Behandelprotocol voor overgewicht
|
|
- Greta Verlinden
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Behandelprotocol voor overgewicht Auteur J. Ten Berge, E. Boers, L.T. Dinh Xuan, L. Knijnenburg, K. Looije, C. Roose en E. van Witzenburg Publicatiedatum 1 november 2013 Herziening 1 november 2014 Verantwoordelijk voor bijhouden protocol De diëtist is verantwoordelijk voor het bijhouden van het protocol en eventuele veranderingen of aanpassingen aan te brengen.
2 Inhoudsopgave Aanleiding... 3 Beschrijving doelgroep... 3 Beschrijving ziektebeeld... 3 Doelstelling... 4 Doel van de behandeling... 4 Inclusiecriteria... 4 Exclusiecriteria... 4 Gebruikers van protocol... 4 De wijze van communicatie... 5 Verslaglegging... 5 Communicatie naar de patiënt... 5 Wetenschappelijke bewijsvoering... 5 Stroomdiagram... 7 Stappenplan... 8 Literatuurlijst
3 Aanleiding Gewichtstoename bij borstkanker patiënten is een probleem dat veel voorkomt. Van de vrouwen die chemotherapie krijgen heeft 50 tot 96% last van gewichtstoename. (Lieshout et al, 2013 ) De coördinatie van de nazorg bij borstkankerpatiënten in de praktijk is nog niet optimaal en voldoet niet aan goede kwaliteit. Het ontbreekt aan goede interactie en samenwerking van de betrokken disciplines. In de richtlijn Herstel na kanker komt naar voren dat de nacontrole en nazorg bij kanker onvoldoende zijn voor de groeiende zorgvragers. De optimale inhoud en duur zijn onduidelijk. Er is een systematische aanpak nodig voor een nazorgprogramma voor borstkankerpatiënten. Het behandelprotocol komt tot stand door literatuuronderzoek en de afgenomen interviews met mammacarcinoompatiënten en behandelaren. (Koppejan- Rensenbrink, R., (2011) In dit protocol wordt een aanpak beschreven die passend is bij het werken met een multidisciplinair overleg. Deze MDO s kunnen op patiënt- en beleidsniveau gehouden worden. Dit houdt in dat het overleg individuele patiëntsituaties kan omvatten, evenals een hele patiëntengroep met gelijke problematiek. Er is gezocht naar een vernieuwende aanpak voor de behandelde problematiek in het protocol. Hierbij is gezocht naar mogelijkheden om de kwaliteit van zorg te verbeteren. In het protocol is dit vormgegeven door een holistisch beeld te krijgen van de patiënt, om zo de kwaliteit van de zorg voor borstkankerpatiënten met overgewicht te verbeteren. Dit behandelprotocol is vernieuwend omdat er een kwalitatief betere en snellere behandeling wordt aangeboden dan voorheen. Dit komt omdat er in dit protocol gebruik wordt gemaakt van een intensieve multidisciplinaire samenwerking. Hierdoor wordt bij overgewicht bij borstkanker al in het begin van de behandeling de fysiotherapeut ingeschakeld voor het opstellen van een bewegingsprogramma. Daardoor kan het overgewicht op een kwalitatief betere manier worden aangepakt en verloopt de behandeling ook nog eens sneller. Er is in dit behandelprotocol door middel van een stappenplan aangegeven hoe de behandeling van overgewicht bij borstkanker het beste kan verlopen. Het stappenplan is samengevat in een stroomdiagram. Beschrijving doelgroep Vrouwen tussen de 50 en 75 jaar met een invasief ductale vorm van borstkanker met een BMI van boven 25 en dus overgewicht, dat is ontstaan door de behandeling van borstkanker. Wat de oorzaak precies is van overgewicht bij borstkanker is onduidelijk, maar zeker is dat chemotherapie hierin een grote rol speelt. Chirurgie en radiotherapie hebben een minder grote invloed op overgewicht bij borstkanker. (Lieshout, 2008) Het protocol is geschikt voor middelgrote regionale ziekenhuizen met een mammapoli. Beschrijving ziektebeeld Overgewicht houdt in dat het lichaamsgewicht zwaarder is dan dat goed voor iemand is. Wanneer de Body Mass Index hoger is dan 25 is er sprake van overgewicht. Wanneer de Body Mass Index hoger is dan 30 is er sprake van obesitas. (Voedingscentrum, 2013) Door overgewicht en obesitas kunnen verschillende gezondheidsproblemen ontstaan. Voorbeelden zijn bepaalde ziektes, last krijgen van de gewrichten en moeilijk kunnen bewegen. Overgewicht en obesitas behoren tot de belangrijkste volksgezondheidsproblemen van dit moment. Het komt voor bij ongeveer 46% van de mannen en 37% van de vrouwen. (CBS, 2012) Vrouwen met borstkanker kunnen door de behandeling van hun ziekte last krijgen van overgewicht. Gemiddeld komt een vrouw met borstkanker 2,5 tot 6,3 kilogram aan tijdens haar ziekte. Dit komt voornamelijk door de behandeling met chemotherapie, maar ook andere oorzaken kunnen een rol spelen. (Lieshout et al, 2013) Overgewicht bij borstkanker brengt vele risico s met zich mee. Zo is er een kans op een terugkerende tumor, uitzaaiingen, verminderde kwaliteit van leven en een kortere overleving. Ook is er door overgewicht een grotere kans op andere (bijkomende) ziektes als hart- en vaatziekten en diabetes mellitus. Het is niet bekend wat de precieze oorzaak is van overgewicht bij borstkanker. Factoren die een rol kunnen spelen zijn het soort behandeling, effecten van de 3
4 therapie en leefstijlveranderingen zoals minder beweging. Ook een toegenomen voedingsinname kan een oorzaak zijn. (Integraal Kankercentrum Nederland, 2012) Doelstelling Het interdisciplinaire team wil vrouwen met een mammacarcinoom tussen de 50 en 75 jaar met overgewicht in een middelgroot regionaal ziekenhuis met een mammapoli op een holistische en multidisciplinaire wijze behandelen door een geïntegreerde aanpak te leveren om zo de beste kwaliteit van zorg en de continuïteit te kunnen waarborgen. Door deze multidisciplinaire aanpak kan er vroegtijdig gesignaleerd worden op bijkomende problemen en kan er effectief gewerkt worden door verschillende expertises. Het protocol is gericht op vrouwen die een volledige mamma-amputatie en okselkliertoilet hebben ondergaan en aansluitend met radiotherapie en/of chemotherapie zijn behandeld. De vrouwen zijn gediagnosticeerd met invasief ductaal carcinoom, waarbij de kanker is ontstaan in de melkgang en zich verspreid heeft buiten de melkgangen (Borstkankervereniging Nederland, 2013). Doel van de behandeling Het uiteindelijke doel van de behandeling is het na 3 maanden onder controle hebben van het gewicht, dat wil zeggen het gewicht is constant of is verminderd. Dit doel geldt voor alle patiënten. Wel wordt er per patiënt een individueel doel opgesteld. Voor bepaalde patiënten zou afvallen tijdens de behandeling een positief effect teweeg kunnen brengen, terwijl andere patiënten te ziek zijn om af te vallen en het dus beter is om het gewicht stabiel te houden en in ieder geval niet aan te komen. (Transmuraal Voedingsteam Gelderse Vallei, 2012) Bij aanvang van de behandeling van borstkanker, dus nog voor de operatie en/of chemotherapie wordt de patiënt gewogen. Om te weten te komen of het doel dat het gewicht constant is gebleven is behaald, wordt de patiënt aan het einde van de behandeling, dus na 3 maanden, gewogen. Wanneer het lichaamsgewicht minder dan 2 kilogram verschilt van zijn normale gewicht bij aanvang van de medische behandeling betekent dit dat de patiënt het doel heeft behaald. Wanneer de patiënt als doel had om in gewicht te verminderen, is het doel behaald wanneer het lichaamsgewicht van de patiënt na 3 maanden met 7,5% gedaald is. Meer gewicht verliezen is niet gewenst omdat het lichaam van de patiënt ziek is en het daarom niet gezond is om veel af te vallen. Echter, niet afvallen bij een patiënt met overgewicht is ook niet gewenst omdat dat risico s voor de gezondheid meebrengt. Daarom is gekozen voor een gewichtsverlies van 7,5% na 3 maanden. (Ziekenhuis Nij Smellinghe, 2013) Door dit behandelprotocol te gebruiken wordt de behandeling van overgewicht bij borstkanker beter en sneller. Dit komt doordat er in dit protocol gebruik wordt gemaakt van multidisciplinaire samenwerking. Verschillende disciplines werken nauw met elkaar samen waardoor de patiënt een betere en snellere behandeling krijgt. Inclusiecriteria Dit behandelprotocol is geïndiceerd voor vrouwelijke patiënten die behandeld zijn voor borstkanker en hierdoor lijden aan overgewicht, dat wil zeggen een Body Mass Index (BMI) van boven de 25. (Artsenwijzer diëtetiek, 2013) Exclusiecriteria Vrouwen voor wie dit protocol niet geïndiceerd is, zijn vrouwen met borstkanker met een BMI van boven de 40. Tevens is dit protocol niet geïndiceerd als er sprake is van comorbiditeit. In deze situaties wordt aangeraden om gebruik te maken van een ander protocol. Gebruikers van protocol Dit protocol is bedoeld voor de verschillende disciplines binnen een multidisciplinair team, zoals oncoloog, diëtist, mammacareverpleegkundige, fysiotherapeut, huidtherapeut, psycholoog, maatschappelijk werkster, die meewerken aan de revalidatie voor borstkankerpatiënten na het afronden van hun curatieve behandeling. 4
5 De wijze van communicatie Er wordt gecommuniceerd via een multidisciplinair overleg. Hierbij zijn alle disciplines aanwezig. In een multidisciplinair overleg komen meerdere disciplines bij elkaar om te overleggen over de behandeling van een patiënt, patiëntgericht overleg, of een groep patiënten met dezelfde problematiek, beleidsgericht overleg. Het doel van een MDO is het komen tot een op maat gemaakt advies voor de behandeling van een patiënt. Het voeren van MDO s verbeterd de samenwerking tussen verschillende disciplines die betrokken zijn bij de behandeling van een patiënt (Zaans medisch centrum, 2013). Verslaglegging Om de kwaliteit van de zorg en continuïteit te waarborgen zullen de hulpverleners een patiëntendossier bijhouden. Het patiëntendossier is van belang om de samenwerking tussen de betrokken disciplines goed te laten verlopen. Dit dossier is bestemd voor de betrokken disciplines bij de zorgverlening. Het kan geraadpleegd en aangevuld worden door de desbetreffende disciplines. Mocht dit niet het geval zijn binnen een instelling, dan zullen de samenwerkende zorgverleners afspraken maken over de wijze waarop zij de informatie uit het dossier kunnen krijgen (V&VN, 2011). Hulpverleners mogen geen informatie uit patiëntendossier aan anderen verstrekken tenzij de patiënt daarvoor toestemming geeft. Zonder toestemming van de patiënt mag de informatie wel verstrekt worden aan degenen die rechtstreeks betrokken zijn bij de behandeling, voor zover dit noodzakelijk is voor de uitoefening van die werkzaamheden en aan vertegenwoordigers van de patiënt (KNGF, 2011). De bewaartermijn van het medisch dossier is 15 jaar. Hierna moet het dossier vernietigd worden. Dit is vastgelegd in de wet geneeskundige behandelingsovereenkomst, WGBO. Er zijn enkele uitzonderingen op de bewaartermijn van 15 jaar (Hulpgids, 2013). Iedere patiënt heeft het recht om in het eigen dossier te kijken. Naast de patiënt mag alleen de hulpverlener in het dossier kijken, tenzij de patiënt nadrukkelijke toestemming heeft gegeven. Als de patiënt komt te overlijden, blijven dezelfde regels van kracht. Tenzij de hulpverlener zeker weet dat de patiënt geen bezwaar zou hebben gehad tegen inzage in het dossier door een bepaald persoon. Dit is vastgelegd in de WGBO (Hulpgids, 2013). Een zorgplan of behandelplan omvat alle afspraken over verzorging, verpleging en behandeling van een patiënt. Alle afspraken die de betrokken hulpverleners met de patiënt hebben gemaakt, worden in het zorgplan opgenomen en op elkaar afgestemd. In het zorgplan worden gezondheidsproblemen, doelen en afspraken beschreven. Door het gebruik van een zorgplan wordt de samenwerking tussen zorgverlener en patiënt ondersteund (Patagonia zorg, 2013). Communicatie naar de patiënt De mammaverpleegkundige zal de afspraken uit het multidisciplinaire overleg bespreken met de patiënt. De patiënt kan dan toestemming geven voor de verdere behandeling. De mammaverpleegkundige is het aanspreekpunt voor de patiënt, wanneer zij met problemen komt (CBO, 2002). Communicatie tussen uitvoerend behandelaars De communicatie tussen de uitvoerend behandelaars onderling gaat via eerder genoemde MDO s, het patiëntendossier en eventuele onderlinge afspraken, dan wel telefonisch. Wetenschappelijke bewijsvoering Het stroomdiagram en de stappenplan uit dit behandelprotocol zijn voor zover mogelijk gebaseerd op bewijs uit wetenschappelijk artikelen en richtlijnen. De wetenschappelijke artikelen werden gezocht op onder andere Google Scholar en LexisNexis Academic. Ook is gebruik gemaakt van de databanken Vakbibliotheek (BSL), Pubmed, Medline, HBO kennisbank en Informatorium Voeding en Diëtetiek. Er is hierbij gezocht op de termen; 5
6 overgewicht, borstkanker, voeding en borstkanker, gewicht en borstkanker en sport en voeding. Daarnaast is er ook gebruik gemaakt van ervaringen en kennis uit de praktijk uit de interviews met disciplines en mammacarcinoompatiënten. De gevonden literatuur is geanalyseerd om te zien of de informatie relevant is om de deelvragen te kunnen beantwoorden. 6
7 Stroomdiagram 7
8 Stappenplan Stap 1: De mammacareverpleegkundige ziet de patiënt bij de follow-up na de medische behandeling. De mammacareverpleegkundige is de eerste persoon die kan constateren of een patiënt lijdt aan overgewicht. Dit doet de mammacareverpleegkundige door de patiënt te wegen en indien nodig te meten en hierna de Body Mass Index te berekenen. De Body Mass Index is te berekenen door het gewicht in kilo s te delen door de lengte in meters in het kwadraat. De formule is als volgt: gewicht (in kg) / lengte (in m)². (Pijl, 2009) Daarnaast kan de patiënt ook zelf naar de mammacareverpleegkundige toe komen wanneer de patiënt denkt overgewicht te hebben. De patiënt kan het gevoel hebben dat haar gewicht is toegenomen of ze kan zelf op de weegschaal hebben gestaan. Ook in deze situatie begint de mammacareverpleegkundige met het meten van het gewicht en het berekenen van het BMI. De rol van de behandeld arts is om de voedingstoestand in de diagnose en behandeling te betrekken, mogelijk oorzaken te behandelen en problemen met de voeding te onderkennen. Tevens verwijst de arts patiënten door naar de diëtist, geeft hij voorlichting en informeert hij de mammacareverpleegkundige. (IKN, 2012) Stap 1a: De mammacareverpleegkundige ziet de patiënt bij de follow-up. Zij constateert geen klachten bij de patiënt. Bij het berekenen van het BMI komt er een getal tussen de 20 en 25 uit. Dit houdt in dat de patiënt geen overgewicht heeft. In dit geval is het belangrijk dat de mammacareverpleegkundige de patiënt informeert over het feit waarom overgewicht niet goed is voor het herstel en de lichamelijke toestand van de patiënt. (Lieshout, 2013) Door de patiënt preventief te waarschuwen voor overgewicht wordt de kans om in een later stadium alsnog overgewicht te ontwikkelen kleiner. De rol van de patiënt hierbij is om de informatie van de mammacareverpleegkundige in haar op te nemen en goed te blijven letten op het eetpatroon. Echter, niet altijd ligt de oorzaak van overgewicht bij de patiënt zelf. In sommige gevallen kan de patiënt er dus niks aan doen wanneer zij alsnog overgewicht krijgt. Na een maand wordt de patiënt opnieuw gewogen door de mammacareverpleegkundige en wordt opnieuw het BMI berekend. Stap 2: Wanneer de mammacareverpleegkundige bij de follow-up op een BMI uitkomt van hoger dan 25 schakelt zij de diëtiste in. De diëtist gaat langs bij de patiënt en stelt de diagnose overgewicht. Tevens probeert de diëtist te achterhalen wat de oorzaak kan zijn van het overgewicht. Nadat de diagnose overgewicht is vastgesteld door de diëtiste kan er een behandelplan opgestart worden. Dit behandelplan wordt pas gestart wanneer de patiënt hiervoor toestemming geeft en aangeeft zich te zullen inzetten voor de behandeling. De mammacareverpleegkundige zal de patiënt hierover informeren. De behandeling wordt voor het grootste deel vergoedt. Het basispakket van de zorgverzekering vergoedt in 2013: geneeskundige zorg door medisch specialisten, verblijf in het ziekenhuis drie behandeluren dieetadvies. Voor een deel zal de patiënt dus ook zelf kosten moeten betalen. Echter, wanneer men kijkt naar de lange termijn weegt een blijvende goede gezondheid zwaarder en is het het waard om eenmalig geld te investeren. (Rijksoverheid, 2013) Stap 3: Wanneer de mammacareverpleegkundige bij de follow-up op een BMI uitkomt van hoger dan 25 wordt er een Multidisciplinair overleg gepland. Bij dit MDO zijn in ieder geval de mammacareverpleegkundige, de diëtist, de fysiotherapeut en de psycholoog aanwezig. Indien nodig kunnen ook de maatschappelijk werkster en de huidtherapeut aanwezig zijn. Tijdens dit MDO wordt de situatie van de patiënt besproken. De diëtist vertelt wat haar bevindingen zijn geweest tijdens haar bezoek aan de patiënt. Er wordt met elkaar vastgesteld of het overgewicht een psychische of fysieke oorzaak heeft. 8
9 Stap 3a: Wanneer de patiënt ervaart dat zij problemen krijgt met praktische zaken in haar omgeving kan de mammacareverpleegkundige in overleg de patiënt doorverwijzen naar een maatschappelijk werkster. Dit kan zij nu al doen voordat de behandeling voor overgewicht werkelijk start. De maatschappelijk werkster is er voor eventuele problemen die zich kunnen voordoen door het overgewicht. Een voorbeeld hiervan is het niet meer goed kunnen zorgen voor kinderen. Omdat een taak als zorg voor kinderen noodzakelijk is, is het belangrijk dat de maatschappelijk werkster zo snel mogelijk wordt ingeschakeld. Met een maatschappelijk werker kunnen patiënten hun vragen, problemen, gedachten en/of zorgen bespreekbaar maken. Er kan gesproken worden over bijvoorbeeld angst, verlies, onzekerheid vermoeidheid, het omgaan met tegenslagen en de relatie met partner of kinderen. Maar ook kan een maatschappelijk werker hulp bieden bij praktische zaken in het kader van wonen, het krijgen van indicaties en uitkeringen of het vinden van en/of verwijzen naar instanties en instellingen (Antoni van Leeuwenhoek, AVL, 2013). De diagnose en behandeling van kanker kunnen een grote invloed hebben op het dagelijks leven van de patiënt. Ook de naaste omgeving kan worden beïnvloed door de veranderingen. De maatschappelijk werker kan de patiënt en haar naasten begeleiden met het vinden van een nieuwe balans in het leven met de beperkingen. Door het voeren van gesprekken samen met de patiënt en/of naasten kunnen er oplossingen of verbeteringen gevonden worden voor de problemen, en de mogelijkheden om de problemen op te lossen worden vergroot (Medisch Spectrum Twente, 2013). Stap 4: Wanneer het overgewicht een fysieke oorzaak heeft gaan de diëtist, fysiotherapeut en eventueel huidtherapeut langs bij de patiënt. Wanneer het overgewicht een psychische oorzaak heeft brengen de diëtist en psycholoog een bezoek aan de patiënt. Stap 4a: Uit het MDO is naar voren gekomen dat er een fysieke oorzaak is van het overgewicht. De fysiotherapeut kan een behandeling aanbieden door middel van een bewegingsprogramma. Door te bewegen is de kans aanwezig dat de patiënt gewicht verliest. (Lieshout, 2013) Het meest effectief gebleken is matig intensieve lichaamsbeweging, bestaande uit kracht- of weerstandtraining en aerobe of duurtraining, gedurende ten minste dertig minuten per dag (IKN, 2012). De spiermassa en kracht kunnen toenemen door training. Hierdoor wordt de lichaamssamenstelling gunstiger. Er is dan namelijk minder vetweefsel en meer spierweefsel. Het kan wel zijn dat in eerste instantie het gewicht niet of weinig afneemt (IKN, 2012). De rol van de patiënt bij deze behandeling is om actief mee te doen en de opdrachten en oefeningen die de fysiotherapeut geeft, op te volgen. Er wordt geadviseerd om met iedere patiënt te praten over fysieke training tijdens de behandeling. Het is van belang dat bewegingsangst wordt voorkomen. Er zijn geen algemene medische redenen om niet te mogen trainen tijdens de behandeling tegen kanker. (IKN, 2012). Er wordt gesteld dat regelmatig bewegen tijdens de behandeling, de conditie en spierkracht beter blijft en de kans op nadelige gevolgen van de behandeling zoals vermoeidheid en pijn, kleiner wordt. In het buitenland is uit studies al gebleken dat lichaamsbeweging tijdens de behandeling van borstkanker effectief is. In Nederland is een dergelijk onderzoek nog niet uitgevoerd. (Herstel en balans, 2005). Een andere fysieke oorzaak van het overgewicht kan te maken hebben met lymfoedeem. Hierbij wordt de huidtherapeut ingeschakeld. Het is bekend dat overgewicht en obesitas een belangrijke risicofactor zijn voor het ontwikkelen van lymfoedeem aan de arm na borstkanker (Vlugt, 2013). Anderzijds zorgt het volume van het lymfevocht voor een hoger gewicht. Hoe groter het volume van het lymfevocht, hoe hoger het gewicht van de patiënt is. Lymfoedeem kan zorgen voor een bewegingsbeperking. Dit is ongunstig voor de patiënt met overgewicht omdat beweging juist een belangrijk onderdeel van de behandeling is. De huidtherapeut kan 9
10 door middel van bewegingsoefeningen, een elastische kous, manuele lymfdrainage en zwachtelen ervoor zorgen dat het lymfoedeem vermindert. Wanneer het lymfoedeem vermindert kan de patiënt meer bewegen wat kan leiden tot een gezonder gewicht. De rol van de patiënt bij deze behandeling is om de instructies van de huidtherapeut op te volgen, de oefeningen uit te voeren en indien nodig de elastische kous te dragen. Een complicatie die kan optreden is dat het niet lukt om het lymfoedeem te verminderen en de patiënt hierdoor geen bewegingsprogramma kan volgen. In dit geval is het van belang dat er naar andere manieren wordt gezocht om het gewicht onder controle te krijgen, bijvoorbeeld het volgen van een dieet. Ten slotte kan de diëtiste zorgen voor een juiste voedingsinname. Hierbij worden de Richtlijnen Goede Voeding gevolgd. Indien nodig kan zij een energiebeperkt dieet voorschrijven. Met een energiebeperkt dieet wordt meestal uitgegaan van een inname van minder dan 500 calorieën dan de gebruikelijke inname. Per patiënt verschilt wat voor dieet er wordt voorgeschreven. (IKN, 2012). De rol van de patiënt is om zichzelf strikt aan het dieet te houden en bij eventuele problemen en/of moeilijkheden contact op te nemen met de diëtist. Er zijn een aantal maatregelen die belangrijk zijn voor de diëtist: Sluit uit dat gewichtstoename het gevolg is van vochttoename zoals bij ascites of oedeem. Neem een voedingsanamnese af met aandacht voor het gewichtsverloop, de energie- en voedingsstofinname, het voedingspatroon en het bewegingspatroon en/of de lichamelijke activiteit. Beoordeel de voedingstoestand en zo mogelijk de lichaamssamenstelling. Bepaal de behoefte aan energie, eiwit, vocht en andere voedingsstoffen. Leg de mogelijke oorzaken van gewichtsstijging uit. Bespreek dat voeding en lichaamsbeweging de enige beïnvloedbare factoren zijn en dat het aanpassen van de leefstijl niet altijd tot het gewenste resultaat leidt, ondanks minder eten en meer beweging. Bespreek het streven naar gewichtsstabilisatie of een geleidelijke gewichtsvermindering. Leg uit dat zeer caloriearme crashdiëten niet gewenst zijn omdat er voldoende spieropbouw moet worden gerealiseerd en een jojo-effect het probleem alleen maar groter maakt. Stimuleer lichaamsbeweging of sportprogramma's Controleer het gewichtsverloop en zo mogelijk de lichaamssamenstelling. (IKN, 2012) De voedingsadviezen die de diëtist geeft zijn: Volg de Richtlijnen Goede voeding Eiwitverrijkte voeding indien spieropbouw is gewenst en bij kracht- of weerstandstraining. Indien gewichtsvermindering gewenst is: energiebeperkte voeding tot maximaal 500 kcal minder dan de berekende behoefte, op voorwaarde dat de voedingsinname volwaardig blijft. Een voeding die een groot verzadigingsgevoel geeft: ruim groente, fruit, volkorenproducten en caloriearme dranken. (IKN, 2012 ) Een complicatie die kan optreden is dat de behandeling niet aan slaat. Het kan zijn dat er voedingsadviezen en een bewegingsprogramma is opgesteld wat weinig of geen effect heeft. In dit geval kan het zijn dat de patiënt aankomt in plaats van afvalt of op hetzelfde gewicht blijft. Wanneer dit gebeurt wordt er door de diëtist een nieuw behandelplan opgesteld. Stap 4b: Uit het MDO is naar voren gekomen dat er een psychische oorzaak is van het overgewicht. Wanneer er een psychische oorzaak is wordt de hulp ingeroepen van de psycholoog. De 10
11 psycholoog kan gesprekken voeren met de patiënt om te achterhalen welke emoties ten grondslag liggen aan het hebben van het overgewicht. Het doel van deze behandeling is de onderliggende oorzaak te achterhalen en daardoor het probleem overgewicht te kunnen aanpakken. De rol van de patiënt hierbij is om actief deel te nemen aan de gesprekken en haar emoties te tonen aan de psycholoog. Alleen wanneer dit gebeurt kan de psycholoog achterhalen wat de oorzaak is van het overgewicht. Tevens kan de diëtiste een rol spelen bij een psychische oorzaak. De diëtist kan de patiënt bewust maken van het eetgedrag. Het is belangrijk dat de patiënt inzicht krijgt in haar eetgedrag. Dit wordt gedaan door het bijhouden van een eetdagboek. (Pijl, 2009) Er bestaan verschillende soorten eetgedrag, namelijk lijngericht eetgedrag, emotioneel eetgedrag en extern eetgedrag. Bij lijngericht eetgedrag is lijnen de belangrijkste oorzaak van overeten en overgewicht. Er ontstaat een conflict tussen eetlust en voedselonthouding. Ook is er hierbij sprake van eetbuien. Bij emotioneel eetgedrag heeft de rol van emoties een grote bijdrage bij het ontstaan van overgewicht. Bij emoties als stress, depressie of angst, die vaak voorkomen bij borstkankerpatiënten, gaan deze mensen veel eten. Bij de behandeling van een emotionele eter wordt zelden een dieet voorgeschreven omdat dit niet helpt. Een psychotherapeutische behandeling staat bij de emotionele eter centraal. Er wordt hierbij diep ingegaan op de psychische problemen en veel minder op het gewicht. Eerst wordt getracht de psychische problemen te verhelpen en vervolgens wordt er aandacht besteed aan gewichtsvermindering. Bij extern eetgedrag is er een grote gevoeligheid voor voedselprikkels van buitenaf, zoals geur en visuele aantrekkelijkheid waardoor mensen meer gaan eten dan ze nodig hebben. (Strien et al. 2006) De diëtist kan bepalen wat voor soort eter iemand is en hiervoor een geschikt behandelplan opstellen. Stap 4c: Het is mogelijk dat de oorzaak van overgewicht een fysieke én psychische oorzaak heeft. In dit geval is het van belang welke om te kijken welke problemen de hoogste prioriteit hebben. Deze problemen worden dan als eerste aangepakt. Tevens is het belangrijk dat in deze situatie de hulpverleners extra nauw met elkaar samenwerken. Daarmee wordt bedoeld dat er vaker dan gebruikelijk MDO s worden gehouden om de situatie van de patiënt in kaart te brengen. Stap 4d: Het kan zijn dat de patiënt kampt met andere ernstige (bijkomende) problemen waardoor het onder controle krijgen van het gewicht niet lukt. Overgewicht bij borstkanker vergroot de kans op andere ziekten zoals diabetes mellitus, hart- en vaatziekten en osteoporose. (IKN, 2012) Wanneer de patiënt door een van deze ziekten getroffen wordt is het het belangrijkste dat eerst de situatie van de patiënt weer stabiel wordt en dat daarna pas wordt verdergegaan met de behandeling van het onder controle krijgen van het gewicht. Stap 5: De betrokken disciplines gaan aan de slag met de behandeling. Ook de patiënt zelf heeft een aandeel in de behandeling. Zonder de medewerking van de patiënt is de kans groot dat de behandeling mislukt. Doelen voor de patiënt zijn het leren herkennen van de oorzaak van het overgewicht, het informeren van de hulpverleners over het verloop van de behandeling en het inzicht krijgen in het eigen eetgedrag. Het is van groot belang dat er tijdens de behandeling interdisciplinair wordt samengewerkt. De volgende disciplines werken samen; Mammacareverpleegkundige en diëtist De mammacareverpleegkundge is degene die het overgewicht signaleert. Zij fungeert als ondersteunend persoon bij wie de patiënt terecht kan met vragen en problemen. Zij 11
12 informeert hierover de diëtist. Ook weegt zij de patiënt en geeft ze het gewicht door aan de diëtist. Fysiotherapeut en diëtist De fysiotherapeut werkt samen met de diëtist. Om het lichaamsgewicht onder controle te houden is de juiste combinatie van voeding en beweging belangrijk. Wanneer de fysiotherapeut een zeer intensief bewegingsprogramma voor de patiënt heeft opgezet is het noodzakelijk dat de diëtist het eetpatroon hierop aanpast. Wanneer de fysiotherapeut een minder intensief bewegingsprogramma heeft voorgeschreven hoeft de patiënt ook minder energie binnen te krijgen. Psycholoog en diëtist De psycholoog en diëtist pakken samen de psychische problemen van de patiënt aan. De psycholoog doet dit door middel van het voeren van gesprekken en de diëtist kijkt vooral naar de onderliggende oorzaak van het overgewicht. De psycholoog en diëtist overleggen na elk bezoek aan de patiënt en bespreken de situatie. Huidtherapeut en diëtist Een probleem waarvoor de huidtherapeut wordt ingeschakeld bij borstkankerpatiënten is lymfoedeem. De huidtherapeut werkt hierbij samen met de diëtist omdat de diëtist ook iets kan doen aan lymfoedeem. De diëtist kan speciale voedingsadviezen gericht op lymfoedeem geven. Deze adviezen zijn als volgt: Goede voeding conform de Richtlijnen Goede Voeding, voor gewichtsbeheersing. Energiebeperkte voeding (bijvoorbeeld: tot 500 kcal minder dan berekende inname) gericht op matig gewichtsverlies, mits de voeding volwaardig blijft. Voldoende eiwit, variërend van 0,8-1,5 gram eiwit per kg lichaamsgewicht, afhankelijk van leeftijd,vervolgbehandelingen, en mate van lichamelijke activiteit: 0,8-1,0 gram eiwit bij een goede voedingstoestand, geen sarcopenie, geringe lichamelijke activiteit; 1,2-1,5 gram eiwit bij een matige of slechte voedingstoestand, sarcopenie of risico daarop. (IKN, 2012) Huidtherapeut en fysiotherapeut Wanneer er lymfoedeem aanwezig is bij de patiënt kan er een bewegingsbeperking optreden. Bij overgewicht is het juist belangrijk dat de patiënt veel beweegt om op die manier het gewicht te verminderen. Hiervoor is de oedeemfysiotherapeut van belang. De oedeemfysiotherapeut kan samenwerken met de huidtherapeut om het lymfoedeem te verminderen en het bewegen te stimuleren. De oedeemfysiotherapeut behandelt oedeem wanneer er een bewegingsbeperking aanwezig is. De huidtherapeut behandelt oedeem als er geen bewegingsbeperking is. Maatschappelijk werkster en diëtist De diëtist kan constateren dat dagelijkse bezigheden voor een patiënt bemoeilijkt zijn door overgewicht. Het gewicht zit in de weg of de patiënt is snel vermoeid. In dit geval kan de diëtist de hulp van de maatschappelijk werkster inroepen. De maatschappelijk werkster kan zorgen voor hulpmiddelen waardoor de patiënt haar dagelijkse activiteiten weer kan uitvoeren. Stap 6: Het doel is om na maximaal 3 maanden het gewicht weer onder controle te hebben. Voor elke patiënt verschilt of het gewicht onder controle hebben betekent dat de patiënt is afgevallen of dat het lichaamsgewicht constant is gebleven. Wanneer het doel is om af te vallen is het doel behaald wanneer het lichaamsgewicht van de patiënt na 3 maanden met 7,5% gedaald is. Wanneer het doel is om constant te blijven is het doel behaald wanneer de patiënt na 3 maanden minder dan 2 kilogram verschilt van zijn normale lichaamsgewicht. In 12
13 ieder geval mag de patiënt niet zijn aangekomen in lichaamsgewicht. De diëtist bepaalt door middel van het wegen van de patiënt of het doel is behaald. Stap 6a: Wanneer het doel is behaald blijft de patiënt nog wel een jaar onder behandeling van de diëtist. De patiënt komt bij de diëtist op controle afspraak waarbij wordt gekeken of het gewicht stabiel is. Stap 6b: Door verschillende oorzaken en/of complicaties kan het zijn dat het doel niet is behaald. In dit geval wordt er een nieuw behandelplan door de diëtist opgesteld. Hierbij heeft de patiënt veel inspraak en kan op die manier meedenken wat goed voor haar is. 13
14 Literatuurlijst Antoni van Leeuwenhoek (2013) Maatschappelijk werk. Geraadpleegd op 25 september 2013 van Artsenwijzer Diëtetiek, (2013), Te hoog gewicht bij volwassenen, geraadpleegd op 8 oktober, van Borstkankervereniging Nederland (2013). Okselkliertoilet. Geraadpleegd op 21 oktober 2013, van: Centraal Bureau voor de Statistiek, (2012), Leefstijl preventief onderzoek; persoonskenmerken, Geraadpleegd op van CBO kwaliteitsinstituut voor gezondheidszorg, (2002), Richtlijn lymfoedeem. Hoofdstuk verpleegkundige zorg en lymfoedeem. Geraadpleegd op 18 oktober 2013 van Herstel en balans, PACT-studie, Geraadpleegd op 6 oktober 2013, van: Hulpgids, (2013), Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst. (WGBO). Geraadpleegd op , van: Integraal Kankercentrum Nederland, ( ), Mammacarcinoom, landelijke richtlijn versie 2.0, geraadpleegd op: 21 oktober ) Integraal Kankercentrum Nederland, ( ), Algemene Voedings- en dieetbehandeling, Landelijke Richtlijn versie 2.0, geraadpleegd op van 0&tab=1 ) Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (2011) Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst. Geraadpleegd op van evidencebased.nl/index.php/richtlijnen/richtlijnen/fysiotherapeutische-verslaglegging- 2011/verantwoording-en-toelichting/wet-en-regelgeving-jurisprudentie-machtigings-endeclaratieverkeer/a1-wet-en-regelgeving Koppejan-Rensenbrink, R., (2011) Richtlijn herstel na kanker. Een nieuwe aanpak van nazorg. Geraadpleegd op van Lieshout van R, (2008), Nazorg voor ex-kankerpatiënten:sport en voeding, uit: Nederlands tijdschrift voor Voeding en Dietetiek, geraadpleegd op , Lieshout van R, Schep G., Vreugdenhil G., Backer de I, Bax M., Ongewenste gewichtstoename bij en na borstkanker. Geraadpleegd op van ication/pdf&url= 14
15 Datt%26th%3D141973c9685d26f3%26attid%3D0.1%26disp%3Dsafe%26realattid%3D64cb4 c6b71fc8ac7_0.1%26zw&sig=ahietbsbhv_neaeukdomo_3feh3am-dnkg Medisch Spectrum Twente (2013) Medisch maatschappelijk werker. Geraadpleegd op 30 september 2013 van Patagonia zorg, (2013), Zorgplan of zorgleefplan. Geraadpleegd op 19 oktober 2013, van: Pijl, H. (mei 2009), Obesitas bij volwassenen, Informatorium voor Voeding en diëtetiek, Geraadpleegd op 15 oktober 2013 van: www2.bsl.nl.ezproxy.hhs.nl Rijksoverheid, (2013), Basispakket. Geraadpleegd op 23 oktober 2013, van: Strien, van T., Vocking, Y., (december 2006), Nederlandse Vragenlijst voor Eetgedrag en de diëtist, geraadpleegd op van www2.bsl.nl.ezproxy.hhs.nl Transmuraal Voedingsteam Gelderse Vallei (januari 2012), Goede Voeding bij ziekte en herstel, geraadpleegd op van ng%20bij%20ziekte%20en%20herstel.pdf Vereniging van verpleegkundigen en verzorgenden (2011), Richtlijn verpleegkundige en verzorgende verslaglegging. Hoofdstuk 2 De verpleegkundige en verzorgende verslaglegging. Geraadpleegd op 11 oktober 2013 van Vlugt van der, S., (2013), Voeding en lymfoedeem. Geraadpleegd op van Voedingscentrum, Mijn gewicht; overgewicht, geraadpleegd op van Zaans medisch centrum (2013), Multi disciplinair overleg (MDO). Geraadpleegd op van roverleg/paginas/default.aspx Ziekenhuis Nij Smellinghe (2013), Energieverrijkte voedingsadviezen, Geraadpleegd op van ).pdf 15
Auteur J. Ten Berge, E. Boers, L.T. Dinh Xuan, L. Knijnenburg, K. Looije, C. Roose en E. van Witzenburg
Behandelprotocol voor lymfoedeem Auteur J. Ten Berge, E. Boers, L.T. Dinh Xuan, L. Knijnenburg, K. Looije, C. Roose en E. van Witzenburg Publicatiedatum 1 november 2013 Herziening 1 november 2014 Verantwoordelijk
Nadere informatieGezond gewicht. Wat kunt u er zelf aan doen? altijd dichtbij. Vraag ons gerust om advies.
Gezond gewicht Wat kunt u er zelf aan doen? Vraag ons gerust om advies altijd dichtbij www.alphega-apotheek.nl Gezond gewicht De meeste mensen willen graag een aantal kilo s afvallen. Maar is dat wel nodig?
Nadere informatieOncologische revalidatie REVALIDEREN BIJ KANKER
Oncologische revalidatie REVALIDEREN BIJ KANKER ONCOLOGISCHE REVALIDATIE De ziekte kanker kan grote gevolgen hebben. Tijdens en na de behandeling kunt u last krijgen van allerlei klachten. Uw conditie
Nadere informatieOncologische revalidatie
Oncologische revalidatie Inleiding Kanker verandert uw leven van de één op de andere dag. De afdeling Revalidatie van Zuyderland Medisch Centrum Heerlen heeft een gespecialiseerd behandelteam voor mensen
Nadere informatieGezond gewicht. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg
Gezond gewicht Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Overgewicht 3 Oorzaken 4 Gezond gewicht 4 Tailleomvang 5 Voorkomen van overgewicht 6 Wat kun je
Nadere informatieRegionaal ziekenhuis, mammapoli BEHANDELPROTOCOL BEWEGINGSBEPERKING
Regionaal ziekenhuis, mammapoli BEHANDELPROTOCOL BEWEGINGSBEPERKING Joasia de Bruijne Geesje Dam Jessy Dullemond Louise Fransen Bernice Havermans Safrina Jakoeb Margo Langendoen Suzana Pohlod 1 november
Nadere informatieEr zijn verschillende meetmethodes waarmee u kunt vaststellen of u een gezond gewicht hebt:
Een gezond gewicht Een gezond gewicht Hebt u een gezond gewicht? Energiebalans Bewegen Hoe behoudt u een gezond gewicht? Tips voor het behouden van een gezond gewicht Tips voor het bereiken van een gezond
Nadere informatieFiguur 1: illustratie slokdarm
Slokdarmkanker U bent naar VU medisch centrum (VUmc) verwezen voor een operatie omdat er slokdarmkanker is geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over slokdarmkanker, de oorzaken en risicofactoren
Nadere informatie12-10-2012. Voedingszorg rondom de COPD-patiënt. 2. In welke gold klasse valt mevrouw?
Voedingszorg rondom de COPD-patiënt Landelijk Diëtisten Netwerk COPD (LDN COPD) Gonnie Geraerts Heleen Froon Paula van Melick Anke Kalisvaart 1. Welke gegevens vraag je na en welke antropometrie voer je
Nadere informatieVoedingszorg rondom de COPD-patiënt
Voedingszorg rondom de COPD-patiënt Landelijk Diëtisten Netwerk COPD (LDN COPD) Gonnie Geraerts Heleen Froon Paula van Melick Anke Kalisvaart 1. Welke gegevens vraag je na en welke antropometrie voer je
Nadere informatieIn deze folder leest u meer over het doel en de mogelijkheden van het programma en welke hulpverleners erbij betrokken zijn.
Hartrevalidatie Inleiding De cardioloog, de hartfalenverpleegkundige of de ICD-verpleegkundige heeft u geadviseerd het poliklinische hartrevalidatieprogramma te gaan volgen. Het hartrevalidatie-programma
Nadere informatieOncologie. Lastmeter
1/5 Oncologie Lastmeter Inleiding Bij u is kanker geconstateerd. Tijdens of na uw ziekte kunt u te maken krijgen met situaties waar u geen raad mee weet, ook wanneer de behandeling al langer geleden is.
Nadere informatieMaatschap Chirurgie / Afdeling Fysiotherapie. Nazorg en oefeningen na een borstamputatie
Maatschap Chirurgie / Afdeling Fysiotherapie Nazorg en oefeningen na een borstamputatie Algemeen U bent kort geleden geopereerd aan uw borst in verband met borstkanker. In deze folder informeren we u over
Nadere informatieHartrevalidatie Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op
Hartrevalidatie Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding De cardioloog, de hartfalenverpleegkundige of de ICD-verpleegkundige heeft u geadviseerd het poliklinische hartrevalidatieprogramma
Nadere informatieOndersteunende zorg voor mensen met kanker
Ondersteunende zorg voor mensen met kanker Máxima Oncologisch Centrum (MOC) Inleiding Als u van uw behandelend arts te horen krijgt dat u kanker heeft, krijgen u en uw naasten veel informatie en emoties
Nadere informatieRegionaal ziekenhuis, mammapoli BEHANDELPROTOCOL VERSTOORD ZELFBEELD
Regionaal ziekenhuis, mammapoli BEHANDELPROTOCOL VERSTOORD ZELFBEELD Joasia de Bruijne Geesje Dam Jessy Dullemond Louise Fransen Bernice Havermans Safrina Jakoeb Margo Langendoen Suzana Pohlod 1 november
Nadere informatieNIET-CHIRURGISCHE BEHANDELING VAN OVERGEWICHT EN OBESITAS. Algemene Abdominale Chirurgie SFZ
NIET-CHIRURGISCHE BEHANDELING VAN OVERGEWICHT EN OBESITAS Algemene Abdominale Chirurgie SFZ Welkom Beste Mevrouw/Mijnheer, Welkom in het obesitascentrum van het SFZ Heusden-Zolder. Deze brochure bevat
Nadere informatieBehandelprotocol voor unipolaire depressie
Behandelprotocol voor unipolaire depressie Auteur J. Ten Berge, E. Boers, L.T. Dinh Xuan, L. Knijnenburg, K. Looije, C. Roose en E. van Witzenburg Publicatiedatum 1 november 2013 Herziening 1 november
Nadere informatieOncologische revalidatie en Herstel en balans
Oncologische revalidatie en Herstel en balans Afdeling sportgeneeskunde Locatie Veldhoven De oncologische revalidatieprogramma s van Máxima Medisch Centrum zijn erop gericht om mensen die zijn behandeld
Nadere informatieHartrevalidatieprogramma
Hartrevalidatieprogramma Uw cardioloog heeft u aangemeld voor het hartrevalidatieprogramma van Flow, een samenwerkingsverband tussen Máxima Medisch Centrum en het Catharina Ziekenhuis. Dit programma start
Nadere informatieIt takes two to tango
It takes two to tango Voeding & leefstijl bij kanker 19 november 2016 Ilse Kavak-Scholten Inhoud Kanker Ondervoeding Kankercachexie Voedingsadviezen Beweging Feiten en fabels Rol fitnessprofessional Take
Nadere informatieInformatiebrochure voor patiënten Samen naar een gezond gewicht
Informatiebrochure voor patiënten Samen naar een gezond gewicht De Nederlandse Obesitas Kliniek, het centrum voor patiënten met morbide obesitas De Nederlandse Obesitas Kliniek (NOK) is hét centrum van
Nadere informatieRisico op ondervoeding bij ziekte tijdens opname
DIETETIEK Risico op ondervoeding bij ziekte tijdens opname Deze folder is voor u en uw familieleden bestemd, omdat bij u (risico op) ondervoeding is geconstateerd. In deze folder is te lezen wat ondervoeding
Nadere informatieOndersteuning bij kanker
Het bericht dat kanker is geconstateerd laat je niet onberoerd. Meestal volgt een ingrijpende tijd. Misschien komt u voor situaties te staan waar u zich geen raad mee weet, ook wanneer de behandeling al
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Ondervoeding. in het ziekenhuis Afdeling Diëtetiek
PATIËNTEN INFORMATIE Ondervoeding in het ziekenhuis Afdeling Diëtetiek Ondervoeding bij ziekte Ondervoeding door ziekte is in ziekenhuizen een veel voorkomend probleem. Ongeveer 1 op de 4 patiënten is
Nadere informatieDiëtist-Fysiotherapeut: het gouden koppel
Diëtist-Fysiotherapeut: het gouden koppel Anke Kalisvaart & Peter Willemsen Ziekenhuis Rivierenland Tiel De Lage Korn, Buren 1 Inhoud Inhoud Waarom samenwerken Multidisciplinaire problematiek bij COPD
Nadere informatieZiek zijn en voeding Informatie voor de ondervoede patiënt met een natrium- en/of vochtbeperkt dieet
Ziek zijn en voeding Informatie voor de ondervoede patiënt met een natrium- en/of vochtbeperkt dieet Deze folder is bedoeld voor patiënten met een natrium en/of vochtbeperkt dieet waarbij ondervoeding
Nadere informatieOndervoeding bij kanker
Ondervoeding bij kanker Wat mag u verwachten van de zorg bij ondervoeding? Wat kunt u zelf doen om ondervoeding te voorkomen of tegen te gaan? Deze brochure is de patiëntenversie van de multidisciplinaire
Nadere informatieOncologische revalidatiebehandeling
Oncologische revalidatiebehandeling informatie voor de patiënt Revalideren bij kanker: oncologische revalidatie Kanker is een ingrijpende ziekte die de balans in het leven kan verstoren. De behandelingen
Nadere informatieChirurgische behandeling van ernstig overgewicht
Chirurgische behandeling van ernstig overgewicht Welkom bij het Centrum Obesitas Noord Nederland van het Medisch Centrum Leeuwarden (MCL). Ons centrum is gespecialiseerd in de chirurgische behandeling
Nadere informatieinformatie over uw zorgpad borstkanker
informatie over uw zorgpad borstkanker Oncologisch Centrum Amsterdam Oncologisch Centrum Amsterdam is het grootste oncologisch samenwerkingsverband van Amsterdam, een initiatief van BovenIJ ziekenhuis,
Nadere informatieVoorlichting, advies en instructie Niveau 3
Antwoorden stellingen Voorlichting, advies en instructie Niveau 3 NU ZORG Editie 2014 Pagina 1 Hoofdstuk 1. Preventief werken 1. Preventie is: gezondheidsproblemen voorkomen en gezond gedrag stimuleren.
Nadere informatieOncologische revalirrevalidatiebehandeling
Informatie voor de patiënt Oncologische revalirrevalidatiebehandeling Laat zien wat je kunt Revalideren bij kanker: oncologische revalidatie Kanker is een ingrijpende ziekte die de balans in het leven
Nadere informatieOndervoeding bij kanker
Ondervoeding bij kanker Wat mag u verwachten van de zorg bij ondervoeding? Wat kunt u zelf doen om ondervoeding te voorkomen of tegen te gaan? WAAR KUNT U INFORMATIE EN STEUN VINDEN? Vrijwilligers bij
Nadere informatieH.307216.0714. Waar kunt u terecht als u kanker heeft
H.307216.0714 Waar kunt u terecht als u kanker heeft Inleiding Bij u is kanker geconstateerd. Tijdens of na uw ziekte kunt u te maken krijgen met situaties waar u geen raad mee weet, ook wanneer de behandeling
Nadere informatieInhoud Hoe BRAVO ben jij?
Inhoud Hoe BRAVO ben jij? Inleiding 2 De behandeling van een aandoening 2 Medicijnen 2 Leefstijl 5 Een verergering van je klachten 6 Jouw behandelplan 8 Bewegen 8 Roken 8 Alcohol en voeding 8 Ontspanning
Nadere informatiePraktische opdracht ANW Obesitas
Praktische opdracht ANW Obesitas Praktische-opdracht door een scholier 1250 woorden 4 juni 2007 5,9 20 keer beoordeeld Vak ANW Wat is obesitas? Zwaarlijvigheid is één van de grootste gezondheidsproblemen
Nadere informatieRevalideren voor en na uw hartoperatie Zo fit mogelijk voor de operatie, optimaal herstel na de operatie
Centrum voor Revalidatie Thoraxcentrum Revalideren voor en na uw hartoperatie Zo fit mogelijk voor de operatie, optimaal herstel na de operatie U ondergaat binnenkort een hartoperatie. U kunt ervoor kiezen
Nadere informatieUrologie Lastmeter Inleiding Hulpverleningsmogelijkheden
1/5 Urologie Lastmeter Inleiding Tijdens of na uw ziekte kunt u te maken krijgen met situaties waar u geen raad mee weet, ook wanneer de behandeling al langer geleden is. U kunt problemen ondervinden op
Nadere informatieScreening en behandeling van ondervoeding: een MUST voor verpleegkundigen
Screening en behandeling van ondervoeding: een MUST voor verpleegkundigen Renaldo Secchi 3 juni 2010 Inhoud Introductie Wat is ondervoeding? Gevolgen van ondervoeding? Prevalentie van ondervoeding Voeding
Nadere informatieKanker en Voeding. een Alpe D HuZes/KWF leerstoel. Ellen Kampman, 14 mei 2014
Kanker en Voeding een Alpe D HuZes/KWF leerstoel Ellen Kampman, 14 mei 2014 Wat is gezonde voeding? Koffie verhoogt het risico op kanker Koffie verhoogt het risico op kanker Wat moet je eten als je kanker
Nadere informatieH Waar kunt u terecht als u kanker heeft
H.307216.1217 Waar kunt u terecht als u kanker heeft Inleiding Bij u is kanker geconstateerd. Tijdens of na uw ziekte kunt u te maken krijgen met situaties waar u geen raad mee weet, ook wanneer de behandeling
Nadere informatieHet oncologisch begeleidingsteam
0000/157/1 - GZA - juni 2015 campus Sint-Augustinus Oosterveldlaan 24 2610 Wilrijk tel. + 32 3 443 30 11 campus Sint-Vincentius Sint-Vincentiusstraat 20 2018 Antwerpen tel. + 32 3 285 20 00 Het oncologisch
Nadere informatieWaar kunt u terecht als u kanker hebt?
Wilhelmina Ziekenhuis Assen Vertrouwd en dichtbij Informatie voor patiënten Waar kunt u terecht als u kanker hebt? z Er is kanker bij u geconstateerd. Als gevolg van uw ziekte kunt u te maken krijgen met
Nadere informatiePoliklinische longrevalidatie
Poliklinische longrevalidatie Inleiding Tijdens uw bezoek aan het ziekenhuis is met u gesproken over de mogelijkheid om mee te doen aan het longrevalidatieprogramma bij het Ommelander Ziekenhuis Groningen,
Nadere informatieSamenvatting voor niet-ingewijden
voor niet-ingewijden Type 2 diabetes Diabetes is een ernstige chronische ziekte, die wordt gekenmerkt door te hoge glucosespiegels (de suikers ) in het bloed. Er zijn verschillende typen diabetes, waarvan
Nadere informatieUMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Revalideren voor en na uw hartoperatie
UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Revalideren voor en na uw hartoperatie Zo fit mogelijk voor de operatie, optimaal herstel na de operatie UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord
Nadere informatiehartfalen polikliniek
Cardiologie hartfalen polikliniek 1 2 Inleiding Uw cardioloog heeft bij u de diagnose hartfalen gesteld. Hij verwijst u daarom door naar de hartfalenverpleegkundige op de poli cardiologie. In deze folder
Nadere informatieZorgen rond kanker Bij wie van ons kunt u terecht?
Zorgen rond kanker Bij wie van ons kunt u terecht? Zorgen rond kanker Bij u is kanker geconstateerd. Tijdens of na uw ziekte kunt u te maken krijgen met situaties waar u geen raad mee weet, ook wanneer
Nadere informatieOncologie. Patiënteninformatie. Omgaan met kanker. Bij wie kunt u terecht? Slingeland Ziekenhuis
Oncologie Omgaan met kanker i Patiënteninformatie Bij wie kunt u terecht? Slingeland Ziekenhuis Algemeen Het hebben van kanker kan grote gevolgen hebben voor uw leven en dat van uw naasten. Lichamelijk
Nadere informatieDe diëtist voor een gezonde leefstijl
De diëtist voor een gezonde leefstijl GroenekruisDomicura: voor alle zorg bij u thuis Als het om uw gezondheid gaat, of om die van uw kind of iemand anders die u dierbaar is, dan neemt u geen enkel risico.
Nadere informatieGewicht in kg. Lengte in m. 5 % gewichtsverlies binnen 1 maand
Bijlage 1 Samenwerkingsafspraken diëtisten binnen DBC COPD GHC 1. Criteria voor verwijzing naar diëtist Afspraken over diëtetiek welke gefinancierd worden binnen de DBC hebben alleen betrekking op dieetadvisering.
Nadere informatieInformatie voor de patiënt. Oncologische. revalidatiebehandeling. Laat zien wat je kunt
Informatie voor de patiënt Oncologische revalidatiebehandeling Laat zien wat je kunt 2 Revalideren tijdens of na kanker De ziekte kanker heeft grote invloed op uw dagelijkse functioneren en haalt uw leven
Nadere informatieHet effect van bewegen
Het effect van bewegen Ziekenhuis Gelderse Vallei De balans van afvallen Afvallen bestaat enerzijds uit minder calorieën binnen krijgen en anderzijds meer calorieën verbruiken door te bewegen. Door beweging
Nadere informatieInformatie voor patiënten. Obesitaspoli
Informatie voor patiënten Obesitaspoli De obesitaspoli maakt deel uit van het Medisch Centrum Wilhelmina (MCW), Borgstee 17 te Assen. Het MCW is onderdeel van het Wilhelmina Ziekenhuis Assen. 1 Obesitaspoli
Nadere informatievind. De mogelijkheden voor zorg en steun. Informatie over: Oncologische aandoeningen
vind. Informatie over: Oncologische aandoeningen De mogelijkheden voor zorg en steun. Door een oncologische aandoening kan een intensieve periode aanbreken. Laurens helpt u. In deze folder leest u meer
Nadere informatieWaar kunt u heen als u kanker hebt?
Oncologiecentrum Waar kunt u heen als u kanker hebt? www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Waar kunt u terecht als u kanker hebt?... 3 Overzicht hulpverleners binnen het Catharina Kanker Instituut... 3 Extern...
Nadere informatieChecklists. Uitneembaar katern, handig om mee te nemen
Uitneembaar katern, handig om mee te nemen Hoofdstuk 2 Zorgverleners bij diabetes type 2 21 Checklists Dit uitneembare katern bevat checklists over controles die bij goede zorg horen; tips voor communicatie
Nadere informatieGewichtstoename bij behandeling van kanker
Gewichtstoename bij behandeling van kanker Albert Schweitzer ziekenhuis Januari 2012 Pavo 0915 Inleiding U bent tijdens uw behandelingen tegen kanker ongewenst in gewicht aangekomen. In deze folder leggen
Nadere informatieDe behandelaren van Archipel
De behandelaren van Archipel Arts, psycholoog, fysio- en ergotherapeut, logopedist, diëtist, muziektherapeut, maatschappelijk werker het gevoel van samen 'Oók als u behandeling nodig heeft wilt u zelf
Nadere informatieCentraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Gezonde leefstijl wint langzaam terrein. Licht dalende trend van zware drinkers
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB08-018 18 maart 2008 9.30 uur Gezonde leefstijl wint langzaam terrein De laatste jaren zijn Nederlanders iets gezonder gaan leven. Het percentage rokers
Nadere informatieDiëtetiek. Ondervoeding, wat doen we eraan. Afdeling: Onderwerp:
Afdeling: Onderwerp: Diëtetiek 1 in het Ikazia Ziekenhuis? Bij het horen van ondervoeding zullen veel mensen denken aan ontwikkelingslanden. Toch komt ondervoeding ook in het welvarende Nederland voor
Nadere informatieinformatie over uw zorgpad borstkanker
informatie over uw zorgpad borstkanker Oncologisch Centrum Amsterdam Oncologisch Centrum Amsterdam is het grootste oncologisch samenwerkingsverband van Amsterdam, een initiatief van BovenIJ ziekenhuis,
Nadere informatieRevalidatie bij kanker
REVALIDATIE Revalidatie bij kanker De mogelijkheden BEHANDELING Revalidatie bij kanker U kunt in het St. Antonius Ziekenhuis terecht voor verschillende revalidatieprogramma s bij kanker. Revalidatie bij
Nadere informatieUMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Revalideren direct na uw hartoperatie
UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Revalideren direct na uw hartoperatie Optimaal herstel na uw operatie en regie over eigen leven UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord U ondergaat
Nadere informatiePraktijk voor Fysiotherapie. Altijd in beweging
Praktijk voor Fysiotherapie Altijd in beweging In samenwerking met. Viola Gijzen, diëtist Mieke Verschuren/Marijke Sligchers, fysiotherapeuten Inhoud Inleiding Wat is COPD? COPD en dan? COPD en voeding
Nadere informatieHartrevalidatie CARDIOLOGIE. Het vinden van de juiste balans
CARDIOLOGIE Hartrevalidatie Het vinden van de juiste balans In verband met hartklachten wordt u behandeld in het Laurentius ziekenhuis. Een hartstoornis kan grote lichamelijke en psychische gevolgen hebben.
Nadere informatieOndervoeding: een niet te onderschatten probleem
Ondervoeding: een niet te onderschatten probleem Wat is ondervoeding? Geen trek, geen zin, stress, misselijkheid, angst, emoties, enz. Er zijn tal van redenen om minder te gaan eten. Voor u het weet, is
Nadere informatieGOEDE VOEDING, GEZOND LEVEN, SNELLER GENEZEN INFORMATIE VOOR PATIËNTEN DIE EEN OPERATIE ONDERGAAN
GOEDE VOEDING, GEZOND LEVEN, SNELLER GENEZEN INFORMATIE VOOR PATIËNTEN DIE EEN OPERATIE ONDERGAAN FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Voeding doet meer dan u denkt! Goede voeding is van levensbelang om gezond
Nadere informatieBeweegmakelaar Intake * (vragenlijst) Voeding. Diëtist **
Beweegmakelaar Intake * (vragenlijst) Bewegen Voeding Gedrag Geneesmiddel *** Fysio ** Sport Diëtist ** POH GGZ Apotheek/ Huisarts GZ Psycholoog ** *) Intake vindt plaats bij de beweegmakelaar = aanmeldpunt.
Nadere informatieOvergewicht Wat is een gezond gewicht en hoe bereik ik dat?
Overgewicht Wat is een gezond gewicht en hoe bereik ik dat? Overgewicht Een gezond gewicht en een gezond lijf gaan hand in hand. Als je te veel weegt, heb je overgewicht. Dat is niet goed voor je gezondheid.
Nadere informatieHartrevalidatie. Uw afspraak. U wordt verwacht op: datum:. tijdstip:...
Hartrevalidatie Uw afspraak U wordt verwacht op: datum:. tijdstip:... Inhoudsopgave Hartrevalidatie... 1 Waarom hartrevalidatie... 1 De belangrijkste doelen van hartrevalidatie zijn:... 1 Hoe komt u in
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Trainingsprogramma s tijdens en na behandeling bij kanker
PATIËNTEN INFORMATIE Trainingsprogramma s tijdens en na behandeling bij kanker Revalidatie bij kanker Uit onderzoek blijkt dat revalidatie tijdens en na de behandeling bij kanker leidt tot een verhoogde
Nadere informatieMaagoperaties bij ernstig overgewicht
CHIRURGIE Maagoperaties bij ernstig overgewicht BEHANDELING Maagoperaties bij ernstig overgewicht U hebt deze folder meegekregen omdat u erover denkt een maagoperatie te ondergaan om uw overgewicht te
Nadere informatieZiek zijn en voeding. Informatie voor de ondervoede patiënt
Ziek zijn en voeding Informatie voor de ondervoede patiënt Deze folder is bedoeld voor patiënten en familieleden van patiënten waarbij ondervoeding is geconstateerd. Het doel is u schriftelijk te informeren
Nadere informatieWet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO)
Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO) Hieronder vindt u een samenvatting van de inhoud van de WGBO. Voor verdere informatie verwijzen wij u naar het Burgerlijk Wetboek Boek 7: Bijzondere
Nadere informatieRevalideren bij kanker.
Revalideren bij kanker www.nwz.nl Inhoud Wat is revalidatie bij kanker? 3 Heeft revalidatie zin voor mij? 3 Wat voor soorten revalidatie zijn er? 4 Zelf uw klachten in kaart brengen? 5 Betaalt mijn zorgverzekeraar
Nadere informatieHartrevalidatie Waarom hartrevalidatie De belangrijkste doelen van hartrevalidatie zijn:... 1
Hartrevalidatie Inhoudsopgave Hartrevalidatie... 1 Waarom hartrevalidatie... 1 De belangrijkste doelen van hartrevalidatie zijn:... 1 Hoe komt u in aanmerking voor hartrevalidatie... 2 Hartrevalidatie
Nadere informatiecampus Sint-Augustinus Oosterveldlaan 24 2610 Wilrijk tel. + 32 3 443 30 11
0000/157/1 - GZA - juni 2015 campus Sint-Augustinus Oosterveldlaan 24 2610 Wilrijk tel. + 32 3 443 30 11 campus Sint-Vincentius Sint-Vincentiusstraat 20 2018 Antwerpen tel. + 32 3 285 20 00 campus Sint-Jozef
Nadere informatieVoorbereiding op de operatie Wij vragen u om uw oksel niet meer te ontharen vanaf het moment van bericht van opname tot aan de operatie.
BORSTAMPUTATIE Inleiding Uw chirurg heeft met u gesproken over een borstamputatie. Bij een dergelijke operatie verwijdert de chirurg de gehele borst met tepel. In deze folder vindt u meer informatie over
Nadere informatieOncologie. Patiënteninformatie. Omgaan met kanker. Bij wie kunt u terecht? Slingeland Ziekenhuis
Oncologie Omgaan met kanker i Patiënteninformatie Bij wie kunt u terecht? Slingeland Ziekenhuis Algemeen Het hebben van kanker kan grote gevolgen hebben voor uw leven en dat van uw naasten. Lichamelijk
Nadere informatieFysieke training tijdens en/of na kankerbehandeling
FYSIOTHERAPIE Fysieke training tijdens en/of na kankerbehandeling BEHANDELING Fysieke training tijdens en/of na kankerbehandeling Als u te maken krijgt met kanker is dit zeer ingrijpend. Tijdens en na
Nadere informatieGewichtstoename bij behandeling van kanker
Gewichtstoename bij behandeling van kanker Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding U bent tijdens uw behandelingen tegen kanker ongewenst in gewicht aangekomen. In deze
Nadere informatieKennis- en behandelcentrum
Kennis- en behandelcentrum Norschoten Klaverweide 1 3773 AW Barneveld T 0342-40 40 00 E info@norschoten.nl I www.norschoten.nl juni 2017 Algemeen De behandelaren van het kennis- en behandelcentrum behandelen
Nadere informatieInclusiecriteria/ indicatie
Kwaliteitscriteria Groepsrevalidatie Oncologie/Stichting Herstel & Balans, Utrecht 2003 Kwaliteitscriteria Groepsrevalidatie Oncologie Herstel & Balans/2003 Deze kwaliteitscriteria zijn vastgesteld door
Nadere informatie1 Revalidatie bij kanker
De ziekte kanker is ingrijpend en kan uw leven flink overhoop halen. Tijdens en na de behandeling kunt u allerlei klachten krijgen. Soms gaat uw conditie achteruit. Misschien bent u moe, angstig of onzeker.
Nadere informatieZorgen rond kanker. Bij wie van ons kunt u terecht?
Zorgen rond kanker Bij wie van ons kunt u terecht? Zorgen rond kanker Bij u is kanker geconstateerd. Tijdens of na uw ziekte kunt u te maken krijgen met situaties waar u geen raad mee weet, ook wanneer
Nadere informatieBEWEGEN BIJ KANKER 17041
BEWEGEN BIJ KANKER 17041 Inleiding De ziekte kanker, maar ook de behandeling, zoals chemotherapie, operatie, bestraling en hormonale therapie, kunnen aanleiding geven tot langdurige vermoeidheid en conditieverlies.
Nadere informatieDaarbij kan er sprake zijn van minder eten door bijvoorbeeld: toenemende vermoeidheid; kortademigheid; minder beweging; angst; depressie.
Voeding bij COPD Inleiding Een gezond, afwisselend eetpatroon is voor iedereen goed. Voedsel is immers de brandstof van ons lichaam. Klachten als kortademigheid, vermoeidheid en hoesten kunnen uw lichamelijke
Nadere informatieThuis in Behandelen. Behandelcentrum. Vrijthof, Tiel.
Thuis in Behandelen Behandelcentrum Vrijthof, Tiel www.szr.nl/behandelcentrum THUIS IN BEHANDELEN Wanneer inschakelen U kunt het behandelteam inschakelen voor advies en behandeling bij ouderdomsklachten,
Nadere informatieHartrevalidatie. Poli Hartrevalidatie
00 Hartrevalidatie Poli Hartrevalidatie Waarom hartrevalidatie? Een hartaandoening is een ingrijpende gebeurtenis. Het kan grote lichamelijke en psychische gevolgen hebben. Het vertrouwen in uw eigen lichaam
Nadere informatieDe ziekte van Parkinson Wat kan Amaris Theodotion u bieden?
De ziekte van Parkinson Wat kan Amaris Theodotion u bieden? Informatie voor cliënten, patiënten, familieleden en mantelzorgers WAT KAN DE PARKINSON PROJECTGROEP (PPG) VOOR U ALS PARKINSON-PATIËNTEN BETEKENEN?
Nadere informatieHartrevalidatieprogramma
Hartrevalidatieprogramma De behandeling Bent u onlangs behandeld voor een hartaandoening? Dan is er ongetwijfeld veel op u afgekomen. Nu breekt de tijd van herstel aan. Hartrevalidatie helpt hierbij. Rivas
Nadere informatieVoedingskundige ondersteuning bij ALS
Voedingskundige ondersteuning bij ALS Post-HBO cursus Voeding bij Spierziekten 4 juni 2009 Nicole Broekman-Peters, diëtist UMCU en De Hoogstraat Contact: n.broekman-peters@umcutrecht.nl Inhoud Diëtistisch/methodisch
Nadere informatiebehandelingen-bij-borstkanker/
https://www.isala.nl/patientenfolders/6682-borstkanker-pid-h3- behandelingen-bij-borstkanker/ Borstkanker (PID): H3 Behandelingen bij borstkanker Als borstkanker is vastgesteld, bespreekt een team van
Nadere informatieGewichtstoename bij behandeling van kanker
Gewichtstoename bij behandeling van kanker Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding U bent tijdens uw behandelingen tegen kanker ongewenst in gewicht aangekomen. In deze
Nadere informatiepatiënteninformatie Fitesse Multidisciplinaire aanpak van overgewicht en obesitas GezondheidsZorg met een Ziel
i patiënteninformatie Fitesse Multidisciplinaire aanpak van overgewicht en obesitas GezondheidsZorg met een Ziel Mevrouw, mijnheer Overgewicht swingt bij velen alsmaar meer de pan uit Een multidisciplinair
Nadere informatieHandleiding voor de zorgverlener
September 2017 QQ Handleiding voor de zorgverlener KEUZEHULP VOOR DE NAZORG VAN BORSTKANKER PATIENTEN Beste zorgverlener, Deze keuzehulp is bedoeld ter ondersteuning van het (eerste) nazorggesprek dat
Nadere informatieHartrevalidatie op maat
FYSIOTHERAPIE Hartrevalidatie op maat BEHANDELING Hartrevalidatie op maat Het St. Antonius Ziekenhuis biedt hartpatiënten een revalidatieprogramma aan. Dit geldt alleen voor patiënten die een hart-infarct
Nadere informatieOndervoeding, wat doen we eraan Diëtetiek
Ondervoeding, wat doen we eraan Diëtetiek Beter voor elkaar 2 Ondervoeding, wat doen we eraan in het Ikazia Ziekenhuis? Bij het horen van ondervoeding zullen veel mensen denken aan ontwikkelingslanden.
Nadere informatie