Gerechtelijke expertise in strafzaken (Prof. dr. P. Traest) Academiejaar Samenvatting door Jasper Dupont

Transcriptie

1 Gerechtelijke expertise in strafzaken (Prof. dr. P. Traest) Academiejaar Samenvatting door Jasper Dupont

2 HOOFDSTUK 1. Inleiding... 1 HOOFDSTUK 2. Rechtsfilosofische benadering... 3 a. Inleidende beschouwingen... 3 b. De forensische expertise... 4 c. De deskundige... 8 d. Vrije bewijsacceptatie en best evidence e. Andere problemen HOOFDSTUK 3. Het positief Belgisch recht inzake deskundigen AFDELING I. INLEIDING a. Begripsomschrijving b. Wettelijk kader AFDELING II. DE AANSTELLING VAN DE DESKUNDIGE a. Gedurende het vooronderzoek b. Bij de regeling van de rechtspleging c. Gedurende het onderzoek ter terechtzitting AFDELING III. DE OPDRACHT VAN DE DESKUNDIGE AFDELING IV. HET VERLOOP VAN DE EXPERTISE a. De tegensprekelijkheid van het deskundigenonderzoek b. De eedaflegging van de deskundige c. Andere aspecten van de uitvoering van de opdracht AFDELING V. HET VERSLAG VAN DE DESKUNDIGE a. Is een geschreven verslag noodzakelijk? b. De neerlegging van het verslag c. De taal van het verslag d. De inhoud van het verslag AFDELING VI. DE BEWIJSWAARDE VAN HET EXPERTISEVERSLAG AFDELING VII. VERHAALMIDDELEN TEGEN DE EXPERT EN DIENS VERSLAG a. Het bestrijden van het deskundigenverslag b. Is de wraking van de deskundige mogelijk? AFDELING VIII. DE DESKUNDIGE TER ZITTING AFDELING IX. DE KOSTEN VAN HET DESKUNDIGENONDERZOEK a. De toepasselijke regelgeving b. Wie dient de kosten van het deskundigenonderzoek te dragen? AFDELING X. EXPLICIET GEREGELDE DESKUNDIGENONDERZOEKEN a. De inobservatiestelling b. Het onderzoek aan het lichaam c. De hormonenwetgeving

3 HOOFDSTUK 4. Rechtsvergelijkend onderzoek a. Nederland b. Frankrijk c. Engeland HOOFDSTUK 5. Het vergelijkend DNA-onderzoek AFDELING I. Situering a. Inleiding b. Voordelen van het DNA-onderzoek c. Wettelijk kader d. Inbreuk op de grondrechten AFDELING II. Volgorde van DNA-profielen a. DNA-onderzoek van aangetroffen celmateriaal b. DNA-profiel van afgenomen celmateriaal AFDELING III. Waarborgen rondom het DNA-onderzoek a. Rechten van de verdediging b. Recht op bescherming van de fysieke integriteit c. Recht op bescherming van de privacy AFDELING IV. Bewijswaarde van het DNA-onderzoek AFDELING V. De Wet van 7 november

4

5 HOOFDSTUK 1. INLEIDING Drie Nederlandse 1 strafzaken dat een persoon op grond van forensisch bewijs ten onrechte werd veroordeeld. Schiedammer parkmoord. Met de Schiedammer parkmoord wordt het misdrijf aangeduid waarbij een tienjarig meisje in 2000 in het Beatrixpark om het leven werd gebracht. Haar elfjarige vriendje, met wie zij in het park aan het spelen was, werd neergestoken. Voor de Schiedammer parkmoord is aanvankelijk een onschuldige veroordeeld. De man die in eerste instantie voor deze moord werd veroordeeld heeft na een aanvankelijke valse bekentenis steeds volgehouden onschuldig te zijn. Nadat deze meer dan vier jaar had vastgezeten en zijn veroordeling in hoger beroep en cassatie in stand was gelaten, werd door de bekentenis van Wik H. duidelijk dat het Openbaar Ministerie, de rechtbank, het gerechtshof en de Hoge Raad hadden gedwaald. Door de feiten die vervolgens aan het licht zijn gekomen, bleek dat er sprake was van meer dan een justitiële dwaling. Zaak-Lucia de Berk. Lucia de Berk was een verpleegster in een kinderziekenhuis. Op een bepaald ogenblik deelt de directie van het ziekenhuis mede dat een verpleegster betrokken was bij meerdere verdachte overlijdens en reanimaties. De directie stelt vast dat Lucia DE B. hier steeds bij betrokken was. De directie doet dan ook aangifte bij het parket, dat een onderzoek opstart: er wordt een huiszoeking verricht, waarbij een dagboek wordt aangetroffen. In dit dagboek leest men woorden als compulsie, mijn dwangmatige neiging, enz. Lucia de Berk wordt uiteindelijk zowel in eerste aanleg als in hoger beroep veroordeeld. Het cassatieberoep wordt door de Hoge Raad afgewezen. Achteraf wordt forse kritiek op de veroordeling geuit. Zo blijkt uit een aantal deskundigenverslagen en medische rapporten dat elk lichaam een bepaalde hoeveelheid dyroxine bevat; bijgevolg moet een onderscheid gemaakt worden tussen lichaamseigen dyroxine enerzijds, en aangemaakte dyroxine anderzijds. Dit onderscheid werd bij de veroordeling van Lucia de Berk (o.g.v. dyroxinevergiftiging) niet gemaakt. Uiteindelijk wordt de zaak door de Hoge Raad herzien, en wordt Lucia de Berk vrijgesproken. Er wordt immers geoordeeld dat er geen bewijs voorhanden is waaruit blijkt dat er van een misdrijf sprake zou zijn. 1 Hoewel hier Nederlandse strafzaken worden aangehaald, betekent dit geenszins dat de Belgische rechtspraak onfeilbaar zou zijn. In Nederland waren er echter personen (w.o. Peter De Vries) die zich hebben toegelegd op gerechtelijke dwalingen.

6 Puttense moordzaak. De Puttense moordzaak is de moord op Christel Ambrosius, die plaatsvond in 1994 in de Gelderse plaats Putten. Als belangrijkste sporen werden één grote spermadruppel op Christels been en twee niet lichaamseigen haren gevonden. Al snel blijkt dat er in de buurt vier mannen zijn die hun weekends verslijten door rondjes te rijden rond de bossen. Twee ervan beweren dat de andere twee de vrouw verkracht en vermoord hebben. De mannen erkennen dat ze aan het rondtoeren waren in de bossen, maar houden van meet af aan hun onschuld staande. Bovendien is er geen enkel forensisch bewijs dat in hun richting wijst. Desalniettemin worden zij veroordeeld. Uit deze strafzaken blijkt hoe omzichtig men met forensisch bewijs moet omspringen. Ook moet men zich steeds hoeden voor een tunnelvisie, i.e. een complete focus op een welbepaalde aanwijzing, waarbij elementen die niet met deze aanwijzing stroken eenvoudigweg worden weggelaten. 2

7 HOOFDSTUK 2. RECHTSFILOSOFISCHE BENADERING NIJBOER schetst een beeld van het belang van de forensische expertise voor de strafrechtspleging in zijn geheel. Daarnaast illustreert op welke wijze moet worden omgegaan met forensisch bewijs. Het toenemend belang van het forensisch bewijs is het resultaat van de verstrengeling van twee simultane evoluties: een verwetenschappelijking van de samenleving; een juridisering van de samenleving. a. Inleidende beschouwingen Bepaalde feiten kunnen wij zelf niet met het blote oog en het onbedekte oor waarnemen. Hiervoor wordt een beroep gedaan op hen die ervoor hebben doorgeleerd. De deskundige kan omschreven worden als een technisch voorlichter van de rechter. Hij is in de eerste plaats een technisch gevormd persoon, die advies verstrekt in een wereld die hem vreemd is. Teneinde eventuele problemen te vermijden, doet men vaak beroep op dezelfde deskundigen. Dit heeft als voordeel dat de deskundige iets afweet van het reilen en zeilen in het recht. Er bestaat echter het gevaar voor shopping : de deskundige wordt aangeduid in functie van het door het parket vooropgestelde resultaat. Hoewel een deskundige het proces vertraagt, maakt men er in strafzaken toch gebruik van om betrouwbare resultaten te verkrijgen. Wanneer men zich de vraag stelt wat onder kwaliteit dient te worden verstaan, maakt NIJBOER een onderscheid tussen betrouwbaarheid van het gebruikte instrument en validiteit van het gebruikte instrument. een methode is betrouwbaar indien ze hetzelfde resultaat geeft, onafhankelijk van degene die het instrument gebruikt en ongeacht het tijdstip waarop het instrument gebruikt wordt. een instrument is valide wanneer het instrument valide kennis oplevert c.q. meet wat het geacht wordt te meten. 3

8 Opmerking: deze eisen komen niet steeds op dezelfde manier tot uiting. Bovenvermeld onderscheid is vooral van belang bij wetenschappen die gericht zijn op kwantificeerbare resultaten (bv. toxicologie). Bij wetenschappen waarbij de resultaten eerder interpretatief zijn (bv. psychologie), zal dit onderscheid een geringere rol spelen. Tot slot kan er nog op gewezen worden dat er verschillende soorten expertises bestaan. Te denken valt o.m. aan: - de (rechts)psychologie; - de criminalistiek (w.o. de toxicologie, de ballistiek, enz.); - bepaalde aspecten uit de bewijsgaring die moeten worden verricht door een deskundige (bv. een bloedproef); - deskundigen die optreden in het kader van de accountancy (bv. fiscale fraude). b. De forensische expertise I. Algemeen enkele vaststellingen 1. Eerste vaststelling: Het forensisch onderzoek is hot Het forensisch onderzoek geniet veel belangstelling in de publieke opinie. De CSI-reeksen dragen hier in belangrijke mate toe bij (het CSI-effect ). Dit heeft echter een aantal negatieve effecten: Vooral in de Verenigde Staten werd vastgesteld dat de toenemende aandacht voor forensische wetenschap tot gevolg heeft dat mensen hier te veel van verwachten; men stelt vast dat bij veel jury s de neiging bestaat om een persoon vrij te spreken als er geen sluitend forensisch bewijs voorhanden is. Anderzijds staan (hoofdzakelijk Amerikaanse) jury s weinig kritisch tegenover forensisch bewijs. Vaak zal een beroep worden gedaan op forensisch bewijs, onder het motto baat het niet, dan schaadt het niet. Effecten: 1) forensische laboratoria worden sterk overbelast; 2) het budget van justitie swingt de pan uit (deskundigenkosten worden immers aanvankelijk ten laste van de staat gelegd; wanneer de beklaagde naderhand veroordeeld wordt kan de overheid meestal slechts een klein deel van de kosten recupereren). 4

9 2. Tweede vaststelling: Het forensisch onderzoek is in beweging De forensische wetenschappen zelf zijn de laatste decennia sterk in beweging. De grote gangmaker is daarbij het forensische DNA-onderzoek: verwantschap met dactyloscopie: zowel het DNA-onderzoek als de dactyloscopie zijn erop gericht personen te identificeren, met dien verstande dat het DNA-onderzoek een veel betrouwbaarder middel is. verschil tussen DNA-onderzoek en andere wetenschappen: in andere wetenschappen kan men minder kwantificeren dan in het DNA-onderzoek (zie ook supra). Men mag zich niet door de resultaten van een DNA-onderzoek laten misleiden: een probabiliteit van 80 pct. is verwaarloosbaar. II. De forensische expertise: begrip, kenmerken en doelstellingen 1. Begrip In het algemeen geldt dat forensisch onderzoek, of dat nu tot de criminalistiek gerekend wordt of niet, erop gericht is antwoord te geven op juridische vragen. De wetenschap is m.a.w. slechts een hulpmiddel dat in het beste geval het recht in staat stelt de doeleinden van de rechtspleging optimaal te realiseren. a. de forensische expertise Forensische expertise betreft: 1) de wijze waarop en de noodzaak van inschakeling van deskundigen; 2) de taak van deskundigen; 3) de vraag naar de waardering (of de interpretatie) van de resultaten. Hier speelt de juridische component een grote rol. Ook de stijl van procederen (inquisitoir/accusatoir) zal hierbij een grote rol spelen. Wat opvalt in deze definitie is dat zij het toepassingsbereik van de forensische wetenschap niet beperkt tot het strafrecht, maar daartoe ook civiele rechtspleging of vormen van geschillenbeslechting rekent. 5

10 SAKS onderscheidt binnen de forensische wetenschappen twee typen onderzoek: 1) de forensische identificatieonderzoek: het onderzoek dat zich richt op de herkomst van de sporen (de zgn. criminalistiek, zie infra). Te denken valt aan de dactyloscopie 2, het handschriftonderzoek, het DNA-onderzoek, enz. 2) de forensische toepassingen van de wetenschap: dit type onderzoek richt zich niet op individualisatie, maar op categorisatie of classificatie, en kwantificering. Voorbeeld hiervan is de forensische toxicologie. Voormeld onderscheid heeft juridisch geen relevantie: er worden immers geen onderscheiden gevolgen aan vastgeknoopt. b. de criminalistiek als deeldomein van de forensische expertise Criminalistiek wordt beschouwd als een deeldomein van de forensische expertise. Criminalistiek heeft vooral betrekking op: de inzet van technische en natuurwetenschappelijke middelen in het kader van het sporenonderzoek: onder de brede noemer van de forensische expertise vallen daarentegen ook een aantal disciplines die niet technisch of (natuur)wetenschappelijk van aard zijn, zoals de rechtspsychologie en de forensische accountancy; ten behoeve van de waarheidsvinding in de rechtspleging: disciplines die doorgaans uitsluitend tot de forensische wetenschappen en niet tot de criminalistiek worden gerekend, worden meestal niet voor de waarheidsvinding ingezet. Zo zijn bijvoorbeeld de klinische, op individueel gedrag gerichte forensische psychologie en psychiatrie primair op de strafbaarheid van de persoon en de sanctie geörienteerd, met als centrale vraag de toerekeningsvatbaarheid van de verdachte. Criminalistiek versus criminologie. De criminalistiek wordt door buitenstaanders wel eens verward met de criminologie. In tegenstelling tot de criminalistiek houdt de criminologie zich niet bezig met het technisch en wetenschappelijk onderzoek van sporenmateriaal ten behoeve van de waarheidsvinding in de context van concrete rechtszaken maar met de bestudering van de misdaad als maatschappelijk en psychologisch verschijnsel. 2 De dactyloscopie heeft betrekking op het gebruik van vingerafdrukken als identificatiemiddel. 6

11 Criminalistiek versus rechtspsychologie. De criminalistiek moet ook onderscheiden worden van de rechtspsychologie, d.i. een tak van de psychologie die zich bezighoudt met de studie van psychologische aspecten van de (straf)rechtspleging en de rechtshandhaving (w.o. de besluitvorming bij een rechter; de besluitvorming binnen een jury, het gedrag van een getuige, enz.). 2. Kenmerken Kenmerken van de forensische expertise zijn: de niet-alledaagsheid van de inbreng van de expert, d.w.z. dat de expert iets gaat vaststellen dat een gewone burger niet kan vaststellen (denk bijv. aan vaststellingen in de sfeer van de natuurwetenschappen); Erkenning (of waardering) binnen de sfeer van justitiële omgeving; Vakmatige institutionalisering, d.w.z. dat er een bepaalde standaard moet bestaan; het gaat meestal om een toegepaste vorm van wetenschappen, i.e. het deskundigenonderzoek steunt op wetenschappelijke premissen, zonder dat het de bedoeling is dat de wetenschapper een wetenschappelijk artikel zou redigeren; specifiek gericht op objecten van onderzoek die in relatie staan met één of meer bepaalde strafzaken. 3. Doel van de forensische wetenschappen BROEDERS onderscheidt op het vlak van het sporenonderzoek de volgende onderzoeksdoelen: 1) identificatie uit welke stof bestaat, of wat voor object is het onderzochte materiaal? 2) classificatie tot welke groep stoffen of voorwerpen behoort het onderzochte materiaal? 3) kwantificatie wat is de concentratie, het gehalte of het gewicht van de stof of het object? (bv. de Kasteelmoord, o.b.v. hoeveelheid aangetroffen bloed werd geoordeeld dat de kasteelheer het misdrijf waarschijnlijk niet zelf in scène had gezet); 4) individualisatie van welke unieke stof of welk uniek voorwerp of lichaam is het materiaal afkomstig (bv. tandheelkundig onderzoek); 7

12 5) associatie impliceert de relatie tussen het spoor en de bron fysiek contact tussen bijvoorbeeld de verdachte en het slachtoffer of wijst de relatie op de aanwezigheid van de verdachte op de plaats delict?; 6) reconstructie het bepalen van de toedracht van het (mogelijk strafbare) feit. De forensische wetenschappen strekken ertoe een rechter in staat te stellen om bewijzen te evalueren en bewijzen te verzamelen. bewijs : strikt juridisch: de (vonnis)rechter beslist of iets bewezen is; de realiteit wijst echter uit dat bewijs een continu proces is. Bewijs gebeurt immers reeds in het vooronderzoek (d.i. lang voor de zaak voor de vonnisrechter komt). In het vooronderzoek: o o worden bepaalde vaststellingen gedaan (bijv. een proces-verbaal); worden bepaalde juridische beslissingen genomen die een invloed hebben op het verdere proces (denk bijv. aan de raadkamer die zich moet uitspreken over de verdere aanhouding van een persoon; daarbij moet rekening gehouden worden met de vraag of er ernstige aanwijzingen van schuld zijn). Bijgevolg moet bij de omschrijving van het begrip bewijs loskomen van de juridische werkelijkheid: er moet niet enkel rekening gehouden worden met het proces ten gronde, maar ook met het vooronderzoek. c. De deskundige I. Binnen welke domeinen worden deskundigen ingeschakeld? Het werk van deskundigen zal een belangrijke rol (kunnen) spelen: bij de vraag naar het bewezen zijn van het tenlastegelegde feit. Hierbij kan onder meer gedacht worden aan: o het DNA-onderzoek (zie infra); o het brandonderzoek; o het onderzoek van wapens; o enz; 8

13 bij de vraag naar de toerekeningsvatbaarheid. (bij de straftoemeting). Een eigenaardige positie heeft de tolk, omdat zijn rol die eveneens deskundigheid veronderstelt wel een heel specifieke is. Enerzijds kan de tolk dan ook beschouwd worden als een deskundige, vermits hij assistentie verleent. Anderzijds is de tolk niet echt een deskundige, nu hij zelf geen vaststellingen doet; hij voert zelf geen onderzoek. II. hoe wordt de deskundige geïmplementeerd in het strafproces? Deze normering is duidelijk juridisch. In de continentale rechtstraditie is de rechter het middelpunt van het strafproces. Uiteindelijk bepaalt de rechter wanneer deskundigen worden aangesteld, wat ze gaan onderzoeken, en wie wordt aangesteld. Hieruit volgt dat aan de deskundige zeer veel vrijheid wordt gegeven; de controle op de deskundige is bovendien minimaal. In meer Angelsaksische systemen is dit totaal anders: de rechter vervult hier immers een meer passieve rol. De inschakeling van deskundigen in het strafproces wordt overgelaten aan de partijen: de partijen bepalen of er deskundigen worden ingeschakeld, wat de te onderzoeken/te beantwoorden vraagstellingen zijn, etc. In Nederland (en in geringere mate ook in België) stelt men evenwel een kentering vast (toenadering van het continentale systeem richting het Angelsaksische systeem): bij betwisting ter terechtzitting van een methode die door een deskundige is (wordt) gebruikt en waarvan de resultaten beschikbaar zijn voor het bewijs, kan de rechter daarvan slechts gebruik maken, indien hij verantwoording aflegt van (het Schoenmakerarrest ): 1) de deskundigheid van de deskundige; 2) de aard en de betrouwbaarheid van de methode; 3) de mate waarin de deskundige de methode vakkundig kan toepassen. III. wie kan deskundige zijn? Men doet hiervoor hoofdzakelijk een beroep op academici. 9

14 Niettemin leest men nergens in de wetgeving dat de deskundige een academisch geschoold persoon moet zijn. Derhalve is het de rechter toegestaan om het even wie als deskundige aan te stellen, op voorwaarde dat zij kennis hebben van het domein (cf. het Schoenmakerarrest, i.e. een arrest waarin een schoenmaker als deskundige werd aangesteld. Dit arrest werd door de Hoge Raad verbroken, omdat de door de schoenmaker gebruikte methode niet werd onderzocht). Voorts moet nog gewezen worden op de toenemende specialisatie van de forensische wetenschapper gedurende de laatste decennia. Dit heeft één belangrijk nadeel: de specialist is veel minder op de hoogte van het juridische. IV. Rechtsvergelijking In landen met een tegensprekelijke procescultuur (bijv. de V.S.): niet enkel discussies over het deskundigenverslag; ook discussies over de persoon van de deskundige (d.m.v. standaardvragenlijsten: leeftijd van de deskundige, ervaring van de deskundige, heeft de deskundige in het verleden al soortgelijke zaken behandeld, enz.). Het Angelsaksisch systeem heeft tot voordeel dat deskundigen grondig gescreend worden. In continentaal-europese rechtsstelsels wordt zelden gediscussieerd over de persoon van de deskundige; men beperkt zich tot discussies over het deskundigenverslag. Verwacht wordt dat ingevolge de toenemende accusatoire tendens (cf. de Wet Franchimont, de wet Salduz) ook de discussies over forensische expertises zullen toenemen. V. Jurist en expert De verhouding jurist-expert is een paradoxale situatie: enerzijds beseft de jurist dat de inschakeling van deskundigen noodzakelijk is; anderzijds verliest de jurist een stuk van de controle over het proces wanneer een expert wordt ingeschakeld. Dit euvel zou eventueel verholpen kunnen worden indien de jurist zich sterker interesseert van voor expertise. Anderzijds moet de deskundige meer belang hebben voor de juridische wereld. 10

15 d. Vrije acceptatie en best evidence In de continentale rechtssystemen geldt het principe van de vrije acceptatie van bewijs, d.w.z. het vrije bewijsstelsel, waarbij de rechter de inhoudelijke waardering van het bewijs volkomen autonoom waardeert. In de accusatoire rechtssystemen streeft men veeleer naar the best evidence (d.i. het beste bewijs ) waarbij men meer oog heeft voor de kwaliteit van bepaald bewijsmateriaal. Dit is een gevolg van het feit dat er meer discussie bestaat over de inhoud van het deskundigenverslag. Onderscheid: het bewijsonderwerp: wat moet onderzocht worden; o wordt bepaald o.g.v. juridische motieven; procedurele beperkingen aan het bewijs: wetenschappelijk bewijs is juridisch genormeerd, vermits er een hele reeks uitsluitingen bestaan. Deze uitsluitingregels zijn ingegeven o.g.v. diverse motieven, die niet altijd te maken hebben met de intrensieke kwaliteiten van het bewijs: o uitsluitingen omwille van methodologische redenen; o uitsluitingen omwille van onrechtmatig verkregen bewijs (bijv. uitsluiting van een deskundige die de eed niet heeft afgelegd, zie ook infra). De waarheid mag m.a.w. niet tegen gelijk welke prijs worden nagestreefd; er moeten bepaalde juridische normen in ogenschouw worden genomen. Anderzijds moeten juristen rekening houden met het feit dat de waarheidsproblematiek voor deskundigen een andere problematiek is dan voor een rechter: de rechter moet altijd een bindende (en sluitende) beslissing nemen, een deskundige daarentegen niet (omdat bijv. de sporen onvoldoende zijn). Bovendien kan (in bepaalde gevallen, bijv. het DNA-onderzoek: moet) de deskundigen gebruik maken van een waarschijnlijkheidsbeoordeling. 11

16 e. Andere problemen Tot slot wijst NIJBOER nog op een aantal andere problemen: communicatieve problemen (bijv. geneesheer jurist: de geneesheer stelt de doodsoorzaak vast en onderzoekt deze; terwijl de jurist zich ook de vraag zal stellen hoe een persoon initieel in het ziekenhuis terechtkwam); organisatorisch-logistieke problemen: dergelijke problemen hebben dikwijls te maken met het feit dat deskundigen op de plaats delict niet altijd goed hun werk kunnen doen (omdat bijv. sporen vernietigd worden cf. belang van een perimeter ); puur praktische problemen. 12

17 HOOFDSTUK 3. HET POSITIEF BELGISCH RECHT INZAKE DESKUNDIGEN AFDELING I. INLEIDING a. Begripsomschrijving Het deskundigenonderzoek in strafzaken kan omschreven worden als: een bijzondere vorm van onderzoek dat wordt toevertrouwd aan personen die door hun kunde en hun bekwaamheid in staat worden geacht bepaalde feitelijke elementen voor het voetlicht te brengen, waartoe de gebruikelijke gerechtelijke instanties niet in staat zouden zijn omdat zij niet beschikken over deze technische kennis. Er moet een onderscheid worden gemaakt tussen het deskundigenonderzoek sensu stricto en het deskundigenonderzoek in het algemeen : Er is slechts sprake van een werkelijk deskundigenonderzoek en van het optreden van een deskundige als er een aanstelling in die zin gebeurt door een rechterlijke instantie die in rechte de bevoegdheid heeft om deze onderzoeksmaatregel te bevelen (onderzoeks- of vonnisrechter). de eigen technische raadslieden van de partijen nooit deskundigen in formeeljuridische zin, ook al worden zij doorgaans wel als deskundigen betiteld. Het gaat m.a.w. om alle soorten technische helpers. Voormeld onderscheid moet goed voor ogen worden gehouden, vermits het in sommige rechtspraak aan bod komt 3. Het deskundigenonderzoek is geen bewijsmiddel op zich, doch eerder de interpretatie en duiding van andere bewijselementen. De deskundige verzamelt in beginsel zelf geen bewijzen, hij geeft alleen uitleg bij het bestaande bewijsmateriaal. De deskundige is immers geen opsporingsambtenaar. 3 Zo stelde het Hof van Cassatie dat een persoon, die niet door de rechter met een opdracht van deskundige belast is en die voor een strafgerecht wordt gehoord, de deskundigeneed niet moet afleggen, ook al werd hij deskundige van de verdediging betiteld. 13

18 Procesrechtelijk bekleedt de deskundige een bijzondere positie: de deskundige is geen getuige: o o de deskundige heeft de feiten niet waargenomen; bovendien kent hij de betrokken partijen niet (waardoor hij evenmin kan optreden als moraliteitsgetuige); de deskundige wordt, in tegenstelling tot getuigen, door de rechter gekozen. Dit betekent evenwel niet dat de deskundige een lasthebber zou zijn: hij staat volledig onafhankelijk ten aanzien van de rechter en vervult zijn opdracht in eer en geweten, volgens de regels eigen aan zijn eigen discipline. de deskundige is geen partij in het geding; de deskundige is geen rechter: de deskundige kan en mag niet tussenkomen in de beslissing over de schuld. De deskundige is wel nauw verband met de rechter, omdat hij aan de rechter bepaalde technische toelichting geeft, die de rechter moet helpen in zijn beslissing. de deskundige is geen lasthebber (zie supra). de deskundige is geen opsporings- of onderzoeksambtenaar: van de deskundige wordt enkel verwacht dat hij die elementen onderzoekt die aan hem zijn overgemaakt, binnen de opdracht die hem (door de rechter) zijn gegeven. De deskundige is derhalve een onafhankelijke en onpartijdige technische raadsman die tot taak heeft de rechterlijke macht te informeren over bepaalde feitelijke elementen van de zaak (definitie ontleend aan het Hof van Beroep van Luik). b. Wettelijk kader Het Wetboek van Strafvordering bevat geen specifieke regeling inzake het deskundigenonderzoek. De enige artikelen in het wetboek waarin uitdrukkelijk melding wordt gemaakt van het deskundigenonderzoek zijn de artikelen 43, 44 en 44bis Sv. 4 Verder worden in het K.B. van 27 april 2007 houdende algemeen reglement op de gerechtskosten in strafzaken enkele zaken van financiële aard geregeld, zoals o.m. de vaststelling van het bedrag en de wijze van uitbetaling van het ereleen en de administratieve, reis- en verblijfskosten van de deskundige. 4 De reden waarom het deskundigenonderzoek in het Wetboek van Strafvordering niet wordt geregeld, is hoofdzakelijk te wijten aan het feit dat dit wetboek hopeloos verouderd is. 14

19 Tenslotte zijn er in een aantal bijzondere wetten en besluiten bepalingen te vinden die betrekking hebben op deskundigenonderzoeken die een aparte regeling hebben gekregen of ofwel bepaalde modaliteiten vastleggen. Omwille van het gebrek aan een gestructureerde en globale regeling van de materie zal de rechter vaak een beroep dienen te doen: hetzij op de algemene beginselen van de strafprocedure; hetzij op de bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek m.b.t. het deskundigenonderzoek (art. 2 Ger.W.). Het deskundigenonderzoek in strafzaken is derhalve in hoofdzaak een jurisprudentiële aangelegenheid 5. AFDELING II. DE AANSTELLING VAN DE DESKUNDIGE a. Gedurende het vooronderzoek I. Aanstelling door de procureur des Konings 1. Bij betrapping op heterdaad 6 In geval van ontdekking op heterdaad van een misdaad of wanbedrijf, verlenen de art. 32 e.v. Sv. aan de procureur des Konings en zijn hulpofficieren het recht om daden van onderzoek te stellen, o.m. het recht om eigenhandig een deskundige aan te stellen. art. 43 Sv. kent hen daartoe een algemene bevoegdheid toe. art. 44 Sv. geeft hen specifiek de mogelijkheid om, ingeval het een gewelddadige dood betreft of een dood waarvan de oorzaak onbekend is en verdacht, één of twee geneesheren aan te duiden om verslag uit te brengen over de oorzaken van de dood en de staat van het lijk. 5 6 Er werd evenwel een wetsvoorstel ingediend teneinde het deskundigenonderzoek te regelen. D.w.z. het misdrijf wordt ontdekt terwijl het gepleegd wordt of kort daarna. 15

20 art. 44bis Sv. geeft hen de specifieke mogelijkheid om een geneesheer te gelasten om door het nemen van een bloedmonster de medische vaststellingen te doen omtrent de staat van dronkenschap van de vermoedelijke dader en van het slachtoffer van een misdrijf. art. 44bis Sv. heeft een beperkt toepassingsgebied: o o bloedstalen mogen enkel worden getest om vaststellingen te verrichten m.b.t. een eventuele staat van dronkenschap. Zo mag het bloed niet worden getest op verdovende middelen; ook een DNA-onderzoek is niet toegelaten. art. 44bis Sv. geldt niet voor de overtredingen van de wetten en verordeningen betreffende het wegverkeer (aangezien daarvoor een bijzondere regeling geldt). Het betreft hier steeds een deskundigenonderzoek in de eigenlijke zin van het woord 7 zodat in al deze gevallen de deskundige de eed, op straffe van nietigheid van het deskundigenonderzoek, moet afleggen. De Procureur des Konings oordeelt volledig soeverein over de opportuniteit van deze onderzoeksmaatregel. De bevoegdheid van de Procureur des Konings om een deskundige aan te stellen eindigt van zodra een onderzoeksrechter van de feiten is gevat. Wanneer een onderzoeksrechter van de feiten is gevat, behoudt de procureur wel nog het recht om inlichtingen in te winnen bij een man van het vak (zie infra, buiten betrapping op heterdaad ). 2. Buiten betrapping op heterdaad Hoewel geen enkele wettekst uitdrukkelijk in de mogelijkheid voorziet, wordt algemeen aanvaard dat ook buiten de ontdekking op heterdaad de procureur des Konings het recht heeft om in het kader van zijn gewone ambtsbevoegdheden inlichtingen in te winnen bij een man van het vak (bv. een geneesheer, een ballistisch deskundige, enz.). Opmerking: anders dan bij de heterdaadsituatie, vervult de procureur des Konings met de aanstelling van een man van het vak een opsporingshandeling en geen onderzoekshandeling. 7 Bij heterdaad cumuleert de Procureur des Konings immers de functies van openbaar ministerie en onderzoeksrechter. 16

21 De procureur des Konings kan dit doen telkens wanneer hij het nodig acht in het kader van het opsporingsonderzoek. Ook wanneer de strafvordering reeds aanhangig is gemaakt bij de onderzoeksrechter en zelfs wanneer de zaak reeds aanhangig is bij het vonnisgerecht, behoudt het OM ten allen tijde het recht om verder inlichtingen in te winnen bij een man van het vak. Het betreft hier geen deskundigenonderzoek in de eigenlijke zin van het woord, en moet de eed niet afleggen. Het verslag zal slechts gelden ten titel van eenvoudige inlichting. Voorwaarde opdat de inlichtingen zouden kunnen gelden als inlichting is en blijft natuurlijk wel dat de gegevens op een regelmatige manier werden verworven. De vraag rijst of een verslag van een deskundige, aangesteld door het parket, even veel waard is als een verslag van een deskundige, aangesteld door een procespartij. Juridisch zijn deze verslagen immers evenwaardig. De praktijk leert dat er minder geloof wordt gehecht aan verslagen van een deskundige, aangesteld door een procespartij. Meestal wordt dit gemotiveerd door het strikt eenzijdig karakter van het verslag. In deze context kunnen een aantal bedenkingen worden gemaakt: De terughoudendheid t.a.v. deskundigen, aangesteld door een procespartij, doet nochtans afbreuk aan de beroepsernst van de deskundige. het argument dat deskundigenverslagen van een deskundige, aangesteld door een procespartij eenzijdig zouden zijn, geldt eigenlijk ook t.a.v. het openbaar ministerie. In die optiek is de enige betrouwbare deskundige diegene aangesteld door een rechter. Tegen de beslissing van de procureur om een deskundige aan te stellen, kunnen geen rechtsmiddelen worden aangewend. II. Aanstelling door de onderzoeksrechter 1. wettelijke basis De onderzoeksrechter mag ten allen tijde een deskundige aanstellen. Dit staat niet met zoveel woorden in het Wetboek van Strafvordering, maar deze bevoegdheid wordt afgeleid uit zijn algemene taak om de waarheid te vinden. 17

22 2. vrije beoordeling door de onderzoeksrechter De onderzoeksrechter beslist autonoom of en wie hij als deskundige zal aanstellen. Er worden nochtans een aantal beperkingen opgelegd: 1) de onderzoeksrechter kan alleen natuurlijke personen aanstellen als deskundige (bv. de onderzoeksrechter mag niet de Universiteit Gent aanstellen als deskundige). De uitvoering van een deskundigentaak wordt door de wetgever immers beschouwd als een persoonlijke taak. 2) bepaalde wetgeving voorziet dat bepaalde onderzoeken uitsluitend door bepaalde soorten deskundigen worden uitgevoerd. Omgekeerd mogen bepaalde personen niet worden aangesteld als deskundige (bv. fiscale ambtenaren [onder invloed van het Hof van Cassatie], minderjarigen, personen die o.g.v. art. 31 Sw. ontzet zijn uit het recht om deskundige te zijn). Een heikel probleem betreft de vraag of ambtenaren die een bij de wet bepaalde opsporingsbevoegdheid hebben voor de feiten en materies waarop de expertise betrekking heeft als gerechtsdeskundige kunnen worden aangesteld. Volgens het Hof van Beroep van Antwerpen is dit mogelijk, zolang de betrokken ambtenaar geen opsporingsbevoegdheid had in het concreet geval 8. De autonomie van de onderzoeksrechter wordt verder beperkt door een officieuze lijst van deskundigen. Daarenboven is de vraag gerezen of er bepaalde kwaliteitsvereisten moeten worden opgelegd aan de deskundige. Er werd in die zin een wetsvoorstel ingediend in de Kamer. 8 Vanzelfsprekend is deze zienswijze niet: Eerste bedenking: men kan zich afvragen welke formele en feitelijke onafhankelijkheid en onpartijdigheid van deze ambtenaren redelijkerwijze kan worden verwacht. Justice must not only be done, but also seen to be done. Tweede bedenking: er bestaat formele uitzonderingen, waarbij de wetgever uitdrukkelijk een verbod heeft opgelegd aan bepaalde categorieën ambtenaren om als gerechtsdeskundige op te treden (vgl. de fiscale ambtenaren). Derde bedenking: de aanstelling als gerechtsdeskundige van ambtenaren of van andere personen in dienst van de staat is in beginsel niet verenigbaar met het op hen rustende verbod om hun beroepsactiviteit te cumuleren met een winstgevende bezigheid. 18

23 De onderzoeksrechter blijft in alle omstandigheden meester van zijn onderzoek. Hij kan dan ook bv. na kennisname van een eerste expertiserapport dezelfde expert nog belasten met een aanvullende opdracht, of een andere expert aanstellen met dezelfde of een aanvullende opdracht. De bevoegdheid van de onderzoeksrechter om een deskundige aan te stellen, eindigt door de beschikking van de raadkamer of het arrest van de kamer van inbeschuldigingstelling, waarbij de rechtspleging wordt geregeld en het gerechtelijk onderzoek wordt afgesloten. 3. initiatief tot aanstelling van de deskundige De onderzoeksrechter kan een deskundige aanstellen: hetzij ambtshalve; hetzij op vordering van de PdK; hetzij o.g.v. een verzoek van een procespartij. 4. vormvereisten De aanstelling van een deskundige dient steeds schriftelijk te gebeuren bij een beschikking, die voor het overige niet aan bepaalde vormen is gebonden. De beschikking moet in beginsel niet gemotiveerd zijn. De deskundige die door de onderzoeksrechter wordt aangesteld, moet de eed afleggen. De vorm waarin de eed wordt afgelegd kan variëren. De eedaflegging moet in elk geval uit een schriftelijk document blijken. 5. rechtsmiddelen a. voor de procureur des Konings Wanneer de onderzoeksrechter op eigen initiatief of op verzoek van een individuele procespartij een deskundigenonderzoek heeft bevolen, kan de Procureur des Konings zich daar niet tegen verzetten. 19

24 Wanneer de onderzoeksrechter weigert om in te gaan op een vordering van het OM tot het bevelen van een deskundigenonderzoek, kan de procureur des Konings binnen de 24 uur vanaf de kennisgeving van deze strijdige beschikking in verzet gaan bij de kamer van inbeschuldigingstelling. De onderzoeksrechter is nadien gebonden door het arrest van de kamer van inbeschuldigingstelling. b. voor de andere partijen Wanneer de onderzoeksrechter op eigen initiatief, op vordering van het OM of op verzoek van een individuele procespartij een deskundigenonderzoek heeft bevolen, kan een andere partij zich daartegen niet verzetten. Wanneer de onderzoeksrechter weigert om een bepaald deskundigenonderzoek te gelasten, kunnen de inverdenkinggestelde en de burgerlijke partij de weigering van de onderzoeksrechter aanvechten voor de K.I. b. Bij de regeling van de rechtspleging I. Aanstelling door de raadkamer De raadkamer beschikt in beginsel niet over de bevoegdheid een deskundigenonderzoek te bevelen of om deskundigen aan te stellen: de enige opdracht van de raadkamer bestaat erin na te gaan of het gerechtelijk onderzoek al dan niet voldoende bezwaren heeft opgeleverd; en of de bewijselementen op regelmatige wijze werden verkregen. De raadkamer kan niettemin onrechtstreeks een deskundigenonderzoek uitlokken door te verklaren dat de zaak niet in staat van wijzen is, en in de motivering van haar beschikking aanduiden welke onderzoeksverrichtingen, zoals een deskundigenonderzoek, volgens haar nog zouden moeten worden uitgevoerd opdat de zaak wel in staat van wijzen zou zijn. Enige uitzondering op het principe dat de raadkamer eigenmachtig geen deskundigenonderzoek kan bevelen, zijn de gevallen waarin de raadkamer zetelt als vonnisgerecht, m.n. in geval van internering en in geval van opschorting van veroordeling. 20

25 II. Aanstelling door de kamer van inbeschuldigingstelling De kamer van inbeschuldigingstelling kan opdracht geven aan de onderzoeksrechter om een bepaald deskundigenonderzoek te bevelen. Zij heeft evenwel niet de bevoegdheid om zelf de deskundige aan te stellen en zijn concrete opdracht te omschrijven: zij blijft immers een onderzoeksgerecht. c. Gedurende het onderzoek ter terechtzitting De vonnisgerechten kunnen steeds een deskundigenonderzoek bevelen 9. De bodemrechter oordeelt soeverein over de opportuniteit van een deskundigenonderzoek. De beoordeling van de opportuniteit van de aanstelling van een deskundige stelt zich voor het vonnisgerecht anders dan tijdens het vooronderzoek: het onderzoek ter terechtzitting is immers essentieel tegensprekelijk, ook wat betreft de vraag of er eventueel een bijkomende onderzoeksmaatregel dient gelast te worden. Partijen kunnen derhalve om een expertise verzoeken. De essentiële regel blijft echter dat het uiteindelijk de rechter is die soeverein oordeelt over de noodzaak van het deskundigenonderzoek. De rechtbank kiest eveneens geheel vrij wie ze als deskundige aanstelt en bepaalt vrij de opdracht waarmee ze de deskundige belast. Niets verzet er zich tegen dat voor het eerst tijdens de rechtspleging in hoger beroep of op verzet een deskundige zou worden aangesteld. De deskundige die wordt aangesteld door het vonnisgerecht voert een werkelijk deskundigenonderzoek sensu stricto en dient dan ook de eed af te leggen. Onafhankelijk van het feit of de vonnisgerechten al dan niet zelf een deskundigenonderzoek menen te moeten bevelen, behouden alle partijen het recht om deskundigenverslagen toe te voegen aan het strafdossier. 9 Hoewel ook hier geen enkele wettekst daarin uitdrukkelijk voorziet, wordt deze bevoegdheid van de vonnisgerechten door niemand betwist. In strafzaken speelt de rechter immers een actieve rol bij de waarheidsvinding. Zijn bevoegdheid om een deskundige aan te stellen kadert hierin. 21

26 AFDELING III. DE OPDRACHT VAN DE DESKUNDIGE De opdracht van de deskundige wordt soeverein bepaald door de aanstellende magistraat. In de rechtsleer wordt wel de nadruk gelegd op twee kenmerken waarin de opdracht van de deskundige moet beantwoorden: 1) het beginsel van de specialiteit. de magistraat kan enkel technische opdrachten aan de deskundige geven; hij kan zijn eigen rol niet delegeren aan de deskundige. Zo mag de deskundige niet worden belast met de beoordeling van de aanwezigheid van het moreel element van het misdrijf (bv. de voorbedachtheid, het bedrieglijk opzet, de intentie om te schaden, enz.) 2) het beginsel van de techniciteit. De opdracht van de deskundige dient te worden beperkt tot technische aangelegenheden, en mag niet worden uitgebreid tot juridische aangelegenheden. Een deskundige die bepaalde stoffen moet analyseren, en daarbij in zijn verslag vermeldt welke wetgeving er van toepassing is, handelt volgens het Hof van Cassatie niet buiten zijn bevoegdheid. Het Hof oordeelde dat daarmee de grond van de zaak niet werd beoordeeld. Een deskundige die het gebrek aan voorzichtigheid in hoofde van een bestuurder evalueert, handelt daarentegen wel buiten zijn bevoegdheid. De deskundige heeft het recht om een onderzoek te weigeren om gegronde redenen (bv. de deskundige heeft al te veel werk, belangenvermenging). De sanctionering van een eventuele overschrijding van de grens tussen de technische opdracht van de deskundige en de juridische rol van de rechter is niet eenvoudig: in eerste instantie omdat tot nu toe niemand een criterium heeft weten te formuleren op grond waarvan nauwkeurig kan worden bepaald vanaf wanneer de genoemde grens is overschreden; in tweede instantie is het zo dat de expert in rechte enkel een advies formuleert, dat de rechter niet hoeft te volgen. In voorkomend geval dient de sanctie erin te bestaan dat de vaststellingen en overwegingen van de deskundige die niet kunnen worden gekaderd in de geest en de letter van de opdracht uit het beraad van de rechter moeten worden geweerd. Volgens de enen moet het verslag volledig uitgesloten worden, volgens anderen waaronder TRAEST moet de uitsluiting beperkt worden tot de juridische vaststellingen. 22

27 Tot slot moet nog worden opgemerkt dat bij de aanstelling van de deskundige alleen de opdracht an sich omschreven, niet de wijze waarop de opdracht moet worden vervuld (dit zou trouwens strijdig zijn met het wezen van het deskundigenonderzoek). De deskundige beslist derhalve volkomen autonoom over de wijze waarop het onderzoek wordt uitgevoerd. Nochtans zijn er een tweetal beperkingen: 1) de deskundige zal de gebruikte methoden moeten verantwoorden; 2) de wet schrijft op bepaalde vlakken voor hoe de expertise moet worden uitgevoerd. AFDELING IV. HET VERLOOP VAN DE EXPERTISE a. De tegensprekelijkheid van het deskundigenonderzoek I. De principiële niet-tegensprekelijkheid van de expertise in het vooronderzoek Zowel het Arbitragehof als het Hof van Cassatie zijn van oordeel dat de in de loop van het vooronderzoek bevolen expertise kan niet op tegensprekelijke wijze worden verricht. Het Arbitragehof schoof te dien aanzien naar voren dat: de expertise tijdens het vooronderzoek beantwoordt aan andere eisen dan het onderzoek ter terechtzitting; de wetgever gewild heeft dat de strafrechtspleging in dat stadium nog inquisitoriaal zou zijn, en dit om twee redenen: o o efficiëntie: desinformatie is noodzakelijk omwille van de efficiëntie van het vooronderzoek, het vermoeden van onschuld: vermijden dat de reputatie van personen ten onrechte in het gedrang wordt gebracht. Deze zienswijze wordt ook door de feitenrechters gevolgd. De gevolgen voor de praktijk van dit principiële gebrek aan tegenspraak in het stadium van het vooronderzoek zijn duidelijk: de partijen moeten niet vooraf worden ingelicht van het gelasten van een deskundigenonderzoek; de partijen moeten niet de gelegenheid hebben om opmerkingen te formuleren bij de opdracht en de keuze van de expert; de partijen moeten niet worden opgeroepen; 23

28 de uitvoering van de opdracht dient niet in aanwezigheid van de partijen te geschieden; de deskundige is niet verplicht om de verdachte of de door de partijen aangestelde technische raadgevers toe te laten tot zijn werkzaamheden, noch om ze te horen; er moet geen antwoord worden gegeven op eventuele opmerkingen van de verdachte en/of diens advocaat en/of diens technische raadgevers. Er moeten evenwel enkele nuanceringen worden aangebracht bij de principiële niet-tegensprekelijkheid van de expertise in het vooronderzoek: a) het feit dat het niet verplicht is dat de expertise in het vooronderzoek tegensprekelijk zou verlopen, betekent niet dat het niet zou zijn toegelaten. Dit werd door het hof van cassatie uitdrukkelijk bevestigd. Het is dan ook aangewezen dat, telkens wanneer het gelet op de aard en de specifieke omstandigheden van het concrete strafonderzoek ook maar enigszins mogelijk is, de expertise tegensprekelijk te laten verlopen. Dit kan later betwistingen voorkomen 10. b) Het Arbitragehof stelt ook dat de feitenrechter in zijn oordeel niet gebonden is door de vaststellingen of de conclusies van een deskundigenonderzoek. Bij zijn oordeel kan hij bijgevolg rekening houden met het al dan niet contradictoir karakter van het deskundigenonderzoek. c) Het feit dat de expertise in het vooronderzoek niet op tegensprekelijke wijze dient te verlopen, neemt niet weg dat de in art. 6 EVRM geschreven waarborgen steeds moeten worden geëerbiedigd in het verloop van de werkzaamheden van de deskundige: de deskundige kan door de partijen ter zitting worden opgeroepen en het deskundigenverslag kan besproken worden tijdens de debatten ter terechtzitting. II. De expertise die wordt bevolen door de vonnisgerechten Decennialang werd door een vaste rechtspraak van Hof van Cassatie aangenomen dat de regelen m.b.t. het deskundigenonderzoek in burgerlijke zaken niet van toepassing zijn op de door een vonnisgerecht bevolen expertise. 1. het arrest van het Arbitragehof van 30 april In de huidige stand van het recht is en blijft het zo dat, indien de procureur des Konings of de onderzoeksrechter weigert het deskundigenonderzoek open te stellen voor de partijen, daar geen nuttig rechtsmiddel kan tegen worden aangewend. 24

29 Een arrest van het Arbitragehof van 30 april 1997 heeft echter voor een kentering gezorgd. Het hof stelde vast dat er een verschil in behandeling bestaat tussen partijen voor de burgerlijke gerechten en de partijen voor de vonnisgerechten, aangezien het verloop van het door de rechter bevolen deskundigenonderzoek enkel voor de eerstgenoemden verplicht een contradictoir karakter vertoont. Dit verschil in behandeling houdt, volgens het Hof, verband met een objectief criterium: het steunt nl. op de aard van het geadieerde rechtscollege. Het verschil in behandeling tussen werd echter niet redelijk verantwoord geacht, doordat er voor de burgerlijke partij identiek dezelfde belangen op het spel staan. Het Hof komt deswege tot de conclusie dat het gelijkheidsbeginsel wordt geschonden wanneer het deskundigenonderzoek dat door het vonnisgerecht wordt bevolen niet op tegensprekelijke wijze verloopt. er wordt in het arrest geen onderscheid gemaakt naar de aard van het deskundigenonderzoek, zodat deze verplichting tot tegensprekelijkheid voor het Arbitragehof zowel geldt voor de expertises op strafgebied 11 als voor de expertises op louter burgerlijk gebied 12. De vraag stelt zich echter zeer concreet welke bepalingen uit het Gerechtelijk Wetboek m.b.t. het deskundigenonderzoek toepasselijk zullen zijn. Het arrest verschaft dienaangaande geen enkele precisering 13. In dit verband wordt teruggegrepen naar de rechtspraak van het Hof van Cassatie, die dateert van na het arrest van het Arbitragehof. 2. de meest recente rechtspraak van het hof van cassatie Expertises op strafgebied zijn alle expertises die hetzij uitsluitend betrekking hebben op de strafvordering, hetzij een gemengd karakter hebben omdat zij zowel de strafvordering als de burgerlijke rechtsvordering betreffen. Expertises op louter burgerlijk gebied zijn de expertises waar de zaak op strafgebied werd afgehandeld en een deskundige wordt aangesteld met een opdracht die uitsluitend betrekking heeft op de afhandeling van de burgerlijke belangen. Uit het arrest kan enkel worden afgeleid dat niet zomaar alle bepalingen uit het Gerechtelijk Wetboek m.b.t. het deskundigenonderzoek toepasselijk zullen zijn. Rekening houdende met art. 2 Ger.W., komen enkel die bepalingen in aanmerking, waarvan de toepassing met de beginselen van het strafprocesrecht verenigbaar is. 25

30 a. de expertises bevolen op louter burgerlijk gebied M.b.t. expertises bevolen op louter burgerlijk gebied, heeft het Hof van Cassatie in een arrest van 8 februari 2000 ondubbelzinnig gesteld dat, wanneer een deskundigenonderzoek uitsluitend de burgerlijke belangen betreft, de artikelen 973 en 978 Ger.W. (oud) moet worden toegepast. b. de expertises op strafgebied M.b.t. expertises op strafgebied is de situatie anders. Hier oordeelde het Hof van Cassatie dat de vonnisrechter van geval tot geval moet beoordelen of de tegensprekelijkheid moet worden geboden. Daarbij moeten volgende criteria in acht worden genomen: het recht van verdediging; de vereisten van de strafvordering (efficiëntie van de strafrechtelijke procedure, sereniteit van de debatten). Om de deskundige en de partijen enige houvast te bieden, is het cruciaal dat de rechter zeer duidelijk en in detail zou bepalen welke regelen de deskundige concreet in acht dient te nemen. Volgende bepalingen alleszins niet van toepassing zijn: de verplichting voor partijen om mee te werken aan het deskundigenonderzoek: de beklaagde is immers niet verplicht om medewerking te verlenen; ook de burgerlijke partij heeft het recht elke medewerking te weigeren; de verzoeningsverplichting in hoofde van de deskundige; de verplichting om de deskundige te vervangen, indien de partijen hier gezamenlijk om verzoeken. In strafzaken kan de rechter de deskundige immers steeds ambtshalve vervangen. In een later arrest voegde het Hof van Cassatie er nog aan toe dat, zelfs wanneer de strafrechter zonder beperking heeft beslist dat het door hem bevolen deskundigenonderzoek tegensprekelijk zal verlopen, het aan de gerechtsdeskundige toekomt om te beoordelen in welke mate een onderzoeksverrichting vanuit een technisch oogpunt al dan niet kan worden uitgevoerd in aanwezigheid van een derde. Wat betreft de sanctionering van gebreken in de uitvoering van het deskundigenonderzoek, en i.h.b. het gebrek aan tegenspraak dient een onderscheid gemaakt te worden: 26