Verrijkingslessen voor cognitief talent. Handreiking voor lesontwikkelaars

Transcriptie

1 Verrijkingslessen voor cognitief talent Handreiking voor lesontwikkelaars

2 Inleiding Deze hand-out heeft als doel een aantal richtlijnen en praktische tips te geven voor het ontwerpen van lessen voor de cognitief talentvolle leerling. Hoofdstuk 1 gaat over de lesopzet: de lesinhoud kan nog zo uitdagend en interessant zijn wanneer de opzet van de les niet aan een aantal criteria voldoet, zal de les lastig in te zetten zijn in de klas. Deze criteria staan beschreven in hoofdstuk 1 In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de lesinhoud. Waar moet een les of project nu inhoudelijk aan voldoen en hoe kun je een uitdagende inhoud garanderen? Het hoofdstuk behandelt de theorie van de Taxonomie van Bloom - 1 -

3 Hoofdstuk 1 Lesopzet Voordat we ingaan op de wijze waarop de lesinhoud kan worden vormgegeven, is het belangrijk te kijken aan welke eisen de lesopzet in ieder geval moet voldoen. Zicht te hebben op deze eisen kan handig zijn bij de voorbereiding van de les. Elke les moet in ieder geval bestaan uit een leerlingen- en leerkrachtendeel. Het leerlingendeel beschrijft, naast de lesinhoud / lesactiviteiten, ook de leerdoelen, de benodigde materialen, de organisatie, een tijdsindicatie en de afsluiting: de wijze waarop de activiteiten worden geëvalueerd (welke eisen er aan de leerling gesteld worden). In het leerkrachtendeel vindt de leerkracht de leerdoelen, suggesties voor de begeleiding van de leerling, de hoeveelheid tijd, nodig voor de les, een overzicht van de punten waarop geëvalueerd zal worden en een antwoordenblad. Format leeractiviteit - Leerling Doel Inhoud Tijd Organisatie Materialen en bronnen Opdrachten/activiteiten Afsluiting Wat ga je leren? - Beschrijving van doel van de activiteit Waar gaat de activiteit over? - Inleiding met korte typering van thema/onderwerpen - Startactiviteit: actualiseren van de voorkennis - Bij opdrachten meer inhoudsinfo, of verwijzing naar bronnen met info (Tip: denk ook aan interactieve toepassingen op het internet zoals filmpjes, quizzes, animaties etc.) Hoe lang ben je bezig? - Tijdsindicatie Werk je alleen of samen? - Beschrijving van de groepering en evt. ook locatie (waar voer je de opdracht uit) Wat heb je nodig? - Benodigde materialen Wat moet je doen? - Beschrijving van opdrachten en vragen voor de leerling en de rol van de leerkracht daarbij Welk resultaat lever je op? - Beschrijving van opbrengsten/producten/resultaten en hoe de beoordeling daarvan plaatsvindt Format leeractiviteit - Leerkracht Doel - Beschrijving van de leerdoelen van de activiteit Tijd - Tijdsindicatie Materialen en bronnen - Benodigde materialen Begeleiding - Suggesties voor de begeleiding van de leerling Afsluiting - Beschrijving van opbrengsten/producten/resultaten en hoe de beoordeling daarvan plaatsvindt Antwoordenblad - Alle antwoorden op de vragen van de les - 2 -

4 Hoofdstuk 2 Lesinhoud De projectgroep 'Omgaan met verschillen' van SLO heeft in 2001 een onderzoek uitgevoerd naar de criteria waaraan uitdagend lesmateriaal voor (hoog)begaafde kinderen moet voldoen. Uit dit onderzoek blijkt dat verrijkingsstof voor (hoog)-begaafde leerlingen aan de volgende criteria dient te voldoen (Bronkhorst e.a., 2001). Verrijkingsstof moet: een beroep doen op creativiteit open opdrachten bevatten een hoog abstractieniveau hebben een hoge mate van complexiteit hebben meerwaarde bieden ten opzichte van reguliere leerstof stimuleren tot een onderzoekende houding een beroep doen op de zelfstandigheid van de leerling een reflectieve houding uitlokken een beroep doen op metacognitieve vaardigheden uitlokken tot interactie Één manier om tijdens het ontwikkelen van lessen / projecten aan deze criteria te voldoen, is door vragen en opdrachten op te nemen die een beroep doen op het hogere orde denken. Hogere orde vragen en opdrachten zijn de vragen en opdrachten waarbij voor het antwoord of de uitvoering de vaardigheden voor analyseren, evalueren of creëren nodig zijn. Het zijn vragen en opdrachten die zich richten op: Het stimuleren van leerlingen om verder en meer kritisch na te denken Het stimuleren van het probleem-oplossend-denkvermogen Het ontlokken van discussie Het stimuleren van leerlingen om zelfstandig op zoek te gaan naar informatie Het verschil tussen lagere orde denken en hogere orde denken is weergegeven in de Taxonomie van Bloom. Op de volgende bladzijde wordt deze taxonomie beschreven en toegelicht

5 Taxonomie van Bloom (theorie) De onderstaande indeling staat bekend onder Bloom's Taxonomy en verdeelt het cognitieve domein in een aantal leerdoelen die oplopen van simpel tot complex. Creëren Evalueren Analyseren Toepassen Begrijpen Onthouden Hogere-orde denken Lagere-orde denken Lagere-orde denken Niveau 1 Onthouden Definitie: Het kunnen ophalen van adequate informatie. Dit kan variëren van feiten tot complete theorieën. - Opslaan en ophalen van informatie (herkennen) - Kennis van data, gebeurtenissen, plaatsen - Kennis van belangrijkste ideeën - Beheersing van een inhoudelijk onderwerp Leerdoelen: Kent basisbegrippen Kent specifieke feiten Kent methoden en procedures Kent basisprincipes benoem, definieer, beschrijf, toon, identificeer, verzamel, onderzoek, wie, wat, wanneer, etc. Niveau 2 Begrijpen Definitie: De vaardigheid om adequate betekenis te geven aan informatie. - Begrijpen van informatie (kennen) - Betekenis geven aan informatie - Vertalen van kennis naar nieuwe context - Interpreteren, vergelijken (overeenkomsten en verschillen) van feiten - Ordenen, groeperen, afleiden van oorzaken - Voorspellen van gevolgen - 4 -

6 Leerdoelen: Begrijpt feiten en principes Interpreteert verbaal materiaal Interpreteert schema s en grafieken Vertaalt verbaal materiaal in formules Voorspelt toekomstige gevolgen op basis van data vat samen, beschrijf, bespreek, interpreteer, formuleer conclusies, contrasteer, voorspel, leg verbanden, onderscheid, werk uit voor verschillende doelgroepen, werk uit voor een andere context, maak een inschatting Niveau 3 Toepassen ( lagere/hogere-orde denken ) Definitie: De vaardigheid om kennis in nieuwe en concrete situaties toe te passen. - Gebruiken van kennis - Toepassen van methoden, concepten, theorieën in nieuwe situaties - Oplossen van problemen met gebruik van noodzakelijke kennis of vaardigheden Leerdoelen: Past concepten en principes toe in nieuwe situaties Past wetten en theorieën toe in praktische situaties Demonstreert correct gebruik van een methode of procedure pas toe, demonstreer, bereken, vul aan, illustreer, toon, los op, onderzoek, pas aan, verander, relateer, classificeer, experimenteer Hogere-orde denken Niveau 4 Analyseren Definitie: De vaardigheid om informatie op te delen in onderdelen zodat de (organisatorische) structuur kan worden begrepen en bestudeerd. - Patronen herkennen - Organisatie van onderdelen - Herkennen van verborgen betekenissen - Identificatie van samenstellende elementen Leerdoelen: Herkent onuitgesproken aannames Herkent fouten in de logica van redeneringen Onderscheidt feiten van gevolgtrekkingen Evalueert de relevantie van informatie analyseer, scheid, orden, leg uit, verbind, classificeer, deconstrueer, construeer, vergelijk, selecteer, leid af - 5 -

7 Niveau 5 Evalueren Definitie: De vaardigheid om de waarde van iets (literatuur, onderzoeksrapport, presentatie etc) te kunnen beoordelen in relatie tot een bepaald doel. Het oordeel is gebaseerd op (al dan niet door de student zelf geformuleerde) criteria. - Ideeën vergelijken en van elkaar onderscheiden - Inschatten van de waarde van theorieën, beroepsproducten - Maken van beargumenteerde keuzes - Verifiëren van de waarde van bewijzen - Herkennen van subjectiviteit Leerdoelen: Leerdoelen bevatten elementen van alle andere categorieën plus bewuste waardeoordelen, gebaseerd op duidelijk gedefinieerde criteria Beoordeelt de logische consistentie van geschreven materiaal Beoordeelt de adequaatheid van de onderbouwing van conclusies beoordeel, beslis, orden, geef een cijfer, toets, meet, geef een aanbeveling, overtuig, selecteer, leg uit, maak een onderscheid, ondersteun, concludeer, vergelijk, vat samen Niveau 6 Creëren Definitie: De vaardigheid om met behulp van het geleerde nieuwe ideeën, oplossingen, producten te ontwikkelen. - Gebruikt bestaande ideeën om nieuwe te creëren - Generaliseren op basis van wat bekend is - Multidisciplinaire toepassing; relateren van kennis uit verschillende disciplines - Voorspellen, conclusies trekken Leerdoelen: Leerdoelen op dit gebied benadrukken creatief gedrag, met nadruk op het formuleren van nieuwe patronen of structuren. Verzint een oplossing Stelt een onderzoeksvoorstel op Doet een uitvinding combineer, plan, ontwerp, maak, ontwikkel, onderzoek, wat als?, stel op, formuleer, herschrijf - 6 -

8 De Taxonomie van Bloom (praktijk) De taxonomie als uitgangspunt voor de ontwikkeling van lessen De taxonomie van Bloom kan mooi als uitgangspunt dienen bij de ontwikkeling van lessen. Door vragen en opdrachten in de les op te nemen die zowel een beroep doen op het lagere orde denken als het hogere orde denken, wordt tijdens de les op het gehele cognitieve domein een beroep gedaan. De taxonomie biedt een gedegen structuur waarmee een onderwerp kan worden benaderd. Daarnaast is het ook een praktisch hulpmiddel bij de formulering van de doelen die met de les worden beoogd. De twee bijlagen op de volgende bladzijden kunnen worden gebruikt bij het ontwikkelen van de lesbrieven. Bijlage 1 beschrijft de verschillende niveaus met de bijbehorende acties en mogelijke producten. In bijlage 2 drie voorbeeldlessen in een tabel

9 Bijlage 1 - Steunblad Blooming Lessen Acties Producten Creëren Ontwikkelen van nieuwe ideeën, oplossingen of producten Combineer Plan Ontwerp Maak Ontwikkel Onderzoek Stel op Formuleer Herschrijf Film Verhaal Project Plan Nieuw spel Lied Media product Advertentie Schilderij Hogere-orde denken Evalueren De waarde van ideeën, materialen en methoden beoordelen door het ontwikkelen en toepassen van criteria. Beoordeel Orden Toets Meet Overtuig Selecteer Leg uit Concludeer Vergelijk Vat samen Debat Verslag Evaluatie Beoordeling Conclusie Overtuigende speech Analyseren Het opdelen van informatie in de verschillende onderdelen Analyseer Scheid Orden Leg uit Verbind Classificeer (De)construeer Vergelijk Selecteer Leid af Enquete Mobiel Verslag Grafiek Spreadsheet Checklist Kaart lagere-orde denken Toepassen Strategieën, concepten, principes en theorieën in nieuwe situaties gebruiken Begrijpen Betekenis geven aan informatie Pas toe Demonstreer Bereken Vul aan Illustreer Toon Los op Onderzoek Pas aan Interpreteer Vat samen Bespreek Onderscheid Classificeer Vergelijk Leg uit Concludeer Voorspel Illustratie Simulatie Beeldhouwwerk Demonstratie Presentatie Interview Opvoering Dagboek Krant Samenvatting Verzameling Spreekbeurt Voorbeeld Quiz Lijst Overzicht Onthouden Het kunnen ophalen van specifieke informatie Benoem Definieer Beschrijf Toon Identificeer Verzamel Quiz Definitie Feiten Werkblad Toets - 8 -

10 Niveau Bloom s Taxonomy Bijlage 2 - Drie voorbeeld lesonderwerpen Les 1: Dinosaurussen Les 2: Insecten Les 3: Oceanen 1. Onthouden Schrijf de betekenissen op van de volgende woorden: - Prehistorie paleontoloog herbivoor - carnivoor fossiel fossiele brandstof - archeoloog - Trias, Jura en Krijt Verzin een lijst met insecten, tenminste één insect voor elke letter van het alfabet en groepeer de lijst als Schadelijk en Onschadelijk 2. Begrijpen Kies één dino uit. Leg uit op welke manier deze Bestudeer één insect. Maak een lijst van in dinosaurus zich heeft aangepast aan zijn totaal tien stellingen: vijf echte feiten en vijf omgeving en mogelijke vijanden. zelf verzonnen opmerkingen. Schrijf ze op tien kaartjes en laat een klasgenoot bepalen welke kaartjes waar (feit) is en welke kaartjes niet waar (fictie) zijn. 3. Toepassen Maak een serie Wie Ben Ik kaartjes, waarbij je per kaartje een aantal clous en hints geeft over een bepaalde dino zet het antwoord op de achterkant van het kaartje (met tekening of plaatje?) 4. Analyseren Bedenk een theorie waarin je verklaart waarom de dinosaurussen zijn uitgestorven. Voorspel hoe dingen tegenwoordig anders zouden zijn wanneer ze niet waren uitgestorven. 5. Evalueren Maak een lijst met criteria waarmee je boeken over dinosaurussen kunt beoordelen. Gebruik deze lijst om tenminste vijf boeken te beoordelen en bepaal welk boek het meest geschikt is om aan te raden aan je klasgenootjes. Schrijf een verslagje van je bevindingen met daarin beschreven hoe je tot je conclusie bent gekomen. 6. Creëren Doe alsof je een paleontoloog bent en je net de resten van een tot op heden onbekende dinosaurussoort hebt gevonden. Schrijf een artikel voor in de krant waarin je beschrijft waar en wanneer je de resten hebt gevonden, hoe je de dinosaurus hebt genoemd, hoe het dier er waarschijnlijk heeft uitgezien en wat je maar meer kunt verzinnen. Maak ook een tekening van je dino. Interview tien mensen en onderzoek aan welk insect men de grootste hekel heeft. Zet je bevindingen in een grafiek. Maak een lijst van alle oceanen en zeeën in de wereld en schrijf een belangrijk feit over elke zee of oceaan Hieronder zie je een lijst met woorden. Gebruik elk woord in een zin zodat de betekenis van het woord duidelijk wordt in de zin. - stromingen - continentaal plat - getijden - continentale helling - kust - golven - zoutgehalte Verzin vijf verhaaltjessommen waarin de oceaan een rol speelt. Bijvoorbeeld: Een familie oogst 200 kg zeewier per week. 30% wordt verkocht aan een fabriek die er medicijnen van maakt en 55 % wordt verkocht aan een winkel. Hoeveel kg houdt de familie per week over? Kies insecten uit die je het best vindt passen Vergelijk een oceaan met: - een meer, - een in onderstaande vergelijkingen: zee, en een rivier. Wat zijn de - zo lief als een - zo lawaaierig als een - overeenkomsten en de verschillen? (Tenminste zo snel als een - zo grappig als een - zo 5 verschillen en vijf overeenkomsten) irritant als een - zo klein als een - zo populair als een - zo gek als een - zo slim als een - zo lelijk als een Als jij een insect zou zijn welk insect zou je zijn en waarom? Geef tenminste vijf redenen. Combineer delen van verschillende insecten met elkaar en creëer zo een nieuw insect. Maak een tekening van het nieuwe insect en beschrijf de onderdelen. Je staat op het punt om een lange bootreis over de oceaan te maken. Er is maar beperkt ruimte aan boord. Je mag maar vijf van de volgende items meenemen op je reis: - roeispaan, - deken, - verbanddoos, - reddingsvest, - anker, - kompas water/voedsel voorraad, - zakmes en een voorwerp van je keuze Welke dingen neem je mee en waarom? Ontwerp een onderwater vakantiepark van de toekomst. Maak een reclamefolder voor dit park waarin je de mogelijkheden in detail beschrijft.

11 Bijlage 3 Overzichtstabel Bloom's taxonomie Niveau Definitie Vaardigheden Leerdoelen Formulering vragen/ opdrachten 1. Onthouden Het kunnen ophalen van adequate informatie. Dit kan variëren van feiten tot complete theorieën. 2. Begrijpen De vaardigheid om adequate betekenis te geven aan informatie 3. Toepassen De vaardigheid om kennis in nieuwe en concrete situaties toe te passen. 4. Analyseren De vaardigheid om informatie op te delen in onderdelen zodat de (organisatorische) structuur kan worden begrepen en bestudeerd. 5. Evalueren De vaardigheid om de waarde van iets (literatuur, onderzoeksrapport, presentatie etc) te kunnen beoordelen in relatie tot een bepaald doel. Het oordeel is gebaseerd op (al dan niet door de student zelf geformuleerde) criteria 6. Creëren De vaardigheid om met behulp van het geleerde nieuwe ideeën, oplossingen, producten te ontwikkelen - Opslaan en ophalen van informatie (herkennen) - Kennis van data, gebeurtenissen, plaatsen - Kennis van belangrijkste ideeën - Beheersing van een inhoudelijk onderwerp - Begrijpen van informatie (kennen) - Betekenis geven aan informatie - Vertalen van kennis naar nieuwe context - Interpreteren, vergelijken (overeenkomsten en verschillen) van feiten - Ordenen, groeperen, afleiden van oorzaken - Voorspellen van gevolgen - Gebruiken van kennis - Toepassen van methoden, concepten, theorieën in nieuwe situaties - Oplossen van problemen met gebruik van noodzakelijke kennis of vaardigheden - Patronen herkennen - Organisatie van onderdelen - Herkennen van verborgen betekenissen - Identificatie van samenstellende elementen - Ideeën vergelijken en van elkaar onderscheiden - Inschatten van de waarde van theorieën, beroepsproducten - Maken van beargumenteerde keuzes - Verifiëren van de waarde van bewijzen - Herkennen van subjectiviteit - Gebruikt bestaande ideeën om nieuwe te creëren - Generaliseren op basis van wat bekend is - Multidisciplinaire toepassing; relateren van kennis uit verschillende disciplines - Voorspellen, conclusies trekken Kent basisbegrippen Kent specifieke feiten Kent methoden en procedures Kent basisprincipes Begrijpt feiten en principes Interpreteert verbaal materiaal Interpreteert schema s en grafieken Vertaalt verbaal materiaal in formules Voorspelt toekomstige gevolgen op basis van data Past concepten en principes toe in nieuwe situaties Past wetten en theorieën toe in praktische situaties Demonstreert correct gebruik van een methode of procedure Herkent onuitgesproken aannames Herkent fouten in de logica van redeneringen Onderscheidt feiten van gevolgtrekkingen Evalueert de relevantie van informatie Leerdoelen bevatten elementen van alle andere categorieën plus bewuste waardeoordelen, gebaseerd op duidelijk gedefinieerde criteria Beoordeelt de logische consistentie van geschreven materiaal Beoordeelt de adequaatheid van de onderbouwing van conclusies Leerdoelen op dit gebied benadrukken creatief gedrag, met nadruk op het formuleren van nieuwe patronen of structuren. Verzint een oplossing Stelt een onderzoeksvoorstel op Doet een uitvinding benoem, definieer, beschrijf, toon, identificeer, verzamel, onderzoek, wie, wat, wanneer, etc. vat samen, beschrijf, bespreek, interpreteer, formuleer conclusies, contrasteer, voorspel, leg verbanden, onderscheid, werk uit voor verschillende doelgroepen, werk uit voor een andere context, maak een inschatting pas toe, demonstreer, bereken, vul aan, illustreer, toon, los op, onderzoek, pas aan, verander, relateer, classificeer, experimenteer analyseer, scheid, orden, leg uit, verbind, classificeer, deconstrueer, construeer, vergelijk, selecteer, leid af beoordeel, beslis, orden, geef een cijfer, toets, meet, geef een aanbeveling, overtuig, selecteer, leg uit, maak een onderscheid, ondersteun, concludeer, vergelijk, vat samen combineer, plan, ontwerp, maak, ontwikkel, onderzoek, wat als?, stel op, formuleer, herschrijf