Zakboek Varkens. Belangrijke Informatie voor de varkenshouderij. Feiten Data Cijfers

Transcriptie

1 Zakboek Varkens Belangrijke Informatie voor de varkenshouderij Feiten Data Cijfers

2 Derde herziende druk, 2013 Uitgever: Boehringer Ingelheim b.v. Vetmedica Redactie: Nico Wertenbroek Elzo Kannekens Martijn Steenaert Martine Ordeman Naar: Élevage porcin en Typisch Schwein, uitgave Boehringer Ingelheim Cartoons: Eric Senmartin Disclaimer: Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend, druk en zetfouten voorbehouden. Raadpleeg altijd uw dierenarts in geval van vragen of twijfel.

3 INHOUDSOPGAVE Afkortingen...4 I. FYSIOLOGIE Groeicurve/temperatuur - Groeicurve Rectale temperatuur, ademhaling, pols Normale lichaamstemperatuur van zeugen in bepaald cyclusstadium...12 Bloedwaarden/immunologie - Plasmabestanddelen Bloedbeeld zeugen Het verloop van de immunoglobulines na de geboorte Verloop van de maternale antilichamen bij biggen...17 II. SPIJSVERTERING Maag-darmkanaal - Gebit Tandformule Maag-darmstelsel van het varken Darmpassage Borst- en buikorganen Mest en urine...23 Voeding - Samenstelling en energiewaardering van voer Energiebehoefte opfokzeugen Behoefte aan verteerbaar fosfor en calcium bij opfokzeugen Energiebehoefte dragende zeugen Energietoeslag guste en dragende zeugen voor de wintermaanden Energiebehoefte lacterende zeugen (200 kg) Aminozuurbehoefte dragende en lacterende zeugen Aminozuurbehoefte biggen en vleesvarkens...30

4 - Fosfor- en calciumbehoefte vleesvarkens Samenstelling van biest Samenstelling van zeugenmelk Energiebehoefte vleesvarkens kg (hoge voeropnamecapaciteit) Energiebehoefte vleesvarkens kg (lage voeropnamecapaciteit) Spoorelementenvoorziening Mineralenvoorziening Vitaminevoorziening Vitamine- en mineralenbehoefte Mycotoxinen Conditiescore (BCS) Waterbehoefte en debiet van drinknippels Normen drinkwaterkwaliteit...43 III. VOORTPLANTING - Geslachtsapparaat fokbeer Geslachtsapparaat fokzeug Hormonen betrokken bij de cyclus van de zeug Verloop geslachtshormonen in bloedplasma van een zeug Reproductie van de zeug Inseminatietijdstip Bevruchting en ontwikkeling van de eicel Data rondom het afbiggen...56 IV. HUISVESTING EN MANAGEMENT - Omgevingstemperatuur Geluidsniveau Luchtkwaliteit Ventilatie (per dier) Licht...63

5 INHOUDSOPGAVE - Vloer Vloeroppervlakte Meerwekenritme en groepsgrootte Aantal groepen in meerwekensystemen op basis van 100 zeugen Ontwikkeling Nederlandse varkensstapel Voerprijzen in de varkenssector Marktprijzen in de varkenssector Kostenopdeling varkenshouderij 2012 (Kosten van biggenproductie) Kostenopdeling varkenshouderij 2012 (Kostenopdeling gesloten varkensbedrijf) Kostenopdeling varkenshouderij 2012 (Kosten vleesvarkenshouderij) Kengetallenspiegel Bedrijfsgrootte (aantal vleesvarkens) t/m voerwinst Kengetallenontwikkeling sinds Antibioticumgebruik voor dieren in Nederland Benchmarkindicatoren voor het antibioticumgebruik in DDD/J Productiekosten van varkens in verschillende landen Zeugproductiviteit in verschillende landen...82 V. DIERGEZONDHEID - Symptomen Circo Symptomen Ileitis/PIA Symptomen Periparturient Hypogalactie Syndroom (PHS) Symptomen Mycoplasma Symptomen PRRS Infectieuze gezondheidsproblemen bij zeugen Luchtwegaandoeningen bij biggen en vleesvarkens Darmaandoeningen bij biggen en vleesvarkens PRRS of Influenza...94

6 - Diagnostiek Tien tips voor het vaccineren (van biggen) Infectieroutes Overlevingsduur van varkenspathogenen Economische waarderingen zeugen- en vleesvarkenshouderij Kosten van een lichte Ileitis/PIA-uitbraak Kosten van een zware Ileitis/PIA-uitbraak Kosten van een lichte Mycoplasma-uitbraak Kosten van een lichte Mycoplasma-uitbraak Kosten van een chronische Circovirus-infectie Kosten van een klinische Circovirus-infectie Schade door PHS-problemen (MMA) Kosten van PHS-problemen (MMA) Productinformatie Ingelvac CircoFLEX Productinformatie Ingelvac MycoFLEX Productinformatie Enterisol Ileitis Productinformatie Ingelvac PRRS MLV Productinformatie Ingelvac PRRS KV Productinformatie Novem 20 varken Productinformatie Voreen suspensie-im varken Productinformatie Buscopan compositum injectie IM VI. LITERATUUROVERZICHT 128 VII. PRODUCTOVERZICHT 132 Nawoord...134

7 AFKORTINGEN AP = Alkalische Phosphatase APP = Actinobacillus PleuroPneumoniae Infectie BCS = Body Conditioning Score ca. = circa Ca = calcium cm = centimeter cm 3 = kubieke centimeter CO 2 = koolstofdioxide C = cystine db = decibel DGT = dagelijkse groei toename et al. = et alii = en andere (medewerkers) EW = energiewaarde FSH = Follikel Stimulerend Hormoon g = gram gavlv = gemiddeld aanwezig vleesvarken geb. = geboren gecor. = gecorrigeerd gem = gemiddeld GLDH = Glutamaat-Dehydrogenase GnRH = Gonadotropin-Releasing-Hormon HBDH = Hydroxybutyratdehydrogenase IE = internationale eenheden kg = kilogram kve = kolonievormende eenheden l = liter LDH = Lactaatdehydrogenase LG = lichaamsgewicht LH = luteiniserend hormoon LYS = lysine 4

8 M. hyo= Mycoplasma hyopneumoniae M. = Musculus m = meter m 2 = vierkante meter m 3 = kubieke meter max. = maximaal ME = metaboliseerbare energie MET = methionine μg = microgram = miljoenste gram mg = milligram = duizendste gram MJ = megajoule min = minuut ml = milliliter mm = millimeter m/s = meter per seconde μmol = micromol = miljoenste mol Na = natrium n.o. = niet onderzocht od = duitse graad P = fosfor ph = zuurtegraad p.p. = post partum = na begin geboorte p.n. = post natum = na einde geboorte PRRS = Porcine Respiratory and Reproduction Syndrom SIV = Swine Influenza Virus THR = threonine TRP = tryptophaan u = uur vp = verteerbaar fosfor WBC = witte bloedcellen (leukocyten) 5

9 I. FYSIOLOGIE Groeicurve/temperatuur Bloedwaarden/immunologie II. SPIJSVERTERING Maag-darmkanaal Voeding III. VOORTPLANTING IV. HUISVESTING EN MANAGEMENT V. DIERGEZONDHEID VI. LITERATUUROVERZICHT VII. PRODUCTOVERZICHT 7

10 8

11 Groeicurve/temperatuur 9

12 I. FYSIOLOGIE GROEICURVE/TEMPERATUUR Groeicurve Diergroep Week DGT (g) Gemiddeld gewicht (kg) Big geboorte ,5 3,3 5,3 7,5 9,8 12,2 14,8 17,6 20,8 24,3 28,0 Vleesvarken (vermogen 800 g/dag) ,6 37,6 42,9 48,5 54,5 60,7 67,1 73,5 79,8 86,0 91,9 97,7 103,2 108,4 113,3 118,1 Bron: Brede,

13 11

14 I. FYSIOLOGIE GROEICURVE/TEMPERATUUR Rectale temperatuur, ademhaling, pols Leeftijd Bron: Diseases of swine, 8 th edition Temp. Ademfreq. (per min) Pols (per min) Big geboorte 39, Big 1 uur 36,8 Big 24 uur 38,6 Big tot 4 weken 39,2 Big tot 10 weken 39, Big tot 20 weken 39, Big tot 26 weken 38, Zeugen 38, Normale lichaamstemperatuur van zeugen in bepaald cyclusstadium Cyclusstadium zeug Lichaamstemperatuur ( C) (normale variatie: ± 0,3 C) Drachtigheid 38,7 6 uur voor werpen 39,0 24 uur na werpen 40,0 Zoogperiode 39,3 Gusteperiode 38,6 Bron: Praktijkmap Varkens GD,

15 Bloedwaarden/immunologie 13

16 I. FYSIOLOGIE BLOEDWAARDEN/IMMUNOLOGIE Plasmabestanddelen Parameter Referentiewaarde Eenheid Enzymen Alkalisch fosfatase tot 170 U/l Creatine kinase tot U/l y-glutamyltransferase tot 45 U/l Glutamaat dehydrogenase tot 4 U/l Glutamaat oxaalacetaat tot 35 U/l transaminase Elektrolyten Calcium 4,4-3,5 mmol/l IJzer μg/dl Kalium 4-5 mmol/l Koper μg/dl Magnesium 0,5-1,3 mmol/l Natrium mmol/l Fosfaat 6,5-10,2 mmol/l Selenium μg/dl Substraten Bilirubine (totaal) tot 0,25 mg/dl Eiwit 5,0-8,6 g/dl Glucose mg/dl Ureum mg/dl Creatinine 0,45-1,5 mg/dl Albumine 1,8-3,1 g/dl Bron: Kraft & Dürr,

17 Bloedbeeld zeugen Haematocriet (Hkt) (% Vol.) Haemoglobine (Hb) (g/100 ml) Erythrocyten (Erys) (10 6 /mm 3 ) 5,1-8 Leukocyten (WBC) (10 3 /mm 3 ) 10,6-24 Neutrofielen (%) 15,1-62,8 Lymphocyten (%) 25,5-71,1 Monocyten (%) 1-14 Eosinofielen (%) 1-13 Basofielen (%) 0-3 Bron: Friendship et al.,

18 I. FYSIOLOGIE BLOEDWAARDEN/IMMUNOLOGIE Het verloop van de immunoglobulines na de geboorte Bron: Sieverding,

19 Verloop van maternale antistoffen bij biggen 17

20 18

21 Spijsvertering 19

22 II. SPIJSVERTERING - MAAG-DARMKANAAL Gebit I 1 I 2 I 3 C P 1 P 2 P 3 P 4 M 1 M 2 M 3 I 1 I 2 I 3 C P 1 P 2 P 3 P 4 M 1 M 2 M 3 Gebit van een tweejarig zwijn: I 1 I 3 = Snijtanden C = Hoektanden P 1 P 4 = Premolaren M 1 M 3 = Molaren Bron: Veterinary Anatomy, 1996 Tandformule Melkgebit 3 Id 1 Cd 3 Pd 3 Id 1 Cd 3 Pd Permanent gebit 3 I 1 C 4 P 3 M 3 I 1 C 4 P 3 M Bron: Veterinary Anatomy,

23 Maag-darmstelsel van het varken Bron: Ruckebush, 1981, aangepast Darmpassage Lengte Passage snelheid Dunne darm: m Dikke darm: 3,5-6 m Dunne darm: 2,5-3 u Dikke darm: u Duur van de totale spijsvertering Begin van de uitscheiding (uur na voeropname) Maximum van de uitscheiding (uur na voeropname) Einde van de uitscheiding (ochtendvoedering) (avondvoedering) (ochtendvoedering) (avondvoedering) 4-5 dagen Bron: Richter et al., 1992, aangepast 21

24 II. SPIJSVERTERING - MAAG-DARMKANAAL Borst- en buikorganen van het varken A B C D E F G H J 1e rib 7e rib 10e rib 14e rib Darmbeen Zitbeen M. spinalis M. longissimus M. iliopsoas a b c d e f g h i Linker long Thymus Hart Middenrif Lever Maag Milt Pancreas Linker nier k l m n o p Jejunum Ileum Caecum Colon Colon descendens Urineblaas 1 5 Longen: 1, 2 Gespleten Lobus cranialis pulmonis sin. 3 Lobus caudalis pulmonis sin. 4 Inc. cardiaca 5 Fiss. interlobaris caud. 6 8 Lever: 6 Lobus hepatis sin. med. 7 Lobus hepatis sin. lat. 8 Inc. interlobaris 9 Omentum major 10 Niervet Dikke darm: 11 eerste centripetale bocht 12 tweede centripetale bocht 13 derde centripetale bocht 14 vierde centripetale bocht 15 eerste centrifugale bocht 16 Linker blaasband Bron: Veterinary Anatomy,

25 Mest en Urine Mesthoeveelheid 0,5-3 kg/dag Mest ph-waarde meestal alkalisch Watergehalte 55-75% Urine-uitscheiding Big Zeug 0,4-0,5 l/dag 2,0-4,0 l/dag Urine ph-waarde 6,0-7,0 (voedingafhankelijk) Dichtheid (g/cm 3 ) Big Zeug 1,009 ± 0,006 1,015 ± 0,010 Ureum (g/l) Bron: Richter et al., 1992, aangepast 23

26 24

27 Voeding 25

28 II. SPIJSVERTERING - VOEDING Samenstelling en energiewaardering van voer Voer Water Droge stof (DS) Anorganische stof (AS) Organische stof (OS) Ruw eiwit (RE) en ruw vet (RVET) Koolhydraten Overige koolhydraten Ruwe celstof (RC) Zetmeel (ZET) Suiker (SUI) Niet-zetmeel polysacchariden (NSP) Bruto energie (GE) Energie in mest Verteerbare energie (DE) Energie in urine en darmgassen Metaboliseerbare energie (ME) Energie voor onderhoud en voervertering ME beschikbaar voor productie Energieverliezen bij productie Warmte Netto energie (NE) In Nederland worden varkensvoeders samengesteld op basis van de netto energie-inhoud van de grondstoffen. Eén EW komt overeen met 8,8 MJ NEv. Bron: Handboek varkenshouderij,

29 Energiebehoefte opfokzeugen Leeftijd (weken) Lichaamsgewicht (kg) EW (per dag) , , , , ,55 Bron: CVB Tabellenboek Veevoeding 2012 Behoefte aan verteerbaar fosfor en calcium bij opfokzeugen Leeftijd (weken) Lichaamsgewicht (kg) vp (g/ew) Ca (g/ew) ,16 6, ,04 5, ,03 6, ,02 6, ,85 5, ,82 5,46 Bron: CVB Tabellenboek Veevoeding

30 II. SPIJSVERTERING - VOEDING Energiebehoefte dragende zeugen EW per dag Dagen dracht W 1 W 2 W 3 W 4 W ,15 2,30 2,40 2,50 2, ,25 2,40 2,45 2,55 2, ,35 2,50 2,55 2,65 2, ,60 2,75 2,80 2,90 2, ,85 3,00 3,05 3,10 3, ,00 3,15 3,20 3,30 3,30 Totaal EW Bron: CVB Tabellenboek Veevoeding 2012 W = worp Energietoeslag guste en dragende zeugen voor de wintermaanden Maanden Extra energie (EW/dier/dag) Individuele huisvesting Oktober en maart 0,10 Groepshuisvesting November en februari 0,25 0,10 December en januari 0,40 0,20 Bron: CVB Tabellenboek Veevoeding

31 Energiebehoefte lacterende zeugen (200 kg) Dagen lactatie EW per dag bij een gemiddelde toomgroei (kg/dag) van: 2,25 2,50* 2, ,6 5,9 6, ,0 7,5 8, ,7 8,3 8, ,9 8,5 9, ,0 7,6 8,1 *Deze toomgroei komt het dichtst bij de gemiddelde toomgroei in de praktijk Bron: CVB Tabellenboek Veevoeding 2012 Aminozuurbehoefte dragende en lacterende zeugen Gehalte aan darmverteerbaar aminozuur (g/ew) (verhoudingsgetal t.o.v. lysine) Voeder dvlys dvm + C dvthr dvtrp Zeugenvoer dracht 4,6 (100) 2,9 (63) 3,3 (72) 0,7 (15) Lacto zeugenvoer 6,4 (100) 3,2 (50) 4,0 (63) 1,1 (17) Bron: CVB Tabellenboek Veevoeding

32 II. SPIJSVERTERING - VOEDING Aminozuurbehoefte biggen en vleesvarkens Gewichtstraject Gehalte aan darmverteerbaar aminozuur (g/ew) (verhouding t.o.v. lysine) dv LYS dv M + C dv THR dv TRP kg 9,1 (100) 5,5 (60) 5,4 (59) 1,7 (19) kg 8,3 (100) 4,9 (59) 4,7 (57) 1,6 (19) kg 7,1 (100) 4,3 (60) 4,2 (59) 1,3 (19) kg 5,9 (100) 3,6 (61) 3,5 (60) 1,1 (19) kg 6,7 (100) 4,1 (61) 4,0 (60) 1,2 (19) Bron: CVB Tabellenboek Veevoeding 2012 Fosfor- en calciumbehoefte vleesvarkens Gewichtstraject vp (g/ew) Ca (g/ew) 7-11 kg 3,2 8, kg 3,4 9, kg 2,4 6, kg 2,1 6, kg 1,9 5, kg 2,0 6,0 Bron: Handboek varkenshouderij,

33 Samenstelling van biest 0 uur 6 uur 18 uur 48 uur Droge stof (%) 25,6 22,7 17,7 18,6 Energie MJ (kg) 10,9 Ruw eiwit (%) 15,7 13 7,3 6,4 Lactose (%) 3,1 4,1 4,4 4,8 Ruw vet (%) 5 4,8 5,2 6,5 Bron: Klobasa, 1987 Samenstelling van zeugenmelk Droge stof (%) 20,8 Energie (MJ/kg) 5,1 Ruw eiwit (%) 5,5 Lactose (%) 4,9 Ruw vet (%) 9,2 Ruwe as (%) 0,8 Bron: Krichgeßner, 2004, naar Richter et al.,

34 II. SPIJSVERTERING - VOEDING Energiebehoefte vleesvarkens kg Borg goed HOGE voeropnamecapaciteit Borg gemiddeld Zeug goed Zeug gemiddeld Dag LG (kg) EW LG (kg) EW LG (kg) EW LG (kg) EW 1 25,0 1,2 25,0 1,20 25,0 1,10 25,0 1, ,7 1,38 28,5 1,38 28,4 1,27 28,3 1, ,8 1,57 32,5 1,57 32,3 1,43 32,0 1, ,4 1,75 36,9 1,75 36,6 1,60 36,1 1, ,3 1,93 41,6 1,93 41,3 1,77 40,5 1, ,5 2,12 46,7 2,12 46,3 1,93 45,3 1, ,1 2,30 52,0 2,30 51,5 2,10 50,4 2, ,9 2,48 57,7 2,48 57,1 2,27 55,7 2, ,1 2,67 63,6 2,64 62,9 2,43 61,4 2, ,5 2,85 69,8 2,75 69,0 2,60 67,2 2, ,1 2,98 76,0 2,85 75,4 2,77 73,4 2, ,9 3,09 82,3 2,94 82,0 2,93 79,7 2, ,8 3,19 88,6 3,02 88,8 3,10 86,3 3, ,7 3,28 94,9 3,09 95,9 3,15 93,2 3, ,6 3,30 101,3 3,15 102,9 3,15 99,9 3, ,5 3,30 107,7 3,21 109,7 3,15 106,5 3, ,1 3,25 113,0 3,15 Groei (g/dag) EW opname/dag 2,43 2,41 2,29 2,32 EW-conversie 2,90 3,02 2,81 2,94 Vlees % 53,8 52,7 55,7 54,1 Bron: CVB Tabellenboek Veevoeding

35 Energiebehoefte vleesvarkens kg Borg goed LAGE voeropnamecapaciteit Borg gemiddeld Zeug goed Zeug gemiddeld Dag LG (kg) EW LG (kg) EW LG (kg) EW LG (kg) EW 1 25,0 1,10 25,0 1,10 25,0 1,00 25,0 1, ,3 1,26 28,1 1,26 28,0 1,16 27,8 1, ,0 1,42 31,7 1,42 31,4 1,32 31,2 1, ,0 1,57 35,6 1,57 35,3 1,47 34,9 1, ,4 1,73 39,8 1,73 39,6 1,63 38,9 1, ,0 1,89 44,3 1,89 44,2 1,79 43,3 1, ,0 2,05 49,1 2,05 49,0 1,95 48,0 1, ,2 2,21 54,1 2,21 54,1 2,11 53,0 2, ,7 2,37 59,4 2,37 59,6 2,27 58,3 2, ,4 2,52 64,9 2,52 65,3 2,42 63,8 2, ,3 2,68 70,7 2,68 71,3 2,58 69,5 2, ,5 2,84 76,7 2,84 77,5 2,74 75,5 2, ,9 3,00 82,9 2,95 84,0 2,85 81,7 2, ,5 3,00 89,2 3,00 90,5 2,85 88,1 2, ,9 3,00 95,5 3,00 96,8 2,85 94,2 2, ,2 3,00 101,7 3,00 103,0 2,85 100,2 2, ,3 3,00 107,7 3,00 109,0 2,85 106,0 2, ,6 3,00 114,9 2,85 111,7 2,85 Groei (g/dag) EW opname/dag 2,27 2,28 2,16 2,19 EW-conversie 2,96 3,06 2,86 2,99 Vlees % 54,4 53,2 56,1 54,7 Bron: CVB Tabellenboek Veevoeding

36 II. SPIJSVERTERING - VOEDING Spoorelementenvoorziening Spoorelement IJzer (Fe) Zink (Zn) Mangaan (Mn) Koper (Cu) Jodium (I) Selenium (Se) Kobalt (Co) Belangrijkste functies - Bloedhaemoglobine - Zuurstoftransport - Opbouw enzymen/ hormonen - Skeletgroei - Spermaproductie - Huid en haar - Enzymsystemen - Voortplanting - Stofwisseling - Enzymsystemen - Bloedhaemoglobine - Oxidatieprocessen - Schildklierhormoon (T3/T4) - Voortplanting - Groei, weerstand en vruchtbaarheid - Antioxidant met vitamine E - Energiestofwisseling - Element van vitamine B12 - Eiwit- en vetstof - wisseling Gebreksverschijnselen - Mindere groei/voeropname - Ruw haarkleed/ruwe huid - Moeizame ademhaling - Bloedarmoede/bleekheid - Huidaandoeningen - Minder voeropname/groei - Verlengd werpproces - Meer doodgeboren biggen - Kleine tomen met zwakke biggen - Beengebreken - Verhoogde vetaanzet - Zwakgeboren biggen - Minder melkproductie - Onregelmatige oestrus - Minder voeropname en groei - Beengebreken - Bloedarmoede - Vergrote schildklier - Niet levensvatbare biggen - Verlengd werpproces - Minder melkproductie - Kleine tomen met zwakke biggen - Verlengd werpproces - Moerbeihartziekte - Lagere spermaproductie en -kwaliteit - Maagzweren - Spierdegeneratie - Onvoldoende vitamine B12 - Verminderde voeropname en groei - Ruwe huid Bron: Handboek varkenshouderij, 2010, naar NRC, 1998 en Straw et al.,

37 Mineralenvoorziening Mineraal Belangrijke functies Gebreksverschijnselen Magnesium (Mg) Kalium (K) Natrium (Na) Chloor (Cl) Zwavel (S) - Botopbouw - Zenuwstelsel, prikkeloverdracht - Transport door cel - membranen - Waterhuishouding - Waterhuishouding - Hartstelsel - Zenuwstelsel - Transport door celmembranen - Waterhuishouding - Bouwstof van bloed - Transport door cel - membranen - Bouwstof aminozuren en enzymen - Bouwstof van haren en hoeven - Bouwstof van hormonen - Prikkelbaar, agressief - Beenzwakte - Verstoorde beweging - Minder voeropname - Ruwe huid - Lusteloosheid - Minder voeropname en groei - Lage melkproductie - Uitdroging - Minder voeropname en groei - Ruwe huid en ruw haarkleed Onbekend Bron: Handboek varkenshouderij, 2010, naar NRC, 1998 en Straw et al.,

38 II. SPIJSVERTERING - VOEDING Vitaminevoorziening Vitamines Belangrijke functies Gebreksverschijnselen A retinol D3 cholecalciferol E tocopherol K menadione B1 thiamine B2 riboflavine Vetoplosbaar - Gezichtsvermogen - Huid, slijmvliesopbouw - Reproductie - Botopbouw - Immuunstelsel - Opname Ca en P - Botopbouw - Ca- en P-huishouding - Antioxidant - Energiestofwisseling - Immuunsysteem - Functioneren geslachts - organen - Bloedstolling Wateroplosbaar - Energiestofwisseling - Functioneren hart en zenuwstelsel - Eiwitstofwisseling - Vetmetabolisme - Vruchtbaarheid - Vorming van de huid - Spierkrampen - Minder vruchtbaar - Verminderd gezichts vermogen - Droog en dor haarkleed - Immuundepressie - Verstoorde botvorming - Mindere groei - Vruchtbaarheidsstoornissen - Degeneratie hart/spieren - Moerbeihartziekte - Immuundepressie - MMA - Maagzweren - Reproductieproblemen - Bloedingen - Navelbloedingen bij biggen - Bleke pasgeboren biggen - Geen eetlust, gewichtsverlies - Slechte hartfunctie - Vroeg-/zwakgeboren biggen - Lage lichaamstemperatuur - Diarree en braken - Aantasting zenuwen - Minder groei en voeropname - Huidaandoeningen - Voortplantingsstoornissen - Verminderde melkgift - Stijve en kromme poten B3 nicotinezuur - Eiwit-, vet- en kool - hydraatstof-wisseling - Gewichtsverlies, anorexie - Diarree en braken - Bloedarmoede - Huidaandoeningen 36

39 Vitamines Belangrijke functies Gebreksverschijnselen B5 panthotheenzuur B6 pyridoxine - Functioneren huid - Vorming immuunstelsel - Interne stofwisseling - Functioneren zenuw stelsel - Functioneren geslachtsorganen - Eiwit-, vet- en kool hydraat - stofwisseling - Bloeddrukregulatie - IJzerbenutting - Schubbige rode huid met korsten - Verlamming achterhand - Verminderde werking immuunstelsel - Diarree - Vruchtbaarheidsstoornissen - Minder voeropname en groei - Bloedarmoede - Ruw haarkleed - Spieraandoeningen B12 cyanocobalamine Foliumzuur Choline C ascorbinezuur Biotine - Intermediaire stofwisseling - Vorming rode bloedcellen - Eiwitstofwisseling - Vorming rode bloedcellen - Vorming van weerstand - Functioneren zenuwstelsel - Vetmetabolisme - Vorming van weerstand - IJzerbenutting/transport - Intermediaire stofwisseling - Huidaandoeningen - Kleine tomen/zwakke biggen - Bloedarmoede - Ongecoördineerde bewegingen - Bloedarmoede - Reproductiestoornissen (kleine tomen) - Leververvetting - Ongecoördineerde bewegingen - Reproductiestoornissen - Minder immuuncompetent - Minder groei - Bleke pasgeboren biggen - Overmatige bloedingen - Klauwaandoeningen - Ruwe bruine huid Carnitine - Enzymsystemen - Vetstofwisseling - Transport vetzuren - Celbescherming - Verminderde groei - Vergiftigingen - Weinig energie - Hartfalen - Zwakke beenderen Bron: Handboek varkenshouderij, 2010, naar McDowell, 2010 en Straw et al., 1999, aangepast 37

40 II. SPIJSVERTERING - VOEDING Vitamine- en mineralenbehoefte Mineralen (per kg voer) Big 10-20kg Big kg Big kg Fokzeug/ beer K (g) 2,6 2,3 1,9 2,0 Na (g) 1,5 1,0 1,0 1,5 Cl (g) 1,5 0,8 0,8 1,2 Mg (g) 0,4 0,4 0,4 0,4 Spoorelementen (per kg voer) Fe (mg) Zn (mg) Cu (mg) 5 4 3,5 5 Mn (mg) I (mg) 0,14 0,14 0,14 0,14 Se (mg) 0,25 0,15 0,15 0,15 Vitamines (per kg voer) A (IE) D (IE) E (IE) K (mg) 0,5 0,5 0,5 0,5 B1, Thiamine (mg) 1,0 1,0 1,0 1,0 B2, Riboflavine (mg) 3,0 2,5 2,0 3,75 B3, Niacine (mg) 12,5 10,0 7,0 10,0 B5, Pantotheenzuur (mg) 9,0 8,0 7,0 12,0 B6, Pyridoxine (mg) 1,5 1,0 1,0 1,0 Foliumzuur (mg) 0,3 0,3 0,3 1,3 Biotine (mg) 0,05 0,05 0,05 0,20 B12 (mg) 0,015 0,010 0,005 0,015 Choline (mg) Bron: Handboek varkenshouderij, 2010, naar NRC

41 Mycotoxinen Schimmel Mycotoxinen Gevolg Fusarium Risicoproducten Trichotecenen T-2 DON - Verminderde voeropname - Huidirritatie - Verminderde voeropname, voerweigering - Braken Mais Tarwe Gerst Gras Hooi Mais Maissilage Tarwe CCM Hooi Gerst Zealeron - Oestrogene werking bij zeugen - Zwelling vulva en tepels - Zwakke biggen/spreidzit - Terugkomers - Slechte vruchtbaarheid beer Mais Maissilage Tarwe Sojaschroot/ hullen Bietenpulp Aflatoxine B 1 - Varkens weinig gevoelig: groeivertraging, leverafwijkingen Mais Oliehoudende zaden/noten Kokos Rijst Aspergillus Ochratoxine A - Groeivertraging, verminderde voeropname, veel drinken Gerst Mais Erwten Kokos Citrus Graspellets Claviceps Ergot alkaloiden (moederkoren) - Verminderde melkproductie - Verminderde voeropname en groei Rogge Triticale Bron: Handboek varkenshouderij, 2010, naar Veldman,

42 II. SPIJSVERTERING - VOEDING Conditiescore (Body Conditioning Score BCS) BCS Voedingstoestand Omschrijving Lichaamsvorm 5 Zeer vet 4 Vet 3,5 Goed 3 Normaal Heupen en ruggengraat sterk bedekt Heupen en ruggengraat niet voelbaar Heupen en ruggengraat nauwelijks voelbaar Heupen en ruggengraat met stevige druk voelbaar Rond Ovaal Buisvormig Buisvormig 2,5 Iets te mager Heupen en ruggengraat met lichte druk voelbaar Buisvormig met ingevallen zijden 2 Mager Heupen en ruggengraat zichtbaar en voelbaar Ribben en wervels zichtbaar 1 Vermagerd Heupen en ruggengraat duidelijk zichtbaar Benige structuur zichtbaar Bron: Sieverding, 2000, aangepast 40

43 = Vermagerde zeug, ruggengraat duidelijk zichtbaar 2 = Mager, ruggengraat zichtbaar 3 = Ideale conditite tijdens lactatie, ruggengraat net voelbaar 4 = Iets overgewicht 5 = Rond lichaam, vet Het is aan te raden de conditie van de zeugen regelmatig te scoren met een spekdiktemeting. 41

44 II. SPIJSVERTERING - VOEDING Waterbehoefte en doorstroomsnelheid van drinknippels Waterbehoefte* (l/dier/dag) Doorstroomsnelheid (l/min) Biggen 5 kg LG 0,7 0,5 10 kg LG 1,0 0,5-0,8 20 kg LG 2,0 0,7-1,0 Vleesvarkens kg LG kg LG 5-8 1,0-1, kg LG 8-10 Zeugen Niet drachtig/in begin van dracht ,5-2,2 In gevorderd drachtstadium In lactatie 15+1,5 l/big (ad lib indien mogelijk) 2,0-4,0 Beren ,5-2,2 Bron: Brede, 2006 * In het Varkensbesluit is het volgende opgenomen over waterverstrekking aan varkens: Varkens ouder dan twee weken dienen permanent te beschikken over voldoende vers water. 42

45 Normen drinkwaterkwaliteit Goed Ernstig risico ph 5-8,5 < 4 en > 9 Ammonium (mg/l) < 1,0 > 2,0 Nitriet (mg/l) < 0,10 > 1,00 Nitraat (mg/l) < 100 > 200 Chloride (mg/l) < 250 > Natrium (mg/l) < 400 > 800 Sulfaat (mg/l) < 150 > 250 IJzer (mg/l) < 0,5 > 10,0 Mangaan (mg/l) < 1,0 > 2,0 Hardheid (od) < 20 > 25 Coliforme bacteriën (kve/ml) < 100 > 100 Totaal kiemgetal (kve/ml) < > Bron: Handboek Varkenshouderij, 2010, naar GD, aangepast 43

46 44

47 Voortplanting 45

48 III. VOORTPLANTING Geslachtsapparaat fokbeer Zijaanzicht 1. Testikel 2. Epididymis 3. Ductus deferens 5. Glandula vescicularis 7. Glandula bulbourethralis 8. Penis 9. Flexura sigmoidea 10. Musculus retractor penis 11. Spiraalvormige penispunt 12. Preputium 13. Diverticulum preputiae 14. Nier Bron: Mémento de l'éleveur de porc, ITP-editie

49 Gedetailleerd 1. Testikel 2. Epididymis 3. Ductus deferens 4. Urether in bekkengebied 5. Glandula vescicularis 6. Prostaat 7. Glandula bulbourethralis 8. Penis 9. Flexura sigmoidea 10. Musculus retractor penis 11. Spiraalvormige penispunt Bron: Mémento de l'éleveur de porc, ITP-editie

50 III. VOORTPLANTING Geslachtsapparaat fokzeug Zijaanzicht 1. Ovarium 2. Oviduct 3. Corpus uteri 4. Uterushoorn 5. Cervix 6. Ligamentum uteri 7. Vagina 8. Vulva 9. Urineblaas 10. Nier 11. Rectum Bron: Mémento de l'éleveur de porc, ITP-editie

51 Gedetailleerd 1. Ovarium 2. Oviduct 3. Corpus uteri 4. Uterushoorn 5. Cervix 6. Ligamentum uteri 7. Vagina 8. Vulva Bron: Mémento de l'éleveur de porc, ITP-editie

52 III. VOORTPLANTING Hormonen betrokken bij de cyclus van de zeug Bron: Mémento de l'éleveur de porc, ITP-editie

53 Verloop geslachtshormonen in bloedplasma van een zeug Bron: Sieverding, 2000, aangepast 51

54 III. VOORTPLANTING Reproductie van de zeug Geslachtsrijp Dekrijp Cyclus na dagen na 1-2 cycli bij een lichaams - gewicht van minimaal kg het hele jaar Cyclusduur 21 dagen (18-24) Berigheid Ovulatietijdstip Ovulatiegraad Duur van de ovulatie Duur van de vrucht - baarheid van de eicellen Duur transport spermacellen tot eileider gelten: uur zeugen: uur uur na begin berigheid gelten: follikels zeugen: follikels ca. 1-6 uur max uur ca min 52

55 Duur rijping sperma - cellen in eileider Duur vruchtbaarheid van geïnsemineerd sperma in de eileider Bewaartemperatuur van sperma ca. 4-6 uur ca uur C Optimaal inseminatietijdstip - Eerste inseminatie 8-18 uur na sta-reflex. - Tweede inseminatie uur na begin sta-reflex. - Eventueel een derde inseminatie uur na de tweede bij aanhouden stareflex. Drachtlengte μ 115 dagen ( ) Bron: Truschner, 2000, aangepast 53

56 III. VOORTPLANTING Inseminatietijdstip Berigheidsduur Sta-reflex Levensvatbaarheid sperma Inseminatie Late berigheid Eisprong Normale berigheid Vroege berigheid Inseminatie tijdstip Dag Bron: Weitze, 2000, aangepast 54

57 Bevruchting en ontwikkeling van de eicel Bron: Mémento de l'éleveur de porc, ITP-editie

58 III. VOORTPLANTING Data rondom het afbiggen μ Drachtlengte (dagen) 115 Duur geboorte/worp (u) 2-4 Duur geboorte/big (min) Afkomen nageboorte (u) 1-2 Geboorteproblemen (%) Mummies/worp Totaal geboren biggen/worp Doodgeboren (%) < 5 (gelten) < 10 (zeugen) 0,2 (gelten) 0,3 (zeugen) 10,5-12,0 (gelten) 12,0-13,0 (zeugen) 7 (gelten) 8 (zeugen) 56

59 μ Biggen met een geboortegewicht van < 800 g (%) Dood-/zwakgeboren biggen/worp (%) Levendgeboren biggen/worp 3 (gelten) 4 (zeugen) (gelten) (zeugen) 10-11,5 (gelten) (zeugen) Geboortes met intacte navelstreng (%) Afbreken navelstreng min. na einde geboorte 2-4 Eerste zeugencontact min. na begin geboorte tot 20 Eerste biestopname min. na begin geboorte tot 20 Bron: Prange, 2004, aangepast 57

60 III. VOORTPLANTING 58

61 Huisvesting en management 59

62 IV. HUISVESTING EN MANAGEMENT Omgevingstemperatuur Diercategorie Optimale temperatuur ( C) Kraamstal voor het werpen Kraamstal tijdens werpen Kraamstal 1 week tot einde Biggennest tot 2 weken Biggennest 2 weken tot spenen Biggenbatterij opleg Biggenbatterij einde Guste zeugen Drachtige zeugen Vleesvarkens dag Vleesvarkens dag Vleesvarkens dag Vleesvarkens dag Bron: Handboek varkenshouderij,

63 Geluidsniveau Max. 85 db Bron: Varkensbesluit Luchtkwaliteit Omgevingsfactor Relatieve luchtvochtigheid NH 3 Concentratie norm Varkens < 25 kg: 60-80% Varkens 25 kg: 50-80% Maximaal 10 ppm CO 2 Maximaal 0,20 volume % Luchtsnelheid Kraamhokken en gespeende biggen maximaal 0,15 m/s Andere categorieën maximaal 0,20 m/s Bron: Handboek varkenshouderij,

64 IV. HUISVESTING EN MANAGEMENT Ventilatie (per dier) Diercategorie Minimum ventilatie per dier (m 3 /u) Maximum ventilatie perdier(m 3 /u) Guste zeugen Drachtige zeugen Kraamzeugen tot 1 week na werpen Kraamzeugen vanaf 1 week na werpen Gespeende biggen dag 0 Gespeende biggen dag 21 Gespeende biggen dag 42 Vleesvarkens dag 1 Vleesvarkens dag 50 Vleesvarkens dag Bron: Handboek varkenshouderij,

65 Licht Minstens 8 uur verlichting met 40 Lux, verticaal op dierhoogte gemeten.* In de dekstal Lux, gedurende min. 10 uur per dag.** *Varkensbesluit **Handboek varkenshouderij, 2010 Vloer Spleetbreedte betonvloer Spleetbreedte overige roostervloer Balkbreedte betonvloer Dekstal dragende zeugen Max. 20 mm Min. 8 cm Kraamstal Max. 10 mm Max. 12 mm Gespeende biggen Max. 14 mm Max. 15 mm Min. 5 cm Vleesvarkens Max. 20 mm Max. 20 mm Min. 8 cm 63

66 IV. HUISVESTING EN MANAGEMENT Vloeroppervlakte Biggen Bron: Varkensbesluit Vleesvarkens Bron: Varkensbesluit Gewicht (kg) Vloeroppervlak (m 2 /dier) tot 15 0, ,40 Gewicht (kg) Vloeroppervlak (m 2 /dier) , , ,0 boven 110 1,3 64

67 Zeugen Groepsgrootte tot 6 dieren (m 2 /dier) Groepsgrootte van 6 tot 40 dieren (m 2 /dier) Groepsgrootte vanaf 40 dieren (m 2 /dier) Per zeug 2,5 2,25 2,05 Bij groepshuisvesting moeten de zijden van een hok minstens 280 cm zijn, bij groepen met minder dan 6 zeugen minstens 240 cm lang. Bron: Varkensbesluit Beer Minstens 6 m 2, voor een beer vanaf 18 maanden; 10 m 2 indien de stal voor dekken wordt gebruikt. Bron: Varkensbesluit 65

68 IV. HUISVESTING EN MANAGEMENT Meerwekenritme en groepsgrootte 1 weekritme 2 wekenritme 3 wekenritme 4 wekenritme 5 wekenritme Speenleeftijd Aantal groepen Aantal zeugen Per groep Bron: Groβ, 2005, aangepast 66

69 Aantal groepen in meerwekensystemen op basis van 100 zeugen Speenleeftijd 28 dagen 21 dagen Wekenritme Productiecyclus in weken Zeugengroepen Groepen in kraamafdeling Groepen in dekstal Groepen in wachtstal Worpen per kraamstal Biggenbatterijafdelingen ,4 8,7 9, Om rekening te houden met terugkomers moet extra ruimte worden gereserveerd (10% in de dekstal, 15-20% in de wachtstal, 10-15% in de kraamstal). Bron: Gindele, 2005, aangepast 67

70 IV. HUISVESTING EN MANAGEMENT Ontwikkeling Nederlandse varkensstapel (aantal x stuks) Totaal varkens Biggen tot 20 kg Vleesvarkens Fokvarkens Bron: PVE, Statistisch Jaarrapport 2012 voorlopig 68

71 Voerprijzen in de varkenssector Start/overgangsvoer Vleesvarkensbrok EW Verbruiksprijzen in euro/100 kg bij levering van kg in bulk, franco boerderij, excl. btw. Bron: PVE, Statistisch Jaarrapport 2012 voorlopig 69

72 IV. HUISVESTING EN MANAGEMENT Marktprijzen in de varkenssector (euro/kg geslacht gewicht) Biggen (euro/big excl. btw) Vleesvarkens (euro/kg excl. btw) Zeugen (euro/kg excl. btw) 26,12 35,81 36,25 25,86 38,51 1,14 1,35 1,31 1,29 1,57 0,81 0,88 0,87 0,92 1,22 Consumentenprijs (euro/kg incl. btw) 4,91 5,75 6,38 6,38 6,72 Bron: PVE, Statistisch Jaarrapport 2012 voorlopig 70

73 Kostenopdeling varkenshouderij (2012) Kosten van biggenproductie Euro Voer 24,56 KI/vervanging 2,50 Gezondheid 2,40 Energie 2,07 Mestkosten 2,07 Overige variabele kosten 2,65 Arbeid 5,97 Huisvesting 8,40 Totale kosten (euro/big) 50,61 Kostenopdeling biggenproductie Huisvesting 17% Arbeid 12% Overige variabele kosten 5% Voer 48% Mestkosten 4% Energie 4% Gezondheid 5% KI/Vervanging 5% Bron: InterPIG/LEI Wageningen UR, jaar

74 IV. HUISVESTING EN MANAGEMENT Kostenopdeling varkenshouderij (2012) Kostenopdeling gesloten varkensbedrijf Euro Voer 1,024 Gezondheid 0,037 Energie 0,043 Mestkosten 0,073 Overige variabele kosten 0,112 Arbeid 0,142 Huisvesting 0,225 Totale kosten (euro/kg warm gewicht) 1,656 Kostenopdeling gesloten varkensbedrijf Huisvesting 14% Arbeid 8% Overige variabele kosten 7% Mest 4% Energie 3% Gezondheid 2% Voer 62% Bron: InterPIG/LEI Wageningen UR, jaar

75 Kostenopdeling varkenshouderij (2012) Kosten vleesvarkenshouderij Euro Biggenkosten 52,25 Voer 69,55 Gezondheid 0,92 Energie 1,86 Mest 4,66 Overige variabele kosten 4,76 Arbeid 7,03 Huisvesting 12,24 Totale kosten (euro/slachtvarken) 153,28 Kostenopdeling vleesvarkenshouderij Huisvesting 8% Arbeid 5% Overige variabele kosten 3% Mest 3% Energie 1% Gezondheid 1% Voer 45% Biggenkosten 34% Bron: InterPIG/LEI Wageningen UR, jaar

76 IV. HUISVESTING EN MANAGEMENT Kengetallenspiegel 2009 Bedrijfsgrootte (gem. aanwezige zeugen) Gemiddeld 20% kleinste 20% grootste Aantal resultaten Gem. aanwezige zeugen 439,1 153,0 935,6 Gem. aanwezige opfokzeugen 44,5 11,2 97,7 Gem. aanwezige beren 1,8 1,2 2,6 Bedrijfsworpindex 2,36 2,33 2,38 Gesp. biggen/zeug/jaar 28,2 27,2 28,8 Ingezette opfokzeugen (%) Uitval opfokzeugen (%) Gem. leeftijd aankoop/opleg Leeftijd eerste inzet zeugen Gem. leeftijd uitval opfokzeugen Ingezette zeugen (%) Uitval zeugen (%) Verliesdagen uitval zeugen 29,7 35,3 27,1 Herinseminaties (%) Onregelmatige herinseminaties (%) Overinseminaties (%)

77 Gemiddeld 20% kleinste 20% grootste Non-return op 56 dagen (%) Afbigpercentage Afbigpercentage van eerste insem Interval spenen-eerste insem 5,6 5,7 5,6 Interval eerste-laatste insem 3,4 3,9 3,0 Gem. dagen zoogperiode 25,6 27,0 24,8 Tussenworptijd 149,5 151,2 148,5 Zeugworpindex 2,44 2,42 2,46 Gemiddeld worpnummer 4,1 4,3 3,9 Eerste worpszeugen (%) Levendgeboren biggen/worp 13,8 13,6 13,8 Doodgeboren biggen/worp 1,1 1,1 1,1 Sterfte tot spenen (%) 13,0 14,1 12,2 Gespeende biggen/worp 12,0 11,7 12,1 Sterfte na spenen (%) 2,2 2,1 2,5 Gemiddeld aflevergewicht big 24,7 25,6 24,0 Gemiddelde afleverleeftijd big Gem. biggengroei/dag (g) Bron: Kengetallenspiegel 2012, Bedrijfsvergelijking Agrovision B.V. 75

78 IV. HUISVESTING EN MANAGEMENT Bedrijfsgrootte (aantal vleesvarkens) t/m voerwinst Gemiddeld 20% kleinste 20% grootste Aantal resultaten Aantal vleesvarkens 1.801,4 423, ,6 Bezettingsgraad 93,4 91,3 97,2 Groei/dier/dag Voeropname/dier/dag (kg) 2,04 2,09 2,01 EW voeropname/dier/dag 2,26 2,30 2,23 Voerconversie 2,58 2,63 2,56 EW-conversie 2,85 2,88 2,85 Gecorrigeerde groei/dier/dag Gecorrigeerde EW-conversie 2,80 2,83 2,81 Voeropname/dier/dag (kg) 92,5 92,4 92,7 Levend gewicht 118,4 118,4 118,6 Opleggewicht 24,8 24,9 24,4 Vlees (%) 58,1 57,7 58,3 AA (%) 14,47 14,81 14,21 A (%) 62,01 62,49 61,66 Uitval (%) 2,4 2,3 2,4 Startvoer/opgelegde big (kg) Overgangsvoer/opgelegde big kg)

79 Gemiddeld 20% kleinste 20% grootste Biggenprijs/big 51,30 50,48 52,92 Opbrengst/kg GG 1,681 1,662 1,702 Prijs startvoer/100 kg 35,87 34,81 36,75 Prijs overgangsvoer/100 kg 32,64 32,22 32,52 Prijs vleesvarkensvoer/100 kg 29,30 29,56 28,70 Pakketprijs krachtvoer/100 kg 31,97 31,14 32,93 Prijs bijprodukten/100 EW 20,94 22,09 20,94 Pakketprijs totaal voer/100 EW 27,77 28,24 26,74 Netto voerkosten/kg groei 0,790 0,813 0,760 Opbrengst vleesvarkens/gavlv Kosten biggen/gavlv Aanwas Voerkosten/gavlv Omzet+aanwas-voerk./gavlv Bron: Kengetallenspiegel 2012, Bedrijfsvergelijking Agrovision B.V. 77

80 IV. HUISVESTING EN MANAGEMENT Kengetallenontwikkeling sinds 1990 Jaar Belangrijke ontwikkelingen zeugenhouderij Levendgeboren biggen per worp Biggenproductie per zeug per jaar ,7 20, ,3 18, ,8 20, ,9 21, ,9 21, ,9 21, ,0 21, ,9 21, ,1 22, ,3 22, ,3 23, ,4 22, ,6 23, ,7 23, ,9 24, ,1 24, ,4 24, ,8 25, ,1 26, ,2 26, ,3 27, ,7 27, ,8 27,7 Bron: Kengetallenstatistiek Agrovision B.V. 78

81 Jaar Belangrijke ontwikkelingen vleesvarkenshouderij Gecor. groei/ dier/dag Gecor. EW-conversie Vleespercentage Uitvalspercentage ,05 53,2 2, ,04 53,8 3, ,04 55,3 2, ,05 55,1 2, ,01 55,4 2, ,98 55,5 2, ,98 55,5 2, ,99 55,6 2, ,95 55,7 2, ,87 55,8 2, ,86 56,0 2, ,94 55,9 3, ,92 56,1 3, ,94 56,2 3, ,90 56,1 2, ,91 56,2 2, ,96 56,4 2, ,96 56,3 2, ,01 56,2 2, ,95 56,4 2, ,89 56,6 2, ,87 57,0 2, ,84 58,0 2,4 Bron: Kengetallenstatistiek Agrovision B.V. 79

82 IV. HUISVESTING EN MANAGEMENT Antibioticagebruik voor dieren in Nederland Bron: Fidin uit SDA Rapportage, juli

83 Benchmarkindicatoren voor het antibioticagebruik in DDD/J Zeugen/ biggen Streefniveau Signaleringsniveau 2013 Actieniveau >10-22 >22 Vleesvarkens 0-10 >10-13 >13 Bron: SDA Rapportage, juli 2013 GROEN = geen directe actie vereist ORANJE = hoog gebruik, verdient extra aandacht ROOD = directe actie vereist Productiekosten van varkens in verschillende landen in 2011, naar kostenfactor (euro/kg warm slachtgewicht, excl. btw) 2,10 1,80 1,50 1,20 0,90 0,60 0,30 0,00 1,60 1,57 1,72 1,61 1,58 1,91 1,57 1,65 1,68 1,75 1,93 1,75 1,27 1,33 1,27 1,24 Voer Overige variabele kosten Arbeid Overige vaste kosten Bron: InterPIG over 2011, LEI Wageningen UR april

84 IV. HUISVESTING EN MANAGEMENT Zeugproductiviteit in verschillende landen afgeleverde vleesvarkens (per zeug/jaar) en productie slachtgewicht (kg per zeug/jaar) in Afgeleverde vleesvarkens per zeug/jaar Af Slachtgewicht per zeug/jaar S 18 27,0 26,9 24,3 25,2 2 23,0 22,6 23,5 22,6 24,1 21,3 22,7 20,8 24,5 23,7 21,0 22, Afgeleverde er vleesvarkens per zeug/jaar (li-as) Slachtgewicht per zeug/jaar (kg) (re-as) Bron: InterPIG over 2011, LEI Wageningen UR april 2013 Tabel pag. 83 Toelichting per kengetal: A) Gespeende biggen per zeug per jaar B) Afgeleverde vleesvarkens per zeug per jaar C) Slachtgewicht per afgeleverd vleesvarken D) Productie slachtgewicht van de afgeleverde vleesvarkens per zeug per jaar E) Prijs van een volledig voerpakket van een gecombineerd varkensbedrijf in euro per ton, na correctie voor het voordeel van zelf mengen van grondstoffen F) Overall-voerconversie: de overall-voerconversie wordt berekend door het totale voerverbruik van zeugen, biggen en vleesvarkens op een gecombineerd varkensbedrijf te delen door het (levend) aflevergewicht van de afgeleverde vleesvarkens. Hiermee wordt de (voer)efficiëntie in de zeugenhouderij meegewogen G) Standaard daggroei kg: gram per dag H) Euro per zeug per jaar I) Aantal afgeleverde vleesvarkens per zeug gedurende het hele leven van de zeug J) Deel van de zeugen dat per jaar wordt vervangen (%) K) Arbeidsinzet op een gecombineerd varkensbedrijf in uur per ton geproduceerd slachtgewicht L) Arbeidstarief: euro per uur 82

85 Land Nederland Spanje Italië België Denemarken Duitsland Frankrijk Groot- Brittannië Tsjechië Brazilië (Mato Grosso) Canada VS Gespeende biggen A) 28,2 28,8 25,7 26,7 24,6 23,3 25,2 22,6 22,4 25,6 22,1 24,4 Afgeleverde vleesvarkens B) 27 26,9 24,3 25, ,6 23,5 21,3 21,8 24, ,9 Slachtgewicht C) 92,4 81,6 95,6 91,2 82,3 129,8 91,9 80,7 88,4 87,4 95,4 92,8 Productie slachtgewicht D) 2,455 2,173 2,272 2,239 1,857 2,871 2,119 1,687 1,804 2,099 1,977 2,086 Prijs voerpakket E) Overallvoerconversie 2,71 2,87 2,93 2,91 2,9 3,63 3,07 2,9 2,82 2,74 3,08 3,02 Standaard daggroei kg G) Standaard voer - conversie kg 2,66 2,96 2,82 2,84 3,03 3,19 2,86 2,91 2,46 2,86 2,91 3,13 Nettovervangingskosten Levensproductie I) Vervangingspercentage 41% 54% 41% 45% 41% 33% 44% 51% 31% 45% 41% 55% Arbeidsinzet K) 6,6 6,8 8,7 9,4 7,2 11 8, , Arbeidstarief L) 21, , ,7 15,3 12,5 5,7 5,9 11,1 22 Toelichting per kengetal zie pag. 82 Bron: InterPIG over 2011, LEI Wageningen UR april

86 84

87 Diergezondheid 85

88 V. DIERGEZONDHEID Symptomen Circo PCV2 virus (Porcine Circo Virus type 2) is de veroorzaker van de grote acute problemen (PMWS/ slijterziekte ) die in plaatsvonden in de Nederlandse varkenshouderij. De afgelopen jaren is dit beeld meer chronisch/subklinisch geworden met soms op bedrijfsniveau een tijdelijke opflak kering naar de acute vorm. Nagenoeg elk Europees varkens bedrijf is PCV2 positief. Aangezien het virus de immuniteit op een basaal niveau aanpakt, is schade ook op chronisch/subklinisch geïnfecteerde bedrijven (indirect) vaak aanzienlijk. Symptomen acute vorm: Bleke, soms gele varkens Slijters, achterblijvers Vergrote lymfeknopen (in de lies) Koorts (40-41 C) Versnelde ademhaling/longontsteking, niezen, hoesten Diarree Porcine Dermatitis en Nefropathie Syndrome (PDNS) Aangetast 10-15%, uitval 6-10% Symptomen chronische/subklinische vorm: Verminderde vaccineffectiviteit Verminderde groei Verhoogde gevoeligheid voor andere kiemen (PRDC) Verhoogd gebruik van antibiotica Vruchtbaarheidsproblemen ten gevolge van een PCV2 infectie komen minder frequent voor. Algemeen wordt aangenomen dat vruchtbaarheidsproblemen meer optreden wanneer dieren een eerste keer met het virus in contact komen tijdens de dracht. Daarom worden de meeste problemen gezien bij gelten en nieuw opstartende/uitbreidende bedrijven. 86

89 Symptomen Ileitis (PIA) In Nederland zijn bijna alle bedrijven besmet met Ileitis (Lawsonia intracellularis). Ileitis is vooral onder de naam PIA bekend. Afhankelijk van de leeftijd bij infectie, de infectiedosis en de omgevingsfactoren kan een klinische Ileitis of sub - klinische Ileitis ontstaan. De klinische vorm kent twee uitingsvormen; de acute vorm met acuut dode dieren en de chronische vorm met diarree. De subklinische vorm komt het meest voor en uit zich zonder duidelijke symptomen. Vooral tegenvallende resultaten zijn een gevolg van deze vorm van Ileitis. De acute vorm komt vooral bij zware vleesvarkens en oudere opfokgelten voor en kan zich als volgt uiten: Bloederige diarree Plotseling dode dieren De chronische vorm zien we vooral bij dieren tussen 8 en 16 weken en kan zich als volgt uiten: Langzame verspreiding door de koppel Diarree Slechte uniformiteit De subklinische vorm komt voor vanaf spenen tot aan de slacht: Tegenvallende technische resultaten Verminderde uniformiteit en slachtkwaliteit Verminderde groei en verhoogde voerconversie 87

90 V. DIERGEZONDHEID Symptomen Periparturient Hypogalactie Syndroom (PHS) PHS werd voorheen Mastitis Metritis Agalactie (MMA) genoemd. Oorzaak: Problemen met werpen Verminderde voer- en wateropname en constipatie Acute infecties, endotoxineresorptie vanuit de darm Symptomen: Koorts Afnemende melkaanmaak Pijn Op het uier blijven liggen Afnemende lichaamsconditie Mobilisatie van lichaamsvet Gevolg: Tekort aan biest/melk voor de biggen tomen niet uniform, hoge uitval in de kraamstal Aanpak: Management rond voeren en kraamstalmanagement aanpakken Indien bacteriële infecties meespelen, antibiotica toedienen Geef een langwerkende ontstekingsremmer/ pijnstiller (min. 24 uur werkend) 88

91 Symptomen Mycoplasma Mycoplasma hyopneumoniae (M. hyo) geldt wereldwijd als een van de belangrijkste ziekteverwekkers in de varkenshouderij en veroorzaakt luchtwegproblemen. In Nederland is Mycoplasma op de meeste bedrijven aanwezig. Bij een ongecompliceerd verloop ziet men de volgende symptomen: Langdurige droge hoest die voornamelijk voorkomt bij vleesvarkens met een leeftijd van 3-6 maanden Lichte koorts Verminderde voeropname Groeiachterstand die tot uiting komt in de vorm van ongelijke tomen vleesvarkens In een stalomgeving ademen dieren voortdurend lucht in die bacteriën en virussen bevat. Bij gezonde varkens wordt een groot deel van deze kiemen vastgehouden in de slijmlaag van de bovenste luchtwegen. Dit slijm wordt door middel van de golvende beweging van trilhaartjes, die zich op de wand van de luchtwegen bevinden, terug naar buiten gewerkt bij het hoesten. Bij aantasting door Mycoplasma hechten deze bacteriën zich vast aan de toppen van de trilhaartjes en scheiden gif stoffen af die deze trilhaartjes vernietigen. Hierdoor is de zuiverende werking verstoord en komen meer kiemen terecht in de longen, waar ze schade kunnen aanrichten. We zien daarom vaak secundaire infecties (APP, Pasteurella, enz.). Tegelijkertijd zorgen virale aandoeningen (PRRS, Influenza, Circo) ervoor dat M.hyo gemakkelijker kan aanslaan. Dit complex van luchtwegaandoeningen staat bekend als PRDC (Porcine Respiratory Disease Complex). 89

92 V. DIERGEZONDHEID Symptomen PRRS Het Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome wordt door een virus veroorzaakt en kan luchtweg- en reproductieproblemen veroorzaken. In Nederland is het virus endemisch aanwezig. Bij zeugen kunnen de volgende symptomen waargenomen worden: Verhoogd percentage terugkeerders (vnl. regelmatige) Verwerpen in het laatste derde van de dracht Meer vroeggeboortes Meer zwakgeboren biggen Meer doodgeboren biggen Meer uitval in de kraamstal Bij gespeende biggen en vleesvarkens kunnen de volgende symptomen waargenomen worden: Luchtwegproblemen, vaak therapieresistent gedurende een aantal weken Minder groei Minder uniform koppel Gevoelig voor secundaire infecties Meer uitval Ontsteking van de oogleden (conjunctivitis) en/of rood-blauwverkleuring van de oren 90

93 Infectieuze gezondheidsproblemen bij zeugen 91

94 Luchtwegaandoeningen bij biggen en vleesvarkens 92

95 Darmaandoeningen bij biggen en vleesvarkens 93

96 V. DIERGEZONDHEID PRRS of Infuenza Symptoom PRRS Influenza Terugkomers Abortus Vroeggeboortes Dood-/zwakgeboren biggen Mummies Mogelijk (regelmatig) Late (vanaf 100 dagen dracht) Ja (vanaf dag 110) Ja Ja (alleen grote) Ja (regel- en onregelmatig) Alle stadia Ja Ja Ja Kleine tomen Nee Ja Koorts bij dragende zeugen Koorts bij lacterende zeugen Zelden Nee Ja Ja Hoestende zeugen Zelden Vaak 94

97 Diagnostiek Wat is het belang van een goede diagnose? 1. Een verkeerde diagnose kost geld; Verkeerde of minder geschikte maatregelen en medicijnen worden ingezet De behandeling geeft niet het gewenste resultaat 2. Volksgezondheid; Meer preventieve maatregelen (management en/of vaccins) om primaire oorzaken aan te pakken, waardoor minder antibiotica nodig is Het gericht inzetten van antibiotica geeft een kleinere kans op resistentievorming Wat gebruik je om een goede diagnose te stellen? Het verhaal van de varkenshouder Klinisch beeld in de stal Sectie van acute fase dieren Bloed-/speeksel-/mestonderzoek Laboratoriumonderzoek; bacteriologie, virologie, parasitologie Slachtlijnonderzoek Door de combinatie kom je tot een goede diagnose. 95

98 V. DIERGEZONDHEID Tien tips voor het vaccineren (van biggen) 1. Weet waartegen u moet vaccineren Om te weten welke kiem aangepakt moet worden, is het stellen van de juiste diagnose erg belangrijk. 2. Vaccineer voordat problemen optreden Een vaccin heeft ongeveer twee weken nodig om voldoende bescherming te ontwikkelen. Meestal is vaccineren in de week voor het spenen het beste moment, zo vaccineert u niet te laat. 3. Vaccineer ook niet te vroeg Vaccineren in de eerste levensweek is niet aan te raden. De biestantistoffen kunnen zorgen voor een hoge maternale immuniteit en zo de werking van het vaccin verstoren, waardoor de bescherming minder zal zijn. Daarnaast is het raadzaam biggen in deze periode zo veel mogelijk met rust te laten en het vaccineren dus een tot twee weken uit te stellen. 4. Vaccineer niet op stressmomenten Ga pasgeboren biggen niet vaccineren. Deze dieren moeten enkel en alleen biest drinken. Vaccineer ook liever niet op het moment van spenen of opleggen van de vleesvarkens. Dit zijn allemaal stressmomenten die ervoor kunnen zorgen dat een vaccinatie minder goed aanslaat. 5. Vaccineer alleen dieren die gezond en fit zijn Alleen gezonde dieren zijn in staat een goede afweer op te bouwen. Bovendien vraagt elke vaccinatie een reactie van het immuunapparaat. Een zieke big kan dat er niet bij hebben. 96