De aanpak van dak- en thuisloosheid. Intersectoraal, woongericht en aanklampend. Prof. dr. Koen Hermans

Transcriptie

1 De aanpak van dak- en thuisloosheid Intersectoraal, woongericht en aanklampend Prof. dr. Koen Hermans

2 2 Dak- en thuisloosheid in Europa: alarmerende cijfers in 2016

3 Dakloosheid definiëren ahv ETHOS (t)huis : drie aspecten Fysiek : een behoorlijke woonst Sociaal : huis biedt privacy en mogelijkheid om sociale relaties te onderhouden Legaal : eigen, exclusief bezit of verhuur

4 European typology of homelessness and housing exclusion 4 hoofdcategorieën : Dakloosheid Thuisloosheid Onzekere huisvesting Ontoereikende huisvesting

5 5

6 ETHOS light: dak- en thuisloosheid

7 7 Nulmeting in Vlaanderen in 2014 Gebruikers van winteropvang, noodwoningen, residentiële opvangcentra en begeleid wonen Categorie 2, 3 en gebruikers van winteropvang, 53 kinderen CAW residentieel: 1132 cliënten, 364 kinderen CAW B(Z)W: 1227 cliënten, 732 kinderen OCMW: 580 cliënten, 579 kinderen 179 OCMW : 599 vorderingen uithuiszetting (1/4 kinderen betrokken)

8 8 Residentiële opvang Aanleiding: relatieproblemen (30 %), uithuiszetting (20 %) 40 %: niet eerste keer in residentieel opvangcentrum 30% in de psychiatrie, 14% in een penitentiaire instelling en 14 % in de bijzondere jeugdzorg 40 % langer dan een jaar thuisloos Volgens hulpverlers slechts 20 % in aangewezen vorm van hulpverlening

9 Begeleid wonen 40% kampt volgens de hulpverlener met psychische problemen 50% van de cliënten heeft een instellingsverleden in de residentiële thuislozenzorg, 30% in de psychiatrie, 17% in een penitentiaire instelling en 20 % in de bijzondere jeugdzorg 30 % al langer dan 3 jaar in BW Begeleid wonen is de meest aangewezen hulpvorm voor 60 % van de gebruikers

10 Doorgangswoningen Bezettingsgraad volgens VVSG: 60 % ¼ heeft psychische problemen 1/10 heeft instellingsverleden 6/10 in staat om zelfstandig te wonen

11 Dreigende uithuiszetting Aantal vorderingen tot uithuiszetting: 599 uithuiszettingen in 179/308 OCMW s gedurende twee weken in januari 2014 Op jaarbasis obv 60% OCMW s: vorderingen Profiel: 50% in 13 centrumsteden 8/10 uithuiszettingen in private huurmarkt 9/10 aanleiding = huurachterstal 57% OCMW s niet op hoogte van verdere vervolg 26% gezinnen met kinderen

12 12 Evoluties achter de cijfers Enerzijds continuïteit oftewel klassieke groepen : EPA-doelgroep Instellingsverlaters Personen met verslavingsproblematiek

13 13 Prevalentie van psychische stoornissen bij dakloze populatie in Parijs (Laporte et al, 2018) Total Males Females n = 840 n = 402 n = 438 % (95% CI) % (95% CI) % (95% CI) p Severe psychiatric disorder 31.5 ( ) 29.1 ( ) 35.8 ( ) 0.33 Psychotic disorders 13.2 ( ) 15.4 ( ) 9.1 ( ) 0.19 including schizophrenia 8.4 ( ) 8.7 ( ) 7.7 ( ) 0.10 delusional disorders 3.5 ( ) 5.0 ( ) 0.6 ( ) <0.01 Anxiety disorders 12.3 ( ) 7.5 ( ) 21.0 ( ) <0.01 including post-traumatic stress disorder 4.2 ( ) 3.6 ( ) 5.1 ( ) 0.27 Severe mood disorders 6.7 ( ) 6.6 ( ) 6.9 ( ) 0.92 including depression 4.5 ( ) 3.6 ( ) 6.2 ( ) <0.05 Non severe mood disorders 15.8 ( ) 12.8 ( ) 21.3 ( ) 0.20 Addictions 28.6 ( ) 37.5 ( ) 11.9 ( ) <0.05 Alcohol dependence 21.0 ( ) 24.8 ( ) 4.1 ( ) < Regular consumption of at least an illegal drug 17.5 ( ) 22.6 ( ) 8.0 ( ) <0.01 including marijuana 16.1 ( ) 21.4 ( ) 6.1 ( ) <0.0001

14 Evoluties achter de cijfers Anderzijds belangrijke veranderingen: Vervrouwelijking van dak- en thuisloosheid Verjonging van dak- en thuisloosheid Toename van gezinnen in dak- en thuisloosheid Verkleuring van dak- en thuisloosheid

15 Het kan iedereen overkomen : Don t believe the hype (Fitzpatrick& Bramley, 2018) - Kinderarmoede is belangrijkste risicofactor - Een significant groter risico dan psychiatrische of verslavingsproblematiek - Minder sterk maar nog steeds effect van regiokenmerken (vooral druk op woonmarkt) Structureel armoedebeleid is onmisbaar in strijd tegen dakloosheid

16 Louter stedelijk fenomeen? MEHOBEL-onderzoek

17 Tienen Diest Scherpenheuvel- Zichem Bekkevoort Glabbeek Totaal Sociaal werkers Actieve dossiers (N) Dak-thuisloos/ N (ETHOS Light) /384 21/288 16/188 2/35 4/58 74/953 => 1 op 13 van landelijke OCMWcliënten is dak- of thuisloos

18 ETHOS Light In openbare ruimte 6 In nachtopvang 1 In opvang voor thuislozen 9 Instellingsverlaters 15 In niet conventionele ruimte 5 Bij familie/vrienden 38 Aantal actieve client dossiers Total 74 + Dreigende uithuiszetting 13

19 Verhalen achter de cijfers van verborgen dakloosheid Veel onderlinge solidariteit MAAR Instabiele woonsituatie Instabiele relaties Misbruik Effect onderschat Oplossing zoeken in stedelijke context Belang van ETHOS-light als instrument voor sociaal werkers om woonsituatie te bevragen

20 Dakloosheid: probleemdefinitie bepaalt focus op risicofactoren en dus op interventie

21 21 Ingrediënten van een succesvolle aanpak van dak- en thuisloosheid Europese paradigmashift naar woongerichte oplossingen Woonzekerheid ipv treatment first is eerste stap in aanpak van dakloosheid Loskoppeling van huisvesting en begeleiding/behandeling Preventie van dakloosheid en curatie Geënt op mensenrechtenbenadering

22 22 Evidence-based methodieken? Housing first Critical time intervention Bemoeizorg / aanklampend werken bij dreigende uithuiszetting

23 Housing first als specifieke oplossing voor chronische daklozen Geënt op mensenrechtenbenadering Zo snel mogelijk woonzekerheid in de vorm van eigen woonst Loskoppeling tussen huisvesting en zorg In combinatie met generalistische begeleiding Vertrekpunt is keuzevrijheid en autonomie van dakloze Focus ligt op opbouw van vertrouwensrelatie EN op betrouwbaarheid van begeleider

24 24 Effectiviteit van housing first Weinig uitval (70-90 % behoudt woning) Goedkoper dan leven op straat of in voorziening Positieve resultaten verslaving / psychiatrische problematiek Blijvende werkpunten van housing first : doorbreken van eenzaamheid, dagbesteding en werk Hoe sterker de modelgetrouwheid, hoe beter de resultaten (Busch-Geertsema, 2014)

25 25 Kostprijs als ultiem argument

26 Housing first: Ja, maar Voorstanders: ja, maar HF negeert structurele problemen op de woonmarkt Housing first : specifieke doelgroep Woongerichte benadering is omvattender Betaalbaarheid van wonen Kwaliteit van wonen Toegankelijkheid van woonmarkt

27 27 Critical time intervention als antwoord op deïnstitutionalisering Kortdurende intensieve begeleiding van instellingsverlaters (9 maanden) Drie fasen : Transition to the community : transitieplan vanuit instelling Try out Transfer of care Begeleiding start in ziekenhuis/instelling door ambulante begeleider Overtuigend wetenschappelijk bewijs (USA en ook NL) Maar wat met overvraagde eerste lijn?

28 28 Preventieve woonbegeleiding als effectieve interventie om dakloosheid te voorkomen OECD (2015) Voorkomen van dakloosheid is tot 7 keer goedkoper dan opvang van dakloze Holl et al (2015): systematische review Beperkt effectonderzoek naar het voorkomen van dakloosheid schuldhulpverlening en juridische hulp zijn ingrediënten van effectieve aanpak Bogman & Van Summeren (2010): Kost van een woonbegeleidingstraject : Kost van uithuiszetting : voor woningcorporatie Opvang en begeleidingskosten van een dakloze persoon gedurende een jaar :

29 29 Binnenlands onderzoek naar preventieve woonbegeleiding Steunpunt Algemeen Welzijnswerk: 71 % van uithuiszettingen wordt vermeden door preventieve woonbegeleiding Bij 2/3 sprake van persoonlijke en/of psychische problemen Van Coppenolle (2016) CAW Oost-Vlaanderen voorkomt 84 % van de uithuiszettingen via woonbegeleiding Moeizamer bij psychiatrische problematiek en/of verslavingsproblematiek MAAR focus ligt voornamelijk op sociale huisvesting

30 30 Preventieve woonbegeleiding 2.0 Samenwerking tussen welzijns-, GGZ- en woonactoren Geënt op aanklampend werken Integrale aanpak: oog voor alle levensdomeinen Om effectief te zijn moet bemoeizorg uiterst vraaggericht zijn en zo veel mogelijk aansluiten bij de vragen/leefwereld van de gebruiker Samenwerking neemt toe, maar blijft uitdaging (Meeus et al, 2014)

31 31 Samenvattend : Integrale aanpak van dakloosheid vereist intersectorale/geïntegreerde aanpak Intersectoraal, aanklampend en woongericht als succesvolle ingrediënten Niet louter curatief, maar ook preventief Woongerichte oplossingen primeren In periode van grote competitie om betaalbare woningen