(c) 2015 Seneca. Dit is een beoordelingsexemplaar. Geen licentie om te printen. Maatschappijleer VMBO. E.L. Schra, M.C. Veldman en A.A.J.

Transcriptie

1 Maatschappijleer VMBO E.L. Schra, M.C. Veldman en A.A.J. Olgers

2 2 Seneca

3 Inhoudsopgave Inleiding 5 Jouw geluk Geluk voor jou Hoe word je wie je bent? Cultuurgroepen 10 Samenvatting 12 Geluk van een land Dilemma s en actoren Maatschappelijke problemen en de overheid Debat of strijd? Linkse en rechtse mensbeelden 20 Samenvatting 22 Samenlevingsdilemma s Hoe ziet een land eruit? Machtsdilemma Welzijnsdilemma Cultuurdilemma Mensenrechtendilemma 28 Samenvatting 30 Politieke partijen Politieke partijen Linkse politieke partijen Politieke partijen in het midden Rechtse politieke partijen Ideologieën 38 Samenvatting 40 Seneca 3

4 Welzijnsdilemma in de praktijk Cuba en Engeland Verschillen en ongelijkheid in Nederland Welzijnsdilemma in Nederland Toekomst van het welzijnsdilemma 50 Samenvatting 54 Cultuurdilemma in de praktijk Canada en Saoedi Arabie Culturen in Nederland Cultuurdilemma in Nederland Toekomst van het cultuurdilemma 64 Samenvatting 66 Machtsdilemma in de praktijk Zwitserland en Turkmenistan Macht in Nederland Machtsdilemma in Nederland Toekomst van het machtsdilemma 78 Samenvatting 80 Mensenrechtendilemma in de praktijk Noorwegen en Noord-Korea Recht in Nederland Mensenrechtendilemma in Nederland Toekomst van het mensenrechtendilemma 90 Samenvatting 92 Het gelukkigste land Gelukkige landen Basiswaarden Waarden hangen samen 98 Samenvatting 100 Nawoord Seneca

5 Inleiding Voel jij je gelukkig? Ben je gelukkig met je vrienden en familie? En op school? Word je gelukkig als het Nederlands elftal het goed doet op een WK of EK? Of als je de nieuwste smartphone hebt? Dit boek gaat over geluk. Mensen willen graag gelukkig zijn. Dat kan door met vrienden of familie te zijn, maar anderen zeggen dat ze gelukkig zijn door veel geld te hebben. Het gaat in dit boek over het geluk van mensen, maar vooral over het geluk van een land. We noemen dat de gelukkige samenleving. Maar net als bij mensen is het de vraag wanneer een land gelukkig is. Bij maatschappijleer ga je leren hoe we naar het geluk van een land kunnen kijken. Bij dit vak gaat het over de samenleving en over politiek. Daarbij is het ook belangrijk wat jij er zelf van vindt. Wat vind jij belangrijk in Nederland en hoe kan Nederland volgens jou gelukkiger worden? Dat is belangrijk omdat jij over een paar jaar ook mag stemmen bij verkiezingen. En dan moet je natuurlijk wel weten op welke politieke partij je wil stemmen om Nederland gelukkiger te maken! We wensen je veel plezier en succes met maatschappijleer! A.A.J. Olgers M.C. Veldman E.L. Schra Seneca 5

6 1. Jouw geluk Geluk voor jou Geluk is voor elk mens anders. Sommige mensen worden gelukkig van heel veel geld en spullen, anderen worden heel blij van een mooie carrière of een mooi uiterlijk en weer anderen worden gelukkig van bij hun vrienden en familie zijn. Iedereen kijkt anders naar die dingen en daarom is geluk voor elk mens heel verschillend. Als we het bij maatschappijleer over geluk hebben, gebruiken we daarvoor twee verschillende woorden: waarden en belangen. Waarden en belangen zijn belangrijk voor het geluk van mensen en voor het geluk van landen. Een belang is een voordeel, iets wat mensen voor zichzelf willen. Dat kan geld zijn of macht of vrije tijd. Een waarde is iets wat mensen voor veel mensen of de hele wereld willen, en niet alleen voor zichzelf. Voorbeelden van waarden zijn vrede of vrijheid. Mensen willen vaak wel iets opgeven voor een waarde, omdat ze dat zo belangrijk vinden. Waarden hebben vaak te maken met idealen: zaken die je belangrijk vindt voor de wereld. Een paar verschillen tussen waarden en belangen op een rij. WAARDE VOOR VEEL MENSEN OF DE HELE WERELD IDEAAL GERICHT OP LANGE TERMIJN BELANG VOOR IEMAND ZELF OF KLEINE GROEP VOORDEEL GERICHT OP KORTE TERMIJN 6 Seneca

7 Belangen zijn dus voordelen voor mensen en kunnen er op verschillende manieren zijn: een hoger uurloon de antwoorden van een toets populair zijn in de klas het laatste lesuur vrij Belangen kun je dan ook op verschillende manieren omschrijven. Voor waarden geldt dat het vaak mooie woorden zijn die eindigen op heid. Een paar voorbeelden: gelijkheid vrijheid rechtvaardigheid veiligheid Er zijn ook waarden die niet eindigen op heid, zoals: vrede naastenliefde dierenwelzijn Seneca 7

8 1.2 Hoe word je wie je bent? Iedereen denkt anders over geluk, iedereen heeft andere waarden en belangen. Mensen wonen in verschillende landen en vinden daarom andere dingen belangrijk. Voor jongeren in arme landen is eten een belang, maar voor veel jongeren in Nederland is de nieuwste smartphone een belang. Een andere oorzaak van anders denken over geluk is hoe mensen zijn en welke eigenschappen ze hebben. Sommige mensen worden snel boos en anderen zijn juist vriendelijk van zichzelf. Sommige mensen kunnen heel goed voetballen en anderen zijn juist heel handig en kunnen een brommer in en uit elkaar sleutelen. Sommige mensen vinden Geert Wilders heel goed in de politiek, anderen willen hem juist vermoorden. De verschillende eigenschappen die mensen hebben, zorgen er ook voor dat ze anders denken over geluk. Hoe mensen zijn wordt bepaald door: nature (Eng): aangeboren eigenschappen nurture (Eng): aangeleerde eigenschappen Met nature bedoelen we de genen (DNA) die iedereen van zijn ouders meekrijgt. Daar kun je niets aan doen, daar word je mee geboren, dat krijg je van de natuur. Bijvoorbeeld dat je kunt praten of dat je kunt eten. De aangeleerde eigenschappen (nurture) krijg je na je geboorte aangeleerd door je ouders en familie. Je leert om te praten (bijvoorbeeld Nederlands of een dialect), om te lopen, om naar de wc te gaan, wat je wel en niet kan eten en veel meer. Je leert ook hoe je je moet gedragen tegenover anderen, zoals volwassenen en klasgenoten. Ook leer je iets van de Nederlandse cultuur, zoals het Sinterklaasfeest of Koningsdag. 8 Seneca

9 Het hele proces van nurture noemen we socialisatie en dat betekent leren samenleven. Er zijn verschillende mensen en groepen die proberen om jou gedrag aan te leren. We noemen dat socialisatoren en dat zijn de volgende: je ouders en familie je school je vrienden je sportclub, vereniging of geloof je werk de massamedia de overheid Deze socialisatoren hebben soms veel en soms weinig invloed. Een baby heeft weinig te maken met een school of sportclub, maar de ouders hebben dan juist veel invloed. En als puber zijn je vrienden heel belangrijk en hebben zij invloed op je gedrag en je ouders weer minder. Zo verschilt hoeveel invloed een socialisator heeft. VERDIEPING NATURE - NURTURE-DEBAT Als je kijkt naar beroemde mensen - zoals topsporters of filmsterren - is het weleens de vraag of iedereen zo goed (in sport of acteren) kan worden. Volgens sommigen kan dat niet, omdat die topsporters de goede genen van hun ouders hebben meegekregen. Weer anderen denken dat je door hard te trainen en veel te oefenen ook zo beroemd kan worden: iedereen kan het aanleren. Over de vraag of gedrag aangeboren of aangeleerd is, wordt veel gedebatteerd. We noemen dat het nature-nurture debat. Naast het voorbeeld van topsport is het voor maatschappijleer interessant om na te denken of crimineel gedrag is aangeboren of aangeleerd. En krijg je intelligentie mee van je ouders of kun je daar vooral zelf aan werken? Seneca 9

10 1.3 Cultuurgroepen Om gelukkiger te worden, gaan mensen met andere mensen om. Denk maar aan de berichten die je stuurt naar klasgenoten via Whatsapp, of de feestjes met vrienden of familie. Mensen zoeken dan contact met elkaar. Vaak gaan mensen om met mensen die een beetje op hen lijken. Dat hoeft niet meteen met uiterlijk te maken te hebben, het kan ook omdat mensen dezelfde hobby s hebben. Mensen die fan zijn van Ajax gaan met andere Ajax-supporters naar het stadion om hun club aan te moedigen, moslims vieren met andere moslims het Suikerfeest en gamers van League of Legends spelen allemaal die game. Mensen horen dus bij andere mensen. We noemen zo n groep mensen een cultuurgroep. Met cultuur bedoelen we een groep mensen die dezelfde waarden en normen hebben. Zo kun je de Nederlanders als een cultuurgroep zien: wij vinden vrijheid en gelijkheid belangrijk in Nederland. Het woord normen betekent regels. Normen zijn regels die horen bij waarden. Bij de waarde eerlijkheid hoort bijvoorbeeld de norm niet liegen. En als je milieu een belangrijke waarde vindt, zul je waarschijnlijk voor jezelf de regel hebben dat je niet zo maar van alles op straat gooit. Als je iets belangrijk vindt (een waarde), ga je je daar ook naar gedragen (normen). In Nederland horen de meeste mensen bij de dominante cultuur. Dat is de cultuur die de grootste is in een land. Maar er zijn in Nederland ook verschillen, zoals de Ajax-supporters, moslims en gamers. Dat worden subculturen genoemd. Dat zijn mensen die horen bij een subgroep in een land. Bijna alle Nederlanders horen bij de Nederlandse cultuur, maar sommige mensen horen wel bij de subcultuur van de Ajax-supporters en anderen niet. Zij horen bijvoorbeeld bij de Feyenoord-supporters of de voetbalhaters. Bijna iedereen hoort wel bij meer subculturen, dus het kan zijn dat iemand hoort bij de subcultuur van Ajax-supporters én van moslims én van gamers. De subcultuur waar je bij hoort, bepaalt mede je gedrag. De subcultuur is een soort socialisator. Iemand die League of Legends speelt, zal daarin ander gedrag zien en nadoen dan iemand die naar de ArenA van Ajax gaat of de moskee. 10 Seneca

11 VERDIEPING TEGENCULTUUR Er zijn in landen ook vaak een paar bijzondere subculturen. Zij zijn namelijk tegen een aantal waarden en normen van de dominante cultuur. Daarom worden dit tegenculturen genoemd. Een tegencultuur is een cultuur die zich afzet tegen de dominante cultuur in een land. Een voorbeeld van zo n tegencultuur zijn mensen die opkomen voor dieren, de dierenactivisten. Zij vinden dat de samenleving niet goed omgaat met dieren. Dierenactivisten proberen soms zelfs met geweld te bereiken dat dat verandert. Een heel ander voorbeeld zijn de hippies uit de jaren 60. Volgens de hippies waren de mensen veel te veel bezig met geld, werk en macht. Ook oorlog en geweld was iets waar ze tegen waren. Hippies wilden gelijkheid en peace en daarom waren ze een tegencultuur. 02 Seneca 11

12 03 Samenvatting Geluk is voor iedereen anders. Waarden en belangen zijn twee maatschappijleer-begrippen voor geluk. Een belang is een voordeel voor mensen zelf en een waarde is iets wat mensen voor veel mensen of de hele wereld willen. Mensen hebben verschillende waarden en belangen. Dat komt omdat iedereen anders is. Hoe mensen zijn wordt bepaald door hun aangeboren (nature) en aangeleerde (nurture) eigenschappen. Mensen gedrag aanleren zodat ze kunnen samenleven is socialisatie. De mensen die dat doen noemen we socialisatoren. Mensen horen bij mensen met wie ze omgaan en dat noemen we een cultuur. Daarbij horen waarden en normen (regels). De grootste groep mensen met dezelfde cultuur in een land wordt een dominante cultuur genoemd. Culturen die op bepaalde punten afwijken van die dominante cultuur, zijn subculturen. 12 Seneca

13 INDEXBEGRIPPEN HOOFDSTUK 1 BELANG CULTUUR DOMINANTE CULTUUR NATURE NATURE-NURTUREDEBAT (TL) NORM NURTURE SOCIALISATIE SOCIALISATOR SUBCULTUUR TEGENCULTUUR (TL) WAARDE Seneca 13

14 2. Geluk van een land 2.1 Dilemma s en actoren Geluk is voor elk mens anders, maar iedereen moet wel eens keuzes maken voor zijn geluk. Als je s morgens de wekker hoort, moet je bedenken of je meteen geluk wil door lekker te kunnen blijven liggen of je wil later geluk (en dus ga je eruit om op tijd op school te komen zodat je niet hoeft na te komen). Keuzes die mensen moeten maken noemen we dilemma s. Een dilemma is een keus tussen twee zaken die je allebei graag wilt, maar die niet allebei kunnen. Als je aan het sparen bent voor een smartphone en je ziet een leuk truitje in een winkel hangen, dan moet je kiezen of je dat truitje wilt of eerder je smartphone wilt kunnen kopen. Of als je morgen een belangrijke toets hebt en je baas vraagt of je s avonds wilt overwerken, wat doe je dan? Dilemma s zijn er niet alleen als het gaat om het geluk van mensen, maar ook als het gaat om het geluk van een land. Kiezen we als Nederland er bijvoorbeeld voor om mensen die arm zijn te helpen met een uitkering of te helpen met het zoeken naar werk? Willen we dat heel veel Nederlanders mogen meepraten over politieke zaken of mogen dat maar weinig mensen doen? Over dat soort dilemma s wordt veel gesproken in de politiek en politici hebben vaak verschillende meningen over die dilemma s. We noemen de mensen die te maken hebben met dilemma s en maatschappelijke problemen in een land actoren. Een actor is een groep of persoon die betrokken is bij een maatschappelijk probleem. Actoren hebben een mening over het maatschappelijk probleem waar ze betrokken bij zijn en dat komt naar voren in een waarde of belang. De meningsverschillen van actoren kunnen we laten zien in een AWB-schema. Dat is een schema waarin te zien is welke Actoren (de A van Actor) verschillende meningen hebben. Die meningen zijn te zien bij de W van Waarde of de B van belang. Zo n AWB-schema ziet er als volgt uit. A: A: W: W: B: B: Schema 1 - AWB-schema 14 Seneca

15 Sinds 1 januari 2014 mogen jongeren onder de 18 jaar geen alcohol meer kopen. Ook mogen ze geen alcohol bij zich hebben in openbare ruimtes, zoals op straat, in parken, in cafés en bij evenementen. Die wet heeft de overheid gemaakt, omdat alcohol drinken slecht is voor de gezondheid van jongeren. Daarbij hebben we meteen een actor met een waarde te pakken. De actor overheid heeft de waarde gezondheid (van jongeren). Maar ook jongeren zelf hebben natuurlijk te maken met dit maatschappelijk probleem. Sommige van die jongeren zullen tegen deze wet zijn, omdat zij alcohol drinken gezellig vinden. Bij de actor jongeren hoort dan het belang gezelligheid. In een AWB-schema ziet dat er als volgt uit: A: overheid A: jongeren W: gezondheid jongeren W: - B: - B: gezelligheid Maar er zijn nog meer actoren die te maken hebben met deze wet. De horeca en supermarkten die alcohol verkopen hebben nu minder klanten, omdat jongeren van 16 en 17 jaar geen alcohol meer mogen kopen. Daarmee zou je het volgende AWB-schema kunnen maken. A: overheid A: horeca en supermarkten W: gezondheid jongeren W: - B: - B: winst Seneca 15

16 2.2 Maatschappelijke problemen en de overheid Actoren denken verschillend over geluk in een land, ze hebben andere waarden en belangen. In een AWB-schema zien we dat actoren met elkaar botsen, zoals over het gebruik van alcohol door jongeren. Zo n botsing van meningen hoort bij een maatschappelijk probleem. Problemen in een land hebben vaak te maken met hoe mensen denken dat een land het gelukkigst wordt. Dat soort problemen bestuderen we veel bij maatschappijleer, denk bijvoorbeeld aan de alcoholwet, het vieren van Sinterklaasfeest met of zonder Zwarte Piet of het probleem dat jongeren hun school niet afmaken. Maatschappelijke problemen hebben drie kenmerken: er hebben veel actoren te maken met het probleem: - bij maatschappelijke problemen gaat het om problemen waar veel mensen bij betrokken zijn actoren hebben verschillende waarden en belangen bij het probleem - mensen denken anders over het probleem en hoe het opgelost moet worden en dat komt omdat mensen andere waarden en belangen hebben de overheid is nodig om het probleem op te lossen - problemen in de samenleving kunnen mensen niet zelf oplossen, maar ze hebben daarvoor de overheid nodig die bepaalt wat er gebeurt. Dat kan de overheid doen door bijvoorbeeld wetten te maken. 16 Seneca

17 De overheid is het bestuur van een land. Zij bepaalt door wetten wat er wel en niet mag. De overheid is de enige die de macht heeft om wetten te maken in een land. Op die manier speelt de overheid een belangrijke rol bij het geluk in een land. De mensen bij de Nederlandse overheid die de wetten maken, mogen dat doen, omdat zij gekozen zijn door de Nederlanders zelf. Elke vier jaar zijn er verkiezingen voor de Tweede Kamer en mensen mogen dan een partij kiezen die volgens hen Nederland het gelukkigst maakt. Niet in elk land werkt de overheid zoals in Nederland. In sommige landen heeft de overheid alle macht en mogen inwoners bijvoorbeeld niet stemmen. Maatschappelijke problemen zijn niet altijd en overal hetzelfde. Vroeger bestond er geen criminaliteit via de computer. Ook maakte men zich minder druk over het milieu. 100 jaar geleden werd bijvoorbeeld nagedacht of vrouwen ook mochten stemmen en of vrouwen wel mochten werken als ze getrouwd waren. Ook zijn maatschappelijke problemen niet overal hetzelfde. Op het platteland in Nederland is er discussie over drankketen, in grote steden als Amsterdam en Utrecht gaat het over problemen met coffeeshops. We kunnen dus concluderen dat elke plaats en elke tijd zijn eigen maatschappelijke problemen heeft. 04 Seneca 17

18 2.3 Debat of strijd? Maatschappelijke problemen komen in elk land voor, maar actoren zijn het niet eens over hoe ze opgelost moeten worden. Dat komt omdat actoren verschillend denken over het geluk van een land. Sommigen mensen in Nederland denken dat het beter is dat mensen zo veel mogelijk voor zichzelf zorgen, bijvoorbeeld door te werken en geld te verdienen. Anderen vinden juist dat de overheid mensen zo veel mogelijk moet helpen, bijvoorbeeld door een uitkering te geven. Sommige mensen vinden dat de overheid loverboys heel hard moet straffen. Anderen zeggen juist dat de overheid vooral moet zorgen dat jongeren geen loverboy worden. Zo verschillen mensen dus over hoe een land gelukkig kan zijn. Actoren zijn het ook niet allemaal met elkaar eens hoe het geluk van een land verbeterd kan worden. Er zijn mensen die willen strijden met anderen. Zij willen strijden met mensen die het niet met hen eens zijn, of met mensen die niet bij hen horen. Zij kiezen voor strijd want zij zijn overtuigd van hun gelijk. Strijden kan bijvoorbeeld door een oorlog te voeren, een aanslag te plegen, mensen te vermoorden, mensen te ontvoeren, mensen te gijzelen en mensen te bedreigen. Deze mensen die kiezen voor strijd zijn helemaal overtuigd van hun waarden en willen dat anderen dat ook doen. We noemen deze actoren terroristen of extremisten ( ze zijn extreem ). Er zijn ook extreme actoren die hun belangen nastreven. Ze vinden dat het leven draait om macht en zij willen alles voor macht doen. Ook een overheid van een land kan kiezen voor strijd. Zij kan ervoor kiezen dat mensen bepaalde zaken niet mogen doen of denken. De overheid kan dan bijvoorbeeld websites blokkeren of alleen maar televisie van de overheid mogelijk te maken (staatstelevisie). Dat gebeurt bijvoorbeeld in China of Pakistan. Gelukkig vinden veel actoren dat het geluk van een land kan verbeteren door er met elkaar over te debatteren. Zij gaan ervan uit dat in een debat over waarden en belangen goede keuzes gemaakt kunnen worden. Actoren die met elkaar in debat gaan, proberen zich daarmee ook in te leven in het standpunt van anderen. Aan het eind van zo n debat wordt dan een besluit genomen en zo kan het geluk in een land stijgen. Als iedereen mag zeggen wat ie wil, kunnen de actoren samen bepalen wat de beste oplossing is. Het is daarom belangrijk dat zo veel mogelijk verschillende actoren meepraten. Als er bij een besluit rekening gehouden kan worden met veel verschillende meningen, is het besluit vaak beter. Een probleem van debatteren kan zijn dat het heel lang duurt voordat er een besluit genomen wordt. Daarom heeft de overheid in Nederland de macht om een besluit te nemen als de meerderheid in de Tweede Kamer ervoor is. 18 Seneca

19 VMBO-TL VERDIEPING OPLOSSINGEN VOOR TE LANG DEBAT De overheid heeft verschillende oplossingen bedacht om ervoor te zorgen dat een debat niet te lang duurt. De eerste oplossing is die van de Grondwet. In de Grondwet van Nederland staan de belangrijkste rechten die mensen in Nederland hebben. Deze wet is het resultaat van debatten van de afgelopen eeuwen. Een paar bekende rechten zijn het gelijkheidsbeginsel, godsdienstvrijheid en vrijheid van meningsuiting. Deze rechten staan vast en vormen zo een kader waarbinnen gedebatteerd wordt. De tweede oplossing is de regering. De regering bestaat uit partijen die samen de meerderheid hebben in de Tweede Kamer. Als de regering dus iets wil, heeft ze altijd een meerderheid van de mensen in de Tweede Kamer achter zich. Op die manier kan de regering aan het eind van een debat bepalen wat er gebeurt, omdat een meerderheid in de Tweede Kamer haar steunt. Partijen in de regering hebben soms wel verschillende ideeën over het geluk in Nederland. Daarom kan een debat in de regering ook wel eens lang duren. Mensen in de regering moeten het namelijk wel samen eens zijn. De laatste oplossing die de overheid bedacht heeft, is de rechter. Als mensen in het land er samen niet uitkomen, bepaalt de rechter de uitkomst aan de hand van de wetten die de overheid heeft gemaakt. Dat kan zijn als ouders ruzie krijgen bij een scheiding. Dan kan een rechter bijvoorbeeld bepalen bij wie het kind gaat wonen. Ook kan het gaan om bijvoorbeeld een conflict over de uitbreiding van Schiphol. De overheid wil dat graag omdat er dan meer banen komen. Maar de mensen die in de buurt wonen willen liever geen uitbreiding. Hoe meer vliegtuigen, hoe meer overlast en met heel veel debat komen ze er misschien niet uit. Daarom kunnen die mensen dan naar de rechter gaan voor een uitspraak. De rechter bepaalt dan of de uitbreiding door mag gaan, of niet. Het bijzondere in Nederland is dat de overheid zich ook aan de wetten moet houden. De wetten zijn dus eigenlijk de baas in Nederland. Dat geldt ook voor andere westerse landen. Seneca 19

20 2.4 Linkse en rechtse mensbeelden Mensen hebben verschillende waarden en belangen en verschillende ideeën over het geluk in een land. Hoe mensen over dat geluk denken, heeft te maken met mensbeelden. Een mensbeeld is het beeld dat je hebt van het gedrag van mensen en hun talenten. Een mensbeeld is eigenlijk een soort bril waarmee je naar andere mensen kijkt. Zo n beeld geeft antwoord op twee vragen: als mensen een keuze hebben, kiezen ze dan vooral voor hun eigen belang of helpen ze andere mensen? hebben alle mensen ongeveer evenveel talenten of hebben sommige er veel en andere weinig? Mensen geven op die twee vragen over het mensbeeld vaak antwoorden die bij elkaar horen. Daarbij gebruiken we de woorden links en rechts. Actoren met een links mensbeeld geven de volgende twee antwoorden op die vragen: mensen kiezen er meestal voor om anderen te helpen, mensen hebben ongeveer evenveel talenten. Mensen met een links mensbeeld vinden dat mensen van zichzelf (van nature) goed zijn. Mensen gaan eerder iemand anders helpen dan dat ze kiezen voor zichzelf. Als mensen geboren worden, zijn ze goed en sociaal. Er zijn ook wel asociale mensen, maar dat zijn ze dan later geworden. Bijvoorbeeld omdat ze opgegroeid zijn in een criminele omgeving of doordat hun ouders ze in de steek hebben gelaten. Ook gaan linkse actoren er vanuit dat elk mens iets kan. Dat betekent niet dat iedereen hetzelfde kan, niet iedereen kan profvoetballer of minister worden. Maar alle mensen kunnen ongeveer evenveel. Als iedereen gelijke kansen heeft, kan iedereen bijna alles leren. Voor links is gelijkheid dan ook een belangrijke waarde. 20 Seneca

21 Actoren met een rechts mensbeeld geven de volgende twee antwoorden: mensen kiezen meestal voor hun eigen belang, sommige mensen hebben veel talenten, andere weinig. Rechtse actoren vinden dat er verschillen bestaan tussen mensen en dat vinden ze ook niet erg. Mensen mogen met hun eigen talenten best kiezen voor hun eigen belang. Vrijheid om zelf te kunnen kiezen is voor rechts belangrijk. Mensen zijn zelf verantwoordelijk voor hun situatie omdat ze daar zelf keuzes voor gemaakt hebben. Verschillen tussen mensen is dus niet erg, volgens rechtse actoren. De overheid moet die verschillen ook niet kleiner maken door allerlei regels op te stellen. Strenge regels mogen er wel zijn voor mensen die zich niet houden aan de waarden en normen in een land. Een crimineel die de wet overtreedt, mag hard gestraft worden. Vrijheid en verantwoordelijkheid zijn voor rechts belangrijke waarden. De verschillen tussen links en rechts zijn niet helemaal zwart-wit. Volgens sommige actoren zit het er meer tussen in. Zij zeggen bijvoorbeeld: Mensen willen andere mensen wel helpen, maar denken eerst aan zichzelf. Of: Niet alle mensen hebben evenveel talenten, maar er zit ook niet heel veel verschil tussen mensen. Die mensen zijn dan niet links of rechts, maar zitten er tussen in. Seneca 21

22 05 Samenvatting Mensen worden van verschillende zaken gelukkig. Daarom moeten ze soms keuzes maken, dat is een dilemma. Een dilemma geldt voor één persoon of groep. Soms zijn er ook mensen die verschillende meningen hebben en dan is er sprake van een maatschappelijk probleem. De mensen die daarmee te maken hebben noemen we actoren. Zo n meningsverschil van actoren zetten we in een AWB-schema. Een maatschappelijk probleem heeft drie kenmerken: veel actoren hebben er mee te maken, actoren hebben verschillende waarden en belangen bij het probleem en de overheid is nodig om het op te lossen. Maatschappelijke problemen zijn niet altijd en overal hetzelfde. Er zijn actoren die ervoor kiezen om maatschappelijke problemen op te lossen met strijd. Zij zijn overtuigd van hun gelijk en gaan daarover niet in debat. Ze zijn extreem en voeren oorlog of gijzelen mensen. Veel mensen kiezen gelukkig voor debat. Actoren met verschillende meningen gaan met elkaar in zo n debat proberen een gezamenlijk besluit te nemen over een maatschappelijk probleem. Een debat kan lang duren, en daarom wordt er vaak besloten door te stemmen (en de meerderheid bepaalt dan wat er gebeurt). Ook verschillen actoren in hun idee over de oplossing. Dat heeft te maken met mensbeelden. Actoren met een links mensbeeld gaan ervan uit dat mensen er meestal voor kiezen om anderen te helpen en dat mensen ongeveer evenveel talenten hebben. Actoren met een rechts mensbeeld denken dat mensen vooral kiezen voor hun eigen belang en dat sommige mensen veel talenten hebben en anderen weinig. Die verschillen tussen links en rechts zijn niet zwart-wit en daarom worden ze vaak op een links-rechts-verdeling gezet. 22 Seneca

23 INDEXBEGRIPPEN HOOFDSTUK 2 ACTOR AWB-SCHEMA DEBAT DILEMMA GRONDWET LINKS LINKS-RECHTS-VERDELING MAATSCHAPPELIJK PROBLEEM MENSBEELD OVERHEID RECHTER (TL) RECHTS REGERING (TL) STRIJD Seneca 23

24 3. Samenlevingsdilemma s 3.1 Hoe ziet een land eruit? Op foto s kun je zien hoe een land eruit ziet, bijvoorbeeld palmbomen met strand of weilanden in een polder. Voor maatschappijleer is het ook belangrijk hoe een land eruit ziet. Het gaat dan niet om palmbomen of weilanden maar over hoe mensen met elkaar samenleven in een land. Om te zien hoe mensen dat doen, kijken we naar de samenlevingsdilemma s. Een samenlevingsdilemma is een dilemma over de manier waarop mensen met elkaar samenleven in een land. Er zijn vier verschillende samenlevingsdilemma s: het machtsdilemma het welzijnsdilemma het cultuurdilemma het mensenrechtendilemma Bij deze vier dilemma s is er vaak een verschil tussen wat linkse actoren en rechtse actoren willen. Bij elk dilemma horen dan ook een waarde voor de linkerkant en één voor de rechterkant. Die waarden passen dan bij een links mensbeeld of een rechts mensbeeld. Waarden van links hebben vaak te maken met gelijkheid en die van rechts passen meer bij vrijheid en verschillen tussen mensen. Als je weet hoe een land met de samenlevingsdilemma s omgaat, kun je zeggen of het land meer links of meer rechts, of misschien wel extreem is. Samenlevingsdilemma s zijn ook belangrijk voor actoren. Actoren verschillen immers van mening over hoe een land gelukkig wordt, en samenlevingsdilemma s zijn daarbij een handig middel. Aan de hand van de vier dilemma s kun je over heel veel onderwerpen voorspellen wat een actor wil of vindt. 24 Seneca

25 3.2 Machtsdilemma De eerste vraag waar elk land over na moet denken, is hoeveel mensen krijgen macht?. Bij het machtsdilemma gaat het dus om de vraag wie mag bepalen welke regels er gelden. Op de vraag zijn een links en een rechts antwoord mogelijk. Linkse actoren zijn voor gelijkheid en vinden dat zo veel mogelijk mensen moeten kunnen mee beslissen. De waarde die hierbij hoort is inspraak. Inspraak betekent dat iedereen mee mag beslissen. Rechtse actoren vinden dat sommige mensen meer talenten hebben dan andere. Daarom vinden zij dat één leider of een kleine groep mensen het land moet besturen. Daarbij past de waarde daadkracht. Daadkracht houdt in dat besluiten snel genomen kunnen worden, zonder naar iedereen te luisteren. Maar rechtse politieke partijen vinden wel dat mensen mogen stemmen wie die besluiten mogen nemen. Bij het machtsdilemma botsen de waarden inspraak en daadkracht dus met elkaar. MACHTSDILEMMA A: overheid A: rechts W: inspraak W: daadkracht B: - B: - Seneca 25

26 3.3 Welzijnsdilemma Een andere belangrijke vraag over het geluk van een land gaat over delen. Hoeveel verschil tussen mensen mag er zijn als het gaat over het welzijn? Bij welzijn moet je denken aan bezit en spullen, maar ook aan gezondheid. We noemen dit het welzijnsdilemma en dat gaat over de vraag hoeveel ongelijkheid er tussen mensen mag zijn als het gaat over welzijn. Daarbij is vooral de rol van de overheid belangrijk. Ook bij het welzijnsdilemma vinden linkse actoren gelijkheid weer belangrijk. Zij vinden dat de overheid een belangrijke rol heeft om ervoor te zorgen dat er weinig verschillen zijn tussen mensen. Er moeten uitkeringen zijn voor werkloze mensen, iedereen moet naar school kunnen en er moeten regels komen voor de gezondheid van mensen. De waarde die hierbij past is bestaanszekerheid. Dat betekent dat de overheid moet zorgen dat iedereen genoeg heeft om te kunnen leven. Rechtse actoren vinden dat mensen vooral voor zichzelf moeten zorgen. Als er verschillen tussen mensen zijn, is dat voor rechts geen probleem. Die verschillen mogen er zijn als het gaat om geld en spullen, maar ook om gezondheid. De waarde die past bij rechts is eigen verantwoordelijkheid. Dat betekent dat mensen zelf moeten zorgen voor hun geld en gezondheid. Rechtse actoren vinden het ook beter voor de mensen zelf, als ze leren voor zichzelf te zorgen. De overheid hoeft niet alle problemen op te lossen. Bij het welzijnsdilemma botsen de waarden bestaanszekerheid en eigen verantwoordelijkheid met elkaar. WELZIJNSDILEMMA A: links A: rechts W: bestaanszekerheid W: eigen verantwoordelijkheid B: - B: - 26 Seneca

27 3.4 Cultuurdilemma Bij socialisatie en cultuurgroepen hebben we gezien dat mensen anders zijn en anders doen. Mensen hebben andere waarden en normen en gedragen zich verschillend. De vraag die past bij het cultuurdilemma, is hoeveel verschillen in waarden en normen mogen er zijn in een land? Je kunt dan bijvoorbeeld denken aan het dragen van hoofddoekjes of het homohuwelijk. Linkse mensen vinden gelijkheid een belangrijk waarde, maar dat wil niet zeggen dat zij vinden dat alle waarden en normen gelijk moeten zijn. Alle culturen zijn gelijkwaardig. Linkse actoren vinden namelijk ook dat mensen goed zijn van zichzelf. Daarom moet je mensen geen regels opleggen over waarden en normen. Mensen mogen zelf weten welke waarden en normen zij willen hebben. Mensen mogen van linkse actoren zelf kiezen hoe zij hun leven willen inrichten. De waarde die hierbij past is diversiteit. Dat betekent dat er verschillende cultuurgroepen met elkaar in een land kunnen leven. Rechtse actoren vinden dat er verschillen mogen zijn op het gebied van welzijn, maar niet op het gebied van cultuur. Alle mensen in een land moeten zich houden aan een cultuur en de waarden en normen die daarbij horen. De waarde eenheid hoort daarbij: er mag maar één cultuur zijn in een land. Er is volgens rechtse actoren één cultuur de beste cultuur. Let hierbij goed op: eenheid is niet hetzelfde als gelijkheid. Met eenheid wordt bedoeld dat iedereen zich hetzelfde moet gedragen. Met gelijkheid wordt bedoeld dat mensen gelijke rechten en gelijke kansen moeten hebben. En dat heeft dan vooral te maken met het welzijnsdilemma. Als het dus gaat om het welzijnsdilemma, is links voor gelijkheid en rechts voor vrijheid. Maar als het gaat om het cultuurdilemma is links voor vrijheid en rechts voor eenheid (dat iedereen zich aan dezelfde normen houdt). De waarden diversiteit en eenheid botsen dus met elkaar bij het cultuurdilemma. CULTUURDILEMMA A: links A: rechts W: diversiteit W: eenheid B: - B: - Seneca 27

28 3.5 Mensenrechtendilemma Het laatste dilemma waar een land over na moet denken, heeft te maken met de overheid. De vraag is hoeveel macht mag een overheid hebben?. Mag de overheid de Whatsappberichten van mensen lezen of is dat privé? Mag de overheid tanks en wapens gebruiken om ervoor te zorgen dat mensen niet kunnen demonstreren op straat? Deze vragen hebben te maken met het mensenrechtendilemma. Bij dit dilemma gaat het er aan de ene kant om dat de overheid heel veel macht kan hebben en weinig vrijheid aan de burgers geeft. Aan de andere kant kan het zo zijn dat burgers juist veel rechten hebben, zoals vrijheid van godsdienst en recht op gelijke behandeling. Bij dit dilemma hoort niet het verschil tussen links en rechts, maar het verschil tussen strijd of debat. Actoren die kiezen voor strijd willen dat de overheid veel macht heeft. De inwoners in een land hebben wat deze extreme actoren betreft weinig rechten. De overheid moet ervoor kunnen zorgen dat mensen zich houden aan de wet en daarvoor krijgt de overheid veel middelen. Er is vaak geen vrijheid van meningsuiting of vrijheid van godsdienst. Ook geldt in deze landen vaak de doodstraf. De waarde die hierbij past is orde. Dat betekent dat er strenge regels zijn om mensen te controleren. Door die strenge regels ontstaat er meer veiligheid in een land. Extreem-links en extreem-rechts willen allebei orde en veiligheid. Ook willen ze daar allebei voor strijden. Toch is er een verschil. Extreem-links wil daar gelijkheid mee bereiken en extreem-rechts wil daarmee zorgen voor één cultuur in een land (eenheid). 28 Seneca

29 Actoren die kiezen voor het debat, willen juist dat er vrijheid is voor mensen. Mensen moeten vrij zijn om hun mening te uiten en hun eigen godsdienst te kiezen. Ook hebben ze recht op privacy en het recht om een politieke partij op te richten. De waarde voor actoren in het midden is dus individuele vrijheid (privacy, mensenrechten). Bij het mensenrechtendilemma botsen de extremen dus met het midden. MENSENRECHTENDILEMMA A: extreem-links A: midden A: extreem-rechts W: orde W: vrijheid W: orde B: - B: - B: - Seneca 29

30 06 Samenvatting Een samenlevingsdilemma is een dilemma over de manier waarop mensen met elkaar samenleven in een land. Bij die dilemma s maken actoren keuzes op basis van hun mensbeeld. Linkse actoren kiezen daarbij meer voor gelijkheid en rechtse actoren voor vrijheid en verschillen. Bij het machtsdilemma gaat het over de vraag hoeveel mensen macht krijgen. Links zegt iedereen (inspraak), rechts zegt alleen mensen die veel verstand van politiek hebben (daadkracht). Bij het welzijnsdilemma gaat het over hoeveel verschil in welzijn er mag zijn tussen mensen. Links zegt geen (bestaanszekerheid) en rechts zegt dat dat niet uitmaakt (eigen verantwoordelijkheid). Bij het cultuurdilemma gaat het om de vraag hoeveel verschillen in waarden en normen er mogen zijn in een land. Links zegt dat mensen zelf mogen kiezen (diversiteit) en rechts zegt dat er één cultuur in een land moet zijn (eenheid). Bij het mensenrechtendilemma staan de extremen tegenover de actoren die kiezen voor debat. Extreme actoren willen dat de overheid veel macht heeft en de mensen controleert (orde), maar actoren in het midden willen juist dat mensen vrijheid hebben en de overheid minder macht (vrijheid). Duizenden in Duitsland de straat op, voor en tegen anti-islambeweging 30 Seneca

31 INDEXBEGRIPPEN HOOFDSTUK 3 BESTAANSZEKERHEID CULTUURDILEMMA DAADKRACHT DIVERSITEIT EENHEID EIGEN VERANTWOORDELIJKHEID INSPRAAK MACHTSDILEMMA MENSENRECHTENDILEMMA ORDE SAMENLEVINGSDILEMMA VRIJHEID WELZIJNSDILEMMA Seneca 31

32 4. Politieke partijen Politieke partijen Samenlevingsdilemma s zijn belangrijk om te kijken hoe een land eruit ziet. Maar over geluk in een land en over samenlevingsdilemma s denken actoren heel anders. Een links of rechts mensbeeld maakt dan heel veel uit. Ook het verschil tussen debat en strijd speelt een rol. Over het geluk in een land hebben politieke partijen ook een mening. Een politieke partij is een groep mensen die veel dezelfde waarden belangrijk vindt en zij proberen daar via de overheid iets in te veranderen. In de Tweede Kamer debatteren politieke partijen over samenlevingsdilemma s. Zij hebben dan hun eigen voorkeuren voor een linkse of rechtse waarde. Politieke partijen worden ook vaak ingedeeld van links naar rechts. LINKS MIDDEN RECHTS EXTREEM- LINKS EXTREEM- RECHTS STRIJD DEBAT STRIJD SP - PvdD - GroenLinks - PvdA D66 VVD - VNL - PVV ChristenUnie CDA SGP 32 Seneca

33 In het schema zie je twaalf Nederlandse politieke partijen staan. Er zijn er meer, maar dit zijn de grootste en belangrijkste van de afgelopen jaren. De politieke partijen staan in het hokje waar ze het best bij passen, links, midden of rechts. GroenLinks is dus een linkse partij en de SGP een rechtse partij. D66 zit er tussenin, en is daarom een middenpartij. Partijen die in zo n hokje meer links staan, zijn ook linkser. Dus de SP is linkser dan de PvdA en de PVV is rechtser dan de VVD. Ook zie je drie partijen eronder staan, de ChristenUnie, het CDA en de SGP. Deze worden daar apart genoemd omdat ze de drie christelijke politieke partijen in Nederland zijn. Zij baseren hun waarden en belangen op de bijbel, maar doen dat alle drie op een andere manier. De hokjes onder strijd zijn leeg. Dat komt omdat er in Nederland geen belangrijke politieke partijen zijn die door strijd Nederland willen veranderen. Seneca 33

34 4.2 Linkse politieke partijen Nederland heeft vijf linkse politieke partijen. Gelijkheid vinden ze allemaal belangrijk, maar de partijen hebben hun eigen ideeën over wat voor gelijkheid. De partijen zijn links, maar denken dus toch anders over geluk in Nederland. LINKS DEBAT SP - PvdD - GroenLinks - PvdA ChristenUnie Van deze partijen is de SP (Socialistische Partij) het meest links. Zij vindt gelijkheid belangrijk en dan vooral als het gaat om inkomen. Het welzijnsdilemma is voor deze partij het belangrijkst. Alle mensen in Nederland moeten geld hebben om rond te komen. Als ze er niet zelf voor kunnen zorgen, dan moet de overheid hen helpen. De overheid mag daarbij best rijke mensen meer belasting laten betalen dan arme mensen. Gelijkheid in de portemonnee is voor de SP belangrijk. De PvdD (Partij voor de Dieren) vindt gelijkheid ook belangrijk. De PvdD komt op voor dieren en dierenrechten. Meer gelijkheid tussen mens en dier is wat deze partij wil. Mensen maken misbruik van de dieren en natuur en de overheid moet veel regels maken om dat tegen te gaan. Dierenwelzijn en het milieu zijn belangrijke waarden voor deze partij. Gelijkheid is voor GroenLinks ook belangrijk. Voor deze partij gaat het dan vooral om verschillen in culturen. Die verschillen mogen er best zijn en het maakt voor GroenLinks niet uit of iemand man of vrouw is, allochtoon of autochtoon, hetero- of homoseksueel. Iedereen is gelijk en voor iedereen moeten dezelfde rechten gelden. Diversiteit is voor GroenLinks een belangrijke waarde, want hoe meer verschillen hoe gelukkiger een land wordt. Milieu is voor deze partij ook een belangrijke waarde. 34 Seneca

35 De PvdA (Partij van de Arbeid) is een linkse partij, maar niet zo links als de SP, PvdD en GroenLinks. De PvdA vindt het belangrijk dat mensen kansen krijgen. De overheid moet mensen gelijke kansen geven. Als het tegenzit, moet de overheid ook mensen helpen. Solidariteit is een waarde die hierbij past. De ChristenUnie is een christelijke linkse politieke partij. Op basis van waarden uit de bijbel willen zij het geluk in Nederland verhogen. Daarbij horen de waarden naastenliefde en godsdienstvrijheid. POLITIEKE PARTIJ BELANGRIJKSTE WAARDE TYPERENDE VERKIEZINGSLEUS SP gelijkheid Een beter Nederland voor hetzelfde geld Partij voor de Dieren dierenwelzijn Hou vast aan je idealen, laat ze niet wegcijferen GroenLinks diversiteit Groene kansen voor Nederland Partij van de Arbeid solidariteit Nederland sterker & socialer ChristenUnie naastenliefde Duurzaam voor elkaar Van deze vijf linkse partijen is de PvdA de grootste en de oudste. Ook in de geschiedenis was de PvdA de belangrijkste linkse politieke partij van Nederland. De andere vier partijen zijn kleiner en minder belangrijk. Seneca 35

36 4.3 Politieke partijen in het midden Twee politieke partijen in Nederland zijn niet links en niet rechts. Zij zitten er tussen in. Dat betekent dat deze partijen linkse en rechtse standpunten hebben. Het zijn D66 en CDA. MIDDEN DEBAT D66 CDA D66 (Democraten 66, opgericht in 1966) vindt de waarde inspraak (democratie) belangrijk. De partij wil dat mensen zoveel mogelijk mee mogen beslissen. Volgens D66 kunnen mensen dat ook. Om dat te kunnen is onderwijs nodig en dat vindt D66 dan ook heel belangrijk. Als het gaat om het welzijnsdilemma is D66 duidelijk een partij in het midden: mensen moeten zoveel mogelijk voor zichzelf zorgen. Als het niet lukt, kan de overheid helpen. Het CDA (Christen Democratisch Appel) is ook een partij in het midden. Het is een christelijke partij en sommige mensen van het CDA zijn meer links en andere zijn meer rechts. Het CDA vindt het belangrijk dat mensen samen verantwoordelijk zijn voor het geluk in een land. Dat is de overheid niet alleen, maar de overheid samen met groepen mensen. We noemen dat gedeelde verantwoordelijkheid. De overheid doet een deel en groepen mensen doen een deel. Er is ook een belangrijk verschil tussen de partijen in het midden. Voor D66 is het individu heel belangrijk. De overheid moet veel vrijheid voor mensen zelf geven. Het CDA vindt juist het samen zijn belangrijk. Mensen leven niet alleen en de overheid moet juist voor gezinnen en groepen opkomen. POLITIEKE PARTIJ BELANGRIJKSTE WAARDE VERKIEZINGSLEUS IN 2012 D66 inspraak En nu vooruit CDA gedeelde verantwoordelijkheid Iedereen Het CDA was vroeger één van de belangrijkste partijen in Nederland, maar is de laatste jaren veel kleiner geworden. D66 is heel wisselend qua grootte, soms klein, dan weer groter. 36 Seneca

37 4.4 Rechtse politieke partijen In Nederland zijn er vier rechtse politieke partijen en deze vier zijn behoorlijk verschillend. De partijen hebben alle vier een rechts mensbeeld, maar ze verschillen in wat ze belangrijk vinden. RECHTS DEBAT VVD - VNL - PVV SGP De grootste rechtse partij in Nederland is de VVD (Volkspartij voor Vrijheid en Democratie). Deze partij vindt vrijheid een belangrijke waarde. Er moeten voor bedrijven zo min mogelijk regels zijn, zodat ondernemers winst kunnen maken. Mensen moeten ook vrijheid hebben, omdat ze hun eigen leven moeten kunnen bepalen. Naast vrijheid is eigen verantwoordelijkheid een belangrijke waarde voor de VVD. De partij Voor Nederland (VNL) vindt economische vrijheid belangrijk. Er moeten lagere belastingen komen voor mensen en bedrijven. Net als de PVV vinden zij de Nederlandse cultuur belangrijk. VNL lijkt op de PVV, maar bij het welzijnsdilemma vindt VNL de PVV soms te links. De PVV (Partij voor de Vrijheid) is voor vrijheid van meningsuiting. Daarnaast is de Nederlandse cultuur belangrijk voor deze partij. De PVV maakt zich zorgen over de islamisering van Nederland. Eenheid is ook een belangrijke waarde. De SGP (Staatkundig Gereformeerde Partij) is een christelijke rechtse partij. Voor de SGP is economische vrijheid belangrijk. Daarnaast komt de SGP op voor de Nederlandse christelijke cultuur en voor de zondag als rustdag. De waarden naastenliefde en godsdienstvrijheid zijn belangrijk. POLITIEKE PARTIJ BELANGRIJKSTE WAARDE VERKIEZINGSLEUS IN 2012/2015 VVD vrijheid Niet doorschuiven maar aanpakken VNL eenheid vrijheid, welvaart, veiligheid PVV eenheid Hún Brussel, óns Nederland SGP godsdienstvrijheid Daad bij het Woord! Van deze drie rechtse partijen is de VVD het grootst en de SGP het kleinst. De VVD is de laatste jaren wat groter geworden, terwijl de SGP al honderd jaar één van de kleinste politieke partijen van Nederland is. De PVV is in 2004 opgericht door Geert Wilders en groeide in het begin, maar werd later kleiner. VNL is ontstaan in De partij is opgericht door twee mensen die eerst bij de PVV hoorden. Zij vonden de PVV te radicaal en de VVD te slap. Seneca 37

38 4.5 Ideologieën VMBO-TL VERDIEPING IDEOLOGIEËN Net als politieke partijen worden ideologieën op een links-rechts-verdeling ingedeeld. Een ideologie is een groep ideeën over het geluk in een land. Zo n groep ideeën horen bij elkaar omdat ze horen bij de mensbeelden en samenlevingsdilemma s. Die ideeën van een ideologie zijn dus niet zomaar willekeurige meningen bij elkaar. Een rechtse ideologie zal vaak meer kiezen voor daadkracht en eigen verantwoordelijkheid. Een politieke partij hoort ook vaak bij een ideologie. Er zijn linkse en rechtse ideologieën, maar ook extreme. In onderstaande tabel staan zes bekende ideologieën. LINKS MIDDEN RECHTS EXTREEM- LINKS EXTREEM- RECHTS STRIJD DEBAT STRIJD communisme socialisme liberalisme conservatisme fascisme confessionalisme Het communisme en het fascisme zijn twee extreme ideologieën. In Nederland zijn er niet veel mensen die communist of fascist zijn. Veel mensen in Nederland kiezen voor debat, en niet voor strijd. Dat doen communisten en fascisten wel. Het communisme is een extreem-linkse ideologie en wil door middel van strijd gelijkheid bereiken. De overheid moet mensen dan tijdelijk onderdrukken en alle bezit afpakken, zodat er geen verschil meer tussen mensen kan zijn. Het fascisme is een extreem-rechtse ideologie die kiest voor strijd voor het eigen volk. Alleen mensen van hetzelfde land of dezelfde cultuur mogen erbij horen en voor anderen is geen plaats. Het socialisme is een linkse ideologie die gelijkheid wil. Dat wil het socialisme bereiken door erover te debatteren en niet door ervoor te strijden. De overheid moet een belangrijke rol spelen om verschillen tussen mensen te verminderen. Een manier om dat te doen is hoge belastingen voor mensen die veel verdienen. Ook moet de overheid mensen veel kansen geven om iets van hun leven te maken. Daarvoor is goed onderwijs belangrijk. 38 Seneca

39 Het liberalisme is een ideologie die vrijheid heel belangrijk vindt. Mensen moeten hun eigen keuzes kunnen maken, bijvoorbeeld over abortus of seksualiteit. De overheid heeft daar weinig mee te maken en moet geen normen voorschrijven. Er zijn linkse en rechtse liberalen. Linkse liberalen willen dat de overheid mensen kansen biedt, als dat nodig is. Vrijheid is belangrijk voor liberalen, maar volgens linkse liberalen heb je daar weinig aan zonder werk, geld of goed onderwijs. Linkse liberalen worden vaak sociaal-liberaal genoemd, omdat zij gelijke rechten belangrijk vinden. Rechtse liberalen benadrukken vooral de waarde economische vrijheid. Voor ondernemers is dat goed, en dan maken zij meer winst en dat is goed voor iedereen. Ook willen rechtse liberalen lage belastingen en minder uitkeringen. Ook het conservatisme vindt economische vrijheid belangrijk. De overheid moet zich niet veel met bedrijven bemoeien. Daarnaast vinden conservatieven strenge normen belangrijk die horen bij hun waarden. Dat kan gaan over seksualiteit of criminaliteit. Voor conservatieven is het gezin een belangrijke socialisator om de waarden en normen aan te leren. Naast het gezin moeten de overheid en het onderwijs dat doen. Het confessionalisme is een ideologie die oorspronkelijk gebaseerd is op waarden uit een geloof. Dat kan het christendom zijn, en ook de islam of het hindoeïsme. In Nederland zijn er alleen maar christelijke politieke partijen. Er is in de Tweede Kamer nog geen partij voor moslims of boeddhisten. In Nederland spreken we daarom vaak over de christen-democratie. Confessionele actoren vinden aan de ene kant de waarde naastenliefde belangrijk, maar ook de waarde eigen verantwoordelijkheid past bij deze ideologie. Daarmee past de ideologie in het midden met linkse en rechtse kanten. Seneca 39

40 08 Samenvatting Politieke partijen spelen een belangrijke rol bij maatschappelijke problemen. Zij worden vaak ingedeeld van links naar rechts. De linkse partijen zijn SP, PvdD(ieren), GroenLinks, PvdA(rbeid) en ChristenUnie. Meer gelijkheid en minder verschillen vinden deze partijen belangrijk, maar ze hebben toch allemaal hun eigen voorkeuren. Twee partijen zitten in het midden, D66 en CDA. De rechtse partijen in Nederland zijn VVD, VNL, PVV en SGP. 40 Seneca

41 INDEXBEGRIPPEN HOOFDSTUK 4 CDA CHRISTEN-DEMOCRATIE (TL) CHRISTENUNIE COMMUNISME (TL) CONFESSIONALISME (TL) CONSERVATISME (TL) D66 GROENLINKS LIBERALISME (TL) IDEOLOGIE (TL) POLITIEKE PARTIJ PVDA PVDD PVV SGP SOCIALISME (TL) SP VNL VVD Seneca 41

42 09 5. Welzijnsdilemma in de praktijk 5.1 Cuba en Engeland Iedereen denkt anders over het geluk van een land, en elk land ziet er ook weer anders uit. Dat geldt niet alleen voor het hele land, maar ook voor elk samenlevingsdilemma zelf. Als jij bijvoorbeeld een nieuwe smartphone of nieuwe kleding wilt kopen, dan doe je dat waarschijnlijk ook. Maar niet in elk land mag je zomaar alles kopen wat je wilt. Mensen in Cuba mochten tot 2014 alleen een auto kopen als ze toestemming van de overheid hadden. En zo n auto was dan vaak ook nog heel duur, soms bijna 10x duurder dan in Nederland. En Cubanen verdienen zo n 150x minder dan Nederlanders. Cuba is een extreem-links land en wil dat er zoveel mogelijk gelijkheid is. Daarom mogen mensen heel weinig privé-bezit hebben, bijna alles is van de overheid. Economische vrijheid is er dus nauwelijks. Een voordeel van wonen in Cuba is dat iedereen gratis naar het ziekenhuis kan, en de ziekenhuizen zijn daar goed. Als je echter naar Engeland gaat (officieel: het Verenigd Koninkrijk) kom je in heel ander land dan Cuba terecht. In Engeland mogen mensen wel gratis naar het ziekenhuis, maar de ziekenhuizen zijn vaak oud en hebben wachtlijsten. Daarom zijn er in Engeland veel mensen die kiezen voor een privé-dokter. Dat is veel duurder en daarom alleen maar mogelijk voor mensen die veel geld hebben. Ook zijn Engelse privéscholen vaak beter dan gewone scholen, maar ook weer duurder. 42 Seneca