Voorwoord Preview Voorbeeld

Transcriptie

1 Voorwoord In 1996 werd de eerste versie van ISO gepubliceerd. Daarmee werd het mogelijk een milieumanagementsysteem op te zetten volgens een wereldwijd erkend model en het te laten certificeren tegen wereldwijd erkende eisen. Eind 2009 hadden ruim organisaties in 159 landen van die mogelijkheid gebruikgemaakt. Waarschijnlijk heeft een nog veel groter aantal bedrijven ISO als referentiekader gebruikt zonder te kiezen voor certificatie van hun milieumanagementsysteem. ISO heeft hiermee een belangrijke bijdrage geleverd aan het ondersteunen van de eigen verantwoordelijkheid die organisaties hebben om de effecten op het milieu als gevolg van hun activiteiten, producten en diensten waar mogelijk terug te dringen. Ook in Nederland is ISO aangeslagen. Gaandeweg heeft deze norm de richtlijn Bedrijfsinterne Milieuzorg van de werkgeversvereniging VNO-NCW, het BIM-systeem van het Ministerie van VROM en de Britse norm BS 7750 vervangen. Van meet af aan hebben overheid, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties in Nederland de handen ineengeslagen om ervoor te zorgen dat certificaten tegen ISO betekenis hebben. Daardoor kan de overheid organisaties met een gecertificeerd systeem iets bieden als tegenwaarde : bijvoorbeeld een andere wijze van toezicht op naleving van de milieuvergunning. Daarbij blijft het belangrijk dat een organisatie laat zien dat toepassing van ISO werkelijk leidt tot goede naleving van wet- en regelgeving, zelfcorrigerend vermogen en verbetering van milieuprestaties. Maar ISO is meer dan een instrument om te voldoen aan wettelijke eisen. Het biedt een managementinstrument voor het identificeren en managen van risico's en kansen op milieugebied die verbonden zijn met de producten en diensten van een organisatie en van de productieketen waarvan die organisatie deel uitmaakt. Daarmee is ISO niet alleen een interessant hulpmiddel voor operationele beheersing van milieukritische werkzaamheden, maar ook voor productgerichte milieuzorg en strategisch milieumanagement. In het kader van duurzaam inkopen door de overheid, bijvoorbeeld, kan het bezit van een ISO certificaat voordeel bieden. Maar ook in andere business-to-business transacties is aantoonbaar werken met ISO steeds meer een randvoorwaarde. 5

2 Toen eind 2004 een herziene versie van ISO werd gepubliceerd, verscheen ook een geheel herziene uitgave van deze praktijkgids 'Werken met ISO 14001'. Nu, zes jaar later, zijn er voldoende redenen weer een herziening uit te brengen. Niet omdat er weer een nieuwe editie van ISO is, dat duurt nog zeker tot Wel omdat er de nodige veranderingen zijn op het gebied van milieumanagement, bijvoorbeeld in de Nederlandse en Europese wetgeving. Op nationaal niveau heeft het Activiteitenbesluit voor de meeste bedrijven geleid tot het verdwijnen van de milieuvergunningsplicht en op Europees niveau is EMAS III van kracht geworden. Ook is milieumanagement steeds meer een onderdeel van duurzaam of maatschappelijk verantwoord ondernemen. Deze en andere ontwikkelingen krijgen aandacht in deze vernieuwde praktijkgids, die is bedoeld voor organisaties die voor het eerst kennismaken met milieumanagement en voor organisaties die ervoor willen zorgen dat hun bestaande milieumanagementsysteem bij de tijd blijft. Deze uitgave bevat praktische handvatten om een milieumanagementsysteem op te zetten volgens of aan te passen aan de eisen van ISO De gids is daarmee niet alleen geschikt voor organisaties die zelf een milieumanagementsysteem invoeren, maar bevat ook nuttige informatie voor adviesbureaus, toezichthouders bij de overheid, certificerende instellingen en opleidingsinstituten. Wij hopen dat deze praktijkgids u helpt om een milieumanagementsysteem op te zetten dat past bij uw organisatie en leidt tot steeds betere milieuprestaties. Delft, juni 2011 Dick Hortensius John Stans Yvon van der Voort 6

3 In de inleiding van de vorige druk van deze praktijkgids in 2005 schreven we dat de publieke aandacht voor het milieu weliswaar uit was, maar dat er voldoende aanwijzingen waren dat milieu er bij bedrijven en overheid inmiddels gewoon bij hoorde. Voor verinnerlijking van aandacht voor milieu is ISO een uitstekend hulpmiddel. De afgelopen jaren heeft die trend doorgezet en is deze zelfs versterkt. Een objectieve maatstaf daarvoor is het aantal ISO certificaten in Nederland. Na een periode van stabilisatie van rond de 1150 certificaten, lag het aantal dit voorjaar op meer dan 1600, een groei van dertig procent in enkele jaren tijd! Dit komt omdat de betekenis van het ISO certificaat in de markt is toegenomen. Klanten vragen steeds vaker van hun leveranciers een bewijs van goed milieugedrag en de overheid streeft naar honderd procent duurzaam inkopen. Op Europees niveau is er een beleidsprogramma opgezet dat duurzame productie en consumptie moet bevorderen en waarbij keten- en productgericht milieumanagement een belangrijke rol speelt. Prorail heeft de CO 2 -prestatieladder geïntroduceerd, waardoor bedrijven die aantoonbaar aandacht besteden aan en resultaat boeken bij de reductie van de uitstoot van broeikasgassen, een voordeel in aanbestedingsprocessen hebben. Zo zijn er vele marktinitiatieven die stimuleren en afdwingen dat bedrijven serieus en systematisch aandacht besteden aan de milieuaspecten van hun bedrijfsvoering. ISO helpt daarbij. Een andere trend die doorzet, is dat milieumanagement steeds explicieter is gericht op het streven naar duurzaamheid en deel uitmaakt van de brede maatschappelijke verantwoordelijkheid van organisaties. ISO blijkt een goed fundament te zijn voor duurzaam en verantwoord ondernemen. Aspecten als ketengerichtheid, stakeholderbelangen en continue verbetering komen in deze internationale norm aan de orde. 9

4 De basis voor een maatschappelijk verantwoorde bedrijfsvoering blijft het in alle opzichten naleven van wet- en regelgeving. Ook daarvoor is ISO een goed hulpmiddel. Kortom, er zijn tal van redenen om ISO als uitgangspunt voor een milieuverantwoorde en op duurzaamheid gerichte bedrijfsvoering te gebruiken. ISO bevat eisen die wereldwijd toepasbaar zijn voor alle typen organisaties, ongeacht aard, omvang, soort milieuproblemen en de (natuurlijke) omgeving waarin ze opereren. Dat betekent dat de eisen tamelijk abstract zijn geformuleerd. Er wordt gesproken over milieuaspecten en -effecten, niet over emissie van zwaveldioxide en verzuring van de bodem. Over wettelijke eisen, en niet over het Besluit emissie-eisen stookinstallaties. Over beheersing van werkzaamheden, en niet over het toepassen van PGS 15 bij de opslag van verpakte gevaarlijke stoffen. Over een verplichting om belangrijke kenmerken van milieukritische activiteiten te monitoren, en niet over toepassing van de Regeling meetmethoden emissie-eisen stookinstallaties. Elke organisatie zal dus een vertaalslag moeten maken van de generieke eisen in ISO naar de eigen situatie. Daarvoor is allereerst een goed begrip van die eisen noodzakelijk. De bijlage bij ISO en de richtlijn ISO geven al de nodige toelichting om de eisen goed te kunnen interpreteren en toe te passen. Deze praktijkgids beoogt nog een stap verder te gaan en vanuit Nederlands perspectief organisaties praktische handvatten te geven om met ISO aan de slag te gaan. Hoofdstuk 1 gaat kort in op de redenen waarom organisaties een milieumanagementsysteem invoeren, wat dat eigenlijk inhoudt en hoe het een organisatie kan helpen doelstellingen op milieugebied te realiseren. In hoofdstuk 2 wordt toegelicht tegen welke achtergrond de internationale normen voor milieumanagement zijn ontwikkeld en wat de belangrijkste normen en richtlijnen zijn voor het opzetten, invoeren en laten certificeren van milieumanagementsystemen. Daarbij wordt ook aandacht besteed aan enkele nauw met ISO verwante normen, zoals die voor energiemanagement en maatschappelijke verantwoordelijkheid van organisaties. Hoofdstuk 3 beschrijft de laatste ontwikkelingen in de nationale en Europese milieuwetgeving en de toepassing van ISO in vernieuwd toezicht op naleving van eisen in milieuvergunningen. Dit hoofdstuk laat ook zien hoe milieumanagement past in ontwikkelingen als duurzaam inkopen en maatschappelijk verantwoord ondernemen. De hoofdstukken 4 en 5 vormen het belangrijkste deel van deze praktijkgids. In hoofdstuk 4 worden alle eisen uit ISO uitgebreid toegelicht en laten voorbeelden zien hoe daar in de praktijk invulling aan kan worden gegeven. Hoofdstuk 5 geeft vervolgens een stappenplan voor het opzetten en invoeren van een milieumanagementsysteem. 10

5 De hoofdstukken 6 en 7 geven informatie over zaken die niet automatisch gekoppeld zijn aan de toepassing van ISO maar voor veel organisaties wel een rol spelen, namelijk certificatie van het systeem en integratie daarvan met kwaliteits- en/of arbomanagement. In maar liefst vijf bijlagen staat aanvullende nuttige informatie. Bijlage A geeft informatie over de uitgangspunten bij de komende herziening van ISO Bijlage B bevat in aanvulling op hoofdstuk 7 een volledige kruisreferentietabel met ISO 14001:2004, ISO 9001:2008 en OHSAS 18001:2007. Bijlage C geeft de verschillen tussen ISO 14001:2004 en de Europese EMAS-verordening. Bijlage D laat zien dat de ISO serie nog veel andere richtlijnen bevat die een organisatie kan toepassen om bepaalde elementen van milieumanagement nader in te vullen. Ten slotte is in bijlage E een checklist opgenomen waarmee kan worden gecontroleerd of het milieumanagementsysteem voldoet aan alle eisen van ISO Deze bijlage bevat ook een overzicht van procedures, documenten en registraties die nodig zijn voor een goed functioneren van een milieumanagementsysteem volgens ISO 14001: