Verborgen voor de ander Het gaat haast vanzelf Gevangen in mezelf.

Transcriptie

1 Verborgen voor de ander Het gaat haast vanzelf Gevangen in mezelf. 1

2 De Inhoudstafel. 1 Inleiding Automutilatie Wat is automutilatie Wie doet aan automutilatie Wat zijn de oorzaken Gevolgen van automutilatie Redenen waarom iemand automutileert Wat willen mensen die automutileren daar mee bereiken Behandelingsstrategieën Stichtingen Wat doe je het best Hoe voorkom je zelfverwonding Is automutilatie te behandelen Besluit Bibliografie Schriftelijke bronnen Andere bronnen Dankwoordje

3 1 Inleiding Als je de naam van mijn werkstuk ziet heb je misschien nog geen idee wat 'automutilatie' nu precies inhoudt. Maar misschien weet je ook maar al te goed wat het is. Omdat je iemand kent die het doet. Ik heb voor dit onderwerp gekozen omdat ik zelf mensen ken die zichzelf verwond hebben of zichzelf verwonden. Ik zou deze mensen beter willen begrijpen nl. hoe komt het dat ze voor hun problemen vluchten door zichzelf te verwonden? Ik zou ze ook willen helpen, maar dit is zeer moeilijk. Die mensen gaan door een zeer zware periode. Ze komen als het ware in een vicieuze cirkel terecht en het vergt veel moeite om deze te doorbreken. Ze zitten opgesloten in zichzelf en ze hebben het gevoel dat ze bij niemand terecht kunnen of niet begrepen worden. Ook heb ik voor dit onderwerp gekozen omdat zelfverwonding bij velen een onbekend verschijnsel is. Zij zullen vaak onbegrip tonen en bijvoorbeeld kwaad worden. Ook blijkt het, dat mensen die zichzelf verwonden, er zelf niet veel over weten. Daarnaast voelen ze zich onbegrepen en daardoor eenzaam. Door te lezen over zelfbeschadiging, erover te praten, bijvoorbeeld met lotgenoten, kan dit gevoel minder worden. Het gevoel 'begrepen te worden' is een geweldige ervaring. Een korte beschrijving van automutilatie. Automutilatie wordt ook wel zelfverwonding of zelfverminking genoemd. Automutilatie is een manier om om te gaan met overweldigende gevoelens. Mensen snijden of branden zichzelf, brengen opzettelijk botbreuken toe of brengen zich andere letsels toe. Voor buitenstaanders lijkt dit een buitengewoon wrede manier om jezelf te 'helpen'. Uiteindelijk maakt dit je helemaal kapot. Toch 'helpt' het - de geestelijke pijn wordt dragelijk(er). Ik zal dus bespreken wat automutilatie juist is, waarom mensen zichzelf verwonden, hoe je kan reageren als je ontdekt dat iemand uit je omgeving zichzelf verminkt, tot waar zelfverminking kan gaan, welke oplossingen er bestaan, de gevolgen en de oorzaken, 3

4 2 Automutilatie 2.1 Wat is automutilatie Automutilatie is een ander woord voor zelfverminking of zelfverwonding. Zelfverwonding is het zichzelf opzettelijk toebrengen van wonden, als uiting van onderliggende problemen. Mensen doen aan zelfverwonding omdat ze zich over het algemeen geen raad weten met hun emoties en voelen zich meestal beter als ze zichzelf hebben gepijnigd. Uit het feit dat er vooral wordt gesneden op plekken van het lichaam die bedekt zijn door kleding (bijvoorbeeld buik en armen), is af te leiden dat zelfverwonding niet is bedoeld om medelijden op te wekken, want veel mensen denken dat iemand die zichzelf verwondt aandacht zoekt of zielig is. Maar automutilatie is een ziekte. Ook is het niet de bedoeling anderen te laten schrikken. Er zijn vele vormen van zelfbeschadiging, zoals snijden, krassen of branden van de huid, hoofdbonken, krabben of haar uittrekken. Ruim drie kwart gebruikt meerdere manieren om zichzelf te pijnigen. Hieronder volgt een klein tabelletje met cijfers uit een Amerikaans onderzoek (1998) naar de manier waarop mensen zichzelf verwonden. Waarschijnlijk zijn de percentages in België wel ongeveer gelijk aan deze resultaten. Snijden 73% Brandwonden toebrengen 35% Slaan 30% Oude wonden openhalen, genezingsproces remmen 22% Haren uittrekken 10% Botten breken 8% Verschillende methodes (inclusief bovenstaande) 78% Dit zijn de meest voorkomende vormen van zelfverwonding. Er zijn er nog meer, onder andere het innemen of aanbrengen van schadelijke, giftige of bijtende stoffen op het lichaam en het zichzelf de adem benemen (letterlijk) door de luchtpijp dicht te drukken en deze na een poosje weer los te laten. De meest ernstige vorm van automutilatie komt gelukkig maar heel zelden voor. Hierbij gaat het dan om het amputeren van lichaamsdelen en het uitsteken van de ogen. Mensen beschadigen zichzelf om zeer uiteenlopende redenen. Bijna altijd is het een manier om met ondraaglijke gevoelens om te kunnen gaan, een overlevingsstrategie. 4

5 Meestal is er sprake van een laag of negatief zelfbeeld. Belangrijke oorzaken van zelfbeschadiging zijn seksueel en fysiek geweld, emotionele verwaarlozing, verlies van belangrijke personen en gebrek aan steun uit de omgeving. 2.2 Wie doet aan automutilatie Eigenlijk is er geen bepaalde doelgroep aan te geven die aan zelfverwonding doet. Zelfverwonding komt het meest voor in de categorie jaar, maar ook mensen die ouders zijn kunnen zichzelf verwonden. Toch ontstaat het probleem vaak wanneer de persoon jong is. Wanneer je het over het geslacht hebt kan je toch duidelijk zeggen dat er meer meisjes zijn die automutileren dan jongens. Een mogelijke verklaring daarvoor kan zijn dat jongens hun gevoelens meer naar buiten richten in de vorm van agressie en geweld of vandalisme. Ook hebben jongens minder vaak met seksueel misbruik te maken dan dat meisjes dat hebben. 2.3 Wat zijn de oorzaken Jongeren die aan zelfverwonding doen, hebben vaak een negatief zelfbeeld en zijn slecht in het oplossen van sociale problemen. Ze hebben een erg smalle kijk op de wereld en hebben het moeilijk om ook de positieve kant te zien. In bijna alle gevallen heeft degene die zichzelf verwondt, iets heel schokkends meegemaakt. Die ervaringen brengen heftige gevoelens van pijn, angst, schuld, woede en/ of machteloosheid met zich mee. Daar bovenop komt nog eens het gevoel van onbegrepen zijn en het nergens terecht kunnen. Zulke ervaringen hebben vaak te maken met geweld, misbruik, verwaarlozing, verwerping of vernedering, en het verlies van een belangrijk persoon. Het slachtoffer zit niet (meer) lekker in z'n vel en sluit zich op in zichzelf. Waarschijnlijk zijn de twee belangrijkste redenen van die 'opsluiting' het niet kunnen of durven uiten van gevoelens en het onzeker worden in contact met anderen. Hij/ zij wíl wel heel graag contact, maar durft dat op een of andere manier niet. In bijna alle gevallen lijken deze personen heel vrolijk, maar is dit niet het geval. Het is bewezen dat personen die automutileren, wanneer ze worden geconfronteerd met sterke emoties of overweldigende situaties, ervoor kiezen om zichzelf te gaan beschadigen. Zo worden ongrijpbare gevoelens als verdriet omgezet in tastbare pijn en is er heel snel opluchting van die ontastbare gevoelens. Er zijn wel gevoelens van kwaadheid en schuld, maar hij/ zij zal zich toch beter voelen dan vòòr het zelfverwonden. 5

6 Hier volgt een voorbeeld dat die problematiek illustreert. Mijn omgeving zal het nooit begrijpen. Roos (16 jaar) woont bij haar vader en stiefmoeder. Ze heeft al veel meegemaakt, onder meer verkrachtingen, en is vroeger door haar moeder vaak afgewezen. Die ziet ze daarom niet meer, maar daardoor heeft ze ook geen contact meer met haar zusje en halfbroertjes, want die wonen bij haar moeder. Roos mist hen heel erg. Een paar jaar geleden begon ik mezelf lichamelijk pijn te doen. Eerst deed ik dat door mezelf te slaan of mijn haren uit mijn hoofd te trekken, later ging ik krabben en uiteindelijk maakte ik opzettelijk snij- of brandwonden. Ik gebruik hiervoor een scheermesje, een schaar, een aansteker, een sigaret of welk ander brandend of scherp voorwerp dan ook. Ik heb niet één speciale plek op men lichaam waar ik mezelf verwond. Eigenlijk doe ik het overal; op mijn voeten, benen, buik, borsten, maar toch vooral op mijn armen. Ik heb het zelfs een keer in mijn nek en op mijn gezicht gedaan. De oorzaken van het automutileren weet ik wel. Mijn moeder heeft me als kind vaak afgewezen en toen ik acht was, ben ik seksueel misbruikt door een leraar. Ook ben ik een paar jaar later twee keer aangerand. Deze ervaringen hebben diepe wonden in me geslagen, letterlijk en figuurlijk. Mezelf snijden of branden gaf me een goed gevoel, ik bepaalde nu wat er met mijn lichaam gebeurde. Ik uitte met het automutileren mijn woede en angst. De littekens op mijn lichaam symboliseerden de ongeheelde pijn van binnen. Ik kon het zelf allemaal niet goed meer aan en ontwikkelde een alter ego, een andere persoonlijkheid in men hoofd. Op een gegeven moment kwam ik in een vicieuze cirkel terecht. In veel situaties sneed ik mezelf; als ik aan voeger moest denken, als ik of iemand in mijn omgeving ruzie had, als iemand boos op me was, als ik boos was op mezelf, als ik verdrietig was en ga zo maar door. Er was altijd wel iets waardoor ik niet met mijn gevoelens om kon gaan. Dat loste ik op door mezelf te verwonden. De littekens en wonden bedekte ik met lange kleding of ik ging zo min mogelijk naar buiten totdat het over was. Het automutileren werd ook steeds erger doordat ik op websites kwam waar ze automuileren aanmoedigen. Gelukkig kom ik daar nu nooit meer. Het ging op een gegeven moment echt slecht met me. Ik had een eetstoornis en na een zelfmoordpoging kwam ik in het ziekenhuis terecht. Mijn vader merkte dat ik automutileerde en toen heb ik hem het hele verhaal verteld van de verkrachtingen en aanrandingen. Gelukkig geloofde hij me en ik heb, toen ik er klaar voor was, aangifte gedaan. Ook ben ik naar de huisarts gegaan en werd ik op een 6

7 wachtlijst gezet voor een christelijke psychologe. Het snijden en branden werd ondertussen alleen maar erger en omdat ik ook suïcidaal werd moest ik naar een crisispsychiater. Ondertussen had ik met mijn ouders afgesproken dat ik mijn snijwonden liet hechten. Vlak daarna moest ik voor drie weken naar een gesloten inrichting. Al was het even een time-out, ik bleef mezelf verwonden. Ik terug naar mijn psychiater en kort daarna werd ik opgenomen op een open afdeling. Daar ben ik een jaar geweest en ik heb er veel geleerd. Ik ben de confrontatie met mezelf aangegaan en heb mezelf daar leren kennen en accepteren. Het was geen makkelijke behandeling, maar het heeft me een heel stuk verder geholpen. Nu heb ik een iets beter zelfbeeld, ik automutileer minder, laat mezelf meer zien en doe geen masker meer op. Nog niet zo lang geleden ben ik ontslagen in de kliniek. IJsklontje Op dit moment heb ik, net als iedereen, soms mijn slechte momenten en automutileerdrang, maar ik kan nu ook weer genieten en heb weer zin in het leven. In plaats van te snijden of te branden als ik het even niet meer ga ik schrijven, tekenen of foto s met leuke herinneringen bekijken. Mocht ik dan nog steeds drang hebben mezelf pijn te doen dan pak ik een ijsklontje en druk dat tegen mijn pols. Dat doet ook pijn als je het lang genoeg doet. Ik ben nog niet helemaal van mijn pijnigingdrang af, maar de crisis moet wel heel groot zijn wil ik weer een mes in mijn lichaam zetten. Sinds kort loop ik weer bij mijn psychiater en dat gaat erg goed. Ik slik antidepressiva, slaapmedicatie en iets tegen de negatieve stemmen in mijn hoofd. Als ik nog sterker in mijn schoenen sta, ga ik de medicatie afbouwen, net als de gesprekken met men psychiater. Ik ben ontzettend blij dat ik hulp heb gezocht, zowel professionele als bij de mensen om me heen. Natuurlijk begrijpt mijn omgeving me niet, dat zullen ze ook nooit doen. Het helemaal begrijpen als je het zelf nooit hebt gedaan, kan volgens mij niet. Ik haal veel kracht, steun en hoop uit mijn geloof als christen. Mijn andere steunpunt is mijn familie. Voor mijn vader en stiefmoeder is het ook moeilijk wat ik allemaal heb meegemaakt. We moeten met z n allen weer een weg vinden om verder te gaan. Ik kan heel erg met jongens bezig zijn. Aan de ene kant haat ik ze, walg ik van ze en verafschuw ik ze. Aan de andere kant ben ik heel erg op zoek naar echte liefde van een jongen. Een bevestiging dat ik het waard ben. Als ik weer eens teleurgesteld ben in het mannelijke geslacht roep ik vaak dat ik non word. Dat is lekker veilig. Maar ik moet uit mijn isolement komen en weer genieten van het leven. Tege andere meiden die ook automutileren zou ik willen zeggen; je bent niet de enige, er zijn meer meiden die hetzelfde meemaken als jij. Zoek contact met lotgenoten en help elkaar om er van af te komen. Zoek echter ook professionele hulp, want therapie kan je heel goed doen.je ouders en vrienden kunnen zeker in het begin geschokt en onbegrijpend reageren. Geef ze de tijd om er aan te wennen en laat ze artikelen lezen over zelfverwonding. Laat ze weten dat je het niet zomaar doet. Zelf heb ik een site gemaakt over automutilatie en eetstoornissen. Het is een gezellige site waar we elkaar steunen in moeilijke, maar ook in leuke tijden. Ook staat er veel informatie op. Kom gerust eens kijken, misschien helpt het je. Het adres is Doordat ik hulp heb gezocht sta ik weer positief in het leven. Binnenkort ga ik naar een nieuwe school en daar heb ik erg veel zin in. 7

8 Theoretische conclusie: dit meisje heeft dus iets heel schokkends meegemaakt, namelijk misbruik en verwaarlozing door haar moeder. Deze ervaringen hebben gevoelens van angst en woede met zich meegebracht. Ze heeft zich opgesloten in zichzelf en ervoor gekozen om zichzelf te gaan beschadigen. Dit gaf haar een goed gevoel. 2.4 Gevolgen van automutilatie Wat doet zelfverwonding nu precies; wat zijn haar betekenissen? Op korte termijn zijn er veel (mogelijke) gevolgen. Enkele daarvan staan hieronder, ze beschrijven wat er kan gebeuren. * Op korte termijn zijn er veel gevolgen: Spanning 'binnenin' ontladen. Nadat je jezelf hebt verwond, voel je je opgelucht, de spanning is verdwenen en/of controleerbaar. Na het toebrengen van letsel volgt een gevoel van ontlading en voldoening. Gevoelens uiten, zoals kwaadheid en verzet. Terwijl dit gevoel meestal naar buiten wordt geuit, kan het ook geprojecteerd worden op de persoon zelf. De persoon in kwestie brengt zichzelf dan letsel toe om de frustratie te kunnen uiten, zonder daar anderen bij te hoeven betrekken. Zelfbestraffing of boete. Medeveroorzakers hiervan zijn het zeer negatieve zelfbeeld en het gevoel 'slecht' te zijn. Doordat je vindt, dat je iets fout hebt gedaan (ook al is dat vaak niet reëel) ga je jezelf pijn doen om jezelf te straffen. Deze vorm is veel voorkomend bij mensen die niets anders kunnen dan perfectionistisch handelen en een mindere vorm niet kunnen accepteren. Een manier om om te gaan met intense psychische of emotionele pijn. Deze worden minder 'hard'. Lichamelijke pijn is grijpbaar ; geestelijke pijn daarentegen niet. Ontsnappen aan gevoelens van afwezigheid en vervreemding. Door de pijn kom je weer 'met beide benen op de grond' te staan. Deze vorm is de meest voorkomende vorm bij jonge mensen die in de periode van de pubertijd in aanraking komen met hun eigen identiteit. Ook in het geval van het overlijden van een dierbare of suïcidale depressiviteit wordt deze vorm gebruikt om contact te maken tussen lichaam en geest en het besef te versterken een levend wezen te zijn. Door opzettelijk lichamelijke pijn te veroorzaken, kunnen mensen weer contact maken met het eigen lichaam en een reactie geven op depressieve gevoelens. In tegenstelling tot zelfdoding is deze vorm een manier om bewust te blijven van het leven en wordt het gebruikt als een hulpmiddel om door moeilijke tijden heen te komen. 8

9 Een manier om hulp of aandacht te vragen. Niet om medelijden te wekken. Deze vorm is vaak het beginnende stadium van de automutilatie. Ergens wil de persoon zijn of haar beschadiging verborgen houden, maar koestert tegelijkertijd ook een stil verlangen dat het juist wordt opgemerkt, opdat mensen inzien dat er serieus iets aan de hand is. Laten zien dat je toch iets waard bent omdat je de pijn kunt verdragen. Innerlijke leegte vullen of eenzaamheidsgevoelens verdrijven. Deze vorm heeft tevens ook het doel tot zelfacceptatie te komen. Door bezig te zijn met het lichaam en het aandacht te schenken door het opzettelijk te verwonden, kunnen mensen hierin een tijdverdrijf en vriend vinden. Het minderwaardig denken over jezelf en het alleen voelen in de zin van onbegrepen zijn, schreeuwt dan om een opvulling die gevonden kan worden door zelfbeschadiging. Het is een gewoonte geworden: het is het enige of belangrijkste middel dat je hebt om je te uiten of met je gevoelens om te gaan In dit rijtje zie je bepaalde punten, onder andere sensatiegevoelens en de drang tot herhaling, waarbij steeds meer nodig is om hetzelfde te bereiken, die zelfverwonding tot een soort verslaving ( wordt verder besproken in het volgend hoofdstuk: redenen waarom iemand automutileert ) maken. Je kunt er niet op bevel mee ophouden. Wetenschappers denken dat er in de hersenen een bepaalde stof wordt aangemaakt als je lichaam pijn heeft. Die beuren je wat op. Dus daarom lijkt dat op dat moment de oplossing, maar dat is het natuurlijk niet! Dit is deel van de oorzaak van de verslaving. Vaak gaat automutilatie ook gepaard met eetstoornissen, depressies en persoonlijkheidsstoornissen. Als je een persoonlijkheidsstoornis hebt, ben je niet gek. Dit wordt vaak gedacht, meestal door de persoon zelf, maar het blijkt, dat dit gevoel niet terecht is. Er zijn nu eenmaal mensen die niet anders met hun gevoelens kunnen omgaan. Een stoornis betekent niet dat je gestoord bent. Karakter, intelligentie en soms handicaps kunnen ook zelfbeschadigend gedrag in de hand werken: als je bijvoorbeeld een gesloten karakter hebt, is de kans groter dat je aan automutilatie doet. Hoogbegaafden kunnen zich door bijvoorbeeld onbegrip ook gaan verwonden. Het 'belangrijkste' langetermijngevolg van zelfverwonding is wel de littekenvorming. Deze littekens zullen nooit helemaal verdwijnen, wel vervagen. Automutilatie is geen zelfmoordpoging. Hoewel dit over het algemeen te stellen valt, is er toch een zekere tegenstrijdigheid, die je zelf ook ongetwijfeld zult aanvoelen. Globaal kunnen we stellen: automutilatie is een manier om te overleven; mensen die zichzelf beschadigen proberen hun gevoelens van pijn, angst, schuld en woede draaglijker te maken met behulp van snijden. Bij zelfmoord willen mensen van hun hele leven af. De grens tussen zelfbeschadiging en zelfmoord is niet duidelijk aan te geven. 9

10 2.5 Redenen waarom iemand automutileert Waarom automutilatie? Dit is misschien wel de vraag die 'omstanders' het meest bezighoudt. Waarom ga je zoiets doen als in jezelf snijden? Dat is toch waanzin?! Mensen hebben de meest uiteenlopende redenen om zichzelf te verwonden, maar er zijn toch enkele frequent voorkomende redenen. Zichzelf willen straffen. Het kwijt raken van spanningen. Het omzetten van geestelijke pijn naar lichamelijke pijn. Het gebruiken van pijn om andere (onaangename) zaken te vergeten. Als artistieke uiting, zoals een tatoeage. Om te bewijzen dat je tegen pijn kunt. Om jezelf een machtsgevoel te geven doordat je zelf kan bepalen wanneer je pijn voelt en wanneer niet. Om het lege gevoel van binnen op te vullen. Te merken dat je nog leeft. Gevoelens te uiten die niet op een andere manier geuit kunnen worden. Uit zelfbescherming, dus om erger te voorkomen. Verslavend effect Een vicieuze cirkel doorbreken is heel moeilijk, en kost heel veel tijd en energie. De vicieuze cirkel waarin je terecht komt wanneer je aan automutilatie doet, is er net zo één en misschien hoort het wel bij de vicieuze cirkels die het moeilijkst te doorbreken zijn. Waarom? Omdat het snijden in principe geen last is, en veel mensen willen er dan ook niet mee stoppen. Het helpt tegen al die gevoelens waar je geen kant mee op kunt. Toch is dit zogezegde 'voordeel' van automutilatie meteen het grootste nadeel. Want doordat mensen in je omgeving er van weten en je eerst wel steunen, maar later er mee stoppen omdat jij niet kunt stoppen, nemen ze je niet meer helemaal serieus. Dit kan voor jou leiden tot grotere en misschien wel opvallendere wonden maken, zodat men ziet wat er met jou aan de hand is. Automutilatie kan je vergelijken met andere verslavingen. Je blijft steeds maar weer in hetzelfde kringetje rondlopen van jezelf pijn doen, waardoor je je even beter voelt, maar dan komt het oude gevoel weer net zo erg terug en is de drang naar zelfbeschadiging er weer. 10

11 2.6 Wat willen mensen die automutileren daar mee bereiken Ontspanning: het krassen, snijden of branden lucht op. Het vermindert de spanning en ontlaadt negatieve gevoelens (kwaadheid, angst, twijfel, eenzaamheid, depressie). Lichamelijke pijn doet soms de psychische of emotionele pijn vergeten. Aandacht vragen: de leerling wil aandacht krijgen en tonen dat er iets aan de hand is. Of hij doet het om erbij te horen, omdat zijn vriend(in) het doet. Te vaak bekijken we aandachtig vragen als de enige en belangrijkste betekenis van zelfverwonding. Zichzelf bewijzen: de leerling wil bewijzen dat hij wat waard is, dat hij pijn kan verdragen, dat hij controle heeft over zijn lichaam. Soms is hij trots op zijn letsel, loopt hij ermee te koop, gaat hij het zelfs versieren. Prikkelingen: de leerling verwondt zichzelf omdat hij voelt dat hij geen contact heeft met zichzelf of de omgeving. Als hij pijn ervaart, lijkt het alsof hij wakker wordt. Hij krijgt het gevoel van controle, het gevoel dat hij nog leeft. Ontsnappen: de leerling verwondt zichzelf om in een soort van trance te geraken en zo tijdelijk aan een bedreigende situatie te ontsnappen. De zelfverwonding geeft een 'kick' en doet emotioneel 'pijnlijke' ervaringen even vergeten. Zichzelf bestraffen: de leerling wil zichzelf bestraffen. Vaak heeft hij dan een erg negatieve kijk op zichzelf. Dat kan verbonden zijn met schuldgevoelens (bv. seksueel of fysiek misbruik en het gevoel dat hij/zij dat zelf uitgelokt heeft) of omdat hij zichzelf een zwakkeling voelt. Zelfpijniging is dan een vorm van boete. Zelfvernietiging: de leerling gaat zichzelf bewust verminken om fysiek onaantrekkelijk te worden. Naarmate de afkeer van zichzelf groter wordt, komt de grens met zelfdoding dichterbij. Zelfdoding afwenden: sommige leerlingen wenden door zichzelf te verwonden een poging tot zelfdoding af. 3 Behandelingsstrategieën 3.1 Stichtingen De Landelijke Stichting Zelfbeschadiging (LSZ) is een cliëntgestuurde organisatie die zich inzet voor mensen die zichzelf beschadigen. De Landelijke Stichting Zelfbeschadiging is van mening dat zelfbeschadiging als overlevingsstrategie erkend moet worden. De nadruk wordt niet gelegd op het direct moeten stoppen, maar op het inzichtelijk maken van oorzaken en aanleidingen, stap voor stap werken aan controle en het vinden van alternatieven. Zelfbeschadiging moet bespreekbaar zijn: negeren, straffen, veroordelen of verbieden werkt niet. 11

12 Met LTA Persoonlijke Ontwikkeling (Landelijke Transmurale Afspraak, dit is een ontwikkeling waarbij mensen therapie krijgen op afstand) breken we de patronen die de persoon tot automutilatie dwingen, waarbij de automutilatie totaal verdwijnt. Tijdens de behandeling worden ook alle andere patronen die pijnlijke situaties en gevoelens veroorzaken vernietigd. De persoon moet met zichzelf de confrontatie aangaan en moet zichzelf leren kennen en accepteren. Zo krijgt men een beter zelfbeeld wat kan leiden tot minder automutileren. Het resultaat is een persoon die uit zijn ellendige situatie geraakt, die zich gelukkig voelt, en die zichzelf niet meer zal verwonden. Dit resultaat kan altijd bereikt worden. Het gaat alleen bij de ene persoon veel sneller dan bij de andere. Een voorbeeld van een patroon dat automutilatie veroorzaakte bij een psychiatrische patiënt: 'Een gevoel van ellendig zijn, een gevoel van niemand houdt van mij, het gevoel overvallen te worden door een leegte. Opgeslorpt worden door die leegte, in die leegte verdwijnen. Dit is een ondraaglijk gevoel dat steeds moeilijker te dragen wordt en dat een hoogtepunt van ondraaglijkheid bereikt. Dan komt het gevoel helemaal opgezogen worden in de leegte, het gevoel te zullen verdwijnen in de leegte, het gevoel niet meer te zullen bestaan. Enorme angst en paniek daarvoor. En dan komt de oplossing, dan komt de ingeving zich te snijden, en die ingeving alleen zorgt al voor opluchting. Er is hoop en de leegte opent zich, er komt een opening in de leegte en de kans om te ontsnappen. De persoon begint zich te snijden en de opening in de leegte wordt steeds groter, er komt een enorme opluchting gepaard gaande met de pijn, maar de pijn wordt slechts uit de verte ervaren, als iets dat vaag aanwezig is. Het gevoel van opluchting en vreugde om de leegte die zich opent is overweldigend, de persoon ziet het bloed verschijnen en het gevoel van vrij te zijn overstroomt de persoon. De opgebouwde spanning en de ellendige gevoelens verdwijnen, de persoon voelt zich vrij, gelukkig, het zien van het bloed geeft een intens geluksgevoel. Er rest een gevoel van bevrijding uit de leegte, van ontsnapt te zijn aan het opgezogen worden in de leegte en het verdwijnen in de leegte. 3.2 Wat doe je het best Als een leerling je komt vertellen dat hij zich verwondt, is de eerste stap al gezet. Maar soms verneem je het via anderen die de littekens hebben opgemerkt, bv. de leerkracht lichamelijke opvoeding of komt een andere leerling het jou ongerust melden. Neem dan genoeg tijd om eerst het vertrouwen te winnen. Dring niet aan bij jongeren die nog niet klaar zijn om hun verhaal te vertellen, geef wel genoeg signalen dat je bereid bent om te luisteren. Je mag vooral niet boos worden en zeggen dat hij/zij gek is. Dan zal hij/zij niet meer zo snel iemand in vertrouwen durven te nemen. Je moet vooral geïnteresseerd, begripvol en geduldig proberen te zijn. Maar geef jezelf niet de schuld als hij/zij zich blijft verwonden. Jij kan er niks aan doen. Ook moet je onthouden dat automutilatie niet in één keer stopt. Hoe graag die persoon dat zelf ook wil. Die persoon moet anderen manieren vinden om zichzelf te uiten en dat kan heel moeilijk zijn. Professionele hulp is handig, maar niet noodzakelijk. Onthoud dat het gaat 12

13 om wat die persoon wil en niet om wat jij wil. Ook al vind je het besluit van hem/haar verkeerd, het is wel zijn/haar besluit. Probeer je zo veel mogelijk in te leven in die persoon zodat je beter kan zien hoe hij/zij geholpen kan worden. Begin niet onmiddellijk te preken. Bekijk de wonden even en laat ze verzorgen door een verpleegster of een opgeleide arts. Focus niet te fel op de wonden. Te veel aandacht zou de leerling kunnen aanzetten tot nog meer krassen en snijden. Vraag wel naar de boodschap achter het krassen. Vraag de leerling een zelfonderzoek te starten. Vraag hem om een dagboek bij te houden en op te schrijven wanneer en in welke omstandigheden hij zichzelf verwondt, wat hij dan voelt en denkt en hoe hij zich nadien voelt. Beloof geen geheimhouding, maar overleg met de leerling wel welke stappen je kan of gaat zetten. Zoek samen naar alternatief gedrag. Je kan een aantal voorstellen doen: Als je de drang voelt om jezelf te krassen of snijden kan je misschien: v je lichamelijk afreageren: door intens te sporten, fietsen, lopen, zwemmen... v je geest aan het werk zetten: lezen, handwerk, tekenen, tv-kijken, muziek beluisteren of je misschien zelfs op je schoolwerk storten... v werken met de handen: huishoudelijke taken doen, helpen in de tuin... v contact zoeken met anderen: afspreken met een vriendin v de spanningen laten afvloeien door meditatie, ontspanningsoefeningen, yoga... v een vooraf gemaakt motivatiekaartje nemen met persoonlijke aanmoedigingen ('Je kunt het', 'je bent een schitterende meid') of met de naam of foto van iemand die heel blij zal zijn als je je niet snijdt, of met de activiteiten die je kan doen om jezelf af te leiden van het krassen of snijden. Maar meestal is dat alternatief gedrag niet genoeg. Ga samen op zoek naar de oorzaken voor het zelfverwondend gedrag. En probeer daar samen wat aan te doen. Voortdurend gepest worden, overdreven faalangst, trauma's uit het verleden zoals mishandeling, niet kunnen omgaan met gevoelens als kwaadheid of ontgoocheling, een erg zwak zelfbeeld, overdreven zenuwachtigheid, depressie, zich eenzaam voelen. Help leerlingen risicosituaties te herkennen. Bekijk in opvolggesprekken in de eerste plaats hoe het hiermee evolueert. Vraag niet telkens de wonden te laten zien. Vaak willen jongeren niet ontgoochelen en krassen ze dan op andere plekken die je niet meer kan zien: bovenbenen, buik. Vraag pas na enkele gesprekken hoe het staat met dat alternatief gedrag. Breng je ouders op de hoogte. De meeste jongeren willen niet dat je hun ouders op de hoogte brengt van hun zelfverwondend gedrag. Toch zijn zij vaak onmisbaar voor een goede oplossing. Sommige ouders weigeren in te zien dat er een probleem is of weigeren professionele hulp te zoeken voor hun kind. Of ze zijn bang dat problemen die aan de oorsprong liggen van het gedrag van hun kind het daglicht zien. Anderen willen wel inzien dat ze misschien een deel van het probleem zijn en zullen mee op zoek gaan naar een oplossing. Probeer te weten te komen hoe de ouders gaan reageren. Praat daarover met 13

14 de leerling. En betrek hem/haar ook in elke stap die je zet. Tot de leeftijd van 14 jaar is het CLB verplicht om ouders te betrekken en de goedkeuring te vragen om een begeleiding te starten. Tenzij natuurlijk vermoed wordt dat die thuissituatie eerste hulp onmogelijk maakt. Negeer het probleem van zelfverwonding niet uit angst dat het besmettelijk zal werken. Zet zelfverwonding in het rijtje van ander gedrag dat niet oké is. 3.3 Hoe voorkom je zelfverwonding Jongeren die aan zelfverwonding doen, hebben vaak een negatief zelfbeeld en zijn slecht in het oplossen van sociale problemen. Ze hebben een erg smalle kijk op de wereld en hebben het moeilijk om ook de positieve kant te zien. De beste manier om als school zelfverwonding tegen te gaan, is ervoor zorgen dat iedereen (de leerkrachten, leerlingen en ouders) de mogelijkheid krijgt effectieve wegen te ontwikkelen om met stress, angst en verdriet om te gaan. En om ook respect voor zichzelf te ontwikkelen (jezelf eens mogen verwennen). Dat kan inhouden: Communicatievaardigheden en sociale vaardigheden ontwikkelen (via leefsleutels, onthaaldagen, sport...) Op zoek gaan naar manieren om het zelfbeeld en positief denken te bevorderen (ga bv. als school niet telkens eerst op zoek naar de juiste straf bij een bepaald probleemgedrag, maar op zoek naar waarom iemand wat doet). Werken aan de schoolcultuur (met een zorgbeleid, goed uitgebouwde communicatie met alle partners, participatiesfeer, duidelijke regels, leuke middagactiviteiten, onthaalbeleid voor eerstejaars, meters en peters, cultuur...) 3.4 Is automutilatie te behandelen Meestal is zelfverwonding maar een klein deel van een aantal ernstige (persoonlijkheids)problemen. Er kan sprake zijn van traumatische ervaringen, emotionele verwaarlozing en/of ernstig verstoorde relatie. Om te kunnen stoppen met de zelfverwonding is psychotherapie in combinatie met medicijnen nodig. Want het is ontzettend moeilijk om ermee te stoppen, waardoor je jezelf steeds meer kapot maakt. Binnen zo n therapie kunnen de volgende behandelingsmethoden aan bod komen: Dagboekschrijven: opschrijven wat er in je opkomt als je aan zelfverwonding denkt. Als er spanningen zijn moet je die serieus nemen en onderzoeken waar die spanningen vandaan komen; niet denken dat deze 'belachelijk, overdreven of onterecht' zijn. Ontspannende activiteiten ondernemen: sporten, lichamelijke inspanning leveren en zo spanning ontladen. Zoeken naar afleiding, bijvoorbeeld muziek, creatief bezig zijn. 14

15 Contacten met anderen zoeken, niet om over zware onderwerpen te praten, maar om je lekker te ontspannen, lekker naar het park gaan of naar de bioscoop. Ontspanningsoefeningen, yoga of meditatie. Leren negatieve gevoelens te accepteren en te hanteren. Leren op een juiste manier aandacht of hulp te vragen. Leren respect voor jezelf en je lichaam te hebben, en jezelf te waarderen. Afhankelijk van aard en ernst van de zelfverwonding en de psychiatrische problemen kunnen verschillende medicijnen voorgeschreven worden: Antipsychotica Antidepressiva Stemmingsstabilisatoren Antipsychotica is één van de zwaarste medicaties die gebruikt wordt voor mensen die zichzelf verwonden. Het behoort tot een groep geneesmiddelen die als voornaamste doel heeft de symptomen van een psychose tegen te gaan en die deze in de meeste gevallen ook volledig doen stoppen. De oorzaken van een psychose moeten echter door psychotherapie zien opgelost te geraken. members.lycos.nl/.../hpbimg/medicijn%204.bmp Een antidepressivum is een medicijn dat de intentie heeft de symptomen van een klinische depressie te verminderen. Mensen die denken aan zelfdoding of aan automutilatie doen, worden ook geholpen door antidepressiva. Antidepressiva verstoren de natuurlijke balans tussen bepaalde stoffen in de hersenen waardoor een nieuw chemisch evenwicht ontstaat en de klachten meestal stabiliseren. Patiënten worden minder somber en krijgen weer plezier en belangstelling voor de dingen om zich heen. De middelen werken doorgaans, maar meestal laat verbetering even op zich wachten. Stemmingsstabilisatoren worden gebruikt om pieken en dalen in de stemming af te vlakken: vooral bij de bipolaire of manisch-depressieve stoornis. Meest gebruikte stemmingsstabilisator is lithium. Bijwerkingen kunnen zijn: misselijkheid, droge mond, maagpijn, diarree, trillende handen, dorst, dik worden, vermoeidheid, verminderd concentratievermogen. 15

16 4 Besluit Automutilatie is een ander woord voor zelfverwonding of zelfverminking. Er zijn verschillende manieren om jezelf te verwonden zoals snijden, branden, het uittrekken van de haren, zichzelf slaan, zelfs het amputeren van lichaamsdelen, maar dit komt gelukkig niet veel voor. Er word vooral gesneden op plekken die bedekt kunnen worden met kleding zoals armen en benen. Zelfverwonding is niet bedoeld om medelijden op te wekken. Ongeveer per klas is er één kind dat aan automutilatie doet. Het is ook niet de bedoeling om anderen te laten schrikken. Er is geen bepaalde doelgroep aan te geven die aan zelfverwonding doet, maar we kunnen wel stellen dat er meer meisjes dan jongens aan automutilatie doen. Het gevolg van automutilatie is dat dingen die je dwars zitten even stop worden gezet door automutilatie, zodat je even niet aan je problemen hoeft te denken. Een ander gevolg van automutilatie is dat ze hun gevoelens beter onder controle kunnen krijgen, want lichamelijke pijn is grijpbaar, geestelijke pijn niet. Gevolgen op langere termijn is dat je er littekens aan over houdt. Je krijgt gevoelens van schuld of waardeloosheid. Waarom beginnen mensen nu met zichzelf te pijnigen? Mensen voelen zich vaak beter nadat ze zichzelf pijn hebben gedaan. Wetenschappers denken dat er in de hersenen een bepaalde stof wordt aangemaakt als je lichaam pijn heeft. Die beuren je wat op. Dus daarom lijkt dat op dat moment de oplossing, maar dat is het natuurlijk niet! Diep in je hart weet je dat het slecht is. Daardoor ga je je later heel erg rot voelen. Waardoor het risico nog groter wordt dat je je weer gaat beschadigen. Dus is het nog moeilijker om ermee te stoppen. Een andere reden dat mensen gaan automutileren is dat ze worden misbruikt, dat ze problemen thuis hebben of misschien wordt je wel gepest. Die dingen kunnen vrij hard bij je aankomen. Als er dan nog een kleine ergernis bij komt kan de bom barsten. Vaak begrijp je zelf niet dat je opeens zo heftig wordt en je weet niet wat je moet doen. Voor sommigen is dat een reden om zichzelf te verwonden. De neigingen om jezelf pijn te doen kan behandelt worden. Je kan in therapie gaan en medicatie nemen. Om af te komen van de neiging tot automutilatie, kan je proberen om spanningen van je af te reageren. Sla tegen een kussen, krijs en gil, en het allerbelangrijkste: vermijdt contact met voorwerpen waar je jezelf pijn mee kan doen. Ga bijvoorbeeld een stuk wandelen, ga eens sporten of probeer om je spanningen van je af te schrijven. Helpt dit allemaal niet, dan is het echt tijd om met iemand te praten. Dat kan heel erg voor je opluchten. Ze kijken er waarschijnlijk heel anders tegenover dan jij. Zo kan je ook aan je zelfvertrouwen werken, zodat je beter bestand bent tegen zulke situaties. Geef 16

17 jezelf eens complimentjes om jezelf moed in te praten. Daarmee kan een psycholoog je ook goed helpen. Om van automutilatie af te komen is het belangrijk om naar een psycholoog te gaan, want hij of zij kan je echt heel goed helpen! Je moet je vooral niet gaan schamen, want je bent echt niet de enige! Maar bedenk je wel dat het bij veel mensen weer terug komt, omdat het voor sommige moeilijk is om te laten. 5 Bibliografie 5.1 Schriftelijke bronnen Boeken Behandelingsstrategieën bij zelfverwondend gedrag Duker Pieter & Didden R. Aderlating Leatham Victoria Tijdschriftartikel Girlz : Ik snijd in mezelf. Tekst: Selma Ogterop 5.2 Andere bronnen Websites Websites illustraties members.lycos.nl/.../hpbimg/medicijn%204.bmp

18 6 Dankwoordje Graag zou ik een aantal mensen willen bedanken. In het bijzondere Mevr. Verstraete. Zij heeft mij zeer goed geholpen in het structureren van mijn scriptie en het helpen zoeken naar verschillende bronnen. Ook mijn ouders zou ik willen bedanken voor het opzoeken van documentatie en het motiveren tijdens mijn werk. En ten slotte de hele klas voor het aandachtig luisteren. ***************************** 18