HERIJKING ARMOEDEBELEID GEMEENTE MONTFERLAND

Transcriptie

1 HERIJKING ARMOEDEBELEID GEMEENTE MONTFERLAND

2 Een onderzoek naar de effecten van het armoedebeleid op de inkomenspositie van minimahuishoudens en werkenden met lage inkomens in de gemeente Montferland. Colofon Opdrachtgever gemeente Montferland Datum augustus 2016 Auteurs Tessa Schoot Uiterkamp Harry Piepers KWIZ Stavangerweg JC Groningen Uitgave Deze publicatie is een uitgave van KWIZ B.V.. Het overnemen van cijfers en / of teksten is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld. Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd en / of openbaar gemaakt worden in welke vorm dan ook zonder voorafgaande toestemming van KWIZ B.V..

3 Inhoudsopgave Inleiding Minimahuishoudens in Montferland Bevolkingssamenstelling Montferland Kenmerken minimahuishoudens Onderzoeksmethodiek Landelijke en lokale inkomensvoorzieningen De inkomenseffecten Vrije bestedingen Effect gemeentelijke inkomensondersteuning Inkomenseffecten na werkaanvaarding vanuit uitkeringssituatie Beleid Montferland in vergelijkend perspectief Inrichting armoedebeleid landelijke voorzieningen Inrichting armoedebeleid lokale voorzieningen Conclusies inrichting Montferlandse armoedebeleid Financiële gevolgen herijking armoedebeleid Uitgangspunten vergelijkingsgrondslag armoedebeleid Programmakosten landelijke armoede regelingen Financiële gevolgen wijzigingen lokaal armoedebeleid Bijlage I. Inkomenseffect tabellen

4 Inleiding Met de komst van de Participatiewet hebben lokale overheden meer mogelijkheden gekregen om hun armoede en re-integratiebeleid in samenhang vorm te geven. Instrumenten die hiervoor ingezet kunnen worden zijn de aanpassing van inkomensgrenzen van lokale voorzieningen, de draagkrachtgrenzen voor bijzondere bijstand en het premiebeleid bij de uitstroom naar werk. De gemeente Montferland heeft in het afgelopen jaar haar lokale armoedebeleid op een aantal onderdelen aangepast. Om zicht te krijgen op de effecten van dit beleid is besloten hier onderzoek naar uit te laten voeren. In deze rapportage worden de volgende onderzoeksvragen beantwoord: 1. hoe groot zijn de verschillende doelgroepen voor het lokale armoedebeleid en in welke mate wordt er gebruikt gemaakt van het pakket aan inkomensondersteunende voorzieningen dat de gemeente kent; 2. hoe groot is de bestedingsruimte van huishoudens met inkomens op het wettelijke sociale minimum (Wsm 1 ) en in welke mate draagt het lokale armoedebeleid hier aan bij; 3. welke inkomenseffecten op de bestedingsruimte van huishoudens treden er op na werkaanvaarding vanuit een uitkeringssituatie; 4. hoe verhoudt het armoedebeleid van de gemeente Montferland zich tot het beleid in een aantal referentiegemeenten in de regio en in welk opzicht zijn er verschillen; 5. hoe hoog zijn de verwachte programmakosten voor lokaal beleid in het jaar 2016 en hoe verhouden deze uitgaven zich tot de kosten in het jaar Inhoud van de rapportage In het eerste hoofdstuk van deze rapportage wordt de doelgroep voor het lokale armoedebeleid in beeld gebracht. In hoofdstuk 2 beschrijven we de onderzoeksystematiek die de grondslag vormt voor deze rapportage. In hoofdstuk 3 geven we de bestedingsruimte weer die overblijft na het gebruik van inkomensondersteunende voorzieningen en bespreken we de inkomenseffecten die optreden na werkaanvaarding. In hoofdstuk 4 gaan we in op de wijze waarop het armoedebeleid in de gemeente Montferland, in vergelijkend regionaal opzicht, is georganiseerd en op welke onderdelen dit verschilt. In hoofdstuk 5 zetten we de financiële gevolgen van de herijking van het lokale armoedebeleid op een rij. Bijlage I bevat de inkomenseffect tabellen per huishoudtype. 1 Het wettelijke sociale minimum, hierna te noemen Wsm, is de betreffende bijstandsnorm die geldt voor het huishoudtype waartoe een bijstandsgerechtigde behoort. 2

5 1. Minimahuishoudens in Montferland In dit hoofdstuk beschrijven we de omvang en samenstelling van de groepen huishoudens met inkomens tot 120 procent van het wettelijke sociale minimum in de gemeente Montferland Bevolkingssamenstelling Montferland Onderstaand geven we de belangrijkste kenmerken van de bevolkingspopulatie in 2015 in de gemeente Montferland weer. Tabel Aantal huishoudens en inwoners Montferland Categorie Aantal huishoudens Aantal personen Gemiddelde huishoudgrootte 2,4 In de gemeente Montferland wonen personen, waarvan personen jonger dan 18 jaar zijn (18,4 procent). In de gemeente wonen huishoudens. De gemiddelde huishoudgrootte komt daarmee uit op 2,4 personen. Dat is iets groter dan het landelijke gemiddelde van 2,2 personen per huishouden. Huishoudtype Naar huishoudtype zien we de volgende verdeling. Tabel Huishoudens naar type Huishoudtype Aantal Aandeel Aandeel landelijk Alleenstaand ,2% 34,9% Alleenstaande ouder 834 5,6% 6,6% Meerpersoons zonder kinderen ,8% 27,1% Meerpersoons met kinderen ,4% 31,1% Totaal % 100% De huishoudsamenstelling in Montferland wijkt duidelijk af van het landelijke beeld. Zo zijn er in de gemeente duidelijk minder alleenstaanden en wonen er meer paren met en zonder kinderen. Het aandeel een ouder gezinnen ligt iets onder het landelijke gemiddelde Kenmerken minimahuishoudens De volgende tabel bevat een overzicht aantal en aandeel minimahuishoudens in de gemeente. Tabel Huishoudens naar inkomen in Montferland Inkomen Aantal Aandeel Inkomen tot 101% Wsm 649 4,4% Inkomen 100 tot 110% Wsm 161 1,0% Inkomen 110% tot 120% Wsm 234 1,6% Subtotaal ,0% Overig % Totaal % 2 Alle bevolkings- en inkomensgegevens in deze rapportage zijn afkomstig van het CBS. De inkomensgegevens zijn door KWIZ bewerkt en gecorrigeerd voor de vermogensnormen van de Participatiewet. 3

6 Van alle huishoudens in de gemeente moet ruim 4 procent rondkomen van een inkomen tot 101 procent Wsm. Dit zijn in totaal 649 huishoudens. In totaal hebben 161 huishoudens een inkomen tot 110 procent Wsm en 234 huishoudens een inkomen tot 120 procent Wsm. Met elkaar heeft 7 procent van de huishoudpopulatie een inkomen tot maximaal 120 procent Wsm. Dat ligt duidelijk onder het landelijke gemiddelde van 10,5 procent. Inkomensbron Het inkomensondersteunend beleid van de gemeente Montferland is primair gericht op de doelgroep met inkomens tot 120 procent Wsm. In deze inkomensgroep ziet de verdeling van de minimapopulatie er als volgt uit. Tabel Inkomensbron minima, inkomen tot 120% Wsm Inkomensbron Aantal Aandeel Bijstand inkomen % Ander inkomen % AOW inkomen % Totaal % De doelgroep voor het lokale armoedebeleid bestaat voor 52 procent uit bijstandsgerechtigden, voor 22 procent uit huishoudens met een ander hoofinkomen uit bijvoorbeeld werk en of een WW of WIA uitkering en voor 26 procent uit huishoudens waarvan het oudste gezinslid 65 jaar of ouder is. Huishoudtype Het volgende overzicht geeft het huishoudtype van de minimahuishoudens met inkomens tot 120 procent Wsm weer. Tabel Huishoudtype minima, inkomen tot 120% Wsm Huishoudtype Aantal Aandeel Alleenstaand ,4% Alleenstaande ouder ,2% Meerpersoons zonder kinderen ,7% Meerpersoons met kinderen 100 9,7% Totaal % Alleenstaanden vormen met ruim 58 procent de grootste groep minimahuishoudens in Montferland. Dit aandeel ligt rond het landelijke gemiddelde. Daarnaast zijn ook alleenstaande ouders die ruim 15 procent van de minimapopulatie, vergeleken met de bevolkingssamenstelling als geheel, duidelijk oververtegenwoordigd in deze groep. Kinderen Van alle opgroeiende jongeren in de gemeente Montferland wonen er 505 in een huishouden met een inkomen tot maximaal 120 procent van het voor dat huishouden geldende wettelijke sociale minimum. Met elkaar maken zij 7,8 procent van de jeugdpopulatie in Montferland uit. 4

7 2. Onderzoeksmethodiek In dit hoofdstuk beschrijven we de methodiek om de effecten van het lokale armoedebeleid op het inkomen van huishoudens te meten. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen zes type huishoudens en drie inkomensgrenzen. We starten met een overzicht en een korte toelichting op de verschillende inkomensondersteunende regelingen die de gemeente Montferland kent Landelijke en lokale inkomensvoorzieningen Het minimabeleid bestaat uit landelijke en gemeentelijke regelingen. Onder de landelijke regelingen vallen onder andere de kinderbijslag en verschillende toeslagen die worden uitgevoerd door de belastingdienst. Ook de kwijtschelding van gemeentelijke heffingen is een landelijke regeling die in medebewind door gemeentelijke organisaties wordt uitgevoerd. Daarnaast is er binnen een bepaalde bandbreedte lokaal beleid mogelijk op drie onderdelen: 1. Individuele inkomenstoeslag; 2. Individuele bijzondere bijstand; 3. Minimaregelingen. Onderstaand beschrijven we alle inkomensondersteunende en participatie bevorderende regelingen die de gemeente Montferland kent. We beginnen met de wettelijk verplichte regelingen. Tabel Beschrijving wettelijke regelingen minimabeleid gemeente Montferland. Omschrijving Inkomensgrens Bedrag Kwijtschelding lokale heffingen Kwijtschelding van gemeentelijke afvalstoffenheffing, rioolafvoerrechten en waterschapsbelasting 3. Individuele bijzondere bijstand Vergoeding van bijzondere en noodzakelijke extra kosten. Individuele inkomenstoeslag Extra inkomensondersteuning voor mensen die langdurig minima zijn en geen uitzicht hebben op werk. Bedoeld voor mensen tussen de 23 en 65 jaar. Tot 100 % Wsm of uitsluitend AOWinkomen. Draagkracht boven 120% Wsm Minimaal 36 maanden tot 105 % Wsm Afvalstoffen alleenstaande 169,-;meerpersoons 184,- Rioolheffing 85,05 Waterschapsbelasting Alleenstaande 96,38 Meerpersoonshuishouden 193,16 Alleenstaande: 350 per kalenderjaar. Alleenstaande ouder: 450 per kalenderjaar. Meerpersoons huishouden: 500,00 per kalenderjaar. 3 De kwijtschelding van gemeentelijke belasting is verankerd in de Invorderingswet 1990 waarin de wijze van invordering van Rijksbelastingen wordt beschreven. Omdat deze regeling grote inkomenseffecten heeft voor minimahuishoudens wordt de kwijtschelding in deze rapportage meegenomen. 5

8 Naast deze verplichte regelingen kunnen minima in de gemeente Montferland ook gebruik maken van de onderstaande lokale voorzieningen. Tabel Beschrijving lokale regelingen minimabeleid gemeente Montferland Omschrijving Inkomensgrens Bedrag Collectieve zorgverzekering In samenwerking met Menzis kunnen minima korting krijgen op zowel de basispremie als ook de aanvullende verzekering. Dit pakket is afgestemd op de behoeften van mensen met een hoge zorgvraag en veel zorgkosten. Meedoen regeling Via een webwinkel kunnen diensten op gebied van sport en educatieve worden ingekocht. Schoolkosten regeling Vergoeding voor schoolkosten voor schoolreizen en educatieve evenementen Tot 120 % Wsm Tot 120% Wsm Tot 120% Wsm Premie van 117,45 per maand bijdrage gemeente 27,23 per maand. Maximaal 175 per persoon per jaar, declaratieregeling. Per kalenderjaar 75 voor een kind op de basisschool; Per kalenderjaar 150 voor een kind op het voortgezet onderwijs. Huishoudens en inkomensgrenzen In de rapportage wordt voor een aantal huishoudtypen de inkomenseffecten berekend. Het gaat om de volgende huishoudens: alleenstaande, jonger dan de pensioengerechtigde leeftijd; alleenstaande ouder met kinderen (8 en 13 jaar); meerpersoonshuishoudens jonger dan 65 jaar, zonder kinderen (twee volwassenen); meerpersoonshuishoudens jonger dan 65 jaar, met kinderen (8 en 13 jaar); alleenstaande, pensioengerechtigd; meerpersoonshuishoudens, pensioengerechtigd (twee volwassenen). 6

9 Inkomsten We maken in deze rapportage onderscheid in: netto inkomsten uit werk of een uitkering of combinatie van beiden; extra inkomsten uit landelijke regelingen: o huurtoeslag; o zorgtoeslag; o kindgebonden budget; o kinderopvangtoeslag; o heffingskorting; o kinderbijslag. extra inkomsten uit gemeentelijke regelingen: o kwijtschelding gemeentelijke heffingen en belastingen; o collectieve zorgverzekering; o meedoen regeling; o schoolkostenregeling. Verstrekkingen aan individuele bijzondere bijstand zijn niet opgenomen omdat deze worden verstrekt voor gemaakte extra kosten. Ook de individuele inkomenstoeslag is niet in de berekeningen meegenomen. Bij de berekening van de inkomenseffecten wordt er vanuit gegaan dat een huishouden gebruik maakt van alle bovengenoemde regelingen en de maximale bedragen per regeling ontvangt. Uitgaven Inhoudelijk gezien zijn er vier soorten uitgaven te onderscheiden: 1. vaste lasten. Dit zijn uitgaven die regelmatig terugkomen. Er ligt meestal een contract aan ten grondslag. Voorbeelden zijn huur, energiekosten en verzekeringen; 2. reserveringsuitgaven. Dit zijn uitgaven die niet regelmatig voorkomen en waarvan de hoogte vooraf niet bekend is. Er moet in principe een bedrag voor gereserveerd worden. Voorbeelden zijn kosten voor inventaris en kleding; 3. huishoudelijke uitgaven. Dit zijn terugkerende uitgaven aan voeding, persoonlijke verzorging en dergelijke; 4. uitgaven voor vrije bestedingen. Dit zijn uitgaven voor openbaar vervoer, lidmaatschap van een sport of andere vereniging, lidmaatschap bibliotheek, een krant, zakgeld voor kinderen en recreatie. Voor de uitgaven is waar mogelijk uitgegaan van lokale tarieven. Voorbeelden hiervan zijn de huur, energiekosten, water en de lokale heffingen. De andere bedragen zijn gebaseerd op landelijke normbedragen van het Nibud. De normbedragen voor de kosten per type huishouden staan in het tabellenoverzicht in de bijlage van dit rapport vermeld. 7

10 3. De inkomenseffecten In dit hoofdstuk wordt inzicht gegeven in de effecten van landelijke toeslagen en het lokale armoedebeleid op het inkomen van huishoudens met een inkomen tot maximaal 130 procent van het sociaal minimum. Ook geven we weer of en in welke mate het inkomen stijgt na werkaanvaarding vanuit een bijstandssituatie Vrije bestedingen De volgende tabel geeft het bedrag per huishouden weer dat maandelijks overblijft om vrije bestedingen van te doen, zoals het betalen van sport, recreatie en sociale activiteiten. Tabel Maandelijks beschikbaar bedrag vrije bestedingen per huishoudtype naar inkomen Huishoudtype 100% 110% 120% 130% Wsm Wsm Wsm Wsm Alleenstaande Exclusief gemeente Inclusief gemeente Alleenstaande ouder, 2 kinderen (8 en 13 jaar) Exclusief gemeente Inclusief gemeente Meerpersoons zonder kinderen Exclusief gemeente Inclusief gemeente Meerpersoons, 2 kinderen (8 en 13 jaar) Exclusief gemeente Inclusief gemeente Alleenstaande (pensioengerechtigd) Exclusief gemeente Inclusief gemeente Meerpersoons (pensioengerechtigd) Exclusief gemeente Inclusief gemeente De meeste huishoudens houden maandelijks geld over om vrij te besteden. Meerpersoons huishoudens met en zonder kinderen met inkomens tot 100 procent Wsm houden hier echter niet of nauwelijks geld meer voor over. Alleenstaande ouders en pensioengerechtigden hebben het meeste geld om te besteden aan vrije uitgaven. Het bedrag dat maandelijks overblijft voor vrije bestedingen verschilt aanzienlijk tussen de minimahuishoudens. Onder huishoudens met inkomens tot 130 procent Wsm zien we bijvoorbeeld dat een meerpersoonshuishouden met twee kinderen elke maand 172 overhoudt. Terwijl een alleenstaande ouder met twee kinderen van dezelfde leeftijd maandelijks 323 over houdt. Van de huishoudens die niet pensioengerechtigd zijn houden alleenstaande ouders het meest over voor het doen van vrije bestedingen. Zij maken minder kosten dan gezinnen met kinderen. Daarnaast daalt het bedrag dat zij van het Rijk aan toeslagen ontvangen bij het verkrijgen van meer inkomen minder snel dan bij meerpersoonshuishoudens. 8

11 Meerpersoonshuishoudens (met en zonder kinderen) die niet pensioengerechtigd zijn hebben maandelijks de minste financiële ruimte voor vrije uitgaven. Zij hebben bijvoorbeeld hogere kosten als het gaat om huishoudelijke- en reserveringsuitgaven 4 dan de andere huishoudens en deze extra kosten worden niet volledig door hun hogere inkomsten gecompenseerd Effect gemeentelijke inkomensondersteuning In deze paragraaf worden de effecten van het lokale armoedebeleid weergegeven. De bedragen zijn een optelsom van gemeentelijke minimaregelingen en de kwijtschelding van gemeentelijke belastingen. Ook wordt voor elk huishoudtype het effect van deze bijdragen weergegeven. Dit is de verhouding tussen de inkomsten vanuit de gemeentelijke regelingen en de maandelijkse uitgaven van het betreffende huishoudtype. Tabel Maandelijkse bijdrage gemeentelijke ondersteuning en het effect op de uitgaven Huishoudtype 100% Wsm Effect bijdrage 110% Wsm Effect bijdrage 120% Wsm Effect bijdrage Alleenstaande 63 5% 34 3% 34 3% Alleenstaande ouder, 2 kinderen 119 6% 66 3% 66 3% Meerpersoons zonder kinderen 120 7% 68 4% 68 4% Meerpersoons, 2 kinderen 153 7% 100 4% 100 4% Alleenstaande, pensioengerechtigd 63 5% 34 3% 34 3% Meerpersoons, pensioengerechtigd 120 7% 68 4% 68 4% Te zien is dat zowel het bedrag als ook het effect aan gemeentelijke bijdragen per huishoudtype verschilt. Omdat gezinnen met kinderen ook aanspraak kunnen maken op het sport en cultuurfonds is het effect van de bijdrage voor deze huishoudens het grootst. 4 Het Nibud hanteert voor deze huishoudens hoge(re) normbedragen. 9

12 3.3. Inkomenseffecten na werkaanvaarding vanuit uitkeringssituatie Een hoger inkomen kan ten koste gaan van bijvoorbeeld de hoogte van de huur- en zorgtoeslag. Daarnaast kan een huishouden het recht op gemeentelijke voorzieningen verliezen. Hierdoor gaat een huishouden er bij een inkomensstijging per saldo niet of slechts in beperkte mate op vooruit. Dit wordt ook wel de armoedeval genoemd. De volgende tabel geeft weer in hoeverre het maandelijkse besteedbare inkomen stijgt of daalt na werkaanvaarding vanuit een uitkeringssituatie. Tabel Vergelijking maandelijkse inkomenspositie in euro s Huishoudtype Netto inkomen Bijdrage Rijk 5 Bijdrage gemeente 6 Totaal inkomen Toename t.o.v.100% Toename T.o.v 100% Alleenstaande 100% Wsm % Wsm % 120% Wsm % 130% Wsm % Alleenstaande ouder, 2 kinderen 100% Wsm % Wsm % 120% Wsm % 130% Wsm % Meerpersoons zonder kinderen 100% Wsm % Wsm % 120% Wsm % 130% Wsm % Meerpersoons, 2 kinderen 100% Wsm % Wsm % 120% Wsm % 130% Wsm % Te zien is dat het huidige armoedebeleid voor alle huishoudens met inkomens tot 110 Wsm profijtelijk is. Als huishoudens een inkomen van 120 procent Wsm gaan verdienen worden ze, met uitzondering van alleenstaande huishoudens, geconfronteerd met een armoedeval. Pas bij een inkomen van 130 procent Wsm is er weer sprake van inkomensverbetering ten opzichte van de 110 procent grens. Dat laatste geldt overigens niet voor meerpersoonshuishouden met kinderen. Voor deze groep is werkaanvaarding vanuit een bijstandssituatie pas echt aantrekkelijk als minstens een inkomen van 140 procent Wsm wordt verdiend. 5 De bijdrage van het Rijk bestaat uit de huurtoeslag, zorgtoeslag, heffingskortingen, het kindgebonden budget en de kinderopvangtoeslag minus de kosten voor de kinderopvang. 6 De bijdrage van de gemeente bestaat uit de bijdrage uit de kwijtschelding van lokale belastingen, de meedoen regeling, de schoolkostenregeling en de korting op de collectieve zorgverzekering. 10

13 Hieronder lichten we per huishoudtype de inkomensposities nader toe. Alleenstaanden Alleenstaanden gaan er van alle huishoudens in totaal het meest op vooruit wanneer zij werk aanvaarden. Een alleenstaande die vanuit een bijstandssituatie werk aanvaardt waarbij 130 procent van het Wsm verdiend wordt, heeft maandelijks 229 meer te besteden. Deze 229 staat gelijk aan een groei van 17 procent in inkomen. Deze totale inkomensgroei is echter wel lager dan de groei van 30 procent aan netto inkomen (van 973 naar 1.265, een toename van 292). Alleenstaande ouder, 2 kinderen Alleenstaande ouders houden langer dan de andere huishoudens recht op eenzelfde bedrag aan toeslagen vanuit het Rijk. Een alleenstaande ouder met een inkomen tot 130 procent Wsm ontvangt namelijk net zoveel aan huur- en zorgtoeslag als een alleenstaande ouder met een inkomen tot 100 procent Wsm. Daarnaast heeft een alleenstaande ouder die werkt recht op heffingskortingen. Met elkaar leidt dit er toe dat werken pas echt profijtelijk wordt als meer dan 130 procent Wsm wordt verdiend. Meerpersoons zonder kinderen Het totale inkomen van een meerpersoonshuishouden zonder kinderen stijgt slechts licht als een van beide partners gaat werken tegen een loon gelijk aan 130 procent Wsm. Het huishouden gaat er dan 198 in de maand in totaal op vooruit, een groei van 10 procent ten opzichte van de bijstandssituatie. Bij meerpersoonshuishoudens daalt de bijdrage vanuit het Rijk een stuk sneller dan bij andere huishoudtypen, zodra er in dit huishouden meer wordt verdiend. Een meerpersoonshuishouden met een bijstandsuitkering ontvangt maandelijks 440 aan landelijke toeslagen en als een van beide partners werkt tegen 130 procent Wsm ontvangt het huishouden nog maar 341 aan landelijke toeslagen. Meerpersoons met twee kinderen Meerpersoonshuishoudens met twee kinderen gaan er het minst op vooruit wanneer een van beide partners vanuit een bijstandssituatie gaat werken tegen een loon van 130 procent Wsm. Dit komt omdat het huishouden dan maandelijks 99 minder aan landelijke toeslagen en 153 aan gemeentelijke regelingen ontvangt dan wanneer het huishoudinkomen gelijk is aan 100 procent Wsm. 11

14 4. Beleid Montferland in vergelijkend perspectief In de vorige hoofdstukken zijn de landelijke en lokale effecten van het huidige armoedebeleid voor huishoudens met lage inkomens in beeld gebracht. In dit hoofdstuk plaatsen we het beleid van de gemeente Montferland in vergelijkend regionaal perspectief Inrichting armoedebeleid landelijke voorzieningen Voor de landelijke regelingen bijzondere bijstand en individuele inkomenstoeslag geldt het volgende. Bij de individuele inkomenstoeslag hanteert de gemeente Montferland een referteperiode van 36 maanden. De bedragen die verstrekt worden voor deze voorziening liggen in lijn met die in andere gemeenten. Daarbij past de opmerking dat het inkomenspercentage voor deze toeslag in, Montferland 105% Wsm, in de meeste gemeenten inmiddels op 110 procent Wsm ligt. Bij de bijzondere bijstand gaat het vooral om de draagkracht waarmee gerekend wordt als het inkomen boven het wettelijke sociale minimum ligt. In Montferland wordt van het jaarinkomen boven 120 procent van de bijstandsnorm 10 procent als draagkracht aangemerkt. Dit ligt in lijn met het beleid in een groot aantal andere gemeenten. Daarbij past overigens de kanttekening dat veel gemeenten sinds 2016 hogere gestaffelde draagkrachtgrenzen tot 150 procent Wsm hanteren. Belangrijkste reden hiervoor is dat na de uitstroom naar werk vanuit een uitkering, extra onvermijdelijke uitgaven niet alsnog leiden tot inkomensachteruitgang. Regionale uitvoering landelijke voorzieningen De volgende tabel bevat een vergelijking van de wijze waarop de landelijke inkomensvoorzieningen in de regio worden uitgevoerd. Tabel Vergelijking landelijke voorzieningen op gemeentelijk niveau Regeling Montferland Doetinchem Zevenaar Bronkhorst IJsselstreek Kwijtschelding Wsm 100% 100% 100% 100% 100% KS bedrag gemeente 52,69 53,45 37,80 45,60 51,44 Inkomenstoeslag Wsm 105% 100% 110% 110% 110% Inkomenstoeslag bedrag 350/450/ /477/ /500/ /500/ /425/500 Bijzondere bijstand Wsm 120% 100% 120% 100% 110% Voor de kwijtschelding gelden landelijke regels wat betreft de inkomens- en vermogensgrenzen. De kwijtgescholden bedragen per maand lopen uiteen tussen 37,80 in de gemeente Zevenaar en 53,45 in de gemeente Doetinchem. De exacte hoogte van de kwijtschelding is afhankelijk van de bedragen aan leges die voor deze voorzieningen gelden. Ook de inkomensgrenzen van de inkomenstoeslag kunnen per gemeente, omdat er beleidsvrijheid is, verschillen. Deze grenzen lopen uiteen tussen 100 procent Wsm in Doetinchem en 110 procent van het wettelijke minimum in de meeste overige gemeenten. Voor de bijzondere bijstand geldt dat de inkomensgrenzen waarboven naar draagkracht geen eigen bijdrage wordt geheven in de regio uiteen lopen tussen 100 en 120 procent Wsm. 12

15 4.2. Inrichting armoedebeleid lokale voorzieningen Wat betreft de inhoud van het pakket lokale voorzieningen geldt dat de gemeente Montferland net als veel andere gemeenten zowel een collectieve zorgverzekering als een participatieregeling in de vorm van een sport en cultuurfonds kent. Voor de zorgverzekering is de inkomensgrens 120 procent van het Wsm. In een groot aantal gemeenten is inmiddels de keuze gemaakt om deze voorzieningen aan te bieden aan de doelgroep met een inkomen tot 130 procent Wsm. Bij de meedoenregeling ligt de inkomensgrens op 120 procent van het wettelijke sociale minimum en kunnen bedragen tot maximaal 175 per gezinslid gedeclareerd worden. Deze regeling is gangbaar in veel andere gemeenten. Naast de meedoenregeling kent de gemeente nog een schoolkostenregeling voor huishoudens met inkomens tot 120 procent Wsm. Deze afzonderlijke regeling is in veel andere gemeenten inmiddels opgenomen in een brede participatieregeling. Regionale uitvoering lokale voorzieningen De volgende tabel bevat een vergelijking van de wijze waarop lokale inkomensvoorzieningen in de regio worden uitgevoerd. Tabel Vergelijking lokale voorzieningen op gemeentelijk niveau Regeling Montferland Doetinchem Zevenaar Bronkhorst IJsselstreek Zorgverzekering Wsm 120% 130% 130% 130% 110% Zorgverzekering bedrag 137,83 128,06 128,06 128,06 137,83 Schoolkosten Wsm 120% 120% 110% Schoolkosten bedrag 75 BO/150 VO 100 VO 50 BO/150 VO Meedoenregeling 120% 120% 120% 110% 110% Meedoenregeling bedrag / / Bij de zorgverzekering zien we dat de inkomensgrenzen tussen de 110 en 130 procent Wsm uiteenlopen. De premie die betaald wordt ligt tussen de 128 en 137 per maand. In de gemeenten met de lagere premie is er voor gekozen om tandartskosten buiten het aanvullende pakket te laten. Veelal worden deze kosten dan via de individuele bijzondere bijstand vergoed. Drie van de 5 gemeenten in de regio waaronder Montferland kennen nog een afzonderlijke schoolkostenregeling. De bedragen die verstrekt worden variëren tussen de 50 en 75 voor een leerling op de basisschool en tussen de 100 en 150 voor kinderen in het voortgezet onderwijs. De Meedoen regeling bestaat in de meeste gemeenten uit een webwinkel waar diensten van aanbiedende organisaties kunnen worden ingekocht. De maximale vergoeding per gezinslid loopt uiteen van 115 in Oude IJsselstreek tot 450 in Doetinchem. Op het eerst oog gaat het hierbij dus om forse verschillen in de regio gemeenten. Uit vergelijkend onderzoek weten we echter dat een dergelijke voorziening door niet meer dan de helft van de doelgroep feitelijk wordt gebruikt. Verder geldt dat het gemiddelde bedrag dat afgenomen wordt rond de 160 per jaar ligt. Als we dit vertalen naar een gemiddeld bedrag gaat het dus om een inkomensbijdrage van 80 per gezinslid per jaar. 7 Zevenaar is aangesloten bij de Gelrepas. Dit is een kortingpas met een aantal extra elementen. Voor zwemlessen kan een bedrag van maximaal 500 worden gedeclareerd. 13

16 4.3. Conclusies inrichting Montferlandse armoedebeleid De algemene conclusie uit dit onderzoek is dat de meeste gemeenten in de Achterhoek hun armoedebeleid na de invoering van de Participatiewet inmiddels hebben aangepast aan de meer op maatschappelijke activering gerichte uitgangspunten van deze wet. In de gemeente Oude IJsselstreek zijn deze aanpassingen (nog) niet doorgevoerd. Conclusies betreffende de uitvoering van landelijke regelingen Voor de landelijke regelingen geldt dat de kwijtschelding per saldo in iedere gemeente op exact dezelfde wijze, en onder dezelfde condities wordt uitgevoerd. Omdat de hoogte van de leges per gemeente verschilt, verschillen ook de bedragen die worden kwijtgescholden van plaats tot plaats. Voor de bijzondere bijstand geldt dat de gemeenten Montferland en Zevenaar een inkomensgrens van 120 procent Wsm hanteren waarbij geen eigen bijdrage naar draagkracht geldt. In Doetinchem ligt deze inkomensgrens op 100 procent Wsm. Voor de individuele inkomenstoeslag gelden in Doetinchem en Montferland de minst hoge inkomensgrenzen met 100 en 105 procent Wsm. De andere gemeenten in de regio hanteren bij deze regeling een wat ruimere inkomensgrens van 110 procent Wsm. De bedragen die verstrekt worden liggen in Montferland met 25 tot 50 euro per jaar iets lager dan in de meeste andere referentiegemeenten. Conclusies betreffende de uitvoering van lokale regelingen Gemeentelijke organisaties hebben na de invoering van de Participatiewet meer beleidsvrijheid gekregen om hun eigen lokale armoedebeleid vorm te geven. De meeste gemeenten hebben daaraan invulling gegeven door een tweetal regelingen aan te bieden. Om te beginnen bieden nagenoeg alle gemeenten in Nederland standaard een collectieve zorgverzekering aan. De maximale inkomensgrenzen voor deze regeling liggen meestal op 120 procent of 130 procent van het wettelijke sociale minimum. In Montferland ligt deze grens op 120 procent. In tegenstelling tot veel andere gemeenten heeft Montferland er voor gekozen om een uitgebreider zorgpakket aan te bieden dan de andere gemeenten in de regio. Dit betekent dat minimahuishoudens in Montferland standaard gebruik kunnen maken van een uitstekend zorgpakket waarbij de gemeente een relatief hoge bijdrage van de (extra) kosten van deze verzekering betaald. De hogere gemeentelijke uitgaven voor deze verzekering worden voor een deel gecompenseerd door een lager beroep op individuele bijzondere bijstand voor medische kosten. De vraag naar de kosteneffectiviteit van beide varianten is in het kader van dit onderzoek niet te achterhalen. Vast staat wel dat een ruime generieke voorziening leidt tot minder uitgaven en uitvoeringskosten voor individuele bijzondere bijstand. Een tweede gangbare voorziening is een participatieregeling nieuwe stijl. Dat is een regeling waarbij niet langer vaste bedragen voor verschillende soorten kosten worden overgemaakt maar uitsluitend feitelijk gemaakte kosten worden vergoed. De maximale bedragen die jaarlijks per gezinslid vergoed kunnen worden in het kader van de Meedoen regeling lopen uiteen. Deze bedragen variëren van 115 in de gemeente Oude IJsselstreek tot 450 in Doetinchem. In de praktijk worden deze bovengrenzen bijna nooit bereikt maar beperkt het gebruik zich tot een gemiddeld bedrag van rond de 80 per jaar per persoon. De meeste gemeenten in de regio kennen naast de participatieregeling nog een afzonderlijke schoolkosten regeling 8. In tegenstelling tot de meedoen regeling gaat het hier om vaste bedragen die jaarlijks vergoed worden. De bijdrage voor de voorziening ligt in Montferland iets hoger dan in de andere gemeenten maar blijft in lijn met het algemene beeld. 8 In Doetinchem is de schoolkostenregeling onder gebracht in de meedoen regeling. Dat is ook de achterliggende reden voor de zeer hoge maximale bijdragen die deze gemeente hanteert. 14

17 Slotconclusie Een belangrijke vraag die in het kader van dit onderzoek beantwoord moet worden is de wijze waarop het Montferlands armoedebeleid zich verhoudt tot dat in andere gemeenten in de regio. Het antwoord op deze vraag luidt als volgt: Vanuit regionaal perspectief gezien zijn er nauwelijks verschillen in zowel de armoederegelingen zelf als ook de inkomenscriteria die gehanteerd worden te bespeuren. Uitzondering hierop is de gemeente Oude IJsselstreek waar het beleid na de komst van de Partipatiewet (nog) niet is aangepast aan de nieuwe uitgangspunten. Daarnaast dient de vraag beantwoord te worden hoe het Montferlandse beleid zich qua ruimhartigheid verhoudt tot het beleid in andere gemeenten. Het antwoord op deze vraag luidt als volgt: Vergeleken met andere gemeenten in de regio is er geen sprake van een meer of minder ruimhartig armoedebeleid in de gemeente Montferland. Het enige accentverschil in de regelingen ligt bij de zorgverzekering waar gekozen is voor een pakket met uitgebreide(re) dekking. Voor de vrije bestedingsruimte van minimahuishoudens maakt dit feitelijk gezien geen verschil uit. De vraag of deze variant vanuit gemeentelijk perspectief kosteneffectief is omdat er minder uitgaven zijn voor individuele bijzondere bijstand kan in het kader van dit onderzoek niet beantwoordt worden. 15

18 5. Financiële gevolgen herijking armoedebeleid In dit slothoofdstuk zetten we de financiële gevolgen van de herijking van het armoedebeleid in de gemeente Montferland op een rij. We doen dit door de kosten voor lokale regelingen in 2015 te vergelijken met de verwachte kosten van deze regelingen in het jaar Uitgangspunten vergelijkingsgrondslag armoedebeleid De Raad van de gemeente Montferland heeft in september 2015 een amendement aangenomen dat de volgende elementen bevat: Een eventuele harmonisatie van ondersteuningsregelingen met gemeenten in de regio per 1 januari 2017 als uit vergelijkend onderzoek blijkt dat het in 2016 ingevoerde armoedebeleid in Montferland afwijkt van het beleid in de regio; Een doorrekening van de financiële gevolgen van het armoedebeleid in het jaar 2016 ten opzichte van de situatie in het jaar In dit onderzoek is de conclusie getrokken dat er vanuit regionaal perspectief nauwelijks verschillen zijn in zowel de armoederegelingen zelf als ook de inkomenscriteria die gehanteerd worden. Op basis van deze bevinding gaan we er van uit dat het huidige armoedebeleid van de gemeente Montferland ook in het jaar 2017 onverkort wordt voortgezet. Dat betekent dat een doorrekening van de kosten van het oude en nieuwe beleid volledig gebaseerd is op de regelingen zoals die in 2015 en 2016 zijn (en worden) uitgevoerd Programmakosten landelijke armoede regelingen De programmakosten voor het armoedebeleid vallen uiteen in kosten voor landelijke regelingen en kosten voor lokale regelingen. Het doorrekenen van mogelijke verschillen in de programmakosten van landelijke voorzieningen heeft geen toegevoegde waarde omdat de uitvoering van deze regelingen grotendeels gebonden is aan landelijke criteria: Voor de kwijtschelding van heffingen geldt dat de criteria in 2015 en 2016 gelijk zijn; Voor de langdurigheidstoeslag geldt dat de criteria in beide jaren gelijk zijn in termen van bedragen en inkomensgrenzen; Voor de bijzondere bijstand geldt dat de inkomensgrens in 2016 in Montferland marginaal verhoogd is van 115 naar 120 procent Wsm. Dit heeft echter niet of nauwelijks effect op het aantal aanvragen en de uitgaven. Schommelingen in de programmakosten van de hierboven genoemde regelingen zijn op lokaal niveau dus volledig toe te schrijven aan de sociaal economische ontwikkelingen in een gemeente. En blijven om die reden bij de vergelijking van de programmakosten in 2015 en 2016 dan ook buiten beschouwing Financiële gevolgen wijzigingen lokaal armoedebeleid In deze paragraaf brengen we om te beginnen de programmakosten van de lokale armoederegelingen in het jaar 2015 in beeld. Vervolgens gaan we in op de verwachte kosten voor de lokale voorzieningen die in het jaar 2016 worden aangeboden. 16

19 Programmakosten lokaal armoedebeleid 2015 In het jaar 2015 kende de gemeente Montferland de volgende lokale armoederegelingen: 1. Een collectieve ziektekostenregeling voor huishoudens met inkomens tot 110 procent Wsm. Per hoofdverzekerde is de korting afhankelijk van het gekozen pakket maximaal 9 procent per maand. Bij een premie van 137 per maand is dit jaarlijks een bedrag van 148. Gemiddeld waren er 450 hoofverzekerden wat met elkaar leidt tot een bedrag van aan premiereductie voor de deelnemende huishoudens; 2. Een participatieregeling voor huishoudens met inkomens tot 110 procent Wsm. Deze regeling had het karakter van een uitkering ineens van 185 per gezinslid. In het jaar 2015 hebben personen deze vergoeding ontvangen. Hiermee was een bedrag van bijna aan programmakosten gemoeid; 3. Een schoolkostenregeling voor huishoudens met inkomens tot 120 procent Wsm. Ook deze regeling bestaat uit een bedrag ineens van 75 voor een basisschoolkind en 150 voor een kind in het voortgezet onderwijs. In het jaar 2015 was met de uitvoering van deze regeling een bedrag van gemoeid. Al met al lagen de programmakosten voor lokale regelingen in termen van uitgaven voor de participatieregeling en de schoolkosten regeling in het jaar 2015 dus op Verwachte programmakosten lokaal armoedebeleid 2016 In het jaar 2016 kent de gemeente Montferland de volgende lokale armoederegelingen: 1. Een collectieve ziektekostenregeling voor huishoudens met inkomens tot 120 procent Wsm. Per hoofdverzekerde draagt de gemeente jaarlijks een bedrag van 240 bij. Bij 450 hoofdverzekerden leidt dit met elkaar tot een bedrag van aan programmakosten; 2. Een meedoen regeling voor huishoudens met inkomens tot 120 procent Wsm. Jaarlijks kan voor een bedrag van maximaal 175 per gezinslid aan sportieve en culturele activiteiten worden ingekocht. De doelgroep bestaat uit personen. De verwachting is dat in totaal 900 personen gebruik zullen maken van de regeling. Bij een gemiddelde vergoeding van 130 gaat het dan om een bedrag van ; 3. Een schoolkostenregeling voor huishoudens met inkomens tot 120 procent Wsm. Deze regeling heeft het karakter van een bedrag ineens van 75 voor een basisschoolkind en 150 voor een kind in het voortgezet onderwijs. In het jaar 2016 zal met de uitvoering van deze regeling naar verwachting een bedrag van gemoeid zijn. Al met al liggen de verwachte programmakosten voor lokale regelingen in het jaar 2016 dus rond de Conclusie betreffende de programmakosten lokaal armoedebeleid in 2015 en 2016 De programmakosten voor het lokale armoedebeleid zullen in het jaar 2016 naar verwachting niet of nauwelijks verschillen met de kosten in het jaar De belangrijkste accentverschillen in het nieuwe beleid zijn een zorgverzekering die uitnodigt tot gebruik en een meedoen regeling die gebaseerd is op het feitelijke gebruik van sportieve en culturele activiteiten. 17

20 Bijlage I. Inkomenseffect tabellen In deze bijlage staan de inkomenseffect tabellen. De tabellen geven een overzicht van de maandelijkse inkomsten en uitgaven per type huishouden, bij gebruikmaking van alle landelijke en lokale regelingen. De bedragen die horen bij de huishoudelijke uitgaven en reserveringsuitgaven zijn afkomstig van het Nibud. Tabel B 1.1 Alleenstaande zonder kinderen, niet pensioengerechtigd Categorie 100% Wsm 110%Wsm 120% Wsm 130% Wsm Inkomsten Netto inkomen Vakantietoeslag Heffingskortingen Huurtoeslag Zorgtoeslag Kinderbijslag Kindgebonden budget Kinderopvangtoeslag Participatie regeling Schoolkosten regeling Individuele inkomenstoeslag Totaal inkomsten Vaste lasten Huur Gas, water, elektra Telefoon, internet en kabel Gemeentelijke heffingen Collectieve zorgverzekering Overige verzekeringen Schoolkosten/ouderbijdrage/BSO Totaal vaste lasten/verzekeringen Reserveringsuitgaven Huishoudelijke uitgaven Totaal uitgaven Blijft over voor vrije bestedingen Normbedrag vrije bestedingen Restant na vrije bestedingen

21 Tabel B 1.2 Alleenstaande ouder, niet pensioengerechtigd, 2 kinderen (8 en 13 jaar) Categorie 100% Wsm 110%Wsm 120% Wsm 130% Wsm Inkomsten Netto inkomen Vakantietoeslag Heffingskortingen Huurtoeslag Zorgtoeslag Kinderbijslag Kindgebonden budget Kinderopvangtoeslag Participatie regeling Schoolkosten regeling Individuele inkomenstoeslag Totaal inkomsten Vaste lasten Huur Gas, water, elektra Telefoon, internet en kabel Gemeentelijke heffingen Collectieve zorgverzekering Overige verzekeringen Schoolkosten/ouderbijdrage/BSO Totaal vaste lasten/verzekeringen Reserveringsuitgaven Huishoudelijke uitgaven Totaal uitgaven Blijft over voor vrije bestedingen Normbedrag vrije bestedingen Restant na vrije bestedingen

22 Tabel B 1.3 Meerpersoonshuishouden zonder kinderen, niet pensioengerechtigd Categorie 100% Wsm 110%Wsm 120% Wsm 130% Wsm Inkomsten Netto inkomen Vakantietoeslag Heffingskortingen Huurtoeslag Zorgtoeslag Kinderbijslag Kindgebonden budget Kinderopvangtoeslag Participatie regeling Schoolkosten regeling Individuele inkomenstoeslag Totaal inkomsten Vaste lasten Huur Gas, water, elektra Telefoon, internet en kabel Gemeentelijke heffingen Collectieve zorgverzekering Overige verzekeringen Schoolkosten/ouderbijdrage/BSO Totaal vaste lasten/verzekeringen Reserveringsuitgaven Huishoudelijke uitgaven Totaal uitgaven Blijft over voor vrije bestedingen Normbedrag vrije bestedingen Restant na vrije bestedingen

23 Tabel B 1.4 Meerpersoonshuishouden, niet pensioengerechtigd, 2 kinderen (8 en 13 jaar) Categorie 100% Wsm 110%Wsm 120% Wsm 130% Wsm Inkomsten Netto inkomen Vakantietoeslag Heffingskortingen Huurtoeslag Zorgtoeslag Kinderbijslag Kindgebonden budget Kinderopvangtoeslag Participatie regeling Schoolkosten regeling Individuele inkomenstoeslag Totaal inkomsten Vaste lasten Huur Gas, water, elektra Telefoon, internet en kabel Gemeentelijke heffingen Collectieve zorgverzekering Overige verzekeringen Schoolkosten/ouderbijdrage/BSO Totaal vaste lasten/verzekeringen Reserveringsuitgaven Huishoudelijke uitgaven Totaal uitgaven Blijft over voor vrije bestedingen Normbedrag vrije bestedingen Restant na vrije bestedingen

24 Tabel B 1.5 Alleenstaande, pensioengerechtigd Categorie 100% Wsm 110%Wsm 120% Wsm 130% Wsm Inkomsten Netto inkomen Vakantietoeslag Heffingskortingen Huurtoeslag Zorgtoeslag Kinderbijslag Kindgebonden budget Kinderopvangtoeslag Participatie regeling Schoolkosten regeling Individuele inkomenstoeslag Totaal inkomsten Vaste lasten Huur Gas, water, elektra Telefoon, internet en kabel Gemeentelijke heffingen Collectieve zorgverzekering Overige verzekeringen Schoolkosten/ouderbijdrage/BSO Totaal vaste lasten/verzekeringen Reserveringsuitgaven Huishoudelijke uitgaven Totaal uitgaven Blijft over voor vrije bestedingen Normbedrag vrije bestedingen Restant na vrije bestedingen

25 Tabel B 1.6 Meerpersoonshuishouden, pensioengerechtigd Categorie 100% Wsm 110%Wsm 120% Wsm 130% Wsm Inkomsten Netto inkomen Vakantietoeslag Heffingskortingen Huurtoeslag Zorgtoeslag Kinderbijslag Kindgebonden budget Kinderopvangtoeslag Participatie regeling Schoolkosten regeling Individuele inkomenstoeslag Totaal inkomsten Vaste lasten Huur Gas, water, elektra Telefoon, internet en kabel Gemeentelijke heffingen Collectieve zorgverzekering Overige verzekeringen Schoolkosten/ouderbijdrage/BSO Totaal vaste lasten/verzekeringen Reserveringsuitgaven Huishoudelijke uitgaven Totaal uitgaven Blijft over voor vrije bestedingen Normbedrag vrije bestedingen Restant na vrije bestedingen