Scholingstraject voorbehouden-en risicovolle handelingen. module. Medicijnen toedienen. Opleidings Centrum Zuidwester November 2010

Transcriptie

1 Scholingstraject voorbehouden-en risicovolle handelingen module Medicijnen toedienen. Opleidings Centrum Zuidwester November 2010 Opleidings Centrum 1 November 2010

2 Inhoudsopgave: Doel van de module 3 1. Inleiding Geneesmiddelen en de wet BIG Het geneesmiddel in het lichaam Toedieningswegen Waar werkt het geneesmiddel Geneesmiddelen verlaten het lichaam ook weer De uitscheiding van geneesmiddelen First pass Reguliere, fytotherapeutische en homeopathische preparaten Reguliere geneesmiddelen Fytotherapeutische geneesmiddelen Homeopathische geneesmiddelen Algemene en lokale werking van geneesmiddelen Hulpstof en werkzame stof Toedieningsvorm Werkwijze van het geneesmiddel Werkwijze Indeling gebieden Bijwerkingen, toxische werking, interactie en allergie Toelichting op het medicijnbeleid Medicijnen toedienen Namen van medicijnen De bijsluiter Zelftoets Bronnen Deze module is tot stand gekomen door medewerking van: Lian Wierikx Arie-Jan Jordens Jeanne Adriaensens Sylvia Verwijs Dag Besteding Zuidwester Opleidings Centrum 2 November 2010

3 Medicijnen toedienen. Doel van de module: De deelnemer kan de algemene principes bij het toedienen van medicijnen benoemen. De deelnemer kan de technieken van medicijnen toedienen uitleggen en demonstreren. De deelnemer herkent de kenmerken van de verschillende toedieningsvormen en weet hoe hij hier mee om moet gaan. De deelnemer herkent de medicijnen die de cliënt gebruikt en weet de werking hiervan. De deelnemer maakt gebruik van de juiste aftekenlijsten en tekent deze op de correcte manier af. De deelnemer kan de juiste procedure uitleggen bij het verkeerd toedienen van medicijnen en handelt hier naar. De deelnemer kent het juiste protocol en handelt hier naar. De deelnemer houdt rekening met de gevoelens van de cliënt tijdens het toedienen. Opleidings Centrum 3 November 2010

4 1. Inleiding. geneesmiddel diagnose farmacotherapie wet BIG Om als zorgverlener goed te kunnen werken is het noodzakelijk dat je op de hoogte bent van de algemene begrippen en uitgangspunten betreffende geneesmiddelen. Het gebruik van geneesmiddelen is een belangrijke en veel toegepaste vorm van hulpverlening aan de lijdende mens. De benaming geneesmiddel zou pretenderen dat het middel geneest, dit is helaas niet altijd het geval. Toch spreken we vaak van een geneesmiddel. Geneesmiddelen zijn stoffen die bestemd zijn om te worden gebruikt of die worden aangeduid of aanbevolen als zijnde geschikt voor: Het genezen, lenigen of voorkomen van enige aandoening, ziekte, ziekteverschijnsel, pijn, verwonding of gebrek bij de mens. Het herstellen, verbeteren of wijzigen van het functioneren van organen bij de mens. Het stellen van een medische diagnose door toediening aan of aanwenden bij de mens. De arts onderzoekt wat de (mogelijke) oorzaak is van de klacht waar de cliënt mee komt. Als die oorzaak is vastgesteld (diagnose) wordt in overleg met de cliënt en/of zorgverlener de behandeling/geneeswijze (therapie) afgesproken. Het toepassen van geneesmiddelen noemt men farmacotherapie (farmacon betekent: geneesmiddel en therapie betekent: geneeswijze). Wanneer de arts een cliënt medicijnen voorschrijft, behoort het tot je taak als zorgverlener te zorgen dat de cliënt zijn medicijnen op de juiste manier binnen krijgt. Daarbij moet je op de volgende dingen letten: Het juiste medicijn toedienen in de juiste dosering Het juiste medicijn toedienen op het voorgeschreven tijdstip Het juiste medicijn toedienen op de juiste manier Toezien dat de cliënt het middel ook daadwerkelijk inneemt Observeren hoe de cliënt op de medicatie reageert, meld dit ook bij de voorschrijvende arts. Voor het geven van medicijnen heb je dus een artsenvoorschrift nodig. In de vorm van een recept, of telefonisch. Het kan zijn dat de arts niet in regio aanwezig is en telefonisch geconsulteerd wordt. Schrijft hij dan een medicijn voor, dan moet je dit registreren. Vanaf dat moment ben je verplicht de medicijnen toe te dienen zoals de arts het voorschrijft, ook al is dit telefonisch. Medicijnen kunnen voorgeschreven worden door: AVG s van Zuidwester Locale huisartsen Specialisten Tandartsen. 1.1 Geneesmiddelen en de wet BIG. De inkoop en uitzetten van medicijnen valt onder de verantwoordelijkheid van de apotheker. Dit staat duidelijk omschreven in de Opleidings Centrum 4 November 2010

5 geneesmiddelenwet. Het toedienen van medicijnen aan een cliënt valt onder de BIG wet. Het is een risicovolle handeling. Zuidwester heeft afgesproken dat iedereen medicijnen mag toedienen als hij/zij: - bekwaam is - de module medicijnen met voldoende resultaat heeft gevolgd en dus bevoegd is - een opdracht van een arts heeft gekregen (schriftelijk of mondeling) - werkt volgens het protocol. kaderwet rechtskracht De wet BIG is een kaderwet, d.w.z. deze geeft de grote lijnen aan. De instelling moet zelf een beleidsnota en protocollen ontwikkelen. Deze protocollen hebben rechtskracht; ze worden dus door de rechter als geldende wet gezien, in die bepaalde instelling. Aanvaard je de opdracht, dan aanvaard je ook de werkwijze / het protocol en ben je verantwoordelijk voor je handelen. Houd je je niet aan de protocollen, of aan de door de arts gegeven instructies, dan ben je strafbaar. Zeker als het mis gaat. 2. Het geneesmiddel in het lichaam. Voordat we ons gaan bezig houden met het geneesmiddel op zich, bekijken we eerst in vogelvlucht het menselijk lichaam. Hierbij gaan we niet direct in op wat een bepaald orgaan doet, maar wat een orgaan met een medicijn doet of hoe het op medicatie kan reageren. plaatselijk/ algemeen plaatselijk algemeen bloed Voordat een geneesmiddel kan werken, moet het eerst op de plaats komen waar het moet werken. We maken dan ook, wanneer we het hebben over de werking van geneesmiddelen, onderscheid tussen de plaatselijke en de algemene werking. Onder een plaatselijke werking verstaan we dat een geneesmiddel dáár wordt aangebracht waar het nodig is. Dus bij een aandoening van het oog krijg je zalf of druppels in het oog. Op die plaats moet het middel werken. Geneesmiddelen kunnen plaatselijk worden gebruikt, als de aangedane plek aan de buitenkant van het lichaam zit. Dus op de huid, ook in de neus of in de mond. Ook de inhalator, die gebruikt wordt bij vernauwde luchtwegen is een middel met een plaatselijke werking. Met een algemene werking bedoelen we dat het geneesmiddel in het bloed terecht komt. Via de bloedstroom wordt het geneesmiddel in het lichaam verspreid. Zo komt het op de plaats(en) terecht waar zijn werking nodig is. Er zijn verschillende manieren om een geneesmiddel in het bloed terecht te laten komen. De bekendste zijn: - oraal (via de mond) - sublinguaal (onder de tong) Opleidings Centrum 5 November 2010

6 - rectaal (via de anus) zie module klysma s - vaginaal - via de huid - per injectie (subcutaan; onder de huid, intramusculair; in de spier) zie module injecteren. 2.1 Toedieningswegen: oraal type toestand cliënt volle maag Oraal De meeste geneesmiddelen met een algemene werking worden via de mond ingenomen. Je doet een tablet in je mond en slikt het met water door. Met de waterstroom glijdt het tablet door de slokdarm heen en komt in de maag terecht. In het maagsap zwelt de tablet op en valt uiteen. Vanuit de maag komen de deeltjes tablet in de twaalfvingerige darm terecht. Dit gaat snel, wanneer er weinig tot geen voedsel in de maag zit. Je hebt dan een snelle doorgang. Komt het geneesmiddel in een volle maag terecht, dan is de maagdoorgang langzaam. Als het middel in de twaalfvingerige darm is, komt het via het slijmvlies van de darmwand in het bloed terecht. Het geneesmiddel wordt net zoals voedsel opgenomen in de bloedvaten die door de darmwand lopen. Sommige geneesmiddelen worden voor een deel al vanuit de maag in het bloed opgenomen. Sommige geneesmiddelen worden hoog in de darmen opgenomen in het bloed. Voedsel wordt niet voor 100% door het bloed opgenomen. Bepaalde voedselbestanddelen verlaten als ontlasting het lichaam. Zo is het ook met geneesmiddelen. Hoeveel van het geneesmiddel in het bloed terecht komt, hangt van veel dingen af: Het type geneesmiddel. Het ene geneesmiddel wordt makkelijker opgenomen dan het andere. De toestand waarin het middel zich bevindt. Als je tabletten lang en vochtig bewaart, kunnen ze erg hard worden. Zo hard dat ze in de maag niet meer uiteen vallen. De cliënt zelf. Het slijmvlies van de darmwand, de doorbloeding van de darmwand en de darmbeweging kunnen van persoon tot persoon verschillen. Hoe vol de maag is. Bij een volle maag duurt het langer vóór het geneesmiddel in de dunne darm komt. Van daaruit wordt het in het bloed opgenomen. Daarom kan je een tablet het beste met veel water innemen. Opgelost loopt het dan, via een plooi in de maag, sneller door de maag de dunne darm in. Bij een volle maag komt van sommige geneesmiddelen minder in het bloed terecht, doordat voedsel zoals melk op het geneesmiddel inwerkt. Dit geldt met name voor enkele antibiotica. Soms maak je juist gebruik van een volle maag. Bepaalde geneesmiddelen kunnen de maag beschadigen. Dit kan maagklachten veroorzaken. Door het middel tijdens of vlak na de maaltijd in te nemen heb je daar minder last van. Op het etiket van het doosje, de bijsluiter en soms op de aftekenlijst van de apotheek staat hoe je het middel het beste in kan nemen. Met voor de maaltijd wordt bedoeld: ten minste een half uur vóór of twee uur na het eten. Niet altijd is voor de maaltijd gelijk aan half uur voor of Opleidings Centrum 6 November 2010

7 lege maag volle maag twee uur na de maaltijd. Als dat laatste het geval is staat dat er vaak expliciet bij vermeld. Voor de maaltijd kan dus ook betekenden vlak voor het eten. Beter zou zijn om te zeggen: het geneesmiddel op een lege maag innemen. Met na de maaltijd bedoelen we direct ná het eten, dus binnen twee uur na de maaltijd. Eigenlijk: het geneesmiddel op een volle maag innemen. Een tablet valt al in de maag uiteen. Er zijn medicijnen die echter slecht zijn voor de maagwand, of niet bestand zijn tegen het maagzuur. Deze hebben een harde laag, een soort coating. Deze gecoate tablet valt pas uiteen op de plaats waar het bedoeld is. Op deze verschillende vormen komen we straks op terug. maagzuur rectaal leverpassage onder de tong doorbloeding via de huid pleister In sommige gevallen kan een geneesmiddel niet via de mond worden toegediend. Het kan ook zijn dat het geneesmiddel door inwerking van het scherpe maagzuur onwerkzaam wordt. In dergelijke gevallen worden andere toedieningswegen toegepast, namelijk rectaal, onder de tong, via de huid of per injectie. Rectaal Als de cliënt moet braken of om een andere reden niet kan slikken, worden sommige geneesmiddelen rectaal toegediend. Dit gebeurt in de vorm van een zetpil (suppositoria) of een klysma. Het geneesmiddel komt dan via het slijmvlies van het onderste deel van de dikke darm in het bloed terecht. Van sommige geneesmiddelen kun je maagklachten krijgen. Echter sommige geneesmiddelen zoals pijnstillers zijn ook rectaal schadelijk voor de maag doordat de werkzame stof via het bloed de maag kan bereiken. Een van de voordelen van de rectale toediening is dat het middel de leverpassage gedeeltelijk vermijdt, omdat alleen de poortader rechtstreeks naar de lever gaat. Omdat het middel door het bloed naar de rest van het lichaam getransporteerd wordt, komt het op die weg ook weer door de lever. Daar begint dan de afbraak en omzetting van het middel. In de module Klysma s wordt dieper op dit onderwerp ingegaan. Onder de tong (sublinguaal) Er is een heel belangrijk geneesmiddel dat onder de tong wordt gelegd. Dat is het middel tegen hartkramp. Bij hartkramp krijgt het hart te weinig zuurstof toegevoerd; het middel moet dan zo snel mogelijk werken. Als het onder de tong wordt toegediend, komt het sneller in het bloed. Denk maar eens aan de goede doorbloeding van het slijmvlies onder de tong! Bovendien komt het op deze wijze niet zo snel in de lever terecht, waar het onwerkzaam wordt gemaakt. Via de huid (transdermaal) Soms wordt medicatie via de huid toegediend. Een zeer prettige manier van toedienen. Het middel is in een vloeibare vorm verwerkt in zalf of crème of in een pleister. Zodra deze in contact komt met de huid wordt het middel via de huid opgenomen. Het enige nadeel is dat de arts van tevoren niet precies weet hoe snel en hoeveel van het middel wordt opgenomen. De ene huid is dikker dan de ander. Als het middel wordt opgenomen en Opleidings Centrum 7 November 2010

8 men het voorschrift precies volgt wanneer een pleister vervangen moet worden, dan bouwt het middel een mooie bloedspiegel op, die heel stabiel blijft. In de huid krioelt het van de haarvaatjes. Het middel komt direct in het bloed en gaat ook niet via de poortader naar de lever. Een voorwaarde is dat men de pleister op een stukje huid plakt dat niet beschadigd is, geen moedervlekken heeft en geen littekenweefsel. Ook moet de huid droog en glad zijn. Dit beïnvloedt de opname. per injectie i.v. s.c. i.m. depot werking Per injectie. (zie module Injecteren, protocol nr. 16, 17, 18, 19 en 38) Sommige middelen kunnen niet via de mond worden toegediend. Insuline is zo n voorbeeld. Het maagzuur maakt insuline onwerkzaam, waardoor het niet in het bloed terechtkomt. Om dit te omzeilen, kiest men voor een injectie. Bij een injectie wordt het middel in het lichaam gespoten. Er zijn verschillende typen injecties: Injecties waarbij het geneesmiddel rechtstreeks in het bloedvat wordt gespoten, de zogenaamde intraveneuze injectie (i.v.). Een i.v. injectie mag alleen door de arts gegeven worden. Injecties waarbij het middel onder de huid in het lichaam wordt gespoten: de subcutane injectie (s.c.). Op deze manier wordt insuline gespoten. Injectie waarbij het middel in het spierweefsel wordt gespoten: een intramusculaire injectie (i.m.). Vanuit het weefsel onder de huid en het spierweefsel wordt het geneesmiddel in het bloed opgenomen. Een intramusculaire injectie kan een zekere depotwerking hebben, dat wil zeggen: het geneesmiddel wordt geleidelijk uit het spierweefsel in de bloedbaan opgenomen. Het kan soms zelfs drie maanden duren, voordat het middel volledig geabsorbeerd is. Een injectie is een snelle, maar voor de cliënt niet prettige en mogelijk niet ongevaarlijke toedieningsvorm. Als men niet schoon en steriel werkt, kan er een infectie optreden. Ook kan men, als op de verkeerde plaats geïnjecteerd wordt, belangrijke zenuwen raken, met alle gevolgen van dien. In de module Injecteren wordt dieper op dit onderwerp ingegaan. 2.2 Waar werkt het geneesmiddel? bindingsplaats Het geneesmiddel wordt via het bloed door het gehele lichaam gepompt. Op die manier komt het geneesmiddel op de plaats waar het zijn werk moet doen. Dit is bij een infectie op de plaats waar de bacteriën zijn, de zogenaamde bindingsplaats. Een dergelijke bindingsplaats kun je vergelijken met een slot. Het geneesmiddel moet je dan zien als de sleutel die op dat slot past. Wanneer sleutel en slot contact maken, kan het geneesmiddel in werking treden. Het geneesmiddel stroomt met het bloed door het hele lichaam. Het komt in je kleine teen, maar ook in je hoofd. Op alle plaatsen waar het geneesmiddel komt, kan het gaan inwerken. Of dat gebeurt, hangt af van Opleidings Centrum 8 November 2010

9 bijwerking het geneesmiddel zelf. Bijvoorbeeld: een pijnstiller kan ook inwerken op de luchtwegen. Vooral bij astmapatiënten is deze werking erg bezwaarlijk. De vernauwing van de luchtwegen wordt dan een bijwerking genoemd. 2.3 Geneesmiddelen verlaten het lichaam ook weer. Het geneesmiddel blijft niet eeuwig in het lichaam aanwezig en dat is maar goed ook. Op allerlei manieren verdwijnt het weer uit het lichaam. Meestal gebeurt dat via urine of ontlasting. Het geneesmiddel kan echter ook in de adem en het speeksel (maar ook in moedermelk) terechtkomen en op die manier het lichaam verlaten. Vaak moet er eerst iets aan het geneesmiddel worden veranderd, voordat het middel het lichaam kan verlaten. Dat gebeurt in de lever. lever uitscheiding De lever is voor de mens onmisbaar. De lever zorgt er namelijk voor dat stoffen die in het lichaam zijn terechtgekomen, b.v. giffen, geneesmiddelen of overtollige voedingsstoffen, het lichaam kunnen verlaten. B.v. een gif zoals alcohol. Alcohol kan het lichaam niet onveranderd verlaten. De lever zet alcohol om in een andere stof die het lichaam loost via de urine. De lever kan in 1½ uur één pilsje, een glas wijn of iets dergelijks verwerken. Drink je meer dan moet de lever harder en langer werken. Drink je erg veel dan kan de lever kapot gaan. Voor geneesmiddelen valt het gelukkig mee. De lever kan dat meestal wel aan. Alleen als je een leverziekte hebt wordt het een ander verhaal. De arts moet dan een ander middel voorschrijven, of een andere toedieningsvorm, een die niet langs de lever gaat. 2.4 De uitscheiding van geneesmiddelen. De meeste geneesmiddelen verlaten het lichaam via de urine. Daarvoor Opleidings Centrum 9 November 2010

10 onwerkzaam nieren filtersysteem gal first pass poortader moet het vaak eerst in een voor de nieren geschikte vorm worden gebracht. Ook dat gebeurt in de lever. Kortom: de lever maakt de geneesmiddelen onwerkzaam en zorgt ervoor dat ze voor de nieren in een geschikte vorm worden gebracht. Het geneesmiddel komt via de nieren in de urine. De nieren vormen een filtersysteem. Ze filteren als het ware het geneesmiddel uit het bloed. Enkele geneesmiddelen vormen bij langdurig gebruik een zware belasting voor de nieren. Zoals we al hebben gezegd, verlaten de geneesmiddelen het lichaam niet alleen via de urine, maar ook via de ontlasting. Vanuit de lever worden die geneesmiddelen direct naar de gal afgevoerd en zo komen ze opnieuw in de dunne darm terecht. Voor een deel kan het geneesmiddel weer in het bloed worden opgenomen. De rest verlaat het lichaam met de ontlasting. 2.5 First pass. Sommige geneesmiddelen worden na inname direct door de lever afgebroken. Dit noemen ze de first pass. Een oraal ingenomen middel komt via de mond en de slokdarm in de maag. Daar valt het middel meestal uiteen, waarna het in de twaalfvingerige darm komt. Hier wordt het medicijn opgenomen en komt dan via de poortader in de lever. omzettingsproces Voor de meeste medicijnen beginnen in de lever de afbraak- en omzettingsprocessen, waardoor ze uit het lichaam verwijderd kunnen worden. Er bestaan medicijnen die heel snel door de lever worden omgezet en er bestaan ook middelen die niet of nauwelijks door de lever worden omgezet. Deze stoffen worden dan onveranderd door de nieren verwijderd. Een van de voordelen van de rectale toediening is dat het middel de leverpassage gedeeltelijk vermijdt, omdat alleen de poortader rechtstreeks naar de lever gaat. Omdat het middel door het bloed naar de rest van het lichaam getransporteerd wordt komt het op die weg ook weer door de lever en daar beginnen dan weer de afbraak en omzetting van het middel. Opleidings Centrum 10 November 2010

11 3. Reguliere, fytotherapeutische en homeopathische preparaten. regulier arts fytotherapie kruidengeneeswijze flink giftig homeopathie gelijksoortigheid potentiëren 3.1 Reguliere geneesmiddelen. Reguliere geneesmiddelen zijn geneesmiddelen zoals die verstrekt worden door de reguliere arts. De meeste reguliere middelen worden geproduceerd door de farmaceutische industrie. Een deel wordt door de apotheek zelf gemaakt (magistrale middelen). Voor deze magistrale middelen is apotheek Haringvliet in Sommelsdijk de vaste leverancier van Zuidwester. Het onderzoek, de verstrekking en het gebruik van deze reguliere middelen voldoen aan strenge wettelijke criteria. Hoewel veel reguliere middelen (ernstige) bijwerkingen hebben, weten de arts en de gebruiker in de meeste gevallen welke bijwerkingen dit kunnen zijn en dat de middelen grondig getest zijn. 3.2 Fytotherapeutische geneesmiddelen. Fyto betekent plant. Fytotherapie wordt in het medisch woordenboek beschreven als kruidengeneeswijze. Fytotherapeutische middelen zijn producten van plantaardig materiaal. De huidige farmacie is voortgekomen uit de fytotherapie, n.l. toen men begon de werkzame stoffen te zuiveren uit de plantaardige grondstoffen. Fytotherapeutische middelen gebruiken is in zekere zin de klok terug zetten. Het betreft vaak ongezuiverde mengsels van diverse stoffen, alles wat in de plant zit. Deze middelen mogen vrij verkocht worden. Zij hoeven niet te voldoen aan de strenge criteria van de geneesmiddelenwet. De werkzaamheid of de bijwerkingen zijn dus vaak niet zo goed onderzocht. Het is een misverstand dat natuurlijke middelen geen bijwerkingen hebben, planten kunnen flink giftig zijn. 3.3 Homeopathische geneesmiddelen. Homeopathie gaat uit van een andere filosofie. De grondgedachte is dat je een bepaalde ziekte bestrijdt met een stof die ongeveer dezelfde symptomen geeft als de ziekte (het gelijksoortigheidprincipe). Deze stof wordt dan volgens een bepaalde methode verdund (potentiëren). Deze bewerking zou de werking van het middel versterken (door nog onopgehelderde factoren). Hoe vaker verdunt, des te sterker de werking. Het aantal verdunningen wordt aangegeven met de letter D op het flesje. Volgens ingewijden zitten er risico s aan het onoordeelkundig innemen van vooral de hogere potenties. Ook moet het goed worden afgestemd op Opleidings Centrum 11 November 2010

12 alleen regulier het specifieke individu. De artsen van de Zuidwester verstrekken alleen reguliere middelen. Wil iemand alternatieve geneesmiddelen gebruiken, dan kan dit niet via de arts/poli. Wel is het van belang de arts/poli op de hoogte te brengen als een cliënt dergelijke middelen gebruikt i.v.m. interacties en bijwerkingen. 4. Algemene en lokale werking van geneesmiddelen. gebieden Geneesmiddelen kunnen onderverdeeld worden in diverse gebieden: zo zijn er geneesmiddelen die invloed hebben op het centrale zenuwstelsel, bloedstoornissen, bloedsomloop, het spijsverteringskanaal, luchtwegen, infectieziekten en allergische aandoeningen. bloedvatenstelsel Bij een algemene werking komt het geneesmiddel in de bloedbaan en Opleidings Centrum 12 November 2010

13 toedieningsvorm lokaal bereikt via het bloed het hele lichaam. Dit is meestal het geval bij de volgende toedieningsvormen: Orale medicatie die doorgeslikt wordt en in de maag of darm opgenomen (uitgezonderd enkele zuurbindende middelen voor de maag en de meeste vloeibare of poedervormige laxeermiddelen) Tabletjes of spray onder de tong Zetpillen en rectiole s Pleisters Injecties (intramusculair en subcutaan) Lokale medicatie werkt alleen daar waar ze wordt toegediend, zoals b.v.: Inhalatiemiddelen Spoelingen Zalven, crèmes, pleisters en gels. Een lokale werking is beter, het middel werkt alleen waar het moet werken en er zijn minder bijwerkingen. Helaas kan dit niet voor alle toepassingen. 4.1 Hulpstof en werkzame stof. zuivere stof hulpstof werkzame stof De meeste geneesmiddelen werken zo krachtig dat minieme hoeveelheden per dag genoeg zijn. Deze hoeveelheden zijn zo klein, dat ze als zuivere stof toegediend, nauwelijks zichtbaar zouden zijn of bij elke zucht of windvlaagje zouden wegwaaien. Om ze hanteerbaar te maken worden de meeste middelen verpakt in een hulpstof. Een hulpstof kan vast, vloeibaar of vetachtig zijn. Een enkele keer verdraagt iemand wel het geneesmiddel maar niet de hulpstof. Het is dan zaak te zoeken naar een toediening met een andere hulpstof. Het geneesmiddel (de werkzame stof) met de hulpstof samen noemen we een toedieningsvorm. 4.2 Toedieningsvormen. poeder Poeder (zie protocol nr. 8, en eventueel nr. 1) Een poeder is de werkzame stof in een poedervormige hulpstof. Een poeder is handig bij mensen die moeilijk slikken of niet willen slikken. Je kunt het ergens doorheen mengen. Meestal moet dit kraanwater zijn. Let altijd op de houding van de cliënt. Het is voor iemand die ligt of achterover hangt veel moeilijker te slikken! En de kans op verslikken is vele malen groter. pilletje gecoat Pilletje (zie protocol nr. 8) Pilletjes zijn hele kleine samengeperste balletjes. Een pilletje is altijd gecoat. Er zit een glad vaak zoet smakend laagje omheen. De smaak van een pilletje kan erg vies zijn om te slikken. Pilletjes die ijzer bevatten kunnen de tanden zwart maken als deze stuk gebeten worden. Pilletjes mogen vaak niet fijngestampt worden. Ze zijn zo klein dat dit ook niet nodig is. Opleidings Centrum 13 November 2010

14 tablet coating verlengde afgifte Tablet (zie protocol nr. 8, evt. protocol nr. 1. Een tablet is eigenlijk een vorm van samengeperst poeder. Dit kan in allerlei vormen, rond en plat, langwerpig, bolletjes, enz. Om een tablet makkelijker te kunnen breken zijn ze vaak voorzien van een breekgleuf. Tabletten kunnen eventueel in stukjes gebroken worden of zelfs helemaal verpulverd worden, als ze te groot zijn. Je kunt niet zomaar tabletten verpulveren om ze toe te dienen via een sondeslang. Ze kunnen een coating hebben tegen inwerking van het maagzuur of een speciale matrix voor verlengde afgifte (retard, CR, XR, SR, OROS, ZOC, etc.). Deze matrix kan aan de buitenkant niet zichtbaar zijn. Overleg dus eerst met de apotheek voordat je tabletten verpulvert. Als het is toegestaan let er dan goed op dat je de tablet helemaal goed verpulvert, anders kan de sonde dicht gaan zitten. dragee Dragee. (zie protocol nr. 8.) Een dragee is een tablet voorzien van een glad wat moeilijk oplosbaar (suiker)laagje. Het voordeel ervan is dat ze niet makkelijk uiteen vallen. Het laagje op de dragee is vaak hard en niet snel oplosbaar. Dragees zijn dus niet geschikt voor toediening via een sonde, of bij cliënten die moeite hebben met slikken. Dragees dienen ten alle tijden heel te worden doorgeslikt. Het kan ook zijn dat de dragee een medicijn bevat die schadelijk is voor mond-, keelholte, slokdarm of maag. In het laatste geval is het omhulsel aangebracht ter bescherming van de gezondheid van de cliënt. capsule Capsule. (zie protocol nr. 8.) Een capsule is een soort potje met een dekseltje, vaak uitgevoerd in opvallende kleuren. Het potje kan gevuld worden met een geneesmiddel waarna het dekseltje er op wordt gedaan. Het moet in zijn geheel ingeslikt worden, niet openen en niet stuk bijten! Slechts in hoge uitzondering mogen capsules wel open gemaakt worden, maar alleen als de arts of apotheker dit goedkeurt, b.v. voor toediening via een sonde. De capsule is (meestal) van een oplosbaar materiaal, waardoor het in het maagdarmkanaal zijn inhoud vrij geeft. Soms is de capsule gevuld met korreltjes. Na het oplossen van de capsule komt de werkzame stof ook nog eens heel geleidelijk vrij. Voor de capsule geldt hetzelfde als voor de dragee. Het moet geheel ingeslikt worden en niet stuk gebeten worden. Het medicijn kan schadelijk zijn voor de slijmvliezen van het spijsverteringskanaal. drank suspensie druppels Drank. (zie protocol nr. 8, evt. protocol nr. 1) Een drank is een vloeistof (meestal water) met het geneesmiddel er in opgelost. Een vloeistof met fijn verdeelde poeder erin noemen we een suspensie. Dranken worden meestal met een maatlepeltje of maatbekertje toegediend. Meet netjes en secuur af, anders geef je of te veel of te weinig. Dit is heel belangrijk! Een klein spuitje is erg handig om secuur af te meten. Drank is ideaal voor toediening via een sonde. Druppels. Opleidings Centrum 14 November 2010

15 niet ijskoud zetpil/supp sluitspieren Druppels zijn eigenlijk hetzelfde als drank, alleen zijn de doseringen kleiner. Veel druppels zijn voor lokaal gebruik, b.v. oogdruppels en oordruppels. Maar je kan druppels ook oraal of via een sonde in moeten nemen. Geef oogdruppels (zie protocol nr. 2, pagina 48) altijd met je hand waarin je het flesje vasthoudt, rustend op het voorhoofd. Op die manier prik je niet in het oog van de cliënt als hij ineens omhoog komt. Geef oor- oog- en neusdruppels (zie protocol nr. 3, pagina 46) niet ijskoud. Veel druppels moet je in de koelkast bewaren. Dit komt omdat ze steriel en dus niet lang houdbaar zijn. Schrijf de datum van openen op het flesje, op die manier weet je tot wanneer de houdbaarheid gegarandeerd is. Houdt het flesje altijd even in je hand om ze iets warmer te maken. Kamertemperatuur is goed. Oordruppels liefst iets warmer (lichaamstemperatuur). Geef je oordruppels te koud, dan kan dit het evenwichtsorgaan prikkelen. Iemand kan daardoor echt zijn evenwicht verliezen en omvallen. Sommige medicijnen die oraal worden ingenomen kunnen in druppelvorm worden toegediend. Tel de druppels precies en secuur uit. Geef de druppels op een lepeltje of meng ze in water. Vette druppels blijven op water drijven, deze kan je oplossen in warme melk, koffie of limonade. Geef druppels in een controleerbare hoeveelheid drank. Geef b.v. geen volle beker water of koffie. De kans is groot dat de cliënt halverwege de beker genoeg heeft en de rest niet meer op wil drinken. Je weet dan niet wat hij aan medicatie binnen heeft gekregen. Zetpil of suppositorium. Een zetpil is een vetachtige hulpstof, meestal in een raketvorm, die een geneesmiddel bevat. Na de rectale toediening smelt de hulpstof en kan de werkzame stof door de wand van de endeldarm worden opgenomen in het bloed. Rectale toediening werkt soms sneller of sterker en soms langzamer of minder dan via slikken. Sommige zetpillen zijn bedoeld voor plaatselijk effect zoals laxeerzetpillen of zetpillen tegen darmontstekingen. Let er op dat je de zetpil een vinger diep inbrengt tot na de sluitspieren. Doe je dit niet, dan is de kans erg groot dat de zetpil terug uit de anus geperst wordt. Als het kan laat de cliënt op zijn linker zij liggen met iets opgetrokken knieën. Dit i.v.m. de natuurlijke loop van de darm. rectiole Rectiole. (zie protocol nr. 6, pagina 41) Een rectiole is een kunststof knijpflesje met inbrengtuitje voor de rectale toediening van een vloeistof. De vloeistof kan lokaal werken (microlax) of algemeen (stesolid). Rectiole werkt nog sneller dan een zetpil. Ook bij een rectiole kan je de cliënt het beste op de linker zij laten gaan liggen met iets opgetrokken knieën. Opleidings Centrum 15 November 2010

16 Alleen in overleg met een arts mag je een rectiole ook in de wangzak geven. Ook daar wordt het medicijn erg snel opgenomen. Je moet er wel goed opletten dat de cliënt het niet inslikt. Het komt dan in de maag terecht waardoor het te lang duurt voordat het in het bloed opgenomen wordt. In de wangzak zitten veel bloedvaatjes die het medicijn direct opnemen in het bloed. Bij immobiele cliënten, of tijdens een uitje kan het erg vervelend zijn om iemand half te moeten ontkleden om hem rectaal een medicijn te geven. Let op: het toedienen van rectiole moet vastgelegd worden in het zorgplan en protocol. klyx Volumeklysma (Klyx). (zie module Klysma s, protocol nr. 28) Een klyx is een merknaam van een bekende volumeklysma. Dit is een grotere hoeveelheid vloeistof (120 ml), die met behulp van een slang of inbrengtuitje via het rectum wordt ingebracht. En ook hier ligt de cliënt het liefst op de linker zij met licht opgetrokken knieën. injectie Injecties. (zie module Injecteren, protocol nr. 16, 17, 18, 19 en 38) Hierbij worden geneesmiddelen met een naald in het lichaam gebracht, dit kan in: een ader (interveneus), in een spier (intramusculair) of onder de huid (subcutaan). Het grote voordeel van een injectie is dat de medicijnen absoluut in het lichaam terecht komt. Het nadeel is dat je altijd de structuur van de huid beschadigt. gel Gel. (zie protocol nr. 9, pagina 50) Een gel is een vloeistof met een verdikkingsmiddel. Gels worden vaak gebruikt voor de hoofdhuid. zalf Zalf. (zie protocol nr. 9, pagina 50) Een zalf is een smeerbare vette hulpstof met een geneesmiddel. Nadelen van zalven zijn dat ze glimmen en kleven. Ze zijn wel goed voor een droge schilferende (=vetarme) huid. spatel handschoenen Gebruik altijd handschoenen tijdens het smeren. Je neemt zelf via je eigen huid ook het medicijn op. Gebruik bij een pot altijd een spatel of handschoenen; werk zo schoon mogelijk. Zorg ervoor dat je geen bacteriën Opleidings Centrum 16 November 2010

17 conjunctivaal in de pot krijgt door er met een vuile handschoen in te gaan. Oogzalf dien je goed in de conjunctivale zak te doen zonder dat je met iets de tube raakt. (zie protocol nr. 2, pagina 48). De zalf is steriel en bevat geen conserveringsmiddelen. Raak je met het puntje van de tube iets aan, dan is de zalf snel gecontamineerd. Ook moet je de zalf even goed verdelen over het oog. Dat kan lastig zijn als de cliënt niet op aanwijzingen reageert. Je moet dan zelf over het ooglid heen de zalf uitsmeren van buiten naar binnen! Leg altijd je hand waarin je de tube houdt op het voorhoofd van de cliënt. Op die manier kan je niet in zijn oog prikken als hij ineens omhoog komt. crème Crème. (zie protocol nr. 9, pagina 50) Een crème is een waterafwasbaar en goed smeerbaar mengsel van vet en water met een geneesmiddel. Als zalf margarine is dan is crème halvarine. Crèmes glimmen en kleven minder dan zalven. Crème wordt gebruikt op grotere oppervlakten. pleister Pleister. Steeds meer middelen worden toegediend naar de bloedbaan via de huid met een speciale pleister. Op zich een zeer prettige manier van toedienen. Belangrijk is wel dat de pleister niet steeds op zelfde plaats wordt aangebracht. Ook moet de huid heel zijn zonder wondjes en moedervlekken. Dit kan de snelheid van opname beïnvloeden. inhalatie Inhalatie spray en aërosol. (zie protocol nr. 7, pagina 39) Voor de luchtwegen worden vaak middelen gegeven die kunnen worden ingeademd. Dit kunnen kleine vloeistofdruppeltjes zijn (spray, vernevelvloeistof of aërosol) of een poeder. De te inhaleren (vloei)stof kan worden toegediend in een soort spuitbusje (aerosol), in een capsule, een met poeder voorgevulde inhalator of als vloeistof voor het vernevelen. Bij veel van deze toepassingen worden speciale mondmaskers, voorzetkamers of vernevelapparaten gebruikt. Wanneer een cliënt een goede lipsluiting heeft, en hij begrijpt dat hij zijn lippen goed gesloten rond het mondstuk moet houden kan je de rechter voorzetkamer gebruiken. Wanneer een cliënt geen goede lipsluiting heeft, of hij begrijpt niet wat hij moet doen, gebruik je de linker voorzetkamer. Ook wanneer een cliënt niet krachtig in kan ademen moet je een voorzetkamer gebruiken. Hij dan rustig ademhalen door de voorzetkamer, het medicijn ademt hij in ongeveer 5 inademingen in. Bij het vernevelen van medicijnen gebruik je een speciaal apparaat, de vernevelaar. Dit is bedoeld voor mensen die vrijwel geen inhalatiekracht Opleidings Centrum 17 November 2010

18 meer hebben. Ga tijdens het vernevelen niet naast de cliënt zitten. Je ademt dan het medicijn in. Ook laat je de cliënt niet in de woonkamer vernevelen maar op de slaapkamer die je na het vernevelen goed laat luchten! voorzetkamers geen lipsluiting goede lipsluiting Als een cliënt moet inhaleren is het erg belangrijk dat hij na het inhaleren zijn mond goed spoelt en het spoelwater terug uit spuugt. Sommige medicatie veroorzaakt schimmel. Als je na het inhaleren niet spoelt ontwikkel je een schimmel op je tong en in de mondholte. Spoelen en daarna inslikken mag ook absoluut niet! Je krijgt dan schimmel in slokdarm en maag. Bij cliënten die niet kunnen spoelen is een goede mondhygiëne erg belangrijk. Goed tanden en tong poetsen. protocol! Volg altijd het protocol! 5. Werkwijze van het geneesmiddel 5.1 Werkwijze. andere indeling causaal profylactisch symptomatisch We hebben geneesmiddelen onderverdeeld in algemene en plaatselijke werking. Er bestaat ook een andere indelingsmogelijkheid, en wel deze: causaal profylactisch symptomatisch en substitutioneel. Causaal werken: waarbij de oorzaak van de ziekte wordt aangegrepen, b.v. met behulp van een antimicrobiële therapie: het antibioticum bestrijdt de ziekteverwekker. B.v Amoxicilline bij een luchtweginfectie. Profylactisch werken: waarbij een ziekte wordt voorkomen met behulp van een vaccin, antibioticum, antistollingspreparaat of stollingsfactor. B.v Influvac oftewel de griepprik. Symptomatisch werken: waarbij symptomen van een ziekte worden Opleidings Centrum 18 November 2010

19 bestreden, b.v. met pijnstillende middelen. Symptoombestrijding gaat soms samen met causale therapie. B.v Panadol bij hoofdpijn substitutioneel indeling gebied Substitutioneel werken: waarbij een bestaand tekort wordt aangevuld, zoals b.v. bij diabetes mellitus gebeurt met toedienen van insuline. 5.2 Indeling gebieden. Zoals je al hebt kunnen lezen zijn alle geneesmiddelen onder te verdelen in gebieden. Centrale zenuwstelsel (CZs) Bloedstoornissen Bloedsomloop Spijsverteringskanaal Luchtwegen Infectieziekten Ontsmetting Allergische aandoeningen In het kort een voorbeeld van geneesmiddelen die werken in een bepaald gebied: CZs bloedstoornissen Geneesmiddelen voor het centrale zenuwstelsel: Benzodiazepinen bij angst, rustgevend, bij stuipen of een toeval, slaapmiddel, spierontspanner b.v. oxazepam, temazepam, Stesolid. Neuroleptica / werken dempend op het CZs antipsychotica (psychische syndromen en schizofrenie) b.v. haloperidol, Risperdal. Antidepressiva bv. paroxetine Anti-epileptica bv. carbamazepine, Depakine. Parkinsonmiddelen Migrainemiddelen Lokale anaesthesie Middelen bij bloedstoornissen: Middelen bij anemie staalpillen bij ijzergebreksanemie, (bloedarmoede) Vit B12 deficiëntie, foliumzuurdeficiëntie. Bloedvet verlagende verlagen van cholesterol en andere vetten middelen in de circulatie b.v.simvastatine, lipitor. Middelen bij stollingsstoornissen bv. acenocoumarol, fenprocoumon, acetylsalicylzuur, Plavix, Ascal. bloedsomloop Middelen voor de bloedsomloop (hart en vaataandoeningen): Hartglycosiden stimuleert de hartpompfunctie b.v. Lanoxin. Opleidings Centrum 19 November 2010

20 Bètablokkers ACE remmers Calciumantagonisten Diuretica maken de hartslag rustiger b.v. propranolol, metoprolol. verlagen de bloeddruk b.v. enalapril, fosinopril. hartritmestoornissen / hypertensie (hoge bloeddruk) / angina pectoris (pijn in de hartstreek berustend op zuurstoftekort) b.v. verapamil. plasmedicatie, wordt gegeven bij oedeem, hypertensie. Het middel stimuleert de nieren om vocht uit te scheiden b.v furosemide. spijsverteringskanaal longmiddelen Middelen voor het spijsverteringskanaal: Antacida plaatselijk neutraliseren van het maagzuur. Antagel FNA. Mucosaprotectica brengt een beschermend laagje aan over het slijmvlies van de maag b.v sucralfaat Maagzuursecretieremmers verminderen van maagzuurproductie b.v. omeprazol. Anti-emetica versnellen van de maagontlediging b.v. Primperan. Spasmolytica remmen van de peristaltiek van de darmen b.v. Buscopan. Middelen tegen diarree absorbeert het water in de ontlasting b.v loperamide. Middelen tegen verstopping laxeermiddelen b.v. bisacodyl. Longmiddelen (middelen bij ASTMA en COPD): Sympaticomimetica bronchusverwijdend b.v. salbutamol. Parasympaticolytica gaan spasme in de bronchus tegen en remmen de slijmproductie b.v. Atrovent. Inhalatiecorticosteroïden ontstekingsremmend / verminderd gevoeligheid voor ontstekings- en bronchusvernauwende stoffen b.v. beclometason, Pulmicort, Flixotide. Cromoglicinezuur tegen inspanningsastma en astmatische reactie na blootstelling allergenen b.v. Lomudal. Combinatiepreparaten bv. Seretide, Oxis, Berodual. neusdruppels sprays Neusdruppels / sprays: verminderen neusslijm en zwelling van het slijmvlies b.v. Livocab. infectieziekten Middelen bij infectieziekten: Antibiotica bacteriëndodend middel, smal en breed spectrumantibiotica b.v. amoxi-clavulaanzuur. Antimycotica behandeling voor gist- en Opleidings Centrum 20 November 2010

21 ontsmetting Anti virale middelen Ontsmettingsmiddelen: schimmelinfecties b.v miconazol. herpes virussen, b.v. herpes simplex beter bekend als de koortslip b.v. aciclovir. reinigen van huid of handen b.v. Betadine. allergie Middelen bij allergische aandoeningen: Antihistaminica verminderen van allergische reactie b.v. cetirizine. Cromoglicaten vaak als neusspray of oogdruppels, voorkomen van allergische reactie b.v. natriumcromoglycaat. Corticosteroïden ontstekingsremmend en onderdrukken een allergische reactie b.v. beclometason. vaccins hormonen Vaccins: Hormonen: Insuline Geslachtshormonen Schildklierhormonen Corticosteroïden voorkomen van ziekten zoals de griep b.v. Influvac. snelwerkend Actrapid, langzaam Insulatard, mengsel Mixtard. anticonceptie Microgynon. Menopauzale klachten. Anabole steroïden. te traag werkende schildklier aanvulling Thyrax, Euthyrox. te snel werkende legt de werking plat b.v. Strumazol. ontstekingsremmend b.v. prednison. pijnstillers Pijnstillers: Paracetamol pijnstillend en koortsverlagend Acetylsalicylzuur aspirine pijnstillend / koortsverlagend en ontstekingsremmend b.v. Aspro. NSAID s Non Steroidal Anti- Inflammatoir Drugs pijnstillend, koortsverlagend en ontstekingsremmend b.v. diclofenac, ibuprofen. Opoïden werken op speciale receptoren van het zenuwstelsel b.v. Durogesic. De genoemde voorbeelden van geneesmiddelen zijn maar een topje van de ijsberg. Het Farmacotherapeutisch Kompas bestaat uit ongeveer 1200 bladzijden gevuld met allerlei geneesmiddelen die onder een van deze gebieden vallen. Opleidings Centrum 21 November 2010

22 6. Bijwerking, toxische werking, interactie en allergie. bijwerking toxisch interactie allergie allergische shock anafylactisch!!! Een bijwerking is elke niet bedoelde werking van een middel bij normale dosering, b.v. sufheid bij anti-epileptica, duizeligheid bij antidepressiva, benauwdheid bij sommige pijnstillers. Bijwerkingen kunnen per persoon sterk verschillen. Een toxische werking treedt op wanneer een middel te hoog wordt gedoseerd. B.v. ernstige leverschade bij iemand die in een psychose een heel doosje paracetamol inslikt. Interactie is als twee medicijnen elkanders werking versterken of juist verzwakken (1+1=3 of 1+1=1½). Het antibioticum Klacid (claritromycine) is een middel dat sommige cholesterolverlagers versterkt. Allergie is een individuele overgevoeligheid voor een geneesmiddel. Het kan pas optreden na een eerste contact met het middel. De reactie wordt steeds heviger bij continueren van het middel. Allergie in oplopende ernst: * contacteczeem * galbulten, jeukende rode, vaak wat afgeplatte bultjes * forse roodheid met oedeemvorming en zwelling * astma aanval * allergische shock. Bij allergische shock wordt iemand acuut onwel, het gelaat wordt rood en zwelt op, de cliënt wordt kortademig, krijgt (vaak) een schorre stem. Er is geen bloeddruk meer door het verwijden van alle kleine bloedvaatjes. Deze shock kan in 10 minuten tot de dood leiden. In principe kan een allergie voor bijna alle stoffen optreden, het wordt relatief vaak gezien bij antibiotica en jodium bevattende middelen. Bij (verdenking op) een allergische reactie de volgende dosis niet geven en altijd met een arts overleggen. Bij een allergische shock is zeer snelle medische (of ambulance vermeld altijd dat het om een allergische anafylactische shock gaat) hulpverlening nodig. Epipen Als van iemand bekend is, dat hij met een allergische shock reageert op een bepaald medicijn, voedingsmiddel, wespensteek, e.d. Schrijft de arts de Epipen voor. Deze pen is kant-en-klaar en direct bruikbaar. Het is een aparte manier van intramusculair injecteren middels de auto-injector de Epipen. Je hoeft niets op te trekken of met naalden te werken, ook ontluchten hoeft Opleidings Centrum 22 November 2010

23 niet. De Epipen wordt gebruikt om een anafylactische shock te vertragen. Je hebt dus geen tijd te verliezen, dit is een noodsituatie. Daarom is de Epipen ook erg gemakkelijk in gebruik. Op de verpakking staat precies wat je moet doen. Het onderstaande plaatje staat op het doosje, in de bijsluiter maar ook op de pen zelf. Volg precies de aanwijzingen, dan kan er niets mis gaan. Als je de Epipen tegen het bovenbeen drukt, schrik dan niet, de naald komt er echt met een klap uit. Houd de Epipen daarom stevig vast met volle hand. Dit is een gebruikte Epipen, als je goed kijkt zie je in de koker een grote veer zitten. Die zorgt ervoor dat de naald, deze is 1½ cm lang, snel uit de koker komt. De naald zit achter het zwarte dopje. De Epipen is geen genezing, er moet nog steeds met grote spoed contact opgenomen met een arts of ambulance. Vertel dat het gaat om een patiënt met een anafylactische shock en dat hij is geïnjecteerd met de Epipen van 0,3 mg. Verder medische hulp is altijd nodig! Opleidings Centrum 23 November 2010

24 7. Toelichting op het medicijnbeleid. Augustus 2005 is er in de Ter Sprake een stuk geschreven door W. Westra, voormalig geneesheer Zuidwester, betreffende het medicijnbeleid. Hier volgt een korte samenvatting. rondetijden tijdstip geen verplichting halfwaardetijd steady state Er blijken nog regelmatig dezelfde vragen en problemen naar voren te komen over de werkwijze van het medicijn distributiesysteem. Eén van de meest gestelde vragen gaat over de rondetijden. Het bepalen en inschatten van het tijdstip van toedienen vraagt medische en farmaceutische kennis. Voor een instelling als Zuidwester, is het normaal om een standaardset van vier rondetijden voor het toedienen van de medicijnen te hanteren. Deze rondetijden zijn echter geen absolute verplichting. Een uitloop vanaf het vastgestelde tijdstip van ± één uur is dan ook geheel toelaatbaar. Hierbij is medisch/farmaceutisch gezien, de nauwkeurigheid van het tijdstip van toedienen alleen belangrijk bij de volgende punten: * bij onbetrouwbare plasmaspiegels; dit is alleen het geval bij oudere anti-epileptica en sommige parkinson middelen. * bij medicatie die voor een bepaalde activiteit gegeven moet worden (b.v. astma medicatie en snelwerkende insuline voor het eten). Veel nieuwere geneesmiddelen hebben vaak lange halfwaardetijden. Dit houdt in, dat na doorgaans een week, een stabiel niveau van geneesmiddel in het bloed is bereikt (steady-state), waardoor het precieze tijdstip van toedienen helemaal niet meer van belang is. Het niet vergeten van de tablet is dan belangrijker dan het moment van toedienen! Ook geneesmiddelen met een kortere werkingsduur, die b.v. 3 x per dag gedoseerd zijn, hebben na een aantal weken een steady-state. Wytze Westra, geneesheer A.G.J. Jordens, toezichthoudend aptheker Het onderstaande stuk is in samenwerking tussen Ed Klapwijk, geneesheer en Drs. A.G.J. Jordens, apotheker tot stand gekomen. Ook dit stuk heeft in de Ter Sprake van november 2005 gestaan. fouten Iedereen maakt wel eens fouten. Fouten moeten zo veel mogelijk binnen het systeem worden herkend en op tijd gecorrigeerd. Daarvoor is onder andere het medicijnbeleid tot stand gekomen. Het is ook belangrijk om fouten aan de apotheek of arts te melden, indien deze herleidbaar zijn tot het uitzetwerk. Van fouten kun je leren! Het wordt echter problematisch als er structurele fouten zijn waar te nemen. Als er sprake is van een structurele fout, dan is een nieuwe beoordeling van het werksysteem nodig. Dergelijke structurele fouten zijn echter niet aan de orde. Inmiddels zijn de Zuidwesterartsen in de verschillende regio s ook meer en meer op de hoogte van de werkwijze in Opleidings Centrum 24 November 2010

25 apotheeklijsten communicatie het beleid en de bijbehorende afspraken. De regiomedewerkers die betrokken zijn bij medicijntoediening, hebben ook verantwoordelijkheden, welke zijn vastgelegd in het medicijnbeleid. Ook als men niet onder de wet BIG valt, heeft dit consequenties. De aansprakelijkheid hierbij is enorm. Zo moet er bij het delen van de medicatie gewerkt worden met de lijsten van de apotheek (dit geldt niet voor regio West Brabant en Zuid). Deze lijsten dienen als overzicht ( paspoort ) en als toediening-registratielijst ( bewaren ter inzage ). Deze lijsten stammen uit het apotheek informatiesysteem en zijn gecontroleerd via de medicatiebewakingsmodule. Het overschrijven op andere lijsten of etiketten is dan ook uit den boze en dus verboden. Tenslotte dit. Alles staat of valt bij een goede onderlinge communicatie. Zijn er patiëntgebonden problemen met medicatieverstrekking of fouten in het uitzetwerk? Geef dit schriftelijk aan de apotheek door. Zijn het structurele zaken, neem dan contact op met je leidinggevende. Wij zijn er van overtuigd dat we in goed overleg tot een werkbare oplossing kunnen komen. Ed Klapwijk, Geneesheer A.G.J. Jordens, toezichthoudend apotheker regio Zuid medische dienst Voor regio Zuid is het medicijnbeleid anders. Hier worden de medicijnen verzorgd door de apotheek van het Oosterschelde ziekenhuis onder toezicht van de toezichthoudende apotheker Dhr. van Es. Op de woning bevindt zich een voorraad voor 4 weken in hun originele verpakking. Per week zet de groepsleiding of nachtdienst de medicijnen uit in een 7 dagcassette met tijdsindeling. Bij tussentijdse mutaties wordt door de dienstdoende leiding de weekcassette gecorrigeerd en dit wordt door een collega gecontroleerd. Als de cliënt een halve tablet moet slikken gaat de tablet heel in de verpakking in de cassette. Op het moment van innemen wordt de tablet gebroken en gaat de helft terug in de verpakking in de cassette voor de volgende week. Als de voorraad medicijnen op de woning op is, gaat de voorraaddoos z.s.m. naar de medische dienst, deze vult de medicijnvoorraaddoos weer bij voor 4 weken. De medicijnen worden op de woning in een afgesloten kast bewaard. Als er medicijnen nodig zijn als de medische dienst gesloten is, kan men via de pieperdienst in de apotheek. Op de balie noteert men wat / voor wie en door wie er medicatie gehaald is. Is het voorgeschreven medicijn niet aanwezig in de apotheek, dan belt de voorschrijvende arts naar de apotheek in het Oosterschelde ziekenhuis. De medicijnen worden dan door medewerkers van regio Zuid opgehaald. Opleidings Centrum 25 November 2010

26 regio West Brabant In de regio West Brabant staat een logeerhuis. Ook voor deze cliënten is een medicijnbeleid vastgelegd. Cliënten krijgen geneesmiddelen op voorschrift van een arts of gebruiken zelfzorgmiddelen die vrij verkrijgbaar zijn bij drogist af apotheek. Wijzigingen worden doorgegeven d.m.v. een medicatieformulier die door de vertegenwoordigers ondertekend wordt. Dit formulier staat in het Handboek Kwaliteit op Intranet. Medicatieformulier Op het medicatieformulier wordt weergegeven welke medicijnen de logee Opleidings Centrum 26 November 2010