Startdocument Competentiegericht onderwijs RBPI Zuid-Holland

Transcriptie

1 Startdocument Competentiegericht onderwijs RBPI Zuid-Holland december 2007 Context Een van de hoofdtaken van het Regionaal Beleidsplatform Installatietechniek (RBPI) Zuid-Holland is zorgen voor goed gekwalificeerd personeel voor de branche. Onderwijsinstellingen en werkgevers hebben hierin een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Deze verantwoordelijkheid betreft ook de invoering van competentiegericht leren in het middelbaar beroepsonderwijs. De invoering van de nieuwe kwalificatiestructuur hiervoor is zoals het nu naar uitziet gepland vanaf augustus De kwalificatiestructuur beschrijft op hoofdlijnen de kwalificaties oftewel beroepsprofielen waarvoor opgeleid gaat worden. Voor de verschillende beroepen zijn de kwalificaties (diplomavereisten) vastgelegd. Deze zijn gebaseerd op kerntaken, werkprocessen en competenties. De uitwerking van de inhoud van de opleidingen (op detailniveau) en de wijze waarop competentiegericht onderwijs vorm krijgt, zijn niet vastgelegd. Het is de taak van elke onderwijsinstelling om dit in overleg met de bedrijven in de regio te organiseren en te concretiseren. De regio Zuid-Holland werkt hard aan de invoering van competentiegericht onderwijs. Op 18 april verzorgde het RBPI een Lagerhuisbijeenkomst om betrokkenen daarover kennis te laten uitwisselen. Op basis van de informatie en de discussies uit deze bijeenkomst nam het RBPI het initiatief voor het instellen van een stuurgroep van experts uit het onderwijs en het bedrijfsleven. De opdracht aan deze stuurgroep luidde: Stel een aantal gemeenschappelijke uitgangspunten en afspraken op voor de invoering van het competentiegerichte onderwijs in de technische installatiebranche in Zuid-Holland. Deze uitgangspunten en/of afspraken dienen te resulteren in een gezamenlijk gedragen startdocument. Hierin staat met andere woorden zo gaan wij het doen in Zuid- Holland. Het startdocument maakt de inrichting en uitvoering van het onderwijs inzichtelijk. De verwachting is dat dit leidt tot meer betrokkenheid van bedrijven. Vanzelfsprekend moet er voldoende ruimte blijven voor ieder ROC om op lokaal niveau en samen met de betreffende Lokale Platformen Installatietechniek (LPI s) invulling te geven aan de eigen identiteit en inkleuring. De opdrachtformulering en de samenstelling van de stuurgroep zijn opgenomen in de bijlagen van dit startdocument. Opdrachtuitwerking De stuurgroep heeft in drie bijeenkomsten de opdracht uitgewerkt in het onderhavige document. Voorafgaand aan deze inhoudelijke uitwerking wil de stuurgroep enkele opmerkingen plaatsen. Competentiegericht onderwijs is nog sterk in ontwikkeling en elk ROC is zoekende naar aansprekende en werkbare invullingen daarvan. De gemeenschappelijke uitgangspunten en afspraken kunnen ook vanuit deze optiek slechts hoofdlijnen zijn. Op basis van ontwikkelingen, ervaringen en voortschrijdend inzicht moet het document de komende (twee) jaren worden bijgesteld en aangevuld. In die zin is er ook te spreken over een Ontwikkeldocument. Conform de opdracht van het RBPI heeft de stuurgroep zich gericht op gemeenschappelijke uitgangspunten en afspraken. Elk ROC is weer anders en hetzelfde geldt voor de bedrijven. Op lokaal niveau moeten ROC s en bedrijven concrete zaken oppakken. In het document zijn daarvoor enkele aanbevelingen gedaan. De inhoud van het Startdocument is de leidraad voor lokale activiteiten. OTIB Startdocument Competentiegericht onderwijs RBPI Zuid-Holland, versie december

2 Met het Startdocument in de hand adviseert de stuurgroep bovendien enkele RB- PI-brede vervolgactiviteiten op het gebied van ontwikkeling leermiddelen, vergroten van de kwaliteit van leerbedrijven en beoordeling. Daarbij pleit de stuurgroep voor een evenwichtige betrokkenheid van onderwijs en bedrijven. Voorts pleit de stuurgroep ervoor om bij de vervolgactiviteiten de aandacht te richten op succesvolle onderwijsvernieuwingen die reeds in gang zijn gezet en daarop aan te sluiten c.q. deze verder uit te breiden. Ervaringen, materialen en werkwijzen die hieruit voortkomen, moeten voor alle belanghebbenden beschikbaar zijn. De beoogde samenwerking van onderwijs en bedrijfsleven dient (in de toekomst) verder te gaan dan competentiegericht onderwijs. Daaraan nauw gerelateerde onderwerpen zijn onder meer: instroom in en imago van de techniek en in het bijzonder van de technische installatiebranche, de doorlopende leerlijn VMBO - MBO - HBO, zijinstromers en de inzet van EVC s (Erkenning Verworven Competenties). Tot slot: het gezamenlijk opstellen van het Startdocument is weer een stukje van de puzzel competentiegericht onderwijs en neemt wat onrust weg. De stuurgroep hoopt samen met het RBPI een vervolgstap te zetten in het concretiseren van de uitgangspunten. Inhoud Achtereenvolgens komen aan de orde: 1 Kernelementen van competentiegericht onderwijs en de doelen die bedrijven en onderwijs daarmee nastreven 2 Kernelementen van de kwalificatiedossiers en de vertaling naar regio/lokaalniveau en individueel niveau 3 Uitgangspunten en aanbevelingen voor de organisatie van het onderwijs en in het bijzonder voor de rollen en verantwoordelijkheden van de verschillende actoren: onderwijs, bedrijven en leerbedrijven, Kenteq 4 Uitgangspunten en aanbevelingen voor de vormgeving en de concretisering van de inhoud van het onderwijs 5 Uitgangspunten en aanbevelingen over evalueren en beoordelen. Hieraan voorafgaand zijn de aanbevelingen van de stuurgroep aan het RBPI samengevat. De bijlagen bevatten: A. Opdracht aan en samenstelling van de Stuurgroep competentiegericht onderwijs B. Overzicht kwalificatiedossiers en samenvatting van de kwalificatiedossiers Elektrotechnische installaties en Installatietechniek (naar beroepsbeeld, uitstroom en niveau, kerntaken, werkprocessen en competenties) C. Afspraken en reglement Erkenning van leerbedrijven, BPV-scan en verbeterkaarten per BPV-onderdeel D. Gebruikte afkortingen OTIB Startdocument Competentiegericht onderwijs RBPI Zuid-Holland, versie december

3 Aanbevelingen aan het RBPI Zuid-Holland voor de invoering van Competentiegericht onderwijs De stuurgroep Competentiegericht onderwijs heeft in het Startdocument de opdracht van het RBPI Zuid-Holland uitgewerkt. Conform de opdracht heeft de stuurgroep een aantal uitgangspunten geformuleerd, die op hoofdlijnen zeggen zo willen wij het gezamenlijk gaan doen in Zuid-Holland. Met het Startdocument in de hand moeten er vervolgstappen komen. De stuurgroep doet daarvoor de navolgende aanbevelingen (deze zijn in het document uitgewerkt). Daarbij pleit de stuurgroep voor een evenwichtige betrokkenheid van onderwijs en bedrijven. De stuurgroep zelf zou een taak kunnen hebben in het (mee) uitzetten van de verschillende vervolgactiviteiten. Uitgangspunten voor competentiegericht onderwijs Stel als RBPI de uitgangspunten uit het Startdocument Competentiegericht onderwijs RBPI Zuid-Holland vast. Overweeg om een populaire samenvatting van de uitgangspunten te verspreiden in de onderwijsinstellingen en bedrijven in Zuid-Holland. Omdat competentiegericht onderwijs nog sterk in ontwikkeling is, adviseert de stuurgroep het document de komende jaren bij te stellen en aan te vullen. Gezamenlijke verantwoordelijkheid in regionale inkleuring Zorg voor een actieve deelname van bedrijven in een bedrijvenkring, klankbordgroep, werkveldadviescommissie en dergelijke rondom elk ROC. Deze commissies hebben tot taak gezamenlijk afspraken te maken over het opleiden van voldoende mensen voor de branche (de kwantitatieve vraag) en over de inhoudelijke aansluiting op regionale opleidingsbehoeften (de kwalitatieve vraag). Kwaliteit van leerbedrijven Bevorder de kwaliteit van leerbedrijven. De stuurgroep adviseert om daarbij de BPV- Scan van Kenteq te gebruiken en een minimale score voor leerbedrijven te bepalen op onderdelen uit de scan. De driehoek Kenteq - ROC - leerbedrijf kan het gebruik van de scan oppakken, bijvoorbeeld in de vorm van workshops of cursussen. Aantrekkelijke en gemeenschappelijke onderwijswerkvormen en -materialen Richt een werkgroep in met als opdracht het ontwikkelen van aantrekkelijk onderwijsmateriaal dat alle ROC s kunnen gebruiken. De opdracht van de werkgroep moet aansluiten bij de inventarisatie die OTIB op dit moment maakt over reeds ontwikkelde onderwijsleermiddelen. Deze inventarisatie is in januari klaar en geeft input voor concretisering van de werkgroepopdracht. Vraag de werkgroep specifiek aandacht te besteden aan de ontwikkeling van organisatievormen en materialen voor loopbaangericht opleiden. Evalueren en beoordelen Initieer de pilot Beoordelen. De pilot moet ervaringen opleveren met verschillende beoordelingsvormen (zoals proeve van bekwaamheid, assessment, portfolio s). Verder moet de pilot duidelijkheid geven over de (eventuele) betrokkenheid/rol van organisaties als Owen en Kenteq. Scholing in competentiegericht onderwijs Organiseer rondom ROC s scholing in competentiegericht onderwijs voor docenten en praktijkopleiders en -begeleiders. De scholing moet onder andere aandacht besteden aan de rol van bedrijven in loopbaangericht opleiden en in het evalueren en beoordelen. Deze scholing moet een regelmatig terugkerende activiteit zijn en een niet vrijblijvend karakter hebben. OTIB Startdocument Competentiegericht onderwijs RBPI Zuid-Holland, versie december

4 1. Kernelementen en doelen van competentiegericht onderwijs 1.1. Omschrijving competentiegericht onderwijs Onder competenties verstaat de stuurgroep: kennis, vaardigheden en gedrag. Een competentie is ontwikkel- en leerbaar. Competentiegericht onderwijs besteedt aandacht aan zowel kennis als vaardigheden als gedrag (hoofd, handen, hart). Competentiegericht onderwijs gaat over beroepscompetenties en over sociaal-communicatieve competenties (de zogenoemde soft skills). Bovendien is er aandacht voor leer- en burgerschapscompetenties. Binnen competentiegericht onderwijs krijgt de totale ontwikkeling van de leerling/ werknemer aandacht. De verschillende competenties komen in relatie tot elkaar in het onderwijs aan bod; ze ondersteunen en versterken elkaar. Er moet een goede balans zijn in de aandachtsverdeling over verschillende competenties. Het niveau van de te behalen kwalificaties en diploma s moet geborgd zijn Kernelementen Tot de kern van competentiegericht onderwijs behoren: het onderwijs stelt de leerling/werknemer en zijn/haar loopbaan centraal. Vanaf de start van de opleiding is er aandacht voor loopbaanoriëntatie en loopbaanontwikkeling. Competentiegericht onderwijs stelt bovendien de leerling/ werknemer centraal door goed in kaart te brengen wat iemand al kan/ beheerst en wat iemand moet beheersen om als een goed vakman te functioneren. In deze context is ook gesproken over beroepsgericht opleiden binnen de loopbaan van een leerling/ werknemer. Met het begrip leerling/werknemer wil de stuurgroep duidelijk maken dat het binnen het onderwijs gaat om een diversiteit aan onderwijsdeelnemers: nieuwe instroom vanuit verschillende onderwijsvormen, zijinstromers, zittende werknemers die verder scholen, deelnemers vanuit een re-integratietraject, enzovoort; het onderwijs biedt mogelijkheden voor vraagsturing (vanuit de leerling/ werknemer en vanuit de werkgever) en voor flexibelere leertrajecten in inhoud en duur. Daarbij moeten zowel bedrijven vanuit de vraagkant als het onderwijs vanuit de aanbodkant ervoor waken dat ze niet te smal (te eng) opleiden. Opleiden voor een loopbaan in de branche moet een uitgangspunt blijven. De drie hoofdrolspelers (leerling/ werknemer, bedrijf en school) moeten goed met elkaar afspreken welke doelen ze binnen een opleidingstraject nastreven. Ze moeten dit samen vastleggen, de voortgang registreren en regelmatig de voortgang tussentijds evalueren. De stuurgroep wil hierbij opmerken realistisch te blijven qua organiseerbaarheid van individuele leerwegen en de weg die onderwijs en bedrijven hierin nog samen hebben te gaan; de beroepscontext is het uitgangspunt van leren en er is een duidelijke verbinding tussen leren op school (de interne beroepsopleiding) en de dagelijkse praktijk (de externe beroepsopleiding). Het leren op verschillende plekken heeft met elkaar te maken en sluit in inhoud en tijd op elkaar aan. Ook hier geldt de kanttekening qua organiseerbaarheid; theorie blijft noodzakelijk en komt op verschillende manieren en op verschillende leerplekken aan de orde. De theorie wordt waar mogelijk geplaatst in de context van de beroepspraktijk; competentiegericht onderwijs biedt mogelijkheden voor een regionale inkleuring. De stuurgroep is van mening dat onderwijs en bedrijven een gezamenlijke verantwoordelijkheid hebben in het opleiden van voldoende mensen voor de branche (de kwantitatieve vraag) en in het inhoudelijk aansluiten op regionale opleidingsbehoeften (de kwalitatieve vraag).ten behoeve van de regionale inkleuring hebben de meeste ROC s een overlegvorm (bedrijvenkring, klankbordgroep, werkveldadviescommissie). De stuurgroep vraagt het RBPI en de LPI s te stimuleren dat bedrijven hieraan deelnemen. Regionale inkleuring heeft voorts plaats op het niveau van de individuele onderwijsdeelnemer; de beroepscontext is immers uitgangspunt van leren. OTIB Startdocument Competentiegericht onderwijs RBPI Zuid-Holland, versie december

5 In hoofdstuk 4 komen de organisatie en invulling van de kernelementen terug Doelen van competentiegericht onderwijs Competentiegericht onderwijs leidt op voor vakmanschap en tot een goede werknemer. De veranderende maatschappij stelt andere eisen aan de werknemer en hij/zij heeft daarvoor bredere dan alleen technische vaardigheden nodig. Competentiegericht onderwijs dient leerlingen/werknemers breder op te leiden dan voor enkel de functie/werkzaamheden die hij/zij op dat moment binnen een bedrijf uitvoert. Dit maakt het werken en leren in de techniek aantrekkelijker en geeft meer loopbaanmogelijkheden. Het onderwijs moet aantrekkelijk zijn, blijven aansluiten bij de tijd en bij de belevingswereld van de leerling/ werknemer en blijven verleiden en inspireren zodat het meer jongeren trekt. Kortom kwalitatief hoogwaardig onderwijs. 2. Kernelementen van de kwalificatiedossiers en de vertaling naar regionaal/ lokaal niveau en individueel niveau 2.1. Landelijk niveau: kwalificatiedossiers De kwalificatiedossiers vormen de basis voor de invulling en vormgeving van het onderwijs. Zoals in de inleiding reeds is gezegd, beschrijven de kwalificatiedossiers op hoofdlijnen de beroepsprofielen. Voor de verschillende beroepsprofielen zijn de kwalificaties (diplomavereisten voor een beginnend beroepsbeoefenaar) vastgelegd. Deze zijn gebaseerd op kerntaken, werkprocessen en competenties. Anders gezegd: het kwalificatiedossier laat zien wat een leerling/werknemer in huis moet hebben om het diploma te behalen en om als beginnend beroepsbeoefenaar goed te kunnen functioneren. De kwalificatiedossiers liggen landelijk vast en zijn de formele basis voor het invullen en vormgeven van het onderwijs. In bijlage B van dit Startdocument is een samenvatting van de kwalificatiedossiers Elektrotechnische installaties en Installatietechniek opgenomen. Per kwalificatiedossier komen daarin terug: een beknopte beschrijving van het beroepsbeeld (inhoud van het beroep en in welke omgeving wordt gewerkt) en uitstroom naar niveau (niveaus 2 tot en met 4); overzicht van kerntaken (die kenmerkend zijn voor de beroepsuitoefening; een kwalificatiedossier heeft een beperkt aantal kerntaken), werkprocessen (een aantal beroepshandelingen binnen een kerntaak die samen een geheel vormen) en competenties (die nodig zijn om een werkproces goed uit te voeren). Binnen elk kwalificatiedossier zijn de kerntaken, werkprocessen en competenties weergegeven per uitstroom en niveau. Bijlage B bevat voorts: een totaallijst van de competenties die in de verschillende kwalificatiedossiers terugkomen (ontleend aan het KBB competentiemodel, powered bij SHL). Elke competentie is hierin uitgewerkt in termen van zichtbaar gedrag; voorbeelduitwerking van een kerntaak; het vergelijkingsdossier. Op de site van Kenteq zijn alle kwalificatiedossiers terug te vinden ( Regionaal c.q. lokaal niveau rondom een ROC Een kwalificatiedossier geeft scholen en bedrijven de basisinformatie die nodig is om de inhoud van opleidingen en examens te bepalen. De dossiers bieden ruimte om op lokaal niveau keuzes te maken en een specifieke invulling te geven. OTIB Startdocument Competentiegericht onderwijs RBPI Zuid-Holland, versie december

6 ROC s zijn eindverantwoordelijk voor het opleidingsprogramma, de keuze voor het onderwijsconcept, didactische methoden enzovoort. In de RBPI-regio Zuid-Holland hebben de ROC s de afspraak gemaakt de invulling op lokaal niveau gezamenlijk met bedrijven op te pakken (in de vorm van een klankbordgroep, werkveldcommissie, bedrijvenkring e.d.). Een ROC legt de concretisering van de inhoud (het opleidingsprogramma) en de vormgeving van het onderwijs vast in ROC-eigen documenten, bijvoorbeeld een studiegids, opleidingswijzer, studiehandleiding enzovoort Niveau van de individuele leerling/werknemer Aan het landelijke kwalificatiedossier moet iedere onderwijsdeelnemer voldoen. Het diploma is het bewijsstuk dat een leerling/werknemer voldoet aan de eisen die in het betreffende kwalificatiedossier bij uitstroom en niveau zijn vermeld. Het diploma vermeldt de naam van de uitstroom en het niveau. Naast het diploma heeft elke leerling/werknemer een portfolio. Het portfolio van de leerling/ werknemer geeft inzicht in wat iemand heeft geleerd en kan binnen een bepaalde beroepscontext. Anders gezegd: de inhoud van de niveaus is vastgelegd in de kwalificatiedossiers en deze gelden landelijk en voor iedereen. De situaties waarin een onderwijsdeelnemer laat zien dat hij/zij het betreffende niveau heeft bereikt, kunnen verschillen per regio en per leerling/werknemer. Dit is terug te lezen in het portfolio. 3. Organisatie van het onderwijs 3.1 Samenwerking onderwijs en bedrijven Om met competentiegericht onderwijs de in het eerste hoofdstuk benoemde uitgangspunten en doelen te realiseren is samenwerking tussen onderwijsinstellingen en bedrijven onontbeerlijk. Onderwijs en bedrijven hebben hierin gezamenlijke belangen en een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Samenwerking moet niet vrijblijvend zijn of beperkt blijven tot een intentie of tot een enkel jaar. Het gezamenlijke Startdocument vormt een basis voor deze samenwerking Opleiden in bedrijven, rollen en verantwoordelijkheden Bij competentiegericht onderwijs is het leren in de reële beroepspraktijk uitgangspunt. Aan de naleving van de erkenningsregeling voor leerbedrijven hechten bedrijven en onderwijsinstellingen veel waarde. Hier moet strenger op worden toegezien omdat de kwaliteit van de opleiding die een leerling/werknemer in een bedrijf krijgt, mede bepalend is voor de kwaliteit van vakmanschap en het imago van de branche. Voor bedrijven die niet kunnen voldoen aan de erkenning of die tegen problemen aanlopen bij de invulling van de praktijkbegeleiding, zijn er de leerbedrijven InstallatieWerk (voorheen ROI en ElektroWerk). Hierbij is (vanuit de onderwijsinstellingen) opgemerkt dat de leerling/werknemer desalniettemin ook vanuit school en het bedrijf begeleiding moet krijgen. School en bedrijf blijven daarin een taak hebben ( dat kun je niet afkopen ); de werkelijke bedrijfssituatie is leidend en sturend voor het leerproces. In de match van leerling en bedrijf bij stages is het uitgangspunt dat de leerling kiest; een ROC kan wel adviseren op basis van kwaliteit. Erkenning van leerbedrijven Voor de erkenning van leerbedrijven bestaat een standaardprocedure die het Kenniscentrum Kenteq uitvoert. Deze procedure toetst op basis van wettelijk vastgestelde criteria c.q. voorwaarden. De (wettelijke) voorwaarden voor de erkenning als leerbedrijf zijn: 1. Een goede en veilige leerplaats en werkzaamheden die behoren tot de werkprocessen van het beroep waarvoor de onderwijsdeelnemer wordt opgeleid 2. Voldoende en deskundige begeleiding, gericht op de deelnemer OTIB Startdocument Competentiegericht onderwijs RBPI Zuid-Holland, versie december

7 3. Bereidheid tot overleg met de onderwijsinstelling en het kenniscentrum. In bijlage C is de Erkenningsregeling opgenomen. Het stellen van bovenwettelijke eisen aan de erkenning van leerbedrijven acht de stuurgroep niet haalbaar. De stuurgroep ziet wel andere mogelijkheden om te werken aan kwaliteitsverbetering van de opleiding en begeleiding van leerlingen/werknemers in bedrijven: de stuurgroep adviseert het RBPI om het gebruik van de BPV-Scan van Kenteq te stimuleren. De BPV-Scan (zie bijlage C) is een hulpmiddel waarmee een bedrijf de sterke en minder sterke kanten van het opleiden in kaart brengt. De scores die hieruit naar voren komen, geven prioriteiten voor verbetering aan. De driehoek Kenteq - ROC - leerbedrijf kan het gebruik van de scan oppakken, bijvoorbeeld in de vorm van een workshop of cursus; een stap verder zou kunnen zijn dat de branche (of het RBPI) een minimale score voor leerbedrijven op nader te bepalen onderdelen van de scan vaststelt. Deskundige praktijkopleiders en -begeleiders De begeleiding van de leerling/werknemers is een taak die deels ligt bij het onderwijs, deels bij bedrijven. Beiden moeten die verantwoordelijkheid oppakken. Werkgevers en ROC s verwachten van elkaar dat beide partijen investeren in de kwaliteit van opleiden en begeleiden van leerlingen/werknemers, onder meer door te zorgen voor goed gekwalificeerd personeel. De ervaring leert dat dat bijdraagt aan aantrekkelijk onderwijs. Praktijkopleiders moeten ook voldoende tijd krijgen voor de begeleiding van leerlingen/werknemers. De stuurgroep adviseert het RBPI om rondom ROC s scholing in competentiegericht onderwijs te organiseren voor docenten en praktijkopleiders en -begeleiders. De scholing moet onder andere aandacht besteden aan de rol van bedrijven in loopbaangericht opleiden en in het evalueren en beoordelen. Deze scholing moet een regelmatig terugkerende activiteit zijn en heeft een niet vrijblijvend karakter. Het RBPI en de LPI s moeten de achterban hiervoor enthousiasmeren en overtuigen van het belang hieraan deel te nemen. In de uitwerking van deze scholing is gebruik te maken van al in gang gezette initiatieven zoals de scholing die Kenteq organiseert over competentiegericht onderwijs, de workshops Samen werken aan samenwerken van diverse LPI s en/of De drieluik-scholing uit de metaalbranche. Aantrekkelijke loopbanen in bedrijven Bij de kernelementen en doelen van competentiegericht onderwijs is reeds gezegd dat werken en leren in de techniek aantrekkelijker moet zijn, moet verleiden en inspireren. Competentiegericht leren kan hieraan bijdragen door onder meer mensen breder op te leiden en het leren te plaatsen in een leerloopbaan voor de leerling/ werknemer (zie ook 4.1). Bedrijven hebben hierin eveneens een duidelijke rol. De meeste nieuwe medewerkers komen een bedrijf binnen om een loopbaan c.q. CV (Curriculum Vitae) op te bouwen en niet meer zoals voorheen om (enkel) het bedrijf mee te ontwikkelen. De nieuwe werknemer ontleent zekerheid niet meer aan werkzekerheid maar aan de eigen identiteit. Van bedrijven vraagt dit onder andere het bieden van aantrekkelijke (start)functies, afwisseling in werkzaamheden en loopbaanmogelijkheden. Bedrijven moeten zowel nieuw ingestroomde als zittende medewerkers aandacht geven en een toekomstperspectief bieden; binden, boeien en begeleiden. Aandacht voor de loopbaan houdt niet op bij die ene dag onderwijs in de week Opleiden binnen de ROC s, rollen en verantwoordelijkheden Competentiegericht onderwijs biedt mogelijkheden voor vraagsturing (vanuit de bedrijven en vanuit de leerlingen/werknemers) en voor flexibilisering van leertrajecten naar OTIB Startdocument Competentiegericht onderwijs RBPI Zuid-Holland, versie december

8 inhoud en duur. Deze mogelijkheden sluiten goed aan bij verwachtingen van bedrijven. Een dergelijke onderwijsinvulling vraagt van de ROC s een verandering van een proces- naar een projectgerichte organisatie. Deskundige docenten en begeleiders Dit vraagt tevens gekwalificeerde docenten in actuele praktijkkennis. En bovendien in didactiek voor het toepassen van verschillende werkvormen die zijn afgestemd op het niveau van de individuele leerling/werknemer. Het begeleiden van onderwijsdeelnemers in zelfstandig werken en in leervaardigheden vinden bedrijven en onderwijsinstellingen zeer essentieel. Ook hier geldt dat zowel werkgevers als ROC s van elkaar verwachten dat ze investeren in de kwaliteit van opleiden en begeleiden van leerlingen/werknemers, onder meer door te zorgen voor gekwalificeerd personeel. De werkgeversorganisatie Uneto-VNI wil binnen de branche de rol oppakken om te zorgen voor een gedegen kennisinfrastructuur voor scholing in nieuwe technologische ontwikkelingen ten behoeve van docenten. De uitwerking en invulling hiervan moet gebeuren op basis van een goede inventarisatie. Uneto-VNI verwacht van de ROC s dat wanneer deze kennisinfrastructuur er is, ze daarvan ook gebruik maken. Uitwisseling tussen ROC s Het ene ROC is al verder dan het andere in de ontwikkeling naar competentiegericht onderwijs. Bedrijven zien graag dat er meer uitwisseling en afstemming komt tussen ROC s; deze blijken vooralsnog informeel en vrijblijvend te zijn. ROC s onderschrijven deze wens tot onderlinge samenwerking. De uitwisseling en het leren van elkaar zou zich in onder meer kunnen richten op het ontwikkelen van aantrekkelijk onderwijsmateriaal (praktijksimulaties, practica, praktijkopdrachten, enzovoort). De stuurgroep adviseert het RBPI een werkgroep in te richten met als opdracht het ontwikkelen van aantrekkelijk onderwijsmateriaal dat alle ROC s kunnen gebruiken. De opdracht van de werkgroep moet aansluiten bij de inventarisatie die OTIB op dit moment maakt over reeds ontwikkelde onderwijsleermiddelen. Deze inventarisatie is in januari klaar en geeft input voor concretisering van de werkgroepopdracht. 4. Vormgeving en inhoudelijke invulling van het onderwijs 4.1. De leerling/werknemer en de loopbaan centraal Competentiegericht onderwijs stelt de leerling/werknemer en zijn/haar loopbaan (-ontwikkeling) centraal. Vanaf de start van een opleiding moet er aandacht zijn voor loopbaanoriëntatie en loopbaanontwikkeling. Dit geldt voor zowel het onderwijs als de bedrijven (zie ook 3.2). Beroepen zijn veel minder zichtbaar geworden. Zo n 40% van de uitstroom in de eerste jaren van een opleiding ligt aan een verkeerde beroepskeuze. ROC s willen leerlingen/ werknemers beter begeleiden in hun keuzeproces. Het gaat hierbij om meer dan enkel voorlichting geven. Loopbaanbegeleiding moet ook gericht zijn op het naar boven halen van talenten. Een ander aspect is een brede(re) beroeps- en praktijkoriëntatie te geven samen met bedrijven en InstallatieWerk. Een uiteindelijk goede beroepskeuze vergroot de motivatie tot (verder) leren. De context voor het loopbaangerichte opleiden moet de technische branche zijn; de inzet is leerlingen/ werknemers te behouden voor de branche. Loopbaangericht opleiden vraagt opleidingstijd. Bovendien vraagt het (tijds) investeringen voor het ontwikkelen van geschikte organisatievormen en materialen. Dit on- OTIB Startdocument Competentiegericht onderwijs RBPI Zuid-Holland, versie december

9 derwerp kan deel uitmaken van de opdracht aan de werkgroep aantrekkelijk onderwijsmateriaal die hiervoor is geadviseerd. Continue dialoog Belangrijke uitgangspunten voor het invullen en vormgeven van het onderwijs daarbij zijn onder andere het uitgaan van kennis en vaardigheden die een leerling/ werknemer al beheerst en het aansluiten bij haar/zijn vragen, leerbehoeften en praktijksituatie. Daarmee is maatwerk te leveren in de inhoud en in de duur van een individueel opleidingstraject. Deze uitgangspunten vereisen een continue dialoog tussen de leerling/werknemer, het bedrijf en de school. De dialoog moet gaan over de ontwikkeling van de leerling/werknemer en haar/zijn loopbaan, de inhoud van het vak en over de leerplek. Bij dit laatste kan het in de optiek van werkgevers en onderwijsinstellingen gaan om een combinatie van leerplekken: school, bedrijf en Installatiewerk. Er moeten afspraken komen over de taakverdeling voor en de frequentie van de afstemmingsgesprekken tussen de leerling/werknemer, het bedrijf en de school. De leerling/werknemer dient begeleiding te krijgen in de ontwikkeling van de eigen verantwoordelijkheid voor haar/zijn leerproces. Hij/zij moet leren die verantwoordelijkheid te nemen en zelf met leervragen te komen Mix van aanbod- en vraaggericht onderwijs Doordat de kwalificatiestructuur slechts op hoofdlijnen is ingevuld, ontstaan er mogelijkheden voor een regionale inkleuring van onderwijsprogramma s. Dit komt tegemoet aan wensen van bedrijven om het onderwijs meer te laten inspelen op de kwalitatieve en kwantitatieve (regionale) behoeften van het bedrijfsleven. Als bijzonder punt van aandacht is hierbij de nadrukkelijke wens van bedrijven naar voren gebracht om als school en bedrijf ook intensiever contact met elkaar te hebben over innovatie en nieuwe technieken. Bij de uitwerking van de kernelementen heeft de stuurgroep zich er reeds over uitgesproken dat onderwijs en bedrijven een gezamenlijke verantwoordelijkheid hebben in het opleiden van voldoende mensen voor de branche (de kwantitatieve vraag) en in het inhoudelijk aansluiten op regionale opleidingsbehoeften (de kwalitatieve vraag). Ten behoeve van deze regionale inkleuring hebben de meeste ROC s een overlegvorm (bedrijvenkring, klankbordgroep, werkveldadviescommissie). De stuurgroep vraagt het RBPI en de LPI s te stimuleren of de verantwoordelijkheid te nemen dat deze groepen/ commissies de komende jaren worden bemenst vanuit bedrijven. Deelnemers vanuit de bedrijven moeten de bereidheid hebben over de eigen bedrijfsgrenzen/ -belangen heen te kijken. In de nabije toekomst kan het in ontwikkeling zijnde instrument SkillsManager van Uneto-VNI en OTIB een rol vervullen in de vraagsturing vanuit de regio en vanuit de individuele onderwijsdeelnemer. Met behulp van de SkillsManager is onder meer informatie te verzamelen over de concrete invulling van kwalificatieprofielen in de regio en specifieke vragen uit de regio. Niet te eng/specifiek opleiden In het kielzog van vraaggestuurd onderwijs is ervoor gewaarschuwd dat het onderwijs niet te eng moet opleiden. Opleiden voor een loopbaan in de branche moet een uitgangspunt blijven. Ook opleiden in economisch mindere tijden Een duurzame samenwerking tussen onderwijs en bedrijven houdt onder meer in dat ook in economisch mindere tijden bedrijven deelnemers blijven opleiden. ROC s hebben geen of slechts beperkte faciliteiten om pro-actief op te leiden. De onderwijsinstellingen OTIB Startdocument Competentiegericht onderwijs RBPI Zuid-Holland, versie december

10 hebben de wens geuit dat bedrijven ook in mindere tijden voldoende leerplekken, waaronder stageplaatsen, blijven aanbieden Mix of balans in de onderwijsuitvoering De beroepscontext is het uitgangspunt van leren en het onderwijs er is een duidelijke verbinding tussen leren op school (de interne beroepsopleiding) en de dagelijkse praktijk (de externe beroepsopleiding). Theorie blijft noodzakelijk en komt op verschillende manieren en op verschillende leerplekken aan de orde. De theorie wordt waar mogelijk geplaatst in de context van de beroepspraktijk. Verschillende didactische werkvormen (klassikaal les, zelfstandig werken, projectgroepen enzovoort) zetten opleiders doelgericht in. 5. Evalueren en beoordelen 5.1. Rollen en verantwoordelijkheden Competentiegericht onderwijs brengt een andere manier van evalueren en beoordelen met zich mee. Daarbij wordt de betrokkenheid van het bedrijfsleven versterkt. Twee aspecten van competentiegericht onderwijs vragen daar nadrukkelijk om. De beroepseisen van de kwalificatiedossiers hebben een vrij algemeen karakter. Betrokkenheid van bedrijven moet ervoor zorgen dat die beroepseisen beter aansluiten bij innovatie en kennisontwikkeling (in een regio). Voorts vereist het werken met kerntaken en competenties een beoordelingsvorm waarbij de authentieke beroepscontext de meest wenselijke beoordelingssituatie is. Het onderwijs blijft eindverantwoordelijk voor de kwalificerende beoordeling als beginnend beroepsbeoefenaar. Daardoor is het onderwijs ook eindverantwoordelijk voor de kwaliteit en organisatie van beoordelen Niveaubewaking Elke onderwijsdeelnemer moet voldoen aan de eisen die in het betreffende kwalificatiedossier bij uitstroom en niveau zijn vermeld. Het diploma vermeldt de naam van de uitstroom en het niveau. De situaties waarin een onderwijsdeelnemer laat zien dat hij/zij het betreffende niveau heeft bereikt, kunnen verschillen. Dit is terug te lezen in het portfolio van de deelnemer. De examinering c.q. de kwalificerende beoordeling gebeurt in nauw samenspel met de betreffende bedrijven. Voor deze beoordeling blijven de standaarden van het Kwaliteitscentrum examinering (KCE) van toepassing. De Inspectie controleert daarop. De standaarden zijn: 1. Het beroepenveld heeft vertrouwen in de kwaliteit van examinering 2. De student is tevreden over de kwaliteit van de examinering 3. De betrokkenen bij examinering zijn deskundig 4. Het exameninstrumentarium voldoet inhoudelijk aan de uitstroomeisen 5. Het exameninstrumentarium voldoet aan toetstechnische kwaliteitseisen 6. De examineringsprocessen zijn transparant 7. De examineringsprocessen zijn geborgd 8. De instelling voldoet aan de wettelijke vereisten rondom examinering Wijze van evalueren en beoordelen De wijze van evalueren en beoordelen is nog weinig concreet en er is pas in geringe mate ervaring mee opgedaan. Te verwachten is dat de staatssecretaris van OCW in februari 2008 komt met nadere informatie over onder meer standaardisering van examinering. Voor de concretisering van evalueren en beoordelen heeft de stuurgroep, naast/ter aanvulling op het wettelijke kader, de volgende uitgangspunten geformuleerd. OTIB Startdocument Competentiegericht onderwijs RBPI Zuid-Holland, versie december

11 Het evalueren en beoordelen moet zich niet beperken tot een momentopname aan het einde van de opleiding. Evalueren en beoordelen is een continu proces door het hele opleidingstraject heen. In onderwijsbegrippen gaat het om ontwikkelingsgericht beoordelen (ook wel genoemd formatief beoordelen) en om kwalificerend beoordelen (= summatief beoordelen). ROC s en bedrijven moeten werken met een beoordelingsmix. Dit betekent dat er sprake is van de inzet van verschillende vormen van beoordelen. Een beoordelingsmix houdt tevens in dat diverse personen bij een beoordeling betrokken zijn om zo te komen tot betrouwbare en valide beoordeling. Bovendien hebben beoordelingen op verschillende momenten plaats. Bedrijven spelen een nadrukkelijke en actieve rol bij het beoordelen. De beoordelingen in bedrijven door onder anderen praktijkopleiders/begeleiders moeten een plaats krijgen in de beoogde methodemix van beoordelen. Het kwalificerend beoordelen (= het beoordelen tot het niveau van beginnend beroepsbeoefenaar) moet voor bedrijven transparant en herkenbaar zijn (qua rollen, moment van beoordelen en qua inhoud en vorm). Het beoordelen moet van zodanige kwaliteit zijn dat diploma s civiel effect hebben en behouden Het kwalificerend beoordelen gaat over het geheel en is een geïntegreerde beoordeling. Kwalificerend beoordelen moet gebeuren in de reële beroepspraktijk of in een alternatieve/vervangende praktijksetting die een reële afspiegeling van de beroepspraktijk is. Het kwalificerend beoordelen moet voor de branche herkenbaar zijn. De uitvoering moet in handen liggen van competente beoordelaars. Om de uitgangspunten te vertalen naar concrete vormen van beoordelen adviseert het RBPI een pilot Beoordelen. De pilot moet onder andere ervaringen opleveren met verschillende beoordelingsvormen (zoals proeve van bekwaamheid, assessment, portfolio s). Verder moet de pilot duidelijkheid geven over de (eventuele) betrokkenheid/rol van organisaties als Owen en Kenteq. De pilot dient gebruik te maken van ervaringen die her en der al met competentiegericht beoordelen zijn opgedaan. Zoals al gezegd zijn de uitgangspunten uit het Startdocument leidraad voor de pilot. De stuurgroep vraagt in de pilot bijzondere aandacht voor het spanningsveld tussen enerzijds het recht doen aan de uitgangspunten en anderzijds de verantwoordingslast (aan de Inspectie) die dit voor ROC s met zich meebrengt. OTIB Startdocument Competentiegericht onderwijs RBPI Zuid-Holland, versie december