DEBAT EXPOVET ANTIBIOTICAREDUCTIE IN DE PRAKTIJK. 24 oktober 2015

Transcriptie

1 DEBAT EXPOVET ANTIBIOTICAREDUCTIE IN DE PRAKTIJK 24 oktober 2015 De 25 ste editie van Expovet liet ook AMCRA, het Kenniscentrum voor Antibioticagebruik en - resistentie bij dieren in België niet aan zich voorbijgaan. Voor AMCRA is deze jaarlijkse beurs voor dierenartsen een uitgelezen moment om dichter bij één van haar leden-sectoren te komen. Net als veehouders, mengvoederfabrikanten, farmaceutische firma s en de wetenschappelijke wereld, allen partners van AMCRA, zijn ook de dierenartsen aan boord om de koers te varen die het gezamenlijk opgestelde Visie 2020 plan uitgestippeld heeft. Dit Visie 2020 plan omvat de krijtlijnen voor het antibioticabeleid voor dieren in België tot Het plan heeft, één jaar na verspreiding, al heel wat kleur gegeven aan tal van gesprekken tussen dierenartsen-practici, veehouders en andere betrokkenen in het veld. Om te voldoen aan de eerste doelstelling van het Visie 2020 plan, moet het antibioticagebruik met 50% gedaald zijn tegen 2020 tegenover het referentiejaar Voor de meest kritische antibiotica, met name de 3 de en 4 de generatie cefalosporines en de fluoroquinolones werd een daling vooropgesteld van 75% tegen 2020 (2 de doelstelling). Wat betreft de met antibiotica gemedicineerde voeders dient een daling bewerkstelligd te worden van 50% en dit reeds tegen 2017 (3 de doelstelling). Sinds 2011, het referentiejaar voor de reductiedoelstellingen, werd tussen 2011 en 2013 een daling gerealiseerd van 12.7% in het totale antibioticagebruik bij dieren (gebaseerd op de verkoopgegevens, uitgedrukt in mg/kg biomassa) (BelVetSAC, 2014). De meest recente BelVetSAC data toonden echter een minimale stijging van 1.1% in Hoe denkt de dierenarts in tussentijd over de vooropgestelde reductiedoelstellingen en hoe worden deze volgens hem het best bereikt? Op 24 oktober werd op Expovet een interactieve discussie gevoerd met 6 dierenartsen, allen practicus én vertegenwoordiger voor één van de diersectoren in België, om hun mening te kennen over het antibioticabeleid in België voor de nabije toekomst. Bob Proesmans nam het woord voor de kleine huisdierensector, Filip De Keersmaecker voor de paardensector, Maarten De Gussem voor de pluimveesector, Stefan Van Goethem voor de varkenssector, Danny Coomans voor de rundveesector en Guido Boone voor de vleeskalversector. Tot slot had ook Evelyne De Graef, coördinator van AMCRA, een stoeltje naast de panelleden. Dankzij een votingsysteem werd ook aan het publiek een stem gegeven. Zij werden daardoor toeschouwer én actieve deelnemer aan het debat. Dit alles werd in goede banen geleid dankzij de modererende hand van Jacques Van Outryve, landbouwjournalist voor Boer en Tuinder. Een aantal van de besproken stellingen worden hieronder toegelicht. 1

2 Is het nodig om het antibioticagebruik in de veterinaire sector te reduceren? De noodzaak tot reductie van antibiotica in de veterinaire sector kon rekenen op een duidelijke algemene instemming, zowel vanuit het publiek als vanuit het panel: 84% stemde ja. Uit onderzoek is gebleken dat de grootste hoeveelheden antibiotica gebruikt worden bij productiedieren. Het AMCRA advies datacollectie geeft dan ook aan dat de reductie van het gebruik in eerste instantie toegespitst moet zijn op de pilootsectoren pluimvee, varkens en vleeskalveren. Bovendien volgen de productiecycli bij deze dieren mekaar snel op, en is het aantal betrokken bedrijven en dierenartsen in vergelijking met andere actoren, relatief klein te noemen: er kan dus ook snel bijgestuurd worden. Een snelle opstart van de gegevensregistratie met betrekking tot het antibioticagebruik in deze sectoren is noodzakelijk. Belpork nam reeds het voortouw voor de varkenssector, met het datacollectiesysteem AB register, dat sedert 2014 operationeel is. Analyse ven de gegevens door de wetenschappelijke eenheid van AMCRA leidde reeds tot twee rapporteringen naar individuele varkenshouders over het antibioticagebruik op hun bedrijf, en een derde rapport wordt verwacht in december van dit jaar. Daarnaast wordt een centraal overheidssysteem ontwikkeld dat in 2016 operationeel wordt en zal toelaten ook de gegevens te verzamelen van de bedrijven die niet aangesloten zijn bij een kwaliteitslabel. Bob Proesmans merkt op dat de marge voor daling in het gebruik van antibiotica slechts klein is voor niet-productiediersectoren en zich nauwelijks zal vertalen in een reductie van het totale gebruik. Dit sluit niet uit dat er voor de kleine huisdierensector niet goed moet nagedacht worden over de indicaties waarvoor antibiotica al dan niet nuttig zijn ter behandeling van een ziekte, aldus Dr. Proesmans. Hiervoor kan verwezen worden naar de AMCRA formularia waarin duidelijk een luik voor alternatieven voor antibioticatherapie werd voorzien, onder de vorm van vaccinatie, symptomatische ondersteuning, het beperken of uitsluiten van risicofactoren, een lokale behandeling, enz. Voor de kleine huisdierensector zal er naast het inzetten van preventiestrategieën, voornamelijk gewerkt moeten worden rond de keuze van het meest geschikte antibioticum, in termen van verantwoord gebruik, indien tot een behandeling wordt overgegaan. Dit betekent dat de breedspectrum, rode middelen, zo veel mogelijk gemeden moeten worden. In de formularia werden de rode middelen dan ook in derde keuze geplaatst, als laatste redmiddel. Daarnaast werd het gebruik ervan gekoppeld aan voorwaarden, met name aanvullende (laboratorium)diagnostiek en een gevoeligheidsbepaling van de vermoedelijke ziekteverwekker. Het is in de kleine huisdierenpraktijk echter soms bijzonder moeilijk of onmogelijk om volledig aan deze voorwaarden te voldoen, aldus Dr. Proesmans. In die gevallen waarbij staalname onmogelijk is of bij een levensbedreigende infectie die dringende therapie vereist, zou de behandelende dierenarts op eigen verantwoordelijkheid de overweging moeten kunnen maken wat de beste strategie is in het kader van zowel de volksgezondheid als het welzijn van de patiënt. Is de AMCRA reductiedoelstelling van 75% minder gebruik van de meest kritisch belangrijke antibiotica tegen 2020 haalbaar? Het koppelen van voorwaarden aan het gebruik van de meest kritische, rode antibiotica, kan bijdragen tot een reductie van 75% van hun gebruik tegen 2020 voor alle dieren. De haalbaarheid van deze doelstelling werd echter sterk in vraag gesteld door panelleden én publiek: 69% stemde nee. 2

3 Maarten De Gussem: In de pluimveesector is een reductie van 75% al eerder haalbaar. Binnen de rode producten wordt enkel enrofloxacine gebruikt en hiervoor zijn voldoende alternatieven voorhanden. Voor de paardensector wordt de hoge individuele waarde, bijvoorbeeld van sportpaarden, in verband gebracht met de mogelijke nefaste gevolgen van een eventueel verbod op rode antibiotica. Een totaal verbod op de rode producten werd door geen enkele dierenarts in het panel als opportuun beschouwd in een verantwoord antibioticabeleid. Ook AMCRA is hier geen vragende partij voor. Niettemin moeten deze middelen met grote terughoudendheid ingezet worden en dit kan bevorderd worden door het wettelijk verankeren van de gebruiksvoorwaarden voor de rode producten, met name aanvullende laboratoriumdiagnostiek en het uitvoeren van een gevoeligheidstest. Bij uitzondering, wanneer het technisch onmogelijk is de pathogene kiem te isoleren of een gevoeligheidstest aan te leggen, kan de dierenarts zich beroepen op actuele wetenschappelijke overzichten van de gevoeligheid van de betreffende ziekteverwekker. Nieuwe wetgeving hierover is in ontwikkeling en zal vermoedelijk in de loop van 2016 in voege treden. Specifiek voor de paardensector zou er moeten naar gestreefd worden om meerdere, verschillende antibiotica beschikbaar te maken voor de paardensector in België om zo het gebruik van de rode antibiotica te kunnen beperken. De verwachte wetgeving rond de rode producten kon alvast op bijval rekenen vanuit de paardensector. Het wettelijk vastleggen van het formularium in zijn geheel en dus de dierenarts verplichten de antibioticakeuze-indeling per indicatie binnen diersoorten te volgen, is momenteel een brug te ver voor de dierenarts. Alhoewel het formularium een goede leidraad is en veelvuldig gebruikt wordt, is een wettelijke bepaling hierrond in strijd met de therapievrijheid van een behandelende dierenarts en brengt het de flexibiliteit in het gedrang, aldus de panelleden. Studenten diergeneeskunde worden nu wel reeds geïnstrueerd bij gebruik van het formularium tijdens de opleiding. Dit moet de toegankelijkheid en het gemak waarmee het formularium geconsulteerd wordt, bevorderen, en de manier waarop het geïnterpreteerd en gebruikt moet worden, verduidelijken. Hoe denkt de dierenarts over de AMCRA reductiedoelstelling van 50% van het totale antibioticagebruik tegen , en van 50% van het gebruik van de met antibiotica gemedicineerde voeders tegen ? Realistisch of niet? 1. 41% stemde ja 2. 80% stemde ja Afgaand op de grootste gebruikers (varkens, vleeskalveren en vleeskuikens) zullen deze productiediersectoren de grootste daling in hoeveelheid moeten verwezenlijken. Het jarenlange ongeoorloofd antibioticagebruik, mede om hiaten in de bedrijfsvoering toe te dekken, kan niet langer meer verantwoord worden, aldus Guido Boone. Volgens Stefan Van Goethem is er echter hulp nodig van de sector zelf. Hiermee duidt hij op de grenzen waarbinnen een dierenarts zijn werk moet verrichten. Vandaag kan een zeug 18 tot 20 biggen per nest werpen. Hoe moet je als dierenarts al deze biggen in leven houden en laten opgroeien tot slachtgewicht op een diervriendelijke manier met zo weinig mogelijk antibiotica? Er is dus dringend hulp nodig om een beter beleid te treffen 3

4 binnen de varkenssector. Dure vaccins, ongunstige genetische factoren binnen veelgebruikte rassen, een gebrek aan gezondheidsgaranties zonder gezondheidscertificaten, enz. zijn allen factoren die aangepakt moeten worden om een verandering mogelijk te maken. Maarten De Gussem vult aan dat ook de maatschappij duidelijkheid zal moeten scheppen over de kostprijs die ze hiervoor wenst te betalen. Een niet onbelangrijke kanttekening die hier gemaakt wordt, zijn de gevolgen voor dierenwelzijn bij een massale reductie van antibioticagebruik. Dr. De Gussem: In Nederland heeft de drastische aanpak geleid tot dierenwelzijnsproblemen. Ik ben niet overtuigd van de betere Nederlandse aanpak. Geef de sector tijd om zelf oplossingen te vinden. Of een 50% reductie haalbaar is tegen 2020, is moeilijk te voorspellen. Er moet rekening gehouden worden met eventuele ziekte-uitbraken, aldus Dr. De Gussem. Over het gebruik van met antibiotica gemedicineerde voeders is Stefan Van Goethem ontegensprekelijk duidelijk: Deze moeten afgeschaft worden. Hun gebruik is te laagdrempelig. Hiermee lijkt het duidelijk dat de 50% reductiedoelstelling voor de gemedicineerde voeders tegen 2017, door 80% ingeschat als zijnde realiseerbaar, de eerste stap kan vormen naar een totale uitfasering. Het recent gepubliceerde stappenplan van de mengvoederindustrie is alvast een stap in de goede richting: Bemefa heeft haar regels aangescherpt door vanaf oktober van dit jaar geen voorschriften meer te aanvaarden voor de productie van met antibiotica gemedicineerde voeders voor vleesvarkens ouder dan 15 weken. Ook voor 2016 voorziet de mengvoederindustrie extra maatregelen om de 50% reductie tegen 2017 te kunnen halen. Zo zullen vanaf januari 2016 enkel nog voorschriften opgesteld door de bedrijfsbegeleidende dierenarts aanvaard worden. Antibioticareductie: een zaak van de sector, van de overheid of van beide? Een meerderheid van de aanwezigen (60%) bleek voorstander te zijn van een combinatie van enerzijds autoregulatie en sensibilisering en anderzijds regelgeving door de overheid. Tweeëndertig procent stemde voor regelgeving door de overheid om de AMCRA reductiedoelstellingen op een effectieve manier te bereiken. Een kleine minderheid gelooft nog steeds dat enkel sensibilisering en autoregulatie van en door de sector de te volgen weg is. Op naar co-regulatie dus? De problematiek rond antibioticagebruik en resistentie werd tot op heden in de eerste plaats als een zaak van de sector beschouwd. AMCRA ontwikkelde in samenwerking met de sectoren tal van autoregulerende maatregelen, punten waar de sector in eigen gelederen keek om het antibioticabeleid mede richting te geven. Anderzijds speelde de overheid sinds de oprichting van AMCRA wel degelijk een niet onbelangrijke rol. In ruil voor de toekenning van 70% van het budget waar AMCRA jaarlijks over beschikt delen FAVV, FAGG en BAPCOC jaarlijks objectieven mee aan AMCRA. Hieruit vloeiden reeds talrijke adviezen voort. De formularia, de bedrijfsgezondheidsgidsen en het advies rond datacollectie zijn slechts enkele voorbeelden. Hoewel de steun van de overheid dus steeds aanwezig was, lijkt er vandaag ook draagvlak te zijn voor meer regelgeving door de overheid. AMCRA streeft momenteel naar co-regulatie om een duurzaam veterinair antibioticabeleid in België te verwezenlijken. De opname van de gebruiksvoorwaarden voor de rode producten en de 4

5 verplichting tot datacollectie (met afschaffing van de risicoperiode) zijn alvast een bestendiging van de rol die de overheid wenst te spelen. Het pad dat de overheid wil volgen, moet vooraf wel duidelijk gecommuniceerd en overlegd worden met de sectoren. Een gewijzigde wetgeving rond het verschaffingsrecht van de dierenarts dient alvast niet ter discussie te staan, zo klinkt het vanuit de hoek van de dierenartsen. Koen Mintiens, diergeneeskundig adviseur van Boerenbond, geeft aan dat de veehouders er geen probleem mee hebben dat dierenartsen antibiotica verschaffen. Dierenartsen staan wel open voor benchmarking, indien er op die manier geleerd kan worden van collega-dierenartsen. Er moet dan rekening gehouden worden met die gevallen waar dierenartsen frequenter genoodzaakt zijn om antibiotica te gebruiken, bijvoorbeeld in de tweedelijnspraktijk. Bestraffing van hogere gebruikers is dan niet op zijn plaats, aldus Maarten De Gussem en Filip De Keersmaecker. Vanaf 2016 wordt door AB Register, het datacollectiesysteem ontwikkeld in de schoot van de sector, een benchmarking voorzien voor dierenartsen. Het spreekt voor zich dat er enkel binnen een sector kan gebenchmarkt worden en dat rekening gehouden dient te worden met verschillende mogelijke situaties waarin de dierenarts zijn taken moet vervullen. Voor de andere sectoren zal het benchmarken van dierenartsen, naar analogie met de varkenssector, pas in de fase volgen op het registreren van het antibioticagebruik ter hoogte van de individuele veehouderij. AB Register voorziet alvast een uitbreiding van de datacollectie naar de pluimveesector in De afschaffing van de plaatsvervangende dierenarts voor dierenartsen werkzaam in de productiedierensector ligt nu reeds ter discussie binnen de AMCRA werkgroepen. Ook bij de panelleden wordt het mogelijk misbruiken van de bevoegdheid van de plaatsvervanger als problematisch gezien binnen een verantwoord antibioticumbeleid. Enkel de bedrijfsbegeleidende dierenarts zou het recht mogen hebben om antibiotica voor te schrijven of te verschaffen voor de voorraad. Het is immers enkel deze dierenarts die een totaalbeeld kan en hoort te hebben over de gezondheidssituatie op de veehouderij. Is het antibioticagebruik in de veterinaire sector mede verantwoordelijk voor de resistentieproblematiek in de humane sector? 57% stemde ja De antibioticaproblematiek in de veterinaire sector moet in eerste instantie aangepakt worden om mogelijke problemen rond behandelingen bij dieren in de toekomst te voorkomen. Dit is alvast de mening van de panelleden, die vermoeden dat veterinair gebruik slechts voor een klein aandeel verantwoordelijk is voor de resistentieproblematiek bij mensen. Eerst vegen voor eigen deur dus. We moeten in de diergeneeskunde, net zoals in de menselijke geneeskunde, onze verantwoordelijkheid opnemen. Gezien mens en dier zich in dezelfde ecosystemen bewegen, is uitwisseling van resistente bacteriën en hun resistentiegenen mogelijk. Dit werd reeds meermaals aangetoond in verschillende wetenschappelijke studies. Het voorzorgsprincipe gebiedt ons dus voorzichtig om te gaan met antibiotica, om hun waardevolle eigenschappen ook voor de toekomst te vrijwaren voor behandeling van (levensbedreigende) infecties bij mens en dier. 5

6 Tot slot Het debat op Expovet verschafte alvast de nodige context om dierenartsen aan het woord te laten en hun mening te kennen over verwachtingen en pijnpunten van het antibioticabeleid van de nabije toekomst. De dierenartsen in het panel gaven te kennen dat ze bereid zijn om hun steentje bij te dragen. Ze staan achter de reductiedoelstellingen, het gebenchmarkt worden, een uitfasering van gemedicineerde voeders, een versterking van de 1 op 1 relatie tussen bedrijfsbegeleidende dierenarts en veehouder, maar voegen steeds een kritische noot toe. De mate waarin gereduceerd kan worden en de regels die eventueel opgelegd zullen worden, mogen het dierenwelzijn niet schaden. Drijfveren van dierenartsen met een hoog voorschrijf-en verschaffingsgedrag moeten geanalyseerd en niet onmiddellijk afgestraft worden. De rode producten moeten beschikbaar blijven voor gebruik, mits aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan. De regulerende rol van de overheid wordt aanvaard en zelfs verwacht mits overleg met de sectoren. Het zullen uiteindelijk ook de sectoren zelf zijn die met structurele aanpassingen binnen hun gelederen over de brug zullen moeten komen om het verhaal waar te maken. Met dank aan de panelleden, de moderator en de studenten die dit debat mogelijk maakten: Olivier Levrau, Nikolai Ongena en Karel Jacobs. 6

7 BIJLAGE STELLINGEN DEBAT: VRAGEN EN ANTWOORDEN 24 oktober 2015 Centraal in het debat stonden de drie antibiotica reductiedoelstellingen van AMCRA: 1. 50% minder van het totaal antibioticagebruik tegen 2020; 2. 75% minder gebruik van de fluoroquinolones en derde-vierde generatie cephalosporines (meest kritisch belangrijke antibiotica) tegen 2020; 3. 50% minder met antibiotica gemedicineerde voeders tegen Na een initiële reductie van het antibioticagebruik van 12.7% tussen 2011 en 2013, werd in 2014 een stijging van 1.1% genoteerd van het veterinair antibioticagebruik in België. Via een interactieve discussie met panelleden en toehoorders werd nagegaan hoe het tij kan gekeerd worden en het reductieproces, zowel bij de landbouwhuisdieren als de gezelschapsdieren, kan versneld worden. Hierbij zal worden nagegaan welke rol hierin is weggelegd specifiek voor de dierenarts. Per antwoord wordt het percentage deelnemers dat hiervoor stemde weergegeven. Per deelnemer kon slechts 1 stem worden uitgebracht (n= totaal aantal geldige stemmen). 1. Is het nodig om het antibioticagebruik in de veterinaire sector te reduceren? (n=57) a. ja: 84% b. nee: 16% 2. Is het antibioticagebruik in de veterinaire sector mede verantwoordelijk voor de resistentieproblematiek in de humane sector? (n=47) a. ja: 57% b. nee: 43% 3. Is de AMCRA reductiedoelstelling van 50% van het totale antibioticagebruik tegen 2020 haalbaar? (n=49) a. ja: 41% b. nee: 59% 4. Is de AMCRA reductiedoelstelling van 75% minder gebruik van de meest kritisch belangrijke antibiotica tegen 2020 haalbaar? (n=48) a. ja: 31% 7

8 b. nee: 69% 5. Is de AMCRA reductiedoelstelling van 50% minder gebruik van met antibiotica gemedicineerde voeders tegen 2017 haalbaar? (n=41) a. ja: 80% b. nee: 20% 6. Hoe kunnen we de AMCRA reductiedoelstellingen op een effectieve manier bereiken? (n=47) a. door sensibilisering en auto-regulatie van en door de sector: 8% b. door regelgeving door de overheid: 32% c. door een combinatie van beide: 60% 7. Moeten de AMCRA formularia wettelijk verankerd worden? (n= 42) a. ja: 29% b. nee: 71% 8. Moet er een verbod komen op de rode antibiotica (systemisch actieve fluoroquinolones en 3 de /4 de generatie cefalosporines)? (n=39) a. ja: 3% b. nee: 97% 9. Moeten de dierenartsen het recht op het verschaffen van antibiotica behouden? (n=37) a. ja: 92% b. nee: 8% 10. Moeten dierenartsen gebenchmarkt worden in hun voorschrijfgedrag van antibiotica? (n=33) a. ja: 67% b. nee: 33% 11. Moet de plaatsvervanger van de bedrijfsbegeleidende dierenarts afgeschaft worden? (n=37) a. ja: 46% b. nee: 54% 8