Consulting Corporate Finance Management VISIE NOVEMBER Een duurzame toekomst van verenigingen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Consulting Corporate Finance Management VISIE NOVEMBER 2010. Een duurzame toekomst van verenigingen"

Transcriptie

1 Consulting Corporate Finance Management VISIE NOVEMBER 2010 Een duurzame toekomst van verenigingen

2 2

3 Inhoudsopgave Inleiding Samenvatting Hoofdstukken A. Verschillende koersen bij verschillende verenigingen B. Een veranderende omgeving. 10 C. Positionering rond identiteit. 16 D. Toegang tot verkrijgen externe fondsen wordt moeilijk. 18 E. De vereniging van de toekomst: actie is nodig. 20 Conclusie. 25 Bijlage: Opzet van het onderzoek. 26 3

4 Inleiding Het huidige tijdperk kenmerkt zich door vier socio-culturele trends¹: Boosheid, wantrouwen en cynisme. Ondanks de kredietcrisis heeft deze trend zich niet beperkt tot de financiële wereld maar speelt deze breder in onze maatschappij. De computergeneratie. Het zijn zappende en calculerende consumenten. Interactie is key. Stress samenleving. De samenleving heeft steeds meer behoefte aan ontspanning. Tegelijkertijd is er de roep om een beleving Een steeds groter wordende groep met een hoog besteedbaar inkomen. Ze zijn op zoek naar authenticiteit en voelen weinig peer group pressure. Tevens blijkt dat jongeren tot 23 jaar minder maatschappelijke binding hebben. Ze zijn niet spaarzaam, weinig betrokken, niet milieubewust en niet geduldig, zo blijkt uit een opinieonderzoek van onderzoeksbureau Motivaction naar De grenzeloze generatie. 4

5 Ook ledenverenigingen (hierna te noemen verenigingen) ondervinden aan den lijven deze onderstromen in de maatschappij. Dit resulteert in een uitdagende omgeving waarin verenigingen vandaag de dag hun weg proberen te vinden. Boer & Croon heeft de afgelopen jaren een groot aantal verenigingen begeleid bij hun vraagstukken. Vraagstukken die vaak onlosmakelijk verbonden blijken te zijn met de veranderende mentaliteit in alle lagen van onze samenleving. Reden genoeg om te onderzoeken in hoeverre verenigingen voorbereid zijn om op duurzame wijze zich staande te houden in deze veranderende tijden. ¹) De trends zijn duurzaam omdat ze langere tijd waarneembaar zijn in het culturele landschap. Daarnaast is er ook geen tegen trend waarneembaar. Met andere woorden, dit zijn fenomenen waar we de komende jaren mee te maken hebben. 5

6 Samenvatting Verenigingen moeten veranderen willen zij hun ledenbestand consolideren of zelfs uitbreiden. Dat betekent dat verenigingen in gelijke pas mee moeten lopen met de veranderingen in de samenleving. Een veranderende omgeving 1. De omgeving voor verenigingen is als gevolg van diverse systeemcrises sterk veranderd. 2. Een onderstroom in onze maatschappij leidt tot die crises met als gevolg dat binding met instituten en daarmee verenigingen sterk verandert. 3. De systeemcrises vragen een andere economische en maatschappelijke benadering in plaats van de bestaande te optimaliseren. Leden worden immers mondiger, leveren steeds vaker zelf een bijdrage aan de ontwikkeling van producten en willen meer dan ooit kunnen kiezen. De toekomst brengt derhalve leden met nieuwe behoeften ten aanzien van binding met hun verenigingen. Overheid zoekt toenadering; niet alle verenigingen willen een rol De overheid doet steeds vaker een beroep op verenigingen. Niet alleen om kennis en informatie te verzamelen over de Nederlandse burger, maar ook om verenigingen in te zetten als breekijzer voor hun eigen beleid. Sommige verenigingen nemen hieraan deel, andere niet. De keuze hiervoor verschilt per type vereniging. Het gevolg hiervan is dat steeds meer verenigingen vaker als politiek instrument ingezet zullen worden. Positionering rond identiteit en ambitie is belangrijk in binden van leden De verenigingen ervaren positionering rond identiteit en ambitie als zeer belangrijk. Hoe beter een vereniging zich positio- 6

7 neert des te groter de pay off, ofwel de toegevoegde waarde richting leden en samenwerkingspartners. De meeste verenigingen zijn ervan overtuigd dat jongeren de behoefte zullen houden zich te verenigingen. Zij herkennen dan ook niet dat de kenmerken van de grenzeloze generatie een belemmering vormen voor het verenigen van deze generaties. Allen geven echter wel aan dat een alternatieve vorm van verenigen gezocht moet worden onder deze grenzeloze generatie. Verkrijgen van externe fondsen is moeilijk Als gevolg van de crisis is het voor veel verenigingen een stuk moeilijker geworden om toegang te krijgen tot externe fondsen. Dit gegeven is een groot punt van zorg voor deze verenigingen en maakt dat veel verenigen ervoor kiezen hun koers en verdienmodel aan te passen aan de veranderende omgeving. Wijze van verenigen Nederlander verandert Dat Nederland een verenigingsland is, wordt door veel verenigingen nog als vanzelfsprekend ervaren. De Nederlander zal zich altijd blijven verenigen, zo menen de deelnemers aan het onderzoek. De wijze waarop zal in de komende jaren echter gaan veranderen. Tot nu toe was het lidmaatschapsmodel leidend waarbij leden vaak een uniform pakket van diensten kregen aangeboden waarin weinig te kiezen viel. Dat verandert. Verenigingen moeten creatiever worden en hun leden meer maatwerk bieden. Het zijn vooral de leden die het dienstenpakket gaan bepalen, niet de verenigingen. Actie ontbreekt nog Voor de meeste verenigingen is het duidelijk dat de omgeving en ook de leden veranderen. Hierdoor zullen ze nieuwe prioriteiten in technologie, samenwerking en financiering moeten stellen en hun koers moeten bijsturen om leden aan zich te kunnen blijven binden. Het stellen van deze nieuwe prioriteiten moet ertoe leiden dat verenigingen ook hun cultuur gaan veranderen. Ondanks dat de noodzaak hiertoe door verenigingen wordt onderschreven, ontbreekt het de verenigingen echter nog aan actie. Men komt nog niet echt in beweging, terwijl men weet dat de tijd daar is om dit wel te doen. Kans op ledenverlies De Nederlander verenigt zich minder; twee op de vijf verenigingen ziet een stabilisatie of daling in aantallen leden. Indien verenigingen zich niet actief bezighouden met de veranderende omgeving, de verdienmodellen, de behoeften van haar leden en technologie zal zij duurzame binding met haar leden op den duur verliezen. 7

8 Trend ledental verenigingen Gekeken naar de omvang van de verenigingen valt op dat vooral de omroepen, goede doelenorganisaties en politieke partijen kampen met een dalend ledenbestand. Hieronder treft u de trends in ledental aan van de afgelopen jaren. Bron: Boer & Croon Kenniscentrum, nieuwsarchief en interviews Daling AVRO KRO VARA Consumentenbond Humanitas Natuurmonumenten CDA PvdA SP 8

9 Stijging BNN ANWB D66 KNHB (hockey) KNVB (voetbal) NGF (golf) KNHS (paardensport) Yarden Gelijk Vereniging Eigen Huis VVD KNLTB (tennis) Amnesty International Artsen Zonder Grenzen 9

10 A. Verschillende koersen bij verschil- Er bestaat een pluriformiteit aan verenigingen in Nederland. Elke vereniging kampt met haar eigen vragen en uitdagingen. Uit het onderzoek is bijvoorbeeld naar voren gekomen dat publieke omroepen de wijze van de bestaande financiering willen verbeteren, de bonden zich sterker online willen profileren, de politieke partijen het gebruik van sociale netwerken verder willen onderzoeken, de sportverenigingen zich willen onderscheiden van andere sportclubs, en de goede doelen zich zorgen maken over een vergrijzend ledenbestand. Echter één ding blijken de diverse categorieën verenigingen met elkaar gemeen te hebben: persoonlijke interactie met leden heeft de hoogste prioriteit op alle agenda s. Hieronder volgt een opsomming van de belangrijkste agendapunten per categorie verenigingen. Goede doelen Vergrijzend ledenbestand Formuleren van heldere identiteit om zodoende leden te kunnen binden Op zoek naar het bieden van toegevoegde waarde in het lidmaatschap Nieuwe mogelijkheden ontdekken om fondsen te werven Betere communicatie met leden en een meer vraaggestuurde aanpak 10

11 lende verenigingen Publieke Omroepen Bonden Grotere afhankelijkheid van de overheid Beter in contact komen met leden om erachter te komen wat hen drijft Verbeteren van bestaande wijze van financiering Ontwikkelen van visie op sociale netwerken Stap van informatievoorziening naar waardecreatie Sterkere online aanwezigheid Onderzoek via welke kanalen ze leden kunnen ondersteunen Onderzoeken samenwerking met andere organisaties Politieke partijen Sportverenigingen Als partij beter communiceren van identiteit en ambities Beter in contact komen met leden om erachter te komen wat hen drijft Verbeteren van bestaande wijze van financiering Onderzoek naar gebruik van sociale netwerken Hoe te onderscheiden van andere sportclubs Beter in contact komen met leden om erachter te komen wat hen drijft Lokale creatieve samenwerkingsverbanden aangaan voor alternatieve inkomsten Rol die de sportbonden spelen naar hun leden (verenigingen) Onderzoek via welke kanalen leden het best kunnen worden ondersteund 11

12 B. Een veranderende omgeving De omgeving waarin verenigingen zich bevinden is sterk in beweging. Zowel wat maatschappelijke trends betreft, als trends die specifiek zijn voor de verenigingen zelf. Uit de interviews met de verenigingen kwamen de volgende bevindingen naar voren. 1. Maatschappelijke trends Nieuwe generaties Bijna zeventig procent denkt dat de huidige jeugd een wezenlijk andere kijk heeft op binding aan een groep dan eerdere generaties. Verenigingen hebben te maken met een veranderend speelveld waarin het aantrekken en het behoud van leden moeilijker wordt. Dit is onder andere het gevolg van het feit dat de huidige en toekomstige generaties grenzenlozer zijn en zich niet snel binden aan één maatschappelijk onderwerp of vereniging. Ontzuiling De ontzuiling van Nederland is in volle gang. De Nederlander is lid van meerdere verenigingen. De Nederlander is mede dankzij de nieuwe technologie steeds vaker en beter in staat de voor hem interessante groepen te identificeren. Kredietcrisis De gevolgen van de kredietcrisis maken dat de hand vaker op de knip wordt gehouden. Ook als het gaat om bijdragen aan verenigingen. De kredietcrisis heeft ook bijgedragen aan nieuwe maatschappelijke stromingen die verkondigen dat ons huidige economische, ecologische, politieke en maatschappelijke systeem niet duurzaam is. Zij pleiten voor een vernieuwend denken waarbij het collectief de motor is voor de transitie naar een nieuw systeem. Een kans voor verenigingen. De relatie met de overheid Meer dan de helft van de verenigingen denkt dat de overheid zich het lot van de verenigingen meer gaat aantrekken. De trend is dat overheden meer en meer ertoe neigen samen te willen werken met verenigingen. De ene vereniging omarmt de toenadering van de overheid, terwijl de andere vereniging deze maatschappelijke verwevenheid bij voorkeur afhoudt. Een aantal verenigingen is van mening dat hun leden vaak genoeg maatschappelijk betrokken zijn en dat de bijdrage aan de vereniging vooral plezier en vertier moet brengen. In dit kader is het belangrijk voor verenigingen dat zij een duidelijke positionering hebben. Pas dan kunnen zij immers duidelijk keuzes maken wat betreft dit onderwerp. 2. Verenigingspecifieke trends Ook het speelveld in en rond de verenigingen zelf verandert. Ledenaantallen nemen over het algemeen af, er treedt een vergrijzing van het ledenbestand op en leden worden kieskeuriger als het gaat om de verwachtte toegevoegde waarde van hun vereniging. Daar komt ook nog bij dat het aantal alternatieven waar leden zich toe kunnen wenden groter en groter wordt. Tevens is er sprake van een oplopend tekort aan vrijwilligers, hetgeen het functioneren van veel verenigingen eveneens bemoeilijkt. 12

13 Hieronder volgen enkele uitdagingen waarmee verenigingen zich geconfronteerd zien: Ruim twintig procent van de respondenten meent geen kwalitatief goed bestuur te hebben. Aan transparantie is de afgelopen jaren hard gewerkt, maar het vinden van competente bestuurders blijft voor veel verenigingen een heikel punt. Een kleine veertig procent heeft nog geen visie op het bedienen van de leden via verschillende kanalen (telefonie, internet, post, et cetera). Dat terwijl de behoeften en het gedrag van leden op dit gebeid in de loop der tijd sterk zijn gewijzigd. Leden denken niet in kanalen en zoeken informatie niet in één kanaal. Zij willen in de verschillende fasen van hun lidmaatschap andere wijze van contact. Deze dienen aan te sluiten bij hun specifieke behoeften op dat moment. Verenigen beseffen zich dit onvoldoende. Meer dan zestig procent is niet goed uitgerust voor het gebruik van technologische oplossingen om zowel de klant als de medewerker maximaal te ondersteunen. Punten van ontwikkelingen blijven bijvoorbeeld: de klant de mogelijkheid geven om zelf diensten te ontwikkelen, als medewerker de klant herkennen in de klantsystemen en de medewerker te faciliteren in het plaats- en tijd onafhankelijk werken. Bijna zestig procent vindt dat hun huidige verdienmodel onvoldoende garantie biedt voor een gezonde toekomst van de vereniging. De voornaamste inkomstenbron voor verenigingen zijn externe fondsen en contributies. Door de gevolgen van de kredietcrisis is de toegang tot externe fondsen vanuit overheden of sponsoring door bedrijven sterk afgenomen. Ook zien verenigingen dat de Nederlander alleen meer contributie wil betalen indien zij daar meer diensten uit verkrijgt. Gekeken naar de omvang van de verenigingen valt op dat vooral de omroepen, goede doelenorganisaties en politieke partijen kampen met een dalend ledenbestand. Sportverenigingen doen het echter goed. Zij laten de meeste groei zien. 3. Veranderende ledenpopulatie Meer dan de helft van de verenigingen verwacht een stijging van het aantal leden, ondanks maatschappelijke uitdagingen zoals onder andere de grenzeloze generatie en de vergrijzing. Opmerkelijk is dat verenigingen zelf aangeven dat de Nederlander zich altijd zal blijven verenigen. Echter een verdere fundering van dit argument hebben wij in dit onderzoek niet kunnen aantreffen. Bovendien heeft de stijging onder meer te maken met de komst van meer jeugdleden, vooral bij de sportverenigingen. Ook actieve wervingscampagnes dragen bij aan een stijgende ledenpopulatie. Veel verenigingen voeren een actief beleid om leden te werven door middel van crossmediale 13

14 campagnes. Wel weten verenigingen dat de leden die worden geworven via agressieve campagnes vaak niet lang lid blijven. Werving is op korte termijn succesvol terwijl op de lange termijn leden bij de eerste opzegmogelijkheid hun lidmaatschap beëindigen. Verenigingen die een daling verwachten, zoals goede doelenorganisaties, wijten dit aan een vergrijzend ledenbestand. Bij de omroepen zijn het voornamelijk de traditionele omroepen die een daling verwachten door het natuurlijke verloop in de ledenpopulatie, terwijl progressieve omroepen juiste een stijging van het ledental verwachten door actieve wervingcampagnes. Bonden ervaren over het algemeen een dalend ledenaantal. Zij wijten dit zelf aan het zoeken naar hun eigen positionering. Voor hun huidige leden is het vaak onduidelijk welke producten en services zij bieden en welke rol zij innemen in de huidige maatschappij. De politieke partijen laten de afgelopen jaren een dalende trend in ledenaantallen zien. Er is meer aandacht nodig voor bredere publieke betrokkenheid bij politieke partijen. Daarnaast is verjonging van het aantal leden een grote uitdaging. 14

15 15

16 C. Positionering rond identiteit Verenigingen erkennen dat positionering rond identiteit en ambitie belangrijk is. De huidige tijd vraagt herkenning van leden op wie de vereniging is en waar zij voor staat. De belangrijkste bevindingen volgen hieronder. Vereniging heeft brugfunctie in de maatschappij; niet alle verenigingen vinden dit echter hun taak Bijna tachtig procent denkt dat verenigingen een brugfunctie kunnen vervullen tussen generaties, maatschappelijke lagen en etnische achtergronden. Hoewel de overheid een toenadering zoekt tot verenigingen, zien verenigingen zelf het niet als hun rol om zich te binden aan een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Dit geldt met name voor sportverenigingen. Omroepen uiten zich het meest sterk over hun politieke voorkeuren vanuit het traditioneel verzuilde denken. Goede doelenorganisaties zijn het hier uiteraard mee eens maar vragen zich af hoe een sterke maatschappelijke profilering zich verhoudt tot een optimale bedrijfsvoering en het opkomen voor haar leden. Zij hebben vanuit hun idealisme maatschappelijke doelen geformuleerd als speerpunten van hun organisatie. Daarnaast zijn het met name politieke partijen, sportverenigingen en bonden die de maatschappelijke brugfunctie als een belangrijke taak zien. Identiteit bindt sterker dan producten Meer dan tachtig procent denkt dat identiteit en ambities van een vereniging belangrijker zijn dan de producten en diensten voor leden. Verenigingen menen dat identiteit en ambities belangrijker zijn voor leden om zich duurzaam te willen verbinden aan een vereniging dan de producten en diensten die een vereniging te bieden heeft. Politieke partijen zien bij uitstek dit gegeven als essentieel voor het aantrekken en behouden van leden. Ook goede doelen zien hun identiteit als dé verbinding met hun leden. Echter in de markt zien wij ook een trend waarbij commerciële producten een bindende werking kennen die soortgelijk is aan een vereniging (bijvoorbeeld Apple club). Kennis van leden is belangrijk Verenigingen zijn het erover eens dat het belangrijk is leden goed te kennen. Opvallend is dat veel verenigingen dit erkennen maar niet weten hoe zij dit moeten inrichten. Samenwerking biedt nog kansen Meer dan zestig procent denkt dat verenigingen die creatieve combinaties aangaan met andere partijen een sterkere positie zullen hebben dan verenigingen die dit niet doen. Verenigingen zien weliswaar de voordelen van het aangaan van creatieve samenwerkingsverbanden maar weten nog te weinig hoe ze hier concreet invulling aan moeten geven. De publieke omroepen lopen hierin voorop. Zij geven aan open te staan voor nieuwe samenwerkingsverbanden, maar er heerst tevens een sterke concurrentiestrijd waarbij samenwerking niet altijd tot de mogelijkheden behoort. Ook onder politieke partijen lijkt dit een moeilijk onderwerp aangezien samenwerking ten koste zou kunnen gaan van de eigen positionering in het politieke spectrum. Sportverenigingen geven aan samenwerking te willen stimuleren maar dan wel vanuit lokale belangen. Ook goede doelenorganisaties zien weliswaar ruimte voor samenwerking maar zijn tegelijkertijd behoedzaam in verband met hun onafhankelijkheid. Bonden zijn veelal zelfvoorzienend en erkennen dat samenwerking een 16

17 belangrijk onderwerp, maar ook concurrentiegevoelig is. Jeugd vraagt om andere wijze van verbinden De jeugd kenmerkt zich door meer individualisering en minder solidariteit. Om die reden zullen verenigingen hun huidige en toekomstige jeugdleden op een andere wijze moeten benaderen en aan zich weten te binden dan dat ze voorheen gewend waren. De meeste verenigingen zijn ervan overtuigd dat jongeren de behoefte zullen houden zich te verenigingen. Zij herkennen dan ook niet dat de kenmerken van de grenzeloze generatie een belemmering vormen voor het verenigen van deze generaties. Allen geven echter wel aan dat een alternatieve vorm van verenigen gezocht moet worden. De jeugd van nu wordt voornamelijk lid van een vereniging om te kunnen netwerken en zichzelf verder te kunnen ontwikkelen. Zij verenigt zich veel minder vanwege een maatschappelijk standpunt dat zij wenst uit te dragen. Het blijft voor veel verenigingen dan ook een uitdaging om de jeugd aan te spreken. Gebruik van sociale netwerken wordt gezien als een belangrijk instrument om de jeugd te benaderen. 17

18 D. Toegang tot verkrijgen externe Als gevolg van de financiële crisis neemt de financiële steun van de overheid af. Ook verenigingen erkennen dat zij hierin een grote uitdaging hebben. Hieronder de belangrijkste bevindingen. 18

19 fondsen wordt moeilijk 1. Externe fondsen Verenigingen in Nederland verwachten dat het mede als gevolg van de financiële crisis overwegend moeilijker wordt om naast contributie externe fondsen aan te trekken. Vooral onder de omroepen bestaat op dit gebied een grote afhankelijkheid van de overheid. Het ledenaantal bepaalt de bijdrage die men ontvangt. Met het dalend aantal leden waar veel omroepen mee worstelen komt dus ook de financieringstroom in gevaar. Sportverenigingen verwachten echter niet dat het moeilijker wordt om externe gelden te werven. Zij geven aan volop ideeën te hebben om fondsen aan te trekken door het uitbreiden van hun activiteiten. Goede doelen verwachten voornamelijk externe inkomsten te ontvangen uit legaten, vanwege hun vergrijzend ledenbestand. Bonden overwegen opnieuw hun positionering en formule aan te scherpen, om duidelijker hun toegevoegde waarde aan hun leden te kunnen laten zien. Dit zal in de toekomst leiden tot leden die zich blijven binden en producten en diensten blijven afnemen. Dit vormt een belangrijke inkomstenbron voor de bonden. Het aantrekken van alternatieve bronnen van inkomsten is ook een speerpunt voor de politieke partijen. 2. Leden willen toegevoegde waarde van het lidmaatschap Leden zijn vandaag de dag kritischer op de waarde van het lidmaatschap dan zij vroeger waren. Wat heb ík eraan?, zo luidt hun uitgangspunt. De toegevoegde waarde van een vereniging moet kortom meer dan ooit helder zijn en dus moet er op een andere manier nagedacht worden over lidmaatschappen en service vanuit de vereniging. Opvallend is overigens dat financiële motieven voor de meeste leden geen reden tot opzegging vormen. Service blijft hierin het belangrijkste motief. De vraag is of het huidige lidmaatschap de juiste waarde en de activiteiten teruggeeft aan haar leden. Is het een leeg lidmaatschap? Voor een duurzaam bestaansrecht van verenigingen is het noodzakelijk dat verenigingen het lidmaatschap gaan laden. 19

20 E. De vereniging van de toekomst: Waar zou de Vereniging van de toekomst aan moeten voldoen?, zo luidde een van de vragen uit het onderzoek. Het is niet verwonderlijk dat de wijze van financiering veel verenigingen bezighoudt als ze een blik in de toekomst werpen. Een duurzaam financieringsmodel waarbij de verenigingen niet afhankelijk zijn van incidentele inkomsten, prijkt dan ook hoog op het wensenlijstje. Ook een constant ledenaantal, een duidelijke positionering, aanpassingsvermogen en het bieden van een toegevoegde waarde voor leden maken onderdeel uit van het profiel van de vereniging van de toekomst. Hieronder de meest voorkomende antwoorden: Een duurzaam financieringsmodel, niet afhankelijk van incidentele inkomsten De verwachting van een constant ledenaantal Een heldere en onderscheidende positionering Anticiperend op veranderende samenleving waarin thema s spelen als vergrijzing, verkleuring, individualisering, commercialisering en maatschappelijk verantwoord ondernemen Door middel van gebruik van technologische hulpmiddelen de stem van de leden duidelijker laten klinken Een duidelijke pay-off naar de leden (kan zowel materieel als immaterieel zijn) 1. Uitdagingen voor de toekomst Financiering De meeste verenigingen zien de noodzaak van het op zoek gaan naar financieringbronnen en geven aan dat dit nog een hele uitdaging wordt. Zowel politieke partijen als de publieke omroepen geven aan dat de bestaande wijze van financiering voor verbetering vatbaar is. Sportverenigingen zien hun inkomsten uit contributie, sponsoring en horecainkomsten als een logische wijze van financiering. Teruglopende leden- en donateuraantallen wordt als een probleem gezien onder de goede doelen. Zij geven echter tegelijkertijd aan dat er nog veel onontgonnen mogelijkheden zijn om fondsen te werven. Leden Verenigingen geven aan nog een beperkt beeld te hebben over via welk kanaal zij hun leden het beste kunnen bedienen. Publieke omroepen doen regelmatig onderzoek naar wat er onder hun leden leeft. Een van de goede doelen geeft bijvoorbeeld aan dat zij in toenemende mate een vraaggestuurde aanpak zoeken. Bonden zoeken welke kanalen op welke momenten aansluiten bij de behoeften van hun leden en of social media een hype of een structurele vraag van leden is. Bezieling Aan bezieling van het management en de medewerkers ontbreekt het doorgaans niet bij de ondervraagde verenigingen. Wel geven verschillende categorieën van verenigingen aan dat het een uitdaging is om aan vrijwilligers te komen. Dit geldt echter niet voor politieke partijen en publieke omroepen. Zij geven aan dat de betrokken medewerkers en vrijwilligers juist meewerken vanuit bezieling. Voor Sportverenigingen is meer consumeren en minder participeren een trend aan het worden. Als gevolg daarvan is het voor deze categorie steeds moeilijker om geschikte bestuurders en vrijwilligers te vinden. 20

21 actie is nodig 21

22 Technologie Verenigingen willen allemaal graag gebruik maken van nieuwe technologische oplossingen, zoals social media en Het Nieuwe Werken, om hun klanten en medewerkers beter van dienst te kunnen zijn. De wil is er kortom. Maar tegelijkertijd geven ze ook aan hierin achter te lopen. Politieke partijen zijn hiermee bezig, maar zij geven aan dat het nog beter kan. Ook publieke omroepen geven aan hier wel mee bezig te zijn, maar nog achter te lopen op de mogelijkheden ervan. Kennisdeling onder sportverenigingen via nieuwe technologie wordt nog te weinig benut, zowel op landelijk als locaal niveau. Bonden willen meer interactie met hun leden door middel van een open online platform. Shared services Verenigingen zien de noodzaak van het gebruik van shared services met andere partijen niet of nauwelijks. Publieke omroepen zijn het hiermee oneens. Zij delen bij voorkeur de huisvesting en bijvoorbeeld de uitgeverij van de bladen. Politieke partijen zeggen nog geen gebruik te maken van shared services. Een van de goede doelen organisaties heeft niet-kernactiviteiten waaronder administratieve processen juist weer geoutsourced. Kostenefficiënt Bijna alle verenigingen denken kostenefficiënt te zijn. Publieke omroepen menen dat ze kostenefficiënt werken, politieke partijen zeggen uit noodzaak kostenefficiënt te werken en de sportverenigingen merken dat leden willen weten of ze waar voor hun geld krijgen. Goede Doelen geven aan efficiënt te werken hetgeen wordt gestaafd door hun accreditatie. Transparant en integer Alle verenigingen vinden dat het voor hun imago belangrijk is om transparant en integer te zijn en zeggen dat dit door regelgeving en code goed is vastgelegd. Politieke partijen en omroepen geven aan dat zij door wettelijke regelgeving in hoge mate voldoen aan de eis van goed en transparant bestuur. Dit is onder vastgelegd in de code goed bestuur en de wet openbaar bestuur. Transparantie staat ook bij goede doelenorganisaties hoog in het vaandel. 2. Wie is het best voorbereid op de toekomst? De vereniging van de toekomst kent een gezonde bedrijfsvoering, heeft een goed ledenpotentieel, beschikt over onderscheidend vermogen, kan invulling geven aan de maatschappelijke vraag en is technologisch geëquipeerd. Wanneer we deze criteria langslopen voor de verschillende categorieën, kunnen we concluderen dat de sportverenigingen het best zijn voorbereid op een duurzame toekomst. 3. Welke kansen liggen er voor verenigingen? Inspelen op maatschappelijke thema s als gezondheid en natuur en duurzaamheid. Technologie vereenvoudigt het interesseren, aantrekken en behouden van de doelgroep, bijvoorbeeld door het inzetten van sociale netwerken. Er is sprake van een grotere maatschappelijke betrokkenheid van het bedrijfsleven. Bedrijven 22

23 realiseren zich dat hun klanten ook actief zijn in verenigingen en daar proberen ze hun voordeel mee te doen. Een voorbeeld is dat van straatvoetbal. Unilever heeft in samenwerking met de KNVB en de Cruijff foundation een straatvoetbalwedstrijd georganiseerd. Het is een effectieve manier om een maatschappelijke beweging versneld tot stand te brengen. Overheden zien verenigingen als steeds belangrijkere maatschappelijke instituten die zij willen inzetten om hun doelstellingen gestalte te geven. Leden écht leren kennen, door vanuit hun behoeften toegevoegde waarde te bieden. Contributiegelden zijn in Nederland relatief laag. Verenigingen kunnen dit gegeven aangrijpen om hun leden te laten zien dat ze waar voor hun geld krijgen. Partnerships zoals buitenschoolse opvang door sportverenigingen kunnen georganiseerd worden. Alternatieve verdienmodellen dienen te worden ontwikkeld. Voorbereid op een duurzame toekomst? Sport Omroepen Goede Doelen Politieke Partijen Bonden Gezonde bedrijfsvoering (verdienmodel) Ledenpotentieel (aantallen leden) Onderscheidend vermogen (propositie) Invulling maatschappelijke vraag Technologisch geëquipeerd Bron: Boer & Croon teamanalyse 23

24 24

25 Conclusie Verenigingen moeten veranderen willen zij hun ledenbestand consolideren of zelfs uitbreiden. Dat betekent dat verenigingen in gelijke pas mee moeten lopen met de veranderingen in de samenleving. Verenigingen verwachten dat het overwegend moeilijker wordt om naast contributie externe fondsen aan te trekken. De diverse systeemcrises en de grote afhankelijkheid van de overheid zijn hierbij de belangrijkste boosdoeners. De overheid trekt zich bovendien weliswaar op maatschappelijk gebied steeds meer het lot van verenigingen aan, maar op financieel gebied minder en minder. Ook dat brengt de geldstroom in gevaar. Leden hechten meer waarde aan hun lidmaatschap als de verenigingen in staat zijn om voortdurend in te spelen op hun behoeften: continu toetsen wat de leden van vandaag en morgen wensen. Verenigingen zullen dus meer moeten sturen op toegevoegde waarde voor de leden. Daar komt bij dat de nieuwe generatie leden de grenzeloze generatie andere wensen en eisen stelt aan verenigingen. Deze populatie is individualistischer, minder solidair, en denken sneller what s in it for me? Ook voor deze groep is toegevoegde waarde meer dan ooit belangrijk. Als toegevoegde waarde wordt gegeven, zal zij zich blijven verenigen. Dit alles vraagt om een heroverweging van de strategische koers van veel verenigingen. Verenigingen realiseren zich dit, zo blijkt uit dit onderzoek. Maar slechts weinigen komen in actie. Toch is die actie nodig om een duurzame toekomst van verenigingen veilig te stellen. Voor nadere toelichting op het onderzoek kunt u contact opnemen met: Angelique Timmer Associate Partner Boer & Croon 25

26 Bijlage Opzet onderzoek Hoe kijken verenigingen naar hun eigen toekomst? Deze vraag vormt het uitgangspunt van ons onderzoek. We hebben een onderzoek gehouden onder totaal tweeëntwintig Nederlandse verenigingen. Bij deze verenigingen hebben we persoonlijk interviews afgenomen met directieleden en/of bestuurders op basis van een vooraf opgestelde vragenlijst. De resultaten hiervan zijn zowel kwalitatief als kwantitatief verwerkt. De interviews zijn afgenomen in de periode januari tot en met augustus De verenigingen die wij hebben gesproken zijn verdeeld in vijf categorieën: Omroepen Bonden Goede doelen Politieke partijen Sportverenigingen 26

27 Deelnemende verenigingen Omroepen AVRO BNN KRO VARA Bonden ANWB Consumentenbond Vereniging Eigen Huis Yarden Goede doelen Amnesty International Artsen zonder Grenzen Humanitas Vereniging Natuurmonumenten Politieke Partijen CDA D66 PvdA SP VVD Sportverenigingen Koninklijke Hippisch Bond Sportfederatie (KNHS) Nederlandse Golf Federatie (NGF) Koninklijke Nederlandse Hockey Bond (KNHB) Koninklijke Nederlandse Lawn Tennis Bond (KNLTB) Koninklijke Nederlandse Voetbal Bond (KNVB) 27

28 Boer & Croon Postbus AT Amsterdam Amstelveenseweg JK Amsterdam Tel: Boer & Croon staat voor hoogwaardige dienstverlening op het gebied van consulting, corporate finance en management. De unieke combinatie van deze activiteiten stelt ons in staat strategische vraagstukken van onze klanten te doorgronden en daadwerkelijk op te lossen. Van inspiratie tot realisatie. Boer & Croon combineert als geen ander toonaangevende denk, durfen daadkracht. Een ijzersterke mix waarmee we snel een vernieuwende weg kunnen inslaan naar duurzaam betere prestaties. De groep telt ongeveer 450 ervaren consultants, managers en stafmedewerkers.

In formeel verband. Grote organisaties over actuele ontwikkelingen op het maatschappelijke middenveld. donderdag 22 mei 14

In formeel verband. Grote organisaties over actuele ontwikkelingen op het maatschappelijke middenveld. donderdag 22 mei 14 In formeel verband Grote organisaties over actuele ontwikkelingen op het maatschappelijke middenveld 1 2 SCP onderzoek Individueel perspectief (Uitstappers en doorzetters, 2014) Organisatorisch perspectief

Nadere informatie

KBO Zeeland. beleidsplan

KBO Zeeland. beleidsplan KBO Zeeland beleidsplan 2014-2018 Vroeger was er ook een jeugd van tegenwoordig. 1 Inhoudsopgave. 1 Inleiding 3 2 Missie en opdracht 4 3 Strategische koers 5 4 Kerntaken 6 Belangenbehartiging Dienstverlening

Nadere informatie

Vraag naar duurzame producten blijkt crisisproof Duurzaamheidkompas #9 thema: Duurzaamheid in tijden van crisis

Vraag naar duurzame producten blijkt crisisproof Duurzaamheidkompas #9 thema: Duurzaamheid in tijden van crisis Vraag naar duurzame producten blijkt crisisproof Duurzaamheidkompas #9 thema: Duurzaamheid in tijden van crisis November 2012 Inleiding Duurzaamheidkompas Antwoord op duurzaamheidvragen In deze tijd van

Nadere informatie

www.econocom.com Optimaliseer het gebruik van uw IT en Telecom infrastructuur

www.econocom.com Optimaliseer het gebruik van uw IT en Telecom infrastructuur www.econocom.com Optimaliseer het gebruik van uw IT en Telecom infrastructuur Efficiëntie Meegaan met de tijd Mobiliteit De markt verandert evenals onze manier van werken. Het leven wordt mobieler en we

Nadere informatie

Strategische zelfanalyse

Strategische zelfanalyse Strategische zelfanalyse Vol vertrouwen de WMO tegemoet Wat betekent de invoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning voor uw organisatie? Hoe houdt u goed rekening met de modernisering van de AWBZ?

Nadere informatie

Onderzoek naar de nieuwe vrijwilliger in de sport in Ommen en Hardenberg. Rapportage 31 mei 2017

Onderzoek naar de nieuwe vrijwilliger in de sport in Ommen en Hardenberg. Rapportage 31 mei 2017 Onderzoek naar de nieuwe vrijwilliger in de sport in Ommen en Hardenberg Rapportage 31 mei 2017 Waarom dit onderzoek? Vrijwilligers onmisbaar in de sport Onderwerp staat sinds jaar en dag op de agenda

Nadere informatie

Excerpt Gemeenteraad Rotterdam VITALE VERENIGINGEN 2017

Excerpt Gemeenteraad Rotterdam VITALE VERENIGINGEN 2017 Excerpt Gemeenteraad Rotterdam VITALE VERENIGINGEN 2017 Inleiding & samenvatting Inleiding Rotterdam Sportsupport spant zich in voor vitale sportverenigingen, streeft er naar sport toegankelijk te maken

Nadere informatie

Duurzaamheidk. Duurzaamheid wordt de norm voor consumenten. Duurzaamheidkompas meting #15 oktober 2015

Duurzaamheidk. Duurzaamheid wordt de norm voor consumenten. Duurzaamheidkompas meting #15 oktober 2015 Duurzaamheidk mpas Duurzaamheid wordt de norm voor consumenten Duurzaamheidkompas meting #15 oktober 2015 Inleiding Duurzaamheidkompas #15 Antwoord op duurzaamheidvragen In deze tijd van een milieu-, klimaat-,

Nadere informatie

CATEGORY LEAD HOME & LIVING

CATEGORY LEAD HOME & LIVING Consulting Exit Digital Category Management #VACATURE CATEGORY LEAD HOME & LIVING Wehkamp is een van Nederlands meest succesvolle online retailers. De missie van het bedrijf is de nummer één zijn in de

Nadere informatie

Verbinden door ervaring Alumni

Verbinden door ervaring Alumni Verbinden door ervaring Alumni 19 oktober 2015 T.Romaniuk 1 D66: Verbinden door ervaring Voor oud politiek bestuurders en ambtsdragers (alumni) van D66 is er op dit moment geen omgeving om zich te verenigen,

Nadere informatie

onderwijsgroep noord identiteitsbewijs

onderwijsgroep noord identiteitsbewijs onderwijsgroep noord identiteitsbewijs 'Zijn wie je bent. Dat is geluk.' Erasmus 4 Onderwijs draait om mensen Als we met elkaar in het onderwijs iets willen bereiken, dan draait alles om passie, energie

Nadere informatie

Ouders leren kinderen voor zichzelf opkomen Zelfbeheersing is nog belangrijker. De grenzeloze generatie en de eeuwige jeugd van hun opvoeders

Ouders leren kinderen voor zichzelf opkomen Zelfbeheersing is nog belangrijker. De grenzeloze generatie en de eeuwige jeugd van hun opvoeders bezoekadres Marnixkade 109 1015 ZL Amsterdam postadres Postbus 15262 1001 MG Amsterdam E moti@motivaction.nl T +31 (0)20 589 83 83 F +31 (0)20 589 83 00 W www.motivaction.nl - Factsheet opinieonderzoek

Nadere informatie

Inholland. en dichtbij We zijn divers We maken kwaliteit samen Maart 2017 We bek

Inholland. en dichtbij We zijn divers We maken kwaliteit samen Maart 2017 We bek We durven te leren We handelen persoonlijk en dichtbij We divers We maken kwaliteit samen We bekennen kleur We du ven te leren We handelen persoonlijk en dichtbij We zijn div We maken kwaliteit samen We

Nadere informatie

Piter Jelles Strategisch Perspectief

Piter Jelles Strategisch Perspectief Piter Jelles Strategisch Perspectief Strategisch Perspectief Inhoudsopgave Vooraf 05 Piter Jelles Onze missie 07 Onze ambities 07 Kernthema s Verbinden 09 Verbeteren 15 Vernieuwen 19 Ten slotte 23 02 03

Nadere informatie

Kaartspel EVC als strategische keuze

Kaartspel EVC als strategische keuze Kaartspel EVC als strategische keuze Doel van het kaartspel: Inzicht krijgen in waar je als EVC-aanbieder naar toe wilt gaan en hoe je perspectief voor de toekomst ontwikkelt. Ga je wel of niet door met

Nadere informatie

De motor van de lerende organisatie

De motor van de lerende organisatie De motor van de lerende organisatie Focus op de arbeidsmarkt Naast het erkennen van leerbedrijven is Calibris verantwoordelijk voor ontwikkeling en onderhoud van kwalificaties in de sectoren zorg, welzijn

Nadere informatie

Kaderbrief 2018: Sterker in dialoog

Kaderbrief 2018: Sterker in dialoog Kaderbrief 2018: Sterker in dialoog Deze kaderbrief geeft richting aan onze (team)plannen voor 2018. Zo zorgen we ervoor dat ontwikkelingen binnen Cello elkaar versterken én dat we invulling blijven geven

Nadere informatie

Naar een betere Match. Inventarisatie knelpunten onderwijs arbeidsmarkt in Zorg en welzijn in Haaglanden Nieuwe Waterweg Noord

Naar een betere Match. Inventarisatie knelpunten onderwijs arbeidsmarkt in Zorg en welzijn in Haaglanden Nieuwe Waterweg Noord Samenvatting Naar een betere Match. Inventarisatie knelpunten en oplossingen bij de aansluiting onderwijs arbeidsmarkt in Zorg en welzijn in de regio Haaglanden Nieuwe Waterweg Noord 1 Samenvatting van:

Nadere informatie

' Zijn wie je bent. Dat is geluk.'

' Zijn wie je bent. Dat is geluk.' identiteitsbewijs ' Zijn wie je bent. Dat is geluk.' Erasmus 4 Onderwijs draait om mensen Onderwijs draait om mensen. Als we met elkaar in het onderwijs iets willen bereiken, dan draait alles om passie,

Nadere informatie

Versterking. Visie & plan toekomst sportverenigingen in Nederland 2012-2016. Professionalisering Positionering Samenwerking

Versterking. Visie & plan toekomst sportverenigingen in Nederland 2012-2016. Professionalisering Positionering Samenwerking Versterking Visie & plan toekomst sportverenigingen in Nederland Professionalisering Positionering Samenwerking 2012-2016 Samenleving Energie uit het hart van de samenleving Sportverenigingen Brancheorganisatie

Nadere informatie

Nieuwe verbindingen. Inspiratie voor innovatie. Van Kenniscreatie naar Kenniscirculatie. Peter Koudstaal 3 juni 2010

Nieuwe verbindingen. Inspiratie voor innovatie. Van Kenniscreatie naar Kenniscirculatie. Peter Koudstaal 3 juni 2010 Nieuwe verbindingen Inspiratie voor innovatie Van Kenniscreatie naar Kenniscirculatie Peter Koudstaal 3 juni 2010 2 Inhoud 1. Hoe behoeften leiden tot nieuwe verbindingen 2. Aan de slag met nieuwe verbindingen

Nadere informatie

Ilta van der Mast Naar een nieuw systeem van sociale volkshuisvesting

Ilta van der Mast Naar een nieuw systeem van sociale volkshuisvesting Ilta van der Mast Naar een nieuw systeem van sociale volkshuisvesting De wijze waarop de woningmarkt nu georganiseerd is met 2,4 miljoen sociale huurwoningen is niet meer houdbaar. We zullen naar een systeemverandering

Nadere informatie

Bij deze opgave horen de teksten 6 en 7 en de figuren 1 tot en met 3 uit het bronnenboekje.

Bij deze opgave horen de teksten 6 en 7 en de figuren 1 tot en met 3 uit het bronnenboekje. Opgave 2 Massamedia Bij deze opgave horen de teksten 6 en 7 en de figuren 1 tot en met 3 uit het bronnenboekje. Inleiding De media vervullen verschillende functies voor zowel het individu als voor de samenleving

Nadere informatie

Onderwijs met een hart. Strategische agenda

Onderwijs met een hart. Strategische agenda Onderwijs met een hart Strategische agenda 2014-2018 1 Strategische agenda 2014-2018 Inhoud Onze missie 4 Onze kernwaarden 5 Onze identiteit 5 Maatschappelijke ontwikkelingen 6 Professionalisering 6 Passend

Nadere informatie

Betere samenleving vraagt om andere opvoeding

Betere samenleving vraagt om andere opvoeding bezoekadres Marnixkade 109 1015 ZL Amsterdam postadres Postbus 15262 1001 MG Amsterdam E moti@motivaction.nl T +31 (0)20 589 83 83 F +31 (0)20 589 83 00 W www.motivaction.nl Betere samenleving vraagt om

Nadere informatie

WERVINGSCIRKEL. De juiste persoon op de juiste plaats

WERVINGSCIRKEL. De juiste persoon op de juiste plaats WERVINGSCIRKEL De juiste persoon op de juiste plaats Werving gaat om het aantrekken van vrijwilligers die passen bij de organisatie en bij de taken die ze gaan uitvoeren. Kort samengevat: de juiste persoon

Nadere informatie

BELEIDSVISIE TENNISCLUB BRZ

BELEIDSVISIE TENNISCLUB BRZ BELEIDSVISIE TENNISCLUB BRZ S.E.M. van der Westen Inhoud Inleiding... 2 Noodzaak... 3 Visie... 4 Uitgangspunten... 4 Analyse van bedreigingen en kansen... 5 Doelstellingen... 6 Uitvoering... 7 Verantwoordelijkheden...

Nadere informatie

identiteitsbewijs identiteitsbewijs onderwijsgroep noord

identiteitsbewijs identiteitsbewijs onderwijsgroep noord 1 identiteitsbewijs identiteitsbewijs onderwijsgroep noord identiteitsbewijs onderwijsgroep noord I Zijn wie je bent. Dat is geluk. I Erasmus 2 Onderwijs draait om mensen Als we met elkaar in het onderwijs

Nadere informatie

Leiderschap in Turbulente Tijden

Leiderschap in Turbulente Tijden De Mindset van de Business Leader Leiderschap in Turbulente Tijden Onderzoek onder 175 strategische leiders Maart 2012 Inleiding.. 3 Respondenten 4 De toekomst 5 De managementagenda 7 Leiderschap en Ondernemerschap

Nadere informatie

Samenwerken met sport als maatschappelijke spil in uw dorp!

Samenwerken met sport als maatschappelijke spil in uw dorp! Samenwerken met sport als maatschappelijke spil in uw dorp! Agenda Voorstellen Vragen initiatiefnemers Kader sportverenigingen Trends & ontwikkelingen Aansprekende voorbeelden Evaluatie Voorstellen 3 ICSadviseurs

Nadere informatie

Van belang. Het verhaal van de Nederlandse Vereniging van Banken

Van belang. Het verhaal van de Nederlandse Vereniging van Banken Van belang Het verhaal van de Nederlandse Vereniging van Banken De som der delen De uitdagingen van de sector Door de NVB Van belang De nieuwe realiteit In Nederland zijn ruim tachtig Nederlandse en buitenlandse

Nadere informatie

'Maak werk van Vrije tijd in Brabant'

'Maak werk van Vrije tijd in Brabant' 'Maak werk van Vrije tijd in Brabant' OPROEP VANUIT DE VRIJETIJDSSECTOR Opgesteld door: Vrijetijdshuis Brabant, TOP Brabant, Erfgoed Brabant, Leisure Boulevard, NHTV, MKB, BKKC, Stichting Samenwerkende

Nadere informatie

STRATEGISCH BELEID EFFICIËNT EN ZICHTBAAR NAAR EEN CENTRUM VOOR REVALIDATIE

STRATEGISCH BELEID EFFICIËNT EN ZICHTBAAR NAAR EEN CENTRUM VOOR REVALIDATIE STRATEGISCH BELEID 2013 2014 NAAR EEN EFFICIËNT EN ZICHTBAAR CENTRUM VOOR REVALIDATIE UMCG Centrum voor Revalidatie Strategisch beleidsplan 2013-2014 Vastgesteld op 1 november 2012 Vooraf Met het strategisch

Nadere informatie

Over werving De juiste persoon op de juiste plaats Maatschappelijke ontwikkelingen Organisatiebeeld/imago

Over werving De juiste persoon op de juiste plaats Maatschappelijke ontwikkelingen Organisatiebeeld/imago Over werving 1.1. De juiste persoon op de juiste plaats Werving gaat om het aantrekken van vrijwilligers die passen bij de organisatie en bij de taken die ze gaan uitvoeren. Kort samengevat: de juiste

Nadere informatie

Managementsamenvatting adviesrapport platform voor Mensen met een Verstandelijke Beperking (MMEB)

Managementsamenvatting adviesrapport platform voor Mensen met een Verstandelijke Beperking (MMEB) Managementsamenvatting adviesrapport platform voor Mensen met een Verstandelijke Beperking (MMEB) In de interne analyse wordt er gebruikt gemaakt van het 7S model van McKinsey, bestaande uit de onderdelen:

Nadere informatie

ontspanning en iets presteren

ontspanning en iets presteren ontspanning en iets presteren motieven en ambities van amateurkunstbeoefenaars Henk Vinken en Teunis IJdens Ontspanning, doelgericht leren, gezellig tijdverdrijf met anderen en de ambitie om een kunstzinnige

Nadere informatie

De kracht van een goede opdracht

De kracht van een goede opdracht PREVIEW De kracht van een goede opdracht Het moment is nu Als er íets zeker is, dan is het wel dat dit een bijzonder interessante tijd is om bij een woningcorporatie te werken. Naast de sociale opgave

Nadere informatie

Sociale media in Nederland Door: Newcom Research & Consultancy

Sociale media in Nederland Door: Newcom Research & Consultancy Sociale media in Nederland Door: Newcom Research & Consultancy Sociale media hebben in onze samenleving een belangrijke rol verworven. Het gebruik van sociale media is groot en dynamisch. Voor de vierde

Nadere informatie

Reimerswaal VERKIEZINGSPROGRAMMA RAADSPERIODE HET KAN ANDERS! STEM GEWOON CDA!

Reimerswaal VERKIEZINGSPROGRAMMA RAADSPERIODE HET KAN ANDERS! STEM GEWOON CDA! Reimerswaal VERKIEZINGSPROGRAMMA RAADSPERIODE 2014-2018 HET KAN ANDERS! STEM GEWOON CDA! Reimerswaal Het kan anders Ons land verandert snel. Niet alleen kennen we op dit moment in Nederland financieel

Nadere informatie

Beleidsplan Tellus Film Fundering

Beleidsplan Tellus Film Fundering Beleidsplan 2018-2022 Tellus Film Fundering Indeling: 1. Samenvatting 2. Inleiding 3. Missie en visie 4. Wat biedt de stichting? 5. Speerpunten voor de komende jaren 6. Professionalisering van de organisatie

Nadere informatie

Tweede Europese Forum over de cohesie Georganiseerd door de Europese Commissie

Tweede Europese Forum over de cohesie Georganiseerd door de Europese Commissie Mr Roger VAN BOXTEL, Minister of City Management and Integration, Netherlands Tweede Europese Forum over de cohesie Georganiseerd door de Europese Commissie 21-22 mei 2001 Enkel gesproken tekst geldt Tweede

Nadere informatie

Ondernemersplan 3NE. 3NE onderweg naar langer wonen in welvaart en welzijn. 1. Wat wil 3NE betekenen a. Missie b. Visie c. Waarden en ambities

Ondernemersplan 3NE. 3NE onderweg naar langer wonen in welvaart en welzijn. 1. Wat wil 3NE betekenen a. Missie b. Visie c. Waarden en ambities Ondernemersplan 3NE 3NE onderweg naar langer wonen in welvaart en welzijn 1. Wat wil 3NE betekenen a. Missie b. Visie c. Waarden en ambities 2. De wereld waarin 3NE werkt a. Ontwikkelingen in de samenleving

Nadere informatie

Resultaten eerste peiling digitaal burgerpanel Externe communicatiemiddelen gemeente Oirschot. Januari 2015

Resultaten eerste peiling digitaal burgerpanel Externe communicatiemiddelen gemeente Oirschot. Januari 2015 Resultaten eerste peiling digitaal burgerpanel Externe communicatiemiddelen gemeente Oirschot Januari 2015 Inhoud 1. Inleiding... 3 2. Resultaten... 4 2.1 Onderzoeksverantwoording... 4 2.2 Hoe tevreden

Nadere informatie

SV SLIKKERVEER OP NAAR HET 100-JARIG BESTAAN. Beleidsplan

SV SLIKKERVEER OP NAAR HET 100-JARIG BESTAAN. Beleidsplan SV SLIKKERVEER OP NAAR HET 100-JARIG BESTAAN Beleidsplan 2016-2020 SV SLIKKERVEER: MEER DAN EEN VERENIGING SV SLIKKERVEER: MEER DAN EEN VERENIGING SV Slikkerveer is een vereniging. En zoals bij iedere

Nadere informatie

Onze ambitie Welvaart voor toekomstige generaties mogelijk maken

Onze ambitie Welvaart voor toekomstige generaties mogelijk maken Onze ambitie Welvaart voor toekomstige generaties mogelijk maken 2 Nieuwe technologie zorgt voor fundamentele veranderingen In tijden waarin technologie en de economie ons meer welvaart geven, streven

Nadere informatie

Smart Industry. KvK Ondernemerspanel onderzoek

Smart Industry. KvK Ondernemerspanel onderzoek KvK Ondernemerspanel onderzoek Smart Industry Algemene gegevens: Start- en einddatum onderzoek: 02-07-2014 tot 22-07-2014 Aantal deelnemende ondernemers: 484 (doelgroep mkb-topsectoren) In dit document

Nadere informatie

Strategisch beleidsplan Herman Broerenschool

Strategisch beleidsplan Herman Broerenschool Voor elk kind dat met plezier naar zijn eigen hoogte klimt Strategisch beleidsplan Herman Broerenschool www.hermanbroeren.nl Periode 2018-2022 Roermond, 1 augustus 2018 Voorwoord Voor u ligt het strategisch

Nadere informatie

Strategisch koersplan Onderwijs met Ambitie

Strategisch koersplan Onderwijs met Ambitie Strategisch koersplan 2019-2023 Onderwijs met Ambitie Inhoud Inleiding...3 1. Waar laten we ons door leiden?...4 2. Waar staan we voor? 3. Waar kiezen we voor?... 6 Speerpunt 1: School en kind...6 Speerpunt

Nadere informatie

smartops people analytics

smartops people analytics smartops people analytics Introductie De organisatie zoals we die kennen is aan het veranderen. Technologische ontwikkelingen en nieuwe mogelijkheden zorgen dat onze manier van werken verandert. Waar veel

Nadere informatie

VRAGEN REACTIES GOEDE DOELEN. Amnesty International (te zien in de reportage)

VRAGEN REACTIES GOEDE DOELEN. Amnesty International (te zien in de reportage) VRAGEN # Hoeveel donateurs werven jullie jaarlijks met straatwerving? # Hoe lang blijven deze mensen vervolgens donateur? # Wanneer word ik als donateur rendabel voor Amnesty International? Aangezien er

Nadere informatie

ONZE AGENDA OPLEIDEN IN ROTTERDAM VOOR DE WERELD VAN MORGEN STRATEGISCHE AGENDA

ONZE AGENDA OPLEIDEN IN ROTTERDAM VOOR DE WERELD VAN MORGEN STRATEGISCHE AGENDA ONZE AGENDA OPLEIDEN IN ROTTERDAM VOOR DE WERELD VAN MORGEN STRATEGISCHE AGENDA VOORWOORD Hoe leiden we elke student op tot de professional voor de wereld van morgen? Met de blik op 2025 daagt die vraag

Nadere informatie

CATEGORY LEAD FASHION

CATEGORY LEAD FASHION #VACATURE CATEGORY LEAD FASHION Wehkamp is een van Nederlands meest succesvolle online retailers. De missie van het bedrijf is de nummer één zijn in de hoofden en de harten van gezinnen, door hun leven

Nadere informatie

MENTOR: JULIUS TERPSTRA. De kracht van sportverenigingen in Den Helder. Moet de verenigingen anders georganiseerd worden?

MENTOR: JULIUS TERPSTRA. De kracht van sportverenigingen in Den Helder. Moet de verenigingen anders georganiseerd worden? MENTOR: JULIUS TERPSTRA De kracht van sportverenigingen in Den Helder Moet de verenigingen anders georganiseerd worden? Roy Slort CDA Talentacademie 2015-2016 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Hoe is het nu

Nadere informatie

Toekomstvisie Handicart: Op weg naar 2015!

Toekomstvisie Handicart: Op weg naar 2015! Toekomstvisie Handicart: Op weg naar 2015! 12 april 2011 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Nadere informatie

Op weg naar wendbaarheid

Op weg naar wendbaarheid Op weg naar wendbaarheid Thema: Talent 28 juni 2011 Management summary Krapper wordende arbeidsmarkt vraagt om actie Steeds meer positieve signalen zijn waarneembaar uit het Nederlandse bedrijfsleven dat

Nadere informatie

Versie: februari Meerjarig beleidsplan Stichting Welzijn Diemen

Versie: februari Meerjarig beleidsplan Stichting Welzijn Diemen Versie: februari 2016 Meerjarig beleidsplan 2016 2018 Stichting Welzijn Diemen Inhoudsopgave Inleiding 3 Deel 1: Ontwikkelingen 4 1.1 Algemene maatschappelijke en politieke ontwikkelingen op 4 het gebied

Nadere informatie

Rabobank Cijfers & Trends

Rabobank Cijfers & Trends Kappers In de kappersbranche kunnen de volgende bedrijfstypen worden onderscheiden: zelfstandigen zonder personeel, zzp ers (ondernemers die minder dan 32 uur per week in het kappersbedrijf werkzaam zijn)

Nadere informatie

Plan van aanpak Het plan van aanpak voor dit project bestaat uit drie fasen:

Plan van aanpak Het plan van aanpak voor dit project bestaat uit drie fasen: Samenvatting tussenrapport Toekomstvisie FNV KIEM Testen van de geformuleerde visies op de vakbond van de toekomst aan de huidige behoeften van leden en potentiële leden. Aanleiding Project FNV KIEM in

Nadere informatie

Bridge in Vlaanderen

Bridge in Vlaanderen Bridge in Vlaanderen - Daling aantal leden in meeste clubs - Daling deelnemers competitie - Vergrijzing: gemiddelde leeftijd 70+ - Perceptie: elitair en voor oude mensen - Oubollig imago VBL 1 Nelson Group

Nadere informatie

Haal meer rendement uit uw sponsoring! Sponsoring & Evenementen, SponsorVisie, Sponsit Arnoud van Tol Peter van Baak Arnout Luitse

Haal meer rendement uit uw sponsoring! Sponsoring & Evenementen, SponsorVisie, Sponsit Arnoud van Tol Peter van Baak Arnout Luitse Haal meer rendement uit uw sponsoring! Sponsoring & Evenementen, SponsorVisie, Sponsit Arnoud van Tol Peter van Baak Arnout Luitse Oranje is liefde voor voetbal Oranje is ING ING helpt het Nederlandse

Nadere informatie

Gids voor werknemers. Rexel, Building the future together

Gids voor werknemers. Rexel, Building the future together Gids voor werknemers Rexel, Building the future together Editorial Beste collega s, De wereld om ons heen verandert snel en biedt ons nieuwe uitdagingen en kansen. Aan ons de taak om effectievere oplossingen

Nadere informatie

Uw imago onder uw regionale belanghouders. Resultaten imago-onderzoek Elan Wonen

Uw imago onder uw regionale belanghouders. Resultaten imago-onderzoek Elan Wonen Uw imago onder uw regionale belanghouders Resultaten imago-onderzoek Elan Wonen Over het onderzoek Elan Wonen heeft in oktober 2017 deelgenomen aan het imago-onderzoek dat KWH uitvoerde onder de regionale

Nadere informatie

DE CONSUMENT AAN HET STUUR. Stichting SIR-55 Tel. 040 242 32 23 info@sir-55.nl. www.sir-55.nl. www.sir-55.nl

DE CONSUMENT AAN HET STUUR. Stichting SIR-55 Tel. 040 242 32 23 info@sir-55.nl. www.sir-55.nl. www.sir-55.nl DE CONSUMENT AAN HET STUUR Stichting SIR-55 Tel. 040 242 32 23 info@sir-55.nl www.sir-55.nl www.sir-55.nl SIR-55 CREËERT BETROKKEN BEWONERS Wie zijn medioren? Medioren zijn actieve, vitale en maatschappelijk

Nadere informatie

KOERSEN OP SUCCES Workshops strategische teamontwikkeling

KOERSEN OP SUCCES Workshops strategische teamontwikkeling KOERSEN OP SUCCES Workshops strategische teamontwikkeling Koersen op Succes Of het nu gaat om het verwezenlijken van plannen, het behalen van gestelde doelen, het leuker maken van een organisatie of het

Nadere informatie

Copyright Award Communications. Zijn de scholen van nu, de winkels van 10 jaar geleden?

Copyright Award Communications. Zijn de scholen van nu, de winkels van 10 jaar geleden? Copyright Award Communications Zijn de scholen van nu, de winkels van 10 jaar geleden? Copyright Award Communications Zijn de scholen van nu, de winkels van 10 jaar geleden? Welke bedrijven haalden het

Nadere informatie

Jouw club klaar voor de

Jouw club klaar voor de Jouw club klaar voor de toekomst?! Watersportverbond, 6 maart 2019 www.academievoorsportkader.nl De omgeving van clubs verandert, beweegt jouw club mee? Sport in cijfers 74 sportbonden 23.000

Nadere informatie

Visie op duurzaam Veranderen

Visie op duurzaam Veranderen Visie op duurzaam Veranderen Ruysdael Ruysdael is een gerenommeerd bureau dat zich sinds haar oprichting in 1994 heeft gespecialiseerd in het managen van veranderingen. Onze dienstverlening kent talloze

Nadere informatie

Scholder an Scholder Verenigen voor de toekomst Werken met de methodiek scholder an scholder 2.0

Scholder an Scholder Verenigen voor de toekomst Werken met de methodiek scholder an scholder 2.0 Scholder an Scholder 2.0 - Verenigen voor de toekomst Werken met de methodiek scholder an scholder 2.0 Opdracht Bestuurlijk Overleg Sport; 7 december 2016 Evaluatie van scholder an scholder (1.0) leert

Nadere informatie

De markt in Beeld. Fysiotherapie in beeld

De markt in Beeld. Fysiotherapie in beeld De markt in Beeld Fysiotherapie in beeld 2 Fysiotherapie in beeld Fysiotherapie is een paramedische discipline die zich bezighoudt met de behan deling van klachten aan het houding- en bewegingsapparaat

Nadere informatie

ORANJE FONDS EN BEDRIJVEN SAMENWERKEN AAN EEN VERBONDEN SAMENLEVING

ORANJE FONDS EN BEDRIJVEN SAMENWERKEN AAN EEN VERBONDEN SAMENLEVING ORANJE FONDS EN BEDRIJVEN SAMENWERKEN AAN EEN VERBONDEN SAMENLEVING Ontwikkelingen die ons bezighouden Het Oranje Fonds verbindt Er zijn in ons land te veel mensen die zich buitengesloten voelen. Mensen

Nadere informatie

De toekomst van consultancy

De toekomst van consultancy De toekomst van consultancy Course Assignment Management Consulting 5 oktober 2013 Teska Koch 2518936 Teska.koch@hotmail.com Word count: 1.510 Een kijkje in de glazen bol: Wat is de toekomst van consultancy?

Nadere informatie

Begrijpen Verbinden Meedoen communicatieplan transities sociaal domein Rivierenland

Begrijpen Verbinden Meedoen communicatieplan transities sociaal domein Rivierenland september 13 Begrijpen Verbinden Meedoen communicatieplan transities sociaal domein Rivierenland Als je doet wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg. (Albert Einstein, 1879-1955) M e r k c o a

Nadere informatie

Samen met de klant. Strategieplan

Samen met de klant. Strategieplan Samen met de klant Strategieplan 2019-2021 Aan het verhaal van Blijf Groep wordt iedere dag geschreven Veiligheid, betrokkenheid en het duurzaam stoppen van geweld: dat is waar Blijf Groep al meer dan

Nadere informatie

Onderwijs met een hart. 1 Strategische agenda strategie agenda

Onderwijs met een hart. 1 Strategische agenda strategie agenda Onderwijs met een hart Strategische agenda 2014-2018 1 Strategische agenda 2014-2018 strategie agenda 2014-2018 1 17-07-2014 13:31:06 Onderwijs met een hart In deze brochure presenteren wij als Onderwijsgroep

Nadere informatie

Learning Lab Innovatief Samenwerken

Learning Lab Innovatief Samenwerken Learning Lab Innovatief Samenwerken DNA Jaarcongres 2 juni 2016 Ferry Koster Ivan Pouwels Van Spaendonck BrancheAdvies DENK VERDER. GROEI VERDER. Innovatief Samenwerken Veranderende rol van verenigingen

Nadere informatie

SKPO Profielschets Lid College van Bestuur

SKPO Profielschets Lid College van Bestuur SKPO Profielschets Lid College van Bestuur 1 Missie, visie SKPO De SKPO verzorgt goed primair onderwijs waarbij het kind centraal staat. Wij ondersteunen kinderen om een stap te zetten richting zelfstandigheid,

Nadere informatie

Whitepaper community management

Whitepaper community management Whitepaper community management De kracht van een sterk merk In deze whitepaper leer je Wat community management is Waarom je community management moet meenemen in je strategie Hoe je je eerste community

Nadere informatie

Beleidsplan 2013-2014

Beleidsplan 2013-2014 Beleidsplan 2013-2014 Geachte lezer, Voor u ligt het beleidsplan van International Federation of Medical Students Associations The Netherlands (IFMSA-NL) voor het beleidsjaar 2013-2014. Hierin zijn de

Nadere informatie

Cao Metalektro: die deal doen we samen

Cao Metalektro: die deal doen we samen Cao Metalektro: die deal doen we samen De drive om iets slimmer, sneller of beter te doen met de inzet van techniek, heeft de maakindustrie in ons land groot gemaakt. En daar zijn we trots op. Met technologische

Nadere informatie

Met andere ogen kijken naar...

Met andere ogen kijken naar... Met andere ogen kijken naar... Mens Organisatie Verandering Organisatie & ontwikkeling Loopbaan & verandering Vitaliteit & verzuim Iedere organisatie maakt ontwikkelingen door. Vanwege veranderende marktomstandigheden,

Nadere informatie

Kiezen, Delen én Doen Samen voor een sterke woningmarkt. platform woningcorporaties noord-holland noord

Kiezen, Delen én Doen Samen voor een sterke woningmarkt. platform woningcorporaties noord-holland noord Kiezen, Delen én Doen Samen voor een sterke woningmarkt platform woningcorporaties noord-holland noord Voorwoord Op 15 december 2011 is door ruim 20 corporaties uit de subregio s Noordkop, West-Friesland,

Nadere informatie

Gezondheidsstudio. Op weg naar de Netflix van de Gezondheidszorg?!

Gezondheidsstudio. Op weg naar de Netflix van de Gezondheidszorg?! 19-11-2018 1 Gezondheidsstudio Op weg naar de Netflix van de Gezondheidszorg?! 19-11-2018 2 Voorstellen Ruurd Jan Roorda Voorzitter RvB Zaans Medisch Centrum Robin de Ruiter Marketingbrein 19-11-2018 3

Nadere informatie

Marleen van de Westelaken Vincent Peters Informatie over Participatieve Methoden

Marleen van de Westelaken Vincent Peters Informatie over Participatieve Methoden HANDOUT SCENARIO-ONTWIKKELING Marleen van de Westelaken Vincent Peters Informatie over Participatieve Methoden SCENARIO-ONTWIKKELING I n h o u d Scenario-ontwikkeling 1 1 Wat zijn scenario s? 1 2 Waarom

Nadere informatie

Initiatiefvoorstel. Status: besluitvormend. Agendapunt: * Instelling Jongerenraad. Datum: 22 juni 2015. Decosnummer: 361

Initiatiefvoorstel. Status: besluitvormend. Agendapunt: * Instelling Jongerenraad. Datum: 22 juni 2015. Decosnummer: 361 Initiatiefvoorstel Status: besluitvormend Agendapunt: * Onderwerp: Instelling Jongerenraad Datum: 22 juni 2015 Portefeuillehouder: drs. H.C.P. Noten Decosnummer: 361 Informant: Jan Rooijakkers j.rooijakkers@dalfsen.nl

Nadere informatie

Directie. Vormgeving, Concept development. Administratie. Logistiek Sales Marketing

Directie. Vormgeving, Concept development. Administratie. Logistiek Sales Marketing Quickscan Danique Beeks Studentnummer: 2054232 Advanced Business Creation Stagebedrijf: JH Busines Promotions Bedrijfsbegeleider: John van den Heuvel Datum: 26 augustus 2013 JH Business Promotions heeft

Nadere informatie

Staffing Professionals On Site Services Payrolling

Staffing Professionals On Site Services Payrolling Staffing Professionals On Site Services Payrolling Logistiek Office Finance Industrie De heldere keuzes van Flexpoint flexpoint Dagelijks zijn meer dan 3000 Flexpoint medewerkers aan de slag bij onze opdrachtgevers

Nadere informatie

12 Sportbeleidsstukken

12 Sportbeleidsstukken DC 12 Sportbeleidsstukken 1 Inleiding In dit thema bespreken we het overheidsbeleid ten aanzien van sport. We besteden aandacht aan de sportnota Tijd voor Sport. Het ministerie van VWS heeft in 2011 een

Nadere informatie

Digipanel over FC Den Bosch

Digipanel over FC Den Bosch Digipanel over FC Den Bosch Afdeling O&S Januari 2011 Inleiding Aanleiding FC Den Bosch zit in financiële problemen en staat daardoor onder verscherpt toezicht van de KNVB. De voetbalclub heeft het afgelopen

Nadere informatie

Geachte lezer, Namens het Bestuur van IFMSA-NL, Hoogachtend, Roel van de Geer

Geachte lezer, Namens het Bestuur van IFMSA-NL, Hoogachtend, Roel van de Geer Geachte lezer, Voor u ligt het beleidsplan van de International Federation of Medical Students Associations The Netherlands (IFMSA-NL) voor het beleidsjaar 2013-2014. Hierin zijn de speerpunten voor het

Nadere informatie

Wie werkt er aan employer branding bij zijn of haar bedrijf?

Wie werkt er aan employer branding bij zijn of haar bedrijf? Themabijeenkomst Gezond Beleid Employee branding en HRM 10 september 2015 Vraag Wie werkt er aan employer branding bij zijn of haar bedrijf? 1 Employer branding Een authentieke en onderscheidende voorkeurspositie

Nadere informatie

47% van de Nederlandse marketeers vindt zijn marketingkennis van online mogelijkheden te beperkt

47% van de Nederlandse marketeers vindt zijn marketingkennis van online mogelijkheden te beperkt 47% van de Nederlandse marketeers vindt zijn marketingkennis van online mogelijkheden te beperkt 49% vindt dat mediabureaus tekort schieten in hun advies over online marketing Wat is de werkelijkheid van

Nadere informatie

Een beter imago begint bij jezelf

Een beter imago begint bij jezelf Een beter imago begint bij jezelf David Kok in gesprek met Thomas Marzano Gemeenten, ambtenaren, de politiek, de overheid als geheel: we kampen met een imagoprobleem. We doen ons werk (vaak) niet goed,

Nadere informatie

Op zoek naar de juiste professional? Smart Recruitment

Op zoek naar de juiste professional? Smart Recruitment Op zoek naar de juiste professional? Smart Recruitment hebbes! Herkenbaar? Het moment dat u met absolute zekerheid weet dat u de juiste kandidaat voor uw bedrijf heeft gevonden? Of dat u gewoon weet dit

Nadere informatie

Op zoek naar de rol van de raadsgriffie

Op zoek naar de rol van de raadsgriffie Op zoek naar de rol van de raadsgriffie Door: Simone van den Hurk en David Kok Uit het onderzoek hoe gemeenten sociale media gebruiken, blijkt dat raadsleden veel gebruik maken van sociale media. De vraag

Nadere informatie

In 7 stappen naar geïntegreerd rapporteren. Naar een toekomstbestendig mkb-bedrijf

In 7 stappen naar geïntegreerd rapporteren. Naar een toekomstbestendig mkb-bedrijf In 7 stappen naar geïntegreerd rapporteren Naar een toekomstbestendig mkb-bedrijf Colofon De tekst van deze brochure is tot stand gekomen met medewerking van NEMACC, het mkb-kenniscentrum waarin de NBA

Nadere informatie

PvdA Amsterdam Ingediende moties Politieke ledenraad 19-09-2015. Motie bij agendapunt Basisinkomen

PvdA Amsterdam Ingediende moties Politieke ledenraad 19-09-2015. Motie bij agendapunt Basisinkomen PvdA Amsterdam Ingediende moties Politieke ledenraad 19-09-2015 Motie bij agendapunt Basisinkomen 1. de motie Basisinkomen (nr. 37), zoals aangenomen door het Congres van januari 2015, voorstellende een

Nadere informatie

UW IMAGO ONDER UW HUURDERS? Resultaten imago-onderzoek De Goede Woning

UW IMAGO ONDER UW HUURDERS? Resultaten imago-onderzoek De Goede Woning UW IMAGO ONDER UW HUURDERS? Resultaten imago-onderzoek De Goede Woning Over het onderzoek De Goede Woning heeft in juni 2017 deelgenomen aan het imago-onderzoek dat KWH uitvoerde voor s. Dit imago-onderzoek

Nadere informatie

Mediawijsheid in de Bibliotheek op school vo verkenning

Mediawijsheid in de Bibliotheek op school vo verkenning Mediawijsheid in de Bibliotheek op school vo verkenning Achtergrond In de huidige informatiesamenleving groeien jongeren op met media. Om te werken en te leren in de (digitale) wereld moeten jongeren leren

Nadere informatie

Communicatieplan WTH Vloerverwarming in het kader van de CO2-Prestatieladder

Communicatieplan WTH Vloerverwarming in het kader van de CO2-Prestatieladder Communicatieplan WTH Vloerverwarming in het kader van de CO2-Prestatieladder Communicatieplan, 22 Augustus 2014 1 Voorwoord Duurzaamheid is geen trend, het is de toekomst. Het is niet meer weg te denken

Nadere informatie

STRATEGISCH BELEIDSPLAN

STRATEGISCH BELEIDSPLAN STRATEGISCH BELEIDSPLAN 2019-2020 ontmoeting.org Inhoud 1 Introductie... 2 2 Strategie 2019-2020... 4 2.1 Proces... 4 2.2 SWOT... 4 2.3 Strategische speerpunten... 5 2.4 Strategische doelen voor primair

Nadere informatie