Brandveilig gebruik van onbehandelde natuurlijke kerstbomen in openbare ruimten

Transcriptie

1 Efectis Nederland BV Efectis Nederland-rapport 2006-Efectis-R0759 Brandveilig gebruik van onbehandelde natuurlijke kerstbomen in openbare ruimten Efectis Nederland BV Centrum voor Brandveiligheid Lange Kleiweg 5 Postbus CB Rijswijk T F E nederland@efectis.com Datum november 2006 Auteur(s) Ir. I.M.M.M.C. Naus Ir. R.J.M. van Mierlo Aantal pagina's 53 Aantal bijlagen 4 Opdrachtgever Postbus HA ARNHEM Projectnaam Brandveilig gebruik kerstbomen Projectnummer Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, foto-kopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van Efectis. Indien dit rapport in opdracht werd uitgevoerd, wordt voor de rechten en verplichtingen van opdrachtgever en opdrachtnemer verwezen naar de Algemene Voorwaarden voor onderzoeksopdrachten aan TNO, dan wel de betreffende terzake tussen de partijen gesloten overeenkomst. Het ter inzage geven van het Efectis-rapport aan direct belang-hebbenden is toegestaan Efectis Nederland BV: een TNO bedrijf Dit rapport wordt uitgebracht door het TNO bedrijf Efectis Nederland BV (voorheen TNO Centrum voor Brandveiligheid). TNO heeft besloten, ingegeven door de internationale marktontwikkelingen en klantvragen, samenwerking te zoeken met twee Europese Egolf partners, eveneens met tientallen jaren ervaring in de brandveiligheid: het Noorse Sintef/NBL en het Franse CTICM, om zodoende via schaalvergroting een breder pakket aan diensten en faciliteiten van een hoge kwaliteit aan te kunnen bieden. Daartoe zijn de brandveiligheidsactiviteiten van de betrokken instanties geprivatiseerd en in deze samenwerking gebracht. Bij TNO heeft dat beslag gekregen doordat m.i.v. 1 juli 2006, de activiteiten van het voormalige TNO Centrum voor Brandveiligheid zijn ondergebracht in Efectis Nederland BV.

2 2 / 53 Samenvatting In Nederland wordt met name sinds de brand in Volendam jaarlijks gediscusseerd over het al dan niet mogen plaatsen van natuurlijke kerstbomen in openbare ruimten. NIFV Nibra heeft daarom aan Efectis Nederland gevraagd te onderzoeken onder welke omstandigheden het mogelijk is om natuurlijke kerstbomen te plaatsen in openbare ruimten, en de resultaten hiervan samen te vatten voor een brochure die door gebouwbeheerders gebruikt kan worden. Op basis van literatuur is eerst gezocht naar informatie om het veilig plaatsen te beoordelen. Daarbij zijn veel praktische aanbevelingen aangetroffen, maar onvoldoende informatie om ook kwantitatieve regels op te stellen. Daarom is door Efectis Nederland een testserie uitgevoerd op 30 kerstbomen van in Nederland veel verkochte boomsoorten. Op basis van deze testresultaten en testresultaten uit de literatuur zijn berekeningen uitgevoerd waaruit de vluchtcondities in ruimten met een brandende kerstboom zijn bepaald. Hieruit zijn, naast praktische aanbevelingen, kwantitatieve regels voor het plaatsen van kerstbomen afgeleid. Het resultaat van dit onderzoek is een set aanbevelingen voor het veilig plaatsen van onbehandelde natuurlijke kerstbomen. Daarbij is zoveel mogelijk gewerkt met eenvoudig waarneembare en meetbare grootheden, zoals afstanden, oppervlakten en volumes, zodat de aanbevelingen met weinig hulpmiddelen en voorkennis zijn toe te passen. Hierdoor bevatten de aanbevelingen wel een ruime veiligheidsmarge. De aanbevelingen zijn opgenomen in hoofdstuk 16. Met specialistische brandveiligheids-kennis zijn overigens de mogelijkheden voor het veilig plaatsen van kerstbomen groter, maar dat is niet het onderwerp van dit rapport.

3 3 / 53 Inhoudsopgave 1 Algemene inleiding Probleemomschrijving Doelstelling Aanpak Inhoud... 6 Deel 1: Literatuuronderzoek Inleiding Doelstelling Aanpak Kerstbomen Meest gebruikte/verkochte kerstbomen in Nederland Ontstaan van brand in kerstbomen Invloedsparameters brandgedrag Bomen met kluit Vochtgehalte van hout Vochtgehalte Mogelijkheid tot opnemen van water na kappen Meting van vochtgehalte van hout Brandgedrag kerstbomen Inleiding Literatuuroverzicht testen Samenvatting aanwezige informatie Ontbrekende informatie Aanvullen van ontbrekende informatie Richtlijnen Binnenlandse richtlijnen Buitenlandse richtlijnen Regels op basis van de literatuur Aankoop Verzorging Plaats van een kerstboom Versiering van de boom Deel 2: Brandproeven Inleiding Probleembeschrijving Doelstelling Aanpak Inhoud Brandproeven en vochtmetingen... 27

4 4 / Bomen Water Ontstekingsbron Tijdsperiode Testschema brandproeven Testschema vochtmetingen Temperatuur- en vochtcondities Vochtmetingen Vochtgehalte Resultaten Referentiemeting vermogen Opstelling Resultaten Opzet brandproeven kerstbomen Opstelling Procedure Metingen Straling Gewichtsafname Resultaten brandproeven kerstbomen Algemeen beeld Bomen met water Droge bomen Vermogen Straling Berekeningen met een zone-model Doel van de berekeningen Toelichting bij de berekeningen Resultaten van de Ozone berekeningen Deel 3: Aanbevelingen brandveilig gebruik kerstbomen op basis van literatuuronderzoek en brandproeven Aanbevelingen brandveilig gebruik van onbehandelde natuurlijke kerstbomen Achtergronden bij de aanbevelingen Set van aanbevelingen Aankoop Plaatsing en verzorging Relatie tussen veilige boomgrootte en omvang van de ruimte Versiering Behandelde en niet-natuurlijke kerstbomen Referenties... 54

5 5 / 53 Bijlage(n) A Beelden brandproeven kerstbomen B Gewichtsafname kerstbomen tijdens brandproeven C Resultaten vochtmetingen takken kerstbomen D Instellingen en invoer voor de Ozone-berekeningen E Overzicht testresultaten diverse onderzoeken

6 6 / 53 1 Algemene inleiding 1.1 Probleemomschrijving In Nederland is met name sinds de brand in Volendam een discussie gaande over het al dan niet mogen toepassen van echte kerstbomen in openbare ruimten. Op dit moment worden in diverse gemeenten verschillende richtlijnen gehanteerd met betrekking tot het toepassen van echte kerstbomen. Deze lopen uiteen van het helemaal niet mogen plaatsen van kerstbomen in openbare ruimten, tot het mogen plaatsen binnen een zeker kader, zoals bijvoorbeeld alleen bomen met kluit, of alle bomen mits geplaatst op zekere afstanden van o.a. vluchtwegen. heeft aan Efectis Nederland gevraagd te onderzoeken onder welke omstandigheden het mogelijk is om een echte kerstboom te plaatsen in een openbare ruimte, en de resultaten hiervan kort weer te geven voor een brochure die door gebouwbeheerders gebruikt kan worden. 1.2 Doelstelling 1.3 Aanpak 1.4 Inhoud De doelstelling van het onderzoek is het bepalen waar en op welke wijze een onbehandelde echte/natuurlijke kerstboom zodanig kan worden toegepast, dat bij een eventuele brand de kans op slachtoffers klein en de schade door brand beperkt gehouden kan worden. Om regels te kunnen opstellen hoe kerstbomen brandveilig kunnen worden toegepast, is de volgende aanpak gehanteerd: Eerst is in een literatuuronderzoek geïnventariseerd welke informatie beschikbaar is over het brandgedrag van kerstbomen. Tevens is beoordeeld welke aanvullende informatie nodig is om regels op te kunnen stellen. Vervolgens is een reeks van brandproeven uitgevoerd om de ontbrekende informatie te genereren. Tenslotte is op basis van het literatuuronderzoek en de brandproeven een set van voorschriften opgesteld, die moet leiden tot het brandveilig gebruik van kerstbomen. In deel 1 van het rapport zijn de resultaten van de literatuurstudie weergegeven. Deel 2 beschrijft de uitgevoerde brandproeven en in deel 3 zijn tenslotte de resulterende voorschriften weergegeven.

7 7 / 53 Deel 1: Literatuuronderzoek

8 8 / 53 2 Inleiding 2.1 Doelstelling 2.2 Aanpak De doelstelling van het eerste deel van het onderzoek is het in kaart brengen van bestaande informatie over het brandgedrag van kerstbomen. Allereerst is geïnventariseerd welke factoren van invloed zijn op het brandgedrag van kerstbomen, hoe gemakkelijk bomen ontstoken kunnen worden, wat voor groeisnelheid en vermogen te verwachten zijn bij een brand, en wat voor richtlijnen in binnen- en buitenland worden gebruikt voor de toepassing van kerstbomen in openbare ruimten. Vervolgens is bepaald welke informatie nodig is om duidelijke regels op te stellen, en of de in de literatuur gevonden data hiervoor voldoende basis biedt. Er is gedefinieerd welke informatie nog ontbreekt en hoe deze alsnog bepaald kan worden. Er zijn voorbeeldberekeningen uitgevoerd om te kunnen bepalen in wat voor ruimten kerstbomen nog toegelaten kunnen worden zodat mensen bij brand de ruimte veilig kunnen verlaten.

9 9 / 53 3 Kerstbomen 3.1 Meest gebruikte/verkochte kerstbomen in Nederland In Nederland worden de laatste jaren vooral de volgende vier soorten kerstbomen verkocht (bron: diverse tuincentra): Fijnspar ( Picea abies ); Servische spar ( Picea Omorika ); minder naalduitval dan fijnspar; Blauwspar ( Picea pungens Glauca ); beperkte naaldval; Nordman ( Picea Nordmanniana ); zeer weinig naalduitval. Fijnspar Servische spar Blauwspar Nordman Het onderzoek zal zich daarom met name richten op het brandgedrag van deze vier soorten. 3.2 Ontstaan van brand in kerstbomen De meest voorkomende oorzaken voor het ontstaan van kerstboombranden in gebouwen/woningen zijn [5,6]: Falende elektrische componenten, zoals niet goed functionerende verlichting, defecte kabelisolatie, etc., waardoor kortsluiting optreedt; Brandstichting door zowel kinderen als volwassenen; Het te dicht bij een heet oppervlak plaatsen van de kerstboom, zoals bijvoorbeeld een open haard. 3.3 Invloedsparameters brandgedrag De belangrijkste parameters die het brandgedrag van kerstbomen beïnvloeden zijn [1]: het vochtgehalte van de naalden; de massa van de boom; het soort boom; de gebruikte ontstekingsbron.

10 10 / 53 Het vochtgehalte van de naalden (en niet van de stam) is de dominante variabele. Deze moet voldoende zijn zowel op het moment van aankoop als gedurende de termijn waarin de boom in een ruimte is geplaatst. Een boom, waarvan het vochtgehalte eenmaal is gedaald tot onder de herstellimiet, zal verder uitdrogen, zelfs als de boom langdurig in het water wordt geplaatst [2]. 3.4 Bomen met kluit Het vochtgehalte van de boom wordt mede bepaald door het gemak waarmee een boom water op kan nemen. Dit is afhankelijk van het soort kluit. Er bestaan verschillende soorten kluiten [13]: Kerstbomen in potten gekweekt: er is geen sprake van afgestoken wortels; de wateropname verloopt gemakkelijk en de kerstbomen behouden makkelijker hun naalden; Kerstbomen met stevige wortelkluit: de wortels worden jaarlijks op de kwekerijen rondom afgestoken. Zo ontstaat er een kort maar stevig wortelgestel met daaromheen zeer veel haarworteltjes die instaan voor een goede wateropname; Kerstbomen met wortelkluit in een zak: de wortelkluit is in een juten doek of in gaas gewikkeld; dit doek/gaas bungelt relatief los om de kluit heen. Dit betekent dat de boom niet jaarlijks rondom af is gestoken en daarom lange hoofdwortels heeft gekregen. Bij het uitsteken kan maar een klein gedeelte van deze hoofdwortels mee worden genomen, en vooral de haarwortels zullen daardoor ontbreken. Hierdoor is het voor de boom moeilijk om voldoende water op te nemen; Kerstbomen met weinig grond eromheen: gelijk kerstbomen met kluit in loshangende zak: slechte mogelijkheden voor wateropname.

11 11 / 53 4 Vochtgehalte van hout 4.1 Vochtgehalte Onder het vochtgehalte van hout wordt doorgaans verstaan: het gewicht aan water dat het hout bevat, uitgedrukt in een percentage van het drooggewicht van hout. Het drooggewicht is het constante gewicht dat verkregen wordt na voldoende lange droging van het hout in een geventileerde oven, bij een temperatuur die even boven het kookpunt van water ligt [15]. In formulevorm: Houtvochtg ehalte Gewicht van het hout drooggewicht = 100% drooggewicht Water kan in hout voorkomen als: Vrij water in de celholten en ruimten tussen de cellen; Gebonden water in de celwanden. Een levende boom bevat beide vormen van water. De celwanden zijn dan geheel met water verzadigd, en de celholten zijn geheel of gedeeltelijk met water gevuld. In de stam is het vochtgehalte niet gelijkmatig verdeeld: in het spinthout zit meer water dan in het kernhout. 4.2 Mogelijkheid tot opnemen van water na kappen Niet in het kader van brandveiligheid, maar wel in het kader van het zolang mogelijk mooi houden van kerstbomen, is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van kerstbomen om water op te nemen. Uit dit onderzoek is het volgende gebleken: Gekapte bomen verliezen continu water via hun naalden. Dit water kan alleen aangevuld worden met water aanwezig in de stam (reserve van de boom), of door middel van opname van water via de wortels/stam wanneer de boom in water wordt geplaatst. Voor alle soorten kerstbomen is er echter een kritische grens: als de boom te droog is geworden, kan ook na plaatsing in water geen water meer worden opgenomen via stam/wortels. In [17] is onderzoek gedaan naar het rehydratie gedrag van de white pine en de norway spruce. Ook hieruit blijkt dat deze bomen volledig kunnen rehydrateren zolang de uitdroging 1 van het houtweefsel een kritische grens niet heeft overschreden. Bij opslag onder winterse omstandigheden worden deze niveaus doorgaans niet bereikt. 4.3 Meting van vochtgehalte van hout Voor het meten van het vochtgehalte van kerstbomen, en dan met name het vochtgehalte van de naalden, zijn nog geen directe meetmethoden beschikbaar/bekend bij de auteurs. Wel bestaan er meters waarmee het vochtgehalte van hout gemeten kan worden. 1 De mate van uitdroging wordt vaak gegeven door het water (aanzuigend) potentieel van het houtweefsel en uitgedrukt als onderdruk t.o.v. vrij en zuiver water; de kritische grens bedraagt ca. 3 tot 4 MPa.

12 12 / 53 De meest bekende houtvochtmeters [16] zijn gebaseerd op het meten van een: elektrische weerstand: elektroden worden in het hout geslagen en de weerstand tussen de elektroden wordt gemeten. De betere apparaten zijn voorzien van een temperatuurscorrectie en een houtsoortcorrectie. diëlektrische constante: werken zonder elektroden; worden tegen het hout aangehouden. Het is belangrijk dat de juiste dichtheid van het hout wordt ingesteld. Deze technieken zijn echter minder geschikt voor het meten van het vochtgehalte van de stam door bijvoorbeeld een gebouwbeheerder of een kerstboomverkoper. Dit komt o.a. door: het vochtgehalte van een kerstboom is veel hoger dan dat van hout, en waarschijnlijk te hoog om met een diëlektrische meter te meten; bij het meten is het belangrijk dat de juiste dichtheid wordt ingesteld, dus men moet de boom herkennen; het is onduidelijk waar precies moet worden gemeten (schors, spinthout of kernhout) en hoe men dit herkent.

13 13 / 53 5 Brandgedrag kerstbomen 5.1 Inleiding In dit hoofdstuk is geïnventariseerd welke invloed de in het vorige hoofdstuk genoemde invloedsfactoren hebben op het brandgedrag van kerstbomen. Dit is gedaan aan de hand van een literatuuronderzoek, waarbij met name is gezocht naar eerder uitgevoerde brandproeven. Na het verzamelen van de informatie is bepaald welke informatie nog ontbreekt voor het opstellen van regels voor het brandveilig plaatsen van een kerstboom. 5.2 Literatuuroverzicht testen Relatie vochtgehalte warmteproductie voor Douglassparren [1] Om Douglassparren te kunnen ontsteken met een kleine vlam moet het vochtgehalte kleiner zijn dan 50-60%. Anders is ontsteking alleen mogelijk met grotere brandende objecten. Voor Douglassparren (gemiddeld gewicht 11 kg, diverse bewateringsprogramma s, 10 dagen bewaard tot aan test) is de volgende relatie afgeleid voor de piek-warmteproductie M per kg boom: q& / massa = e [ kw / kg], waarbij M het vochtgehalte van de naalden is [1]. Vochtgehalte kerstbomen in relatie tot mogelijke ontsteking [2] Een vroege studie (1963) [2] heeft al het belang aangetoond om de stam van de kerstboom continu in water te houden. Zolang het vochtgehalte van de naalden groter is dan 100%, is ontsteking met lucifers niet mogelijk. Wanneer het vochtgehalte kleiner is dan ongeveer 50%, dan kunnen kerstbomen erg makkelijk met lucifers worden aangestoken. Met een vochtgehalte kleiner dan 20% ontstaan er felle branden. Wanneer een grotere ontstekingsbron wordt gebruikt, bijvoorbeeld 0,5 kg aan proppen papier, zal iedere boom gaan branden, ongeacht het vochtgehalte. Ontsteking en warmteproductie van drie soorten: pines, spruces en firs [3] In [3] worden twee testseries beschreven. In de eerste serie wordt onderzocht hoe makkelijk kerstbomen kunnen worden aangestoken. Er worden vier verschillende ontstekingsmechanismen gebruikt, die alle een situatie representeren waarbij een boom per ongeluk wordt ontstoken: een lucifer, een aanstekervlam, een sustained electric arc en een oververhitte draad. Daarnaast worden kerstbomen op vier manieren behandeld: na kappen onmiddellijk in water, gebundeld, gestapeld en gedurende 6 à 7 maanden bewaard in een garage. Er worden drie types kerstbomen gebruikt: pines, spruces en firs. Uit de testen blijkt dat geen van de onderzochte bomen per ongeluk aangestoken kan worden. Zelfs wanneer een prop papier in de boom wordt geplaatst en wordt aangestoken, brandt slechts één boom ( white spruce ) gedurende 94s voordat hij vanzelf weer dooft. In deze eerste serie is tevens voor 11 bomen met behulp van de cone caloriemeter bepaald wat (o.a.) de piek-hrr (piek warmteproductie) is; voor iedere boom is tevens het gewicht, het vochtgehalte en de ontstekingstijd gemeten. 2 De warmteproductie wordt gewoonlijk afgekort als HRR (heat release rate) of RHR (rate of heat release).

14 14 / 53 In de tweede serie [3] is de warmteproductie gemeten met zowel de cone calorimeter als in de room/corner opstelling, waar de ontstekingsbron gevormd werd door 0,5 kg papier met 100 ml methanol. Geteste bomen zijn de white pine, red pine, fraser fir en de balsam fir met hoogtes variërend tussen 1.6 en 1.9m. Met de gekozen ontstekingsbron brandt alleen de red pine niet. Het maximale vermogen gemeten in de room/corner test is 1,3 MW. De eindconclusie van het onderzoek is dat het onwaarschijnlijk is dat per ongeluk (lucifers, kaarsen, oververhitte draad) een hele boom afbrandt. Als echter een brandversneller wordt gebruikt, papier in de boom wordt aangestoken of als drogere bomen worden gebruikt, zullen de resultaten heel anders kunnen zijn. Uit de room/corner resultaten blijkt dat als een boom volledig brandt, er zoveel warmte vrijkomt dat er in een kleine ruimte snel vlamoverslag op kan treden. Brandgedrag gebruikte kerstbomen [4] In 1991 is direct na de kersttijd een onderzoek gedaan met diverse gebruikte kerstbomen [4]. Na inzameling zijn de bomen enkele weken opgeslagen onder kameromstandigheden. Als ontstekingsbron is in eerste instantie gebruik gemaakt van polyester materiaal dat vaak wordt gebruikt als sneeuw onder kerstbomen. Bij de eerste boom ontstond hierdoor echter zo n snelle brand dat bij de andere droge bomen gebruik is gemaakt van een lucifer. Ter vergelijking zijn ook twee verse bomen getest; hierbij is wel gebruik gemaakt van polyester, omdat er met de lucifer geen brand kon worden veroorzaakt. De afmetingen van de testruimte waren 3.66 x 3.05 x 2.44m. De belangrijkste resultaten van het onderzoek waren: De droge kerstbomen konden zeer gemakkelijk aangestoken worden; Eenmaal ontstoken, branden de bomen heel snel. In minder dan 30 s werden temperaturen van ongeveer 800 C in de ruimte gemeten; de piek-warmteproductie varieerde tussen 786 en 1667 kw; De pas gekapte boom kon zowel met de lucifer als met het polyester onder de boom niet worden ontstoken. De rookdetector die in de ruimte was opgehangen reageerde binnen ca. 20 s, maar deze werkte slechts enkele seconden voordat hij smolt. Warmteproductie van scotch pines [5] In 1999 zijn er door NIST testen gedaan op kerstbomen [5] waarbij de nadruk is gelegd op het meten van de warmteproductie van betrekkelijk droge scotch pine bomen. Alle bomen zijn gedurende 3 weken gedroogd in een ruimte met een temperatuur van 23 C en een relatieve vochtigheid van 50 %. Een boom was in deze ruimte in water geplaatst. Als ontstekingsbron is een elektrische lucifer gebruikt; voor de natte boom was dit onvoldoende, hier is gebruik gemaakt van een twintigtal lucifers die elektrisch zijn ontstoken. Het vermogen is gemeten met behulp van de oxygen depletion method 3. De gemeten piek-warmteproductie voor de droge bomen varieert tussen 1,6 MW en 5,2 MW. De natte boom kon niet ontstoken worden. De stralingsfluxen worden gemeten op een afstand van 1,2 meter van de boom. De maximum gemeten stralingsflux is ca. 28 kw/m 2. Ontstekingsgedrag en rookproductie bomen [7] De regionale brandweer Achterhoek heeft in 2003/2004 een onderzoek uitgevoerd naar de brandveiligheid van kerstbomen. Doel was inzicht te krijgen in het gemak waarmee 3 De zuurstof depletie methode (onttrokken zuurstof methode) is gebaseerd op de (bijna) vaste relatie tussen verbruikte zuurstof en warmteproductie in een brand (1 kg O 2 13,1 MJ); door meting van de daling van het zuurstofpercentage en het volume van de rook is zo de vrijgekomen energie te bepalen.

15 15 / 53 kerstbomen aangestoken kunnen worden, hoeveel rook ze produceren en of de verstreken periode na kappen veel invloed heeft. De bomen waren opgeslagen in een kamer met huiskamerklimaat. Als ontstekingsbronnen zijn gebruikt een brander die 3 minuten onder de boom is geplaatst (ter simulatie van bijvoorbeeld een omgevallen kaars), en een brander los in de hand (moedwillige brandstichting). Er wordt op 4 momenten getest: 3, 17, 31 en 45 dagen na omzagen/uit de grond halen. De geteste bomen zijn blauwsparren, Nordmannen en fijnsparren. De testen zijn gedaan op onbehandelde bomen en op geïmpregneerde bomen. Hier worden alleen de testresultaten op de onbehandelde bomen beschouwd: 2 fijnsparren zonder kluit, en 2 fijnsparren met kluit. Het ontstekingsgemak, branduitbreiding en rookproductie worden door diverse personen visueel beoordeeld. De factoren worden gecombineerd tot één eindoordeel: fijnspar met kluit: brandrisico gedurende eerste maand gering, ook na 45 dagen nog gering. fijnspar zonder kluit: brandrisico gedurende eerste maand matig, na 45 dagen groot. De fijnspar met kluit was zeer moeilijk te ontsteken (ongeacht beschouwde tijdspanne), er was sprake van langzame branduitbreiding; de boom had weinig tot redelijke rookproductie. Wel vielen er tijdens de testen veel gloeiende naalden op de grond; dit kan resulteren in secundaire branden. De fijnspar zonder kluit was na 17 dagen makkelijk en na 45 dagen extreem makkelijk te ontsteken; de branduitbreiding was gemiddeld na 17 dagen, extreem snel na 45 dagen; er was sprake van een grote rookontwikkeling. Er kwam bovendien veel vliegvuur vrij. Oordeel van de brandweer: boom is onaanvaardbaar risicovol. Brandproeven kerstbomen TNO [8] en [9] Door TNO is bij een tweetal onderzoeken gekeken naar het brandgedrag van kerstbomen. In beide studies is beoordeeld of een met een vlamvertrager behandelde boom zich beter gedraagt dan een onbehandelde boom. Hier zullen alleen de resultaten van de onbehandelde bomen worden weergegeven. Een onderzoek is uitgevoerd in 2002, waarbij drie typen kerstbomen zijn gebruikt: de fijnspar, de blauwspar en de Nordman [8]. De bomen zijn aangeleverd enige tijd na oogst. Vervolgens zijn ze nog enige tijd opgeslagen geweest in de testhal bij TNO bij condities 20 C en 50 % RV. Tussen opslag en testen heeft minimaal 21 dagen gezeten. Tijdens de testen werd een 30 kw gasbrander onder de boom geplaatst. De fijnspar brandt duidelijk feller dan de overige twee, met een hoger vermogen (piekwarmteproductie 538 kw) en een hogere totaal geproduceerde warmte. De piekwarmteproductie van de blauwspar is 98 kw en van de Nordman 145 kw. Alle onbehandelde bomen voldoen aan de eis voor klasse 4 s2 (totale optische rook < 200 m 2 ). Een later TNO onderzoek uit 2004 heeft uitsluitend gekeken naar de blauwspar. Er is één boom zonder behandeling getest: een blauwspar. De bomen zijn wederom geleverd enige tijd na kappen, en opgeslagen bij 23 C en 50 % RV. Tussen tijdstip van aanlevering en testen zit 14 dagen. Als ontstekingsbron is een 30 kw brander gebruikt. Tijdens de test brandde in eerste instantie het deel in en rond de vlammen van de brander snel weg. Later in de test begonnen steeds opnieuw delen van de boom te branden, waarbij uiteindelijke de gehele boom verbrandde. Het gewicht van de boom 4 Rookklassering volgens NEN-EN voor bouwmaterialen. De volledige eisen voor klasse s2 zijn totale rookproductie (TSP) < 200 m 2 en een rookproductie-index (SMOGRA) < 180 m 2 /s 2 ; voor klasse s1 zijn dit respectievelijk TSP < 50 m 2 en SMOGRA < 30 m 2 /s 2.

16 16 / 53 was 7.14 kg bij aanlevering en 5.95 kg bij testen. De piek-warmteproductie is 23.7 kw. De boom voldoet wat betreft rookontwikkeling aan klasse s1 (totale optische rook < 50 m 2 ). Ontstekingsgedrag vs. vochtigheid [11] Het ontstekingsgedrag van kerstbomen wordt vooral bepaald door het vochtgehalte [11]. Het vochtgehalte van een pas gekapte boom varieert tussen 100 en 150 %. Zolang de boom bewaard wordt in een koude omgeving is het vochtverlies relatief klein. Als de boom echter opgeslagen wordt in een warme ruimte en niet voldoende water krijgt, daalt het vochtgehalte snel. Een boom die bekend staat om zijn slechte houdbaarheid is de Douglas fir, die onder droge omstandigheden een vochtverlies van ongeveer 11 % per dag heeft. Er zijn echter ook soorten die onder soortgelijke omstandigheden maar een vochtverlies van 4-6% per dag laten zien. Het Ignition Handbook [11] geeft een aantal testresultaten weer van Chastagner. Deze heeft de brandbaarheid van een aantal onbehandelde soorten bomen onderzocht als functie van het vochtgehalte. Uit dit onderzoek blijkt dat het type boom een grote invloed heeft op de brandbaarheid. Chastagner heeft ook onderzoek gedaan naar het effect van vlamvertragers op de brandbaarheid van kerstbomen. Het blijkt dat de toepassing van vlamvertragers vaak de naalden beschadigt. Daarnaast werd de weerstand tegen ontsteking door de toepassing van de vlamvertrager niet significant groter. Het geven van voldoende water heeft een veel groter effect. Tot slot wordt in [11] geconcludeerd dat alle geteste bomen (zelfs de redelijk natte) aangestoken kunnen worden en volledig opbranden wanneer ze aangestoken worden door brandende pakketjes onder de boom of door een klein stukje brandend speelgoed. Brand kersttakken t Hemeltje in Volendam [14] In 2001 is door TNO onderzoek gedaan naar de omstandigheden tijdens de brand in bar t Hemeltje in Volendam [14]. Een belangrijke parameter in de reconstructie was het vochtgehalte en daarmee het brandgedrag van kersttakken. Het verloop van het vochtgehalte van de kersttakken (afkomstig van abies nobilis) is bepaald, waarbij voor de vochtgehaltes de volgende schaling is gekozen: zoals de takken binnenkwamen is het vochtgehalte 100 genoemd, het eindpunt na droging bij 20 C is 0 genoemd. Resultaten staan in onderstaande grafiek. Verloop vochtgehalte bij verschillende condities 120 Vochtgehalte [%] (0% = droog ref.niveau, 100% = vers) Sample 1 Sample 2 Sample 3 Sample 4 Sample 5 Lucht 20 gr.c Oven 95 gr.c Conditioneerkamer 1, 40 gr.c Conditioneerkamer 2, 40 gr.c Tijd [dagen] Figuur 1: Verloop vochtgehalte kersttakken

17 17 / 53 Daarna is het brandgedrag van zowel droge als natte takken onderzocht. Gebruik is gemaakt van vierkante mandjes van ca. 45x45x45 cm waar ongeveer 2,5 kg takken in gestapeld werden. De takken werden ontstoken met aceton dat in een schaaltje onder het mandje geschoven was. Visueel waren grote verschillen waarneembaar: na ontsteking brandden de droge takken snel en vrijwel volledig op. De verse takken waren moeilijk te ontsteken. Na een eerste vuurtje doofden de takken weer, waarna ze met veel rook bleven doorgloeien, tot, na enige tijd, het vuur weer ontbrandde. Dit herhaalde zich totdat alle takken verbrand waren. Figuur 2: Warmteproductie van verse en droge kersttakken Een omslag in het brandgedrag bleek plaats te vinden na het verlies van ca. 50% van het aanwezige vocht. Daaronder brandt het materiaal in een keer volledig af, daarboven vertoont het materiaal aan/uit gedrag. Bij een verdere afname van het vocht neemt de piek in de warmteproductie nog wel toe; het tijdstip van optreden van de piek verandert niet meer. 5.3 Samenvatting aanwezige informatie Een tiental testrapporten is bekeken. Uit deze rapporten blijkt dat de manieren waarop naar het brandgedrag van kerstbomen is gekeken erg divers is. Testen zijn uitgevoerd met: Verschillende typen bomen (in totaal meer dan 10 verschillende soorten), waaronder onder andere de fijnspar, de blauwspar en de Nordman. Verschillende condities van de boom, waaronder vochtgehalte en wel/niet aanwezig zijn van een kluit: het vochtgehalte (indien bekend en gerapporteerd) varieerde tussen 6 en ca. 180 %. In een aantal gevallen is onbekend hoe de boom na kappen of uitgraven is behandeld. Verschillende ontstekingsmethoden, waaronder bijvoorbeeld met een (al dan niet elektrische) lucifer, een brander, of ontsteking met behulp van brandende polyester matten.

18 18 / 53 Verschillende meet/beoordelingsmethoden: bijvoorbeeld alleen visueel, full scale, room/corner of met cone calorimeter. Verschillende gemeten/beoordeelde eigenschappen: gemeten zijn bijvoorbeeld het vrijkomende vermogen, de rookproductie en in een enkel geval ook de hoeveelheid straling. Door de grote verscheidenheid in de uitgevoerde onderzoeken, en het ontbreken van informatie in vrijwel alle gevallen, is het lastig algemene conclusies uit de gevonden informatie te trekken. Ruwweg wordt echter het volgende gezien: Ontstekingsgedrag boom Droge kerstbomen kunnen met iedere ontstekingsbron zeer eenvoudig aan worden gestoken. Versere kerstbomen daarentegen zijn niet met lucifers aan te steken (ruwweg > 50% vocht). Met behulp van een brander of door middel van een grote prop papier (ca. 0,5 kg) in een boom kunnen vrijwel alle bomen (de heel verse uitgezonderd) aangestoken worden. Het soort boom heeft een belangrijke invloed. Brandontwikkeling (vermogen en rookontwikkeling) Voor verse bomen geldt dat, indien ze aangestoken kunnen worden, er in testen op volle schaal lage vermogens worden gemeten (< 100 kw). Voor droge bomen worden op volle schaal vermogens gemeten tussen 800 en 4300 kw. Slechts in enkele gevallen is een vermogenscurve gemeten. Enkele daarvan zijn samengevat in onderstaande grafiek. Vermogen [kw] Noble pine A-1.9m Noble pine B-1.6m Douglas fir A-2.2m Douglas fir B-2.1m Fijnspar 2-2.5m Blauwspar 2-2.5m Nordman 2-2.5m Tijd [s] Figuur 3: Warmteproductie (ofwel vermogen) van kerstbomen Droge bomen laten een (erg) snelle brandontwikkeling zien. Bij verse bomen dooft de brand in een groot aantal gevallen. Er zijn relatief veel minder kwantitatieve data beschikbaar over de rookontwikkeling.

19 19 / 53

20 20 / 53 Invloed van de condities van de boom Uit alle onderzoeken blijkt dat het vochtgehalte van de boom van doorslaggevend belang is. Dit vochtgehalte wordt onder andere beïnvloed door de manier waarop de bomen worden behandeld na kappen / uitgraven. Ook worden er verschillen gevonden tussen diverse soorten bomen. De fijnspar staat bekend als een relatief brandgevaarlijke boom. Echter wanneer deze met kluit wordt toegepast, dan is het brandgevaar volgens één van de onderzoeken kleiner. 5.4 Ontbrekende informatie Om eenduidige regels op te kunnen stellen voor het brandveilig plaatsen van kerstbomen ontbreekt met name de volgende informatie: Verloop van het vochtgehalte van de naalden in de tijd vanaf het moment van kappen/uitgraven; Verband tussen het vochtgehalte van de stam en het vochtgehalte van de naalden van een kerstbom; Relatie tussen vochtgehalte en ontstekingsgemak, vrijkomend vermogen en rookproductie. Dit met name voor de in Nederland veel gebruikte kerstbomen: de fijnspar, Servische spar, de blauwspar en de Nordman. 5.5 Aanvullen van ontbrekende informatie De in de vorige paragraaf beschreven ontbrekende informatie kan met behulp van testen bepaald worden. In het laboratorium van Efectis Nederland in Rijswijk kan het vochtgehalte worden bepaald en kunnen brandproeven worden uitgevoerd waarbij het vrijkomende vermogen kan worden gemeten. Een testserie bevat idealiter diverse soorten bomen, zowel met als zonder kluit en zowel met als zonder voldoende water. De bomen dienen direct na uitgraven/kappen in de conditioneerruimte geplaatst te worden. Gedurende vier weken wordt iedere week getracht de bomen te ontsteken met een vooraf gekozen ontstekingsbron (bijvoorbeeld een kleine brander, vermogen 10 tot 30 kw); voorafgaande aan de test wordt het vochtgehalte bepaald. De testen moeten worden uitgevoerd voor de bomen die in Nederland veelal gebruikt worden. Bij afsluiting van dit literatuuronderzoek (juli 2005), was het niet mogelijk om deze testen uit te voeren. De bomen zitten in dat seizoen in een groeifase, waardoor de sapstroom naar de nieuwe naalden verhoogd is. Bomen gekapt in dat seizoen zouden veel sneller uitdrogen dan in de wintertijd gekapte bomen.

21 21 / 53 6 Richtlijnen 6.1 Binnenlandse richtlijnen Talloze gemeenten hebben op hun websites richtlijnen staan voor de toepassing van natuurlijke kerstbomen. In het algemeen staat in al deze voorschriften het volgende: Kerstbomen zijn niet toegestaan in ruimten: o Waarbij het vloeroppervlak per persoon kleiner is dan 1,3 m 2 o In vluchtroutes, zoals gangen, doorgangen en trappenhuizen o Bij (nood)uitgangen. In overige ruimten zijn kerstbomen alleen toegestaan onder de volgende voorwaarden: o Clusters van meerdere kerstbomen in een ruimte zijn niet toegestaan; uitzondering: grote en hoge ruimtes: toepassen van meerdere bomen toegestaan indien de onderlinge afstand tussen de bomen > 1,5 maal de hoogte van de grootste boom. o Kerstboom mag vluchtwegen en (nood)uitgangen niet versperren: afstand tussen boom en uitgang minimaal 1,5 x hoogte boom. o Kerstboom niet plaatsen voor blusmiddelen, meterkasten, brandmeld- of andere schakel- en bedieningspanelen. o Zorg ervoor dat boom niet kan omvallen. o Plaats kerstboom niet te dicht bij gordijnen of makkelijk brandbare spullen. Over het toestaan van bomen met en zonder kluit en het wel/niet impregneren zijn de meningen verdeeld. Er komen ruwweg drie varianten voor: Alleen een boom met kluit is toegestaan; houd de aarde goed vochtig. Elke kerstboom moet geïmpregneerd worden. Ook een boom met kluit. (Elke kerstboom is een vorm van versiering en dient dus geïmpregneerd te worden.) Plaats een natuurlijke kerstboom altijd met kluit en voorzie deze dagelijks van voldoende water om uitdrogen te voorkomen. Elke kerstboom is een vorm van versiering en dient dus geïmpregneerd te worden. Andere gevonden voorschriften m.b.t. kluit en impregneren zijn: indien een kerstboom niet langer dan 1 maand staat en beperkt wordt toegepast: o Nordman: met en zonder kluit, impregneren niet noodzakelijk; o Fijnspar: met kluit, regelmatig water geven, impregneren niet noodzakelijk; o Fijnspar: zonder kluit: impregneren noodzakelijk. 6.2 Buitenlandse richtlijnen Door US Consumer Product Safety Commissio (CPSC) zijn o.a. richtlijnen opgesteld voor het gebruik van natuurlijke kerstbomen. In deze richtlijn staat o.a. [10]: Verse bomen blijven langer groen en vormen een minder groot brandgevaar. Check op versheid door: o Boom is groen; o Naalden zijn moeilijk van de boom te plukken; o Wanneer de naalden tussen je vingers gebogen worden, breken ze niet; o Aan uiteinde stam is hars aanwezig;

22 22 / 53 o Bij schudden mogen er niet te veel naalden afvallen. Houd bomen verwijderd van open haarden, radiatoren en andere warmtebronnen. Zaag het onderste deel van de stam voor een betere wateropname. Plaats boom in standaard die voortdurend met water is gevuld. Plaats boom niet in vluchtwegen of voor uitgangen. Deze richtlijnen zijn vergelijkbaar met andere op internet te vinden Engelse en Amerikaanse richtlijnen. In sommige Engelse checklists/richtlijnen worden soms specifiekere tips gegeven met betrekking tot het voorkomen van uitdrogen: de kerstboomstandaard moet ten minste 1 gallon (1 UK gallon = liter) water bevatten en moet minstens iedere twee dagen opnieuw bijgevuld worden. De basis van veel informatie op gebied van vochtigheid en brandbaarheid van kerstbomen is onderzoek uitgevoerd door G. Chastagner (Professor Plant Pathology, Washington State University, Puyallup Research and Extension Center). Zijn tips voor kiezen/gebruik van bomen tijdens kersttijd zijn [12]: Tik bij het selecteren van een boom altijd een aantal keer met de onderkant van de stam op de grond. Hierbij mogen nauwelijks groene naalden op de grond vallen (het is wel logisch dat een klein aantal bruine naalden eruit valt). Zaag thuis direct een deel van de onderkant van de stam af ( quarter inch ) en plaats de boom direct daarna in water. Hierbij is het belangrijk om de stam recht af te zagen. Het afschuinen van de boom om hem beter in de standaard te laten passen heeft een nadelige invloed op de wateropname. Maak gebruik van een kerstboomstandaard waarin voldoende water kan worden gegoten. Vuistregel: in de standaard moet ruimte zijn voor ongeveer 1 liter water per 2,5 cm stamdiameter ( 1 gallon of water per day for a 4-inch diameter tree trunk ). Houd voldoende afstand tussen de boom en warmtebronnen, zoals verwarming, open haard en direct zonlicht. Plaatsing te dicht bij warmtebronnen versnelt de uitdroging van de boom. Geef de boom iedere dag voldoende water; het toevoegen van additieven aan het water heeft doorgaans een slechte invloed. Verwijder de boom als hij droog wordt zo snel mogelijk uit het huis.

23 23 / 53 7 Regels op basis van de literatuur 7.1 Aankoop Uit het literatuuronderzoek blijkt dat de brandveiligheid van een kerstboom in belangrijke mate wordt bepaald door het vochtgehalte van de boom. Een droge kerstboom kan bijvoorbeeld met een lucifer of kaars zeer eenvoudig worden aangestoken; bij een verse boom zullen bij ontsteking met een lucifer alleen enkele naalden vlam vatten, die daarna weer vanzelf doven. Bij grotere ontstekingsbronnen als een flinke prop brandend papier van ongeveer 0,5 kg branden vrijwel alle bomen. Wanneer een kerstboom wordt geplaatst, is het dus belangrijk om het vochtgehalte van de boom op peil te houden. Daarnaast is het verstandig om de boom op een dusdanige wijze te plaatsen dat, indien toch brand ontstaat, er zo min mogelijk gevaar voor aanwezige personen ontstaat. De vele adviezen en richtlijnen in de literatuur zijn niet allemaal te combineren (en dit lijkt ons ook niet wenselijk). Daarnaast zijn diverse regels op verschillende manieren interpreteerbaar. Voor de onderstaande set regels is daarom een selectie gemaakt uit de in de literatuur gevonden regels, en zijn de regels waar mogelijk meetbaar gemaakt. Om te bepalen of een boom op het moment van aankoop nog voldoende vocht bevat, kan de volgende controle worden uitgevoerd: Wanneer met de onderkant van de stam van de boom een aantal keer met de onderkant van de stam op de grond mogen nauwelijks groene naalden op de grond vallen (het is wel logisch dat een klein aantal bruine naalden eruit valt). 7.2 Verzorging Na de aankoop van de kerstboom moet het vochtgehalte op peil worden gehouden door een goede verzorging. De volgende regels zijn daarbij aan te houden: Koop bij voorkeur een boom met een grote kluit met haarwortels en met veel aarde er nog omheen. Indien dit niet mogelijk is, kan ook een boom zonder kluit worden aangeschaft. Zaag in dat laatste geval eerst minimaal 3 cm van de onderkant stam af voordat de boom in een houder wordt geplaatst. Hierbij is het belangrijk om de stam recht af te zagen. Het afschuinen van de boom om hem beter in de standaard te laten passen heeft een nadelige invloed op de wateropname. Gebruik voor bomen zonder kluit een houder die ruim voldoende water kan bevatten; richtlijn: 1 liter per 2,5 cm stam dikte. Geef de boom bij voorkeur dagelijks, maar in ieder geval iedere drie dagen, ruim voldoende water. Zorg ervoor dat de kluit steeds vochtig aanvoelt, of (bij een boom zonder kluit) dat de onderste 5 cm van de stam continu in het water staat. 7.3 Plaats van een kerstboom Bij het plaatsen van een kerstboom gelden de volgende regels:

24 24 / 53 Plaats de stam van de boom op minimaal 1,5 x de boomlengte afstand van (nood)uitgangen. Indien de boom op een tafel of iets dergelijks is geplaatst moet deze lengte bij de boomlengte worden opgeteld. Plaats in een ruimte met één uitgang de stam van de boom op minimaal 3 x de boomlengte afstand van de uitgang. Houd, bij het plaatsen van meerdere kerstbomen in één ruimte, een afstand tussen de stammen van de bomen van minimaal 1,5 x de boomlengte van de langste boom. Plaats geen bomen in vluchtroutes zoals gangen en doorgangen van trappenhuizen. Plaats de stam van een boom op minimaal 1,5 x de boomlengte afstand van blusmiddelen of bedieningspanelen voor de brandmeldinstallatie. Houd, om snelle uitdroging te voorkomen, minimaal 1 m afstand aan tussen alle delen van de boom en verwarmings-radiatoren. Houd, om ontsteking te voorkomen, minimaal 2 m afstand aan tussen alle delen van de boom en een open haard. Indien de boom, ondanks de verzorgingsvoorschriften, toch grote hoeveelheden naalden verliest of bruin wordt, verwijder hem dan onmiddellijk uit de ruimte. 7.4 Versiering van de boom Let bij het aanbrengen van de versiering in een boom op de volgende zaken: Gebruik geen echte kaarsjes, ook niet indien voldoende blusmiddelen bij de hand zijn. Ontbranding van een boom kan zo snel gaan, dat het blussen van de boom niet meer mogelijk is. Plaats geen kaarsen binnen een afstand van 2 m van enig deel van de boom. Gebruik geen verlichting met beschadigde bedrading of waarvan één of meer lampjes niet meer branden. Schakel de kerstboomverlichting s nachts en bij afwezigheid altijd uit. Gebruik bij voorkeur aluminium of glazen versieringen. Indien brandbare versieringen worden gebruikt, mag per boom maximaal 100 g brandbare versiering per meter boomlengte aanwezig zijn.

25 25 / 53 Deel 2: Brandproeven

26 26 / 53 8 Inleiding 8.1 Probleembeschrijving In deel 1 is door middel van een literatuuronderzoek informatie over de brandveiligheid van kerstbomen verzameld. Hierbij is niet voldoende informatie gevonden over de relatie tussen het vochtgehalte, de tijdsduur na plaatsing van de bomen in een huiskamer en het brandvermogen, om gedetailleerde richtlijnen op te kunnen stellen. In november/december 2005 zijn daarom door Efectis Nederland een aantal brandproeven uitgevoerd met verschillende soorten bomen die gedurende een periode van 2 tot 5 weken na levering onder huiskameromstandigheden zijn opgesteld. 8.2 Doelstelling 8.3 Aanpak 8.4 Inhoud Het doel van de brandproeven is het bepalen van het verband tussen de tijd dat bomen onder huiskameromstandigheden geplaatst zijn, het vochtgehalte en het brandvermogen. De gemeten vermogens worden daarna gebruikt om via berekeningen te bepalen in welke ruimten kerstbomen (vanwege de brandveiligheid) veilig kunnen worden geplaatst. Om het verband tussen vochtigheid, tijdsduur na plaatsing en brandvermogen te bepalen zijn drie soorten metingen uitgevoerd: metingen waarbij de gehele kerstboom met een vaste ontstekingsbron is aangestoken en waarbij de gewichtsafname en de vrijkomende straling worden gemeten; referentiemetingen waarbij het vermogen van een kleine hoeveelheid takken en naalden is bepaald; metingen van het vochtgehalte van naalden en takken. In hoofdstuk 10 is eerst toegelicht welke bomen, onstekingsbronnen, en tijdschema s bij de brandproeven en vochtmetingen zijn gebruikt. In hoofdstuk 11 zijn de referentievermogensmetingen beschreven. Daarna zijn in de hoofdstukken 12 en 13 de opzet en de resultaten van de brandproeven met de gehele kerstbomen beschreven. In hoofdstuk 14 zijn de resultaten van de vochtmetingen weergegeven. In hoofdstuk 15 zijn met behulp van de uitkomsten van de brandproeven enkele berekeningen uitgevoerd om de condities in een ruimte met een brandende kerstboom te bepalen. In hoofdstuk 16 zijn tenslotte op basis van de informatie verkregen uit de proeven en berekeningen een aantal regels gegeven voor het brandveilig gebruik van kerstbomen.

27 27 / 53 9 Brandproeven en vochtmetingen 9.1 Bomen De brandproeven zijn uitgevoerd met de drie in Nederland meest verkochte soorten bomen: de Nordman, de blauwspar en de fijnspar. Volgens opgave van de leverancier waren de wortels jaarlijks op de kwekerijen rondom afgestoken. De bomen zijn geleverd op 16 november en uiterlijk in de week hiervoor gekapt. Na kappen zijn ze in de buitenlucht opgeslagen. De lengte van de bomen varieert tussen de ca. 1,5 en 2,2 meter, met een gemiddelde van 1,8 meter. In het algemeen zijn de gebruikte Nordmannen het grootst; de blauwsparren en fijnsparren met kluit zijn in het algemeen het kleinst. Het was niet mogelijk om bomen te bestellen die alle exact dezelfde lengte en dezelfde diameter hadden. De bomen zijn voor de metingen gewogen en opgemeten; de resultaten hiervan zijn weergegeven in de onderstaande grafiek en in Tabel Diameter [cm] Nordman met kluit Nordman zonder kluit Blauw spar met kluit Blauw spar zonder kluit Fijnspar met klut Fijnspar zonder kluit Lengte [cm] Figuur 4: Afmetingen gebruikte kerstbomen 9.2 Water Bij de testen zijn zowel bomen met kluit als bomen zonder kluit getest. Aan alle bomen, met uitzondering van drie (droge) controlebomen, is voldoende water gegeven. Dit is op de volgende wijze gerealiseerd: De bomen zonder kluit zijn in een standaard geplaatst met een waterreservoir. Dit reservoir is eenmaal per week bijgevuld, zodat de onderste centimeters van de stam van de bomen continu onder water hebben gestaan (dit is dagelijks gecontroleerd, met uitzondering van de weekenden); De bomen met kluit zijn in tuinaarde geplaatst; ook deze bomen hebben eenmaal per week zoveel water gekregen dat het zand voortdurend vochtig bleef (dit is dagelijks gecontroleerd, met uitzondering van de weekenden).

28 28 / 53 De drie controlebomen (een Nordman, een blauwspar en een fijnspar) zijn bomen zonder kluit. Deze hebben na ontvangst van de bomen geen water gekregen. 9.3 Ontstekingsbron De ontstekingsbron is mede bepalend voor het brandgedrag van een boom. Een grotere ontstekingsbron zal immers sneller leiden tot ontsteking en tot uitbreiding van de brand binnen de boom. Bij dit onderzoek is gekozen voor ontsteking met een gasbedbrander met een vermogen van ca. 15 kw. Dit komt overeen met een kleine prullenbakbrand. 9.4 Tijdsperiode In het algemeen zal een kerstboom gedurende een beperkt aantal weken in een ruimte blijven staan. De kerstbomen zijn derhalve getest tussen 2 en 5 weken na ontvangst van de bomen en opstelling in de ruimte. De bomen zijn geleverd op 16 november. De controlebomen, die geen water hebben gekregen, zijn pas voor het eerst drie weken na levering beproefd; de verwachting was dat de bomen eerder nog zo nat zouden zijn, dat de brand zich niet snel door de bomen zou uitbreiden. 9.5 Testschema brandproeven De brandproeven zijn uitgevoerd aan de hand van het schema op de volgende pagina. In principe zijn alle bomen slechts bij één brandproef gebruikt, ook als ze slechts weinig / aan één zijde gebrand hebben. Alleen de droge Nordman is na de eerste test nogmaals beproefd, omdat deze de enige beschikbare droge Nordman was (en slechts aan één zijde heeft gebrand). Het testschema voor de brandproeven is weergegeven in Tabel 1 op de volgende pagina. De brandproeven zijn beschreven in de hoofdstukken 14 en Testschema vochtmetingen Vanaf het moment van levering is iedere maandag en donderdag het vochtgehalte van zowel de naalden als de takken bepaald. De uitvoering van de vochtmetingen en de resultaten zijn beschreven in hoofdstuk 12.

29 29 / 53 Test aantal weken na levering Soort boom Type boom Water gegeven Hoogte [cm] Diameter [m] Gewicht [kg] 2 weken Nordman Kluit Ja weken Blauwspar Kluit Ja weken Fijnspar Kluit Ja weken Nordman Zonder kluit Ja weken Blauwspar Zonder kluit Ja weken Fijnspar Zonder kluit Ja weken Nordman Kluit Ja weken Blauwspar Kluit Ja weken Fijnspar Kluit Ja weken Nordman Zonder kluit Ja weken Blauwspar Zonder kluit Ja weken Fijnspar Zonder kluit Ja weken Nordman Droog Nee weken Blauwspar Droog Nee weken Fijnspar Droog Nee weken Nordman Kluit Ja weken Blauwspar Kluit Ja weken Fijnspar Kluit Ja weken Nordman Zonder kluit Ja weken Blauwspar Zonder kluit Ja weken Fijnspar Zonder kluit Ja weken Nordman Droog Nee weken Nordman Kluit Ja weken Blauwspar Kluit Ja weken Fijnspar Kluit Ja weken Nordman Zonder kluit Ja weken Blauwspar Zonder kluit Ja weken Fijnspar Zonder kluit Ja Tabel 1: Testschema kerstbomen