bij de combinatie van lichamelijke en psychische klachten
De overgang van stepped care naar personalized care bij de combinatie van lichamelijke en psychische klachten Dr. Jonna van Eck van der Sluijs Psychiater en senior onderzoeker Symposium Personalized medicine:
Nadere informatieDiagnose en classificatie in de psychiatrie
Diagnose en classificatie in de psychiatrie Klinische Validiteit Research Betrouwbaarheid Prof dr Bert van Hemert psychiater en epidemioloog Afdelingshoofd psychiatrie DBC Kosten-baten 2 Diagnosen in de
Nadere informatieRefaja Ziekenhuis Stadskanaal. Masthopatie
Masthopatie MASTOPATHIE INLEIDING U heeft van uw behandelaar gehoord dat u mastopathie heeft. In deze folder kunt u lezen wat dit is, hoe mastopathie ontstaat, welke behandelingen er zijn en geven we u
Nadere informatieGebruik van SSRI-medicatie voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed
Gebruik van SSRI-medicatie voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed Bron: Nederlandse vereniging van Obstetrie en Gynaecologie Inhoud 1. Achtergrond 2. Als u zwanger wilt worden 3. Als u zwanger
Nadere informatieGebruik van antidepressiva (SSRI) voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed
Gebruik van antidepressiva (SSRI) voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed Inleiding Uw behandelend arts of psychiater heeft u SSRI medicatie voorgeschreven. SSRI staat voor selectieve serotonine
Nadere informatieIBOM-2. Het effect van Medicatiereview en begeleiding van patiënten na verblijf in het ziekenhuis
IBOM-2 Het effect van Medicatiereview en begeleiding van patiënten na verblijf in het ziekenhuis Abeer Ahmad Ruth Mast Giel Nijpels Jacqueline Dekker Piet Kostense Jacqueline Hugtenburg Afdelingen Klinische
Nadere informatieSSRI-medicatie en zwangerschap BEHANDELING
SSRI-medicatie en zwangerschap BEHANDELING SSRI-medicatie en zwangerschap Je huisarts of psychiater heeft je een SSRI voorgeschreven. SSRI staat voor selectieve serotonine heropnameremmer. Het zijn medicijnen
Nadere informatieAngst & Verslaving. Angst en verslaving 10 oktober 2014 Bouwe Pieterse, psychiater
Angst & Verslaving Angst en verslaving 10 oktober 2014 Bouwe Pieterse, psychiater Inhoudsopgave Achtergrond Etiologie Epidemiologie Diagnostiek Behandeling Kushner ea Multidisciplinaire Richtlijn alcohol
Nadere informatieMastopathie, een goedaardige aandoening. Mammapoli Route 10
00 Mastopathie, een goedaardige aandoening Mammapoli Route 10 1 Bij u is mastopathie vastgesteld. In deze folder vindt u algemene aanvullende informatie over mastopathie. Voor u persoonlijk kan de situatie
Nadere informatieFarmacologische behandeling van premenstruele dysfore stoornis: een integratieve aanpak
Tijdschr. voor Geneeskunde, 73, nr. 1, 2017 21 doi: 10.2143/TVG.73.01.2002251 Overzicht Farmacologische behandeling van premenstruele dysfore stoornis: een integratieve aanpak L. De Deyn 1, 3, K. Roelens
Nadere informatieGebruik van SSRI-medicatie tijdens zwangerschap en borstvoeding. Maatschap Gynaecologie & Kindergeneeskunde IJsselland Ziekenhuis
Gebruik van SSRI-medicatie tijdens zwangerschap en borstvoeding Maatschap Gynaecologie & Kindergeneeskunde IJsselland Ziekenhuis Inleiding Uw huisarts of psychiater heeft u een SSRI voorgeschreven. (Selectieve
Nadere informatieStop or Go? TerugvalprevenBe training bij het begeleid ahouwen van anbdepressiva in de zwangerschap.
Stop or Go? TerugvalprevenBe training bij het begeleid ahouwen van anbdepressiva in de zwangerschap. Promovendi: Drs. Nina Molenaar, arts, Erasmus MC Marlies Brouwer, MSc, psycholoog, UU Projectleiders:
Nadere informatieMastopathie. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!
Mastopathie Uw arts heeft bij u de diagnose mastopathie gesteld. In het Grieks betekent mastos borst en pathos aandoening. Mastopathie is een verzamelnaam voor allerlei goedaardige klachten aan uw borsten.
Nadere informatieDe POP polikliniek Voor zwangeren
De POP polikliniek Voor zwangeren Afdeling gynaecologie, psychiatrie & kindergeneeskunde Locatie Veldhoven U bent verwezen naar de POP polikliniek. In deze folder leggen we u uit wat deze polikliniek inhoudt.
Nadere informatieDe Multidisciplinaire Richtlijn SSRI s tijdens zwangerschap, kraambed en lactatie. Tom Schneider, gynaecoloog Mede namens de Richtlijncommissie
De Multidisciplinaire Richtlijn SSRI s tijdens zwangerschap, kraambed en lactatie Tom Schneider, gynaecoloog Mede namens de Richtlijncommissie Waarom een richtlijn Prevalentie depressie 20%, angststoornissen
Nadere informatieDoor dwang gegijzeld. (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen. Roos C. van der Mast
Door dwang gegijzeld (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen Roos C. van der Mast OCS bij ouderen De obsessieve-compulsieve stoornis is een persisterende en stabiele diagnose die zelden
Nadere informatieHoofdstuk 1: Inleiding 1.1 Achtergrond
Hoofdstuk 1: Inleiding 1.1 Achtergrond Het wordt algemeen erkend dat de werkzaamheid van geneesmiddelen bij kinderen kan afwijken van die bij volwassenen. Om te komen tot passende farmacotherapeutische
Nadere informatiePatiënteninformatie. Polycysteus ovarium syndroom (PCOS)
Polycysteus ovarium syndroom (PCOS) Patiënteninformatie Polycysteus ovarium syndroom (PCOS) Inhoudsopgave 1 Wat is PCOS 2 Definitie 3 Bij wie komt PCOS voor? 4 Onderzoek 5 Wanneer behandelen? 6 Afvallen
Nadere informatieDe maandelijkse kans. Dr. R. Schats VUmc. Zwanger in de tijd. Diverse aspecten van infertiliteit. De maandelijkse kans en leeftijd
, -behandeling en complicaties Dr. R. Schats VUmc Wat is (on)vruchtbaarheid? Wat is normaal? Subfertiliteit (zie later) Welk percentage van de paren De mens is een relatief onvruchtbaar zoogdier Wel elke
Nadere informatieDe medicamenteuze behandeling van ADHD en verslaving bij adolescenten.
De medicamenteuze behandeling van ADHD en verslaving bij adolescenten. Joanneke van der Nagel, psychiater, Tactus Verslavingszorg, Enschede Pieter-Jan Carpentier, psychiater, Reinier van Arkel groep, s-hertogenbosch
Nadere informatieDepressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie,
Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, 21-6-2017 Jan Spijker, psychiater, hoogleraar Chronische Depressie, Radboud Universiteit Nijmegen hoofd programma depressie Pro Persona, Nijmegen Indeling
Nadere informatieMarlies Peters. Workshop Vermoeidheid
Marlies Peters Workshop Vermoeidheid De ene vermoeidheid is de andere niet Deze vermoeidheid is er plotseling, niet gerelateerd aan geleverde inspanning De vermoeidheid wordt als (zeer) extreem ervaren
Nadere informatiePsychiatrische aandoeningen behoren wereldwijd tot de meest invaliderende en ernstige ziektebeelden, en de hiermee gepaard gaande ziektelast zal naar
Samenvatting Psychiatrische aandoeningen behoren wereldwijd tot de meest invaliderende en ernstige ziektebeelden, en de hiermee gepaard gaande ziektelast zal naar verwachting zelfs verder toenemen in de
Nadere informatiehuisartsennascholing 10 sept 2013
huisartsennascholing 10 sept 2013 -polyneuropathie -restless legs syndrome Joost van Oostrom Afdeling Neurologie Rijnstate Programma (2x) WAAROM moeten we hier iets over weten WAT moeten we hierover weten
Nadere informatie25 jaar whiplash in Nederland
25 jaar whiplash in Nederland Vanuit een fysiotherapeutisch perspectief Maarten Schmitt M.Sc 1 2 Fysiotherapeut & manueeltherapeut Hoofd van de Divisie Onderwijs Stichting Opleidingen Musculoskeletale
Nadere informatieHormonale therapie bij borstkanker
Hormonale therapie bij borstkanker Academisch Borstkankercentrum Erasmus MC-Havenziekenhuis Uw arts heeft met u besproken de borstkanker te behandelen met een hormonale therapie. Bij de normale ontwikkeling
Nadere informatieGebruik van SSRI-medicatie Voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed. Poli Gynaecologie
00 Gebruik van SSRI-medicatie Voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed Poli Gynaecologie 1 Uw huisarts of psychiater heeft u een SSRI voorgeschreven. SSRI staat voor selectieve serotonine heropname-remmer.
Nadere informatieVersie 2003 Academisch Ziekenhuis Groningen Afdeling Psychiatrie Rikus Knegtering & Stynke Castelein
Antipsychotics and Sexual Functioning Questionnaire A.S.F.Q. Versie 2003 Academisch Ziekenhuis Groningen Afdeling Psychiatrie Rikus Knegtering & Stynke Castelein Inleiding In het kader van wetenschappelijk
Nadere informatieDepressie op latere leeftijd, kenmerken van de hersenen en ECT respons.
NEDERLANDSTALIGE SAMENVATTING Nederlandstalige samenvatting Depressie op latere leeftijd, kenmerken van de hersenen en ECT respons. Inleiding Wereldwijd neemt het aantal mensen met een leeftijd ouder dan
Nadere informatie