Materiaal en bundels Lieuwe Noordam

Transcriptie

1 1 Liedmateriaal kiezen voor het schoolkoor. Hoe doe je dat en welke liederen zijn daarvoor geschikt? Materiaal en bundels Lieuwe Noordam Het zoeken van geschikt materiaal voor een kinderkoor. Het lijkt eenvoudiger dan het is, omdat er nogal wat aspecten zijn waar je rekening mee moet houden. In eerste plaats wil je natuurlijk rekening houden met het niveau en de leeftijd van je groep, vaak heb je liederen rond thema s en vieringen nodig, of je zoekt liederen met begeleiding, buitenlandse liederen Al die aspecten maken dat je behoefte zult hebben aan een grote verzameling waaruit je kunt kiezen. Veel muziekleraren leggen daarom mappen aan waarin ze allerlei materiaal verzamelen. Aspecten die meespelen bij het kiezen van je repertoire zijn: Aantrekkelijkheid van het materiaal Moeilijkheidsgraad. Stemvorming Meerstemmigheid. Begeleiding Thematiek Aantrekkelijk Je belangrijkste criterium is natuurlijk dat je lied aantrekkelijk moet zijn. De kinderen moeten het graag zingen. Als kinderen een lied leuk vinden is de betrokkenheid groot en is het leerrendement en tempo van instuderen het grootst. Maar leuk is een relatief begrip. In de eerste plaats omdat het heel persoonlijk is; wat jij leuk vindt hoeven de kinderen nog niet leuk te vinden. De waardering van een lied hangt ook sterk af van hoe je het lied introduceert. De aanhef: We gaan een nieuw lied leren en het gaat over werkt vaak averechts. Je zult je creativiteit moeten gebruiken om vanuit spelvormen of oefeningen op een aantrekkelijke manier het lied te introduceren. In Eigen-wijs vind je daarvan diverse voorbeelden. Vaak ook komt de waardering van een lied pas na een tijdje. Je herkent dit vast zelf: je begint een lied pas mooi te vinden als je het een aantal keren gehoord hebt. Veel kinderen willen daarom juist de liederen zingen die ze al kennen. Voor een nieuw lied moeten ze eerst over een drempel geholpen worden. Moeilijkheidsgraad In de eerste plaats denk je hierbij natuurlijk aan de leeftijd van de kinderen. Maar dit zegt niet alles. Een groep jonge kinderen kan qua zuiverheid en stemontwikkeling verder zijn dan oudere kinderen. Je zult een goed beeld moeten hebben wat de kinderen kunnen. Dat is belangrijk want als een succeservaring uitblijft, gaat dit ten koste van de motivatie van de kinderen. Maar afgezien van de ontwikkeling van de kinderen die bij elk koor weer anders is, valt er over het niveau wel wat algemene dingen te zeggen.

2 2 Omvang De meeste liederen voor de basisschoolleeftijd liggen tussen c en d. Voor kinderen van tot negen jaar wordt vaak uitgegaan van een omvang van d tot b. Niet dat de kinderen niet hoger of lager kunnen, maar de kinderen moeten nog leren zuiver te zingen en hun stem en gehoor op elkaar af te stemmen. Oudere kinderen die niet vaak zingen zullen tonen boven c als erg hoog ervaren, maar als je een aantal maanden goed met de kinderen werkt, zullen e en f weinig problemen meer opleveren. Tempo Het grootste probleem van liederen met een hoog tempo is meestal de uitspraak van de tekst. Vooral jonge kinderen zijn minder goed in staat om snel te articuleren. Heel langzame liederen zijn trouwens ook lastig, met name om de spanning in lange tonen in stand te houden en het houden van ademsteun. Sprongen Met een sprong wordt bedoeld een toonafstand groter dan een secunde. Veel sprongen in een lied achter elkaar zijn lastig, maar veel hangt af van deharmonische context van de sprongen. Springen de tonen heen en weer binnen één akkoord dan is dat gemakkelijker dan wanneer er door de sprongen snelle akkoordwisselingen ontstaan. Over het algemeen geldt: hoe groter de sprong des te moeilijker. Lastige sprongen zijn altijd de overmatige kwart (bijvoorbeeld f - b) en de septime. Modulatie Een modulatie is een overgang in het lied naar een andere toonhoogte. Een goed voorbereide modulatie is voor de meeste kinderen niet moeilijk te zingen (zie bijvoorbeeld Het lied van de os en de ezel maat 6, zie verder).wat anders wordt het als in één lied meerdere modulaties voorkomen of als er door veelvuldig gebruik van verhogingen en verlagingen een soort chromatiek ontstaat. Ritme Complexe syncopische (net voor of na de tel) ritmes zijn altijd lastig, maar soms ziet het er op papier moeilijker uit dan dat het in werkelijkheid is. Bovendien zijn kinderen door de popmuziek wel gewend syncopes te zingen. Allochtone kinderen hebben er vaak helemaal geen moeite mee. Bijvoorbeeld Gierende Gerrit (EW 206) of Seme seme (EW 181). Taal Veel mensen huldigen het uitgangspunt dat je met jonge kinderen geen liederen in een vreemde taal moet zingen. Maar is dat voor jonge kinderen zo moeilijk? Is het zingen van een andere taal zoveel moeilijker dan het zingen van een onzintekst? Van meer belang voor de moeilijkheidsgraad van een lied is de hoeveelheid tekst. Kies je voor een vreemde taal, zorg dan dat de hoeveelheid te leren tekst beperkt blijft. Hier komt bij dat het verreweg te prefereren is om met een kinderkoor uit het hoofd te zingen. Het zingen van hele lappen tekst in een vreemde taal is dan veel moeilijker dan een Nederlands lied met meerdere coupletten, waarbij het verhaal achter de tekst vaak een ondersteuning is voor het memoriseren van de tekst. Extra moeilijkheid bij het zingen in een vreemde taal is natuurlijk de uitspraak, waarbij bijvoorbeeld Slavische talen veel verder bij de kinderen weg staan dan bijvoorbeeld Engels of Duits. Stemvorming Stemvorming en liedkeuze hangen nauw samen. Vaak zul je met je stemvormingoefeningen aansluiten bij de specifieke moeilijkheden van het lied. Maar soms kun je ook met een lied specifieke aspecten van de stemvorming trainen. Bijvoorbeeld: Ademsteun: Lange frases op één adem (Autumn comes EW 252) Resonans:Veel gebruik van oe, m, n en/of ng (Als de zwaan zingt EW 291)

3 3 Soepele overgang tussen borst en kopstem (gemengd register): Lange melismen in bij voorkeur secundeschreden (Sanctus (zie verder) of Have you seen EW 292) Articulatie: Een lied of een rap in een hoog tempo (Tomatensala EW 330) Voorbeeld uit Come follow me: Sanctus Jacob Clemens non Papa Meerstemmigheid Een voor de hand liggende vorm van meerstemmigheid is natuurlijk de canon. Dit is praktisch omdat je maar één stem hoeft aan te leren. Maar het is zeker niet de eenvoudigste vorm van meerstemmigheid. Omdat dezelfde melodie verschillende malen klinkt en het kind in de andere stemmen zijn eigen lied herkent, kan het erg verwarrend zijn. Eenvoudige meerstemmigheid zoals ostinaten (Indianenmars EW 216)) of tertsparallellen (Ah write me love letter EW 268) is vaak eenvoudiger dan de polyfonie (inzetten na elkaar) van een canon. Het lastige van een canon is ook dat het moeilijker door te spelen is en te controleren op lastige samenklanken of andere moeilijkheden (zoals bijvoorbeeld in Hotaru koi zie verder). Een andere vorm van meerstemmigheid wat veel in het onderwijs wordt toegepast is het quodlibet: twee liederen (vaak canons) die ook tegelijk goed klinken. Een bekend quodlibet is Vader Jacob tezamen met Three blind mice (zie Come follow me!). Voorbeeld uit Come follow me: Hotaru koi Begeleiding Vooral bij een koor zul je liederen selecteren op de begeleidingsmogelijkheden. Niet iedereen is even handig in het verzinnen van een begeleiding bij een melodie. Gelukkig geven de meeste bundels akkoordsuggesties boven de melodie. Soms kom je een liedboek tegen met uitgeschreven pianobegeleidingen. Vooral in geestelijke liedbundels vind je liederen met extra stemmen voor diverse instrumenten.

4 4 Een voorbeeld uit Zingen in vieren: Het lied van de os en de ezel Gooi en Sticht Kampen Wim Reckman/Joop Stokkermans Thematiek Voor een koor zoek je vaak liederen rond een bepaald thema, denk maar eens aan de verschillende vieringen waaraan je met je koor kunt meewerken. Maar ook voor een concert zie je vaak dat liederen rond een thema bij elkaar gezocht worden. In veel verzamelbundels zijn de liederen rond thema s gegroepeerd, er zijn ook bundels specifiek rond één thema (kerst, sinterklaas).

5 5 Maar vaak voldoen die liederen net niet aan de eisen die jij stelt. Je bent dan aangewezen op je eigen creativiteit om bijvoorbeeld door tekstwijzigingen, het schrijven van tegenstemmen etcetera het lied geschikt te maken voor jouw koor. Het is in ieder geval handig om de liederen die je verzamelt gelijk rond thema s te rubriceren of te catalogiseren. Copywright Elk koor zingt het best als het de liederen uit het hoofd kent, maar vaak zul je voor het instuderen gebruik maken van bladmuziek. Het is een illusie om te veronderstellen dat je voor alle kinderen gebruik zult maken van legaal gekopieerde bladmuziek. Bij alle kopieën die je ongetwijfeld zult maken en zult verzamelen is het goed om je te bedenken dat het verschijnen van nieuwe muziek afhankelijk is van de verkoop van bestaande bladmuziek. In ieder geval moet je weten dat het maken van kopieën anders dan voor studiedoeleinden, is verboden. Ook voor alle open concerten en voor audio- en videoproducties dien je de rechten aan te vragen bij Buma Stemra. Tip Als je naar het buitenland gaat vergeet dan niet een keer een boekhandel of muziekzaak binnen te lopen. Je vindt dan vaak de meest verrassende bundels en je bent er in ieder geval van verzekerd dat je materiaal origineel is.

6 6 Een aantal liedbundels met geschikt materiaal voor kinderkoren: Come follow me! smv. Ruim 200 canons en quodlibets in diverse niveau s. Eigen-wijs, smv.een grote verzameling liederen voor alle groepen van de basisschool.weinig meerstemmige liederen, wel een flink aantal bekende canons. Als je zelf minder goed kunt begeleiden kun je goed gebruik maken van de meezingcd s waar ruim 70 liedjes in opgenomen zijn. Musik in der Schule, Möseler Verlag Wolfenbüttel.Een bundel met meerstemmige zogenaamde kunstliederen. Voornamelijk Duits. Was ik maar op Trinidad, Meulenhoff Educatief.Een aantal liedjes uit het Caribische gebied, ook met goede, stijlvolle begeleiding op cd. Wij willen muziek, Muusses.Een oudere bundel met een grote verzameling veel buitenlandse liederen voor oudere kinderen. Geen begeleidingen wel veel meerstemmigheid. Zingen in vieren, Gooi en Sticht.Prachtige bundel met geestelijke liederen geschikt voor allerlei denominaties. Veel bewerkingen voor verschillende stemmen. Zingen van allerlei Dingen, redactie Chris Rabé, uitg. De Toorts.Twee boekjes voor onderbouw en twee voor bovenbouw uit het eind van de jaren 60.Weinig bekend materiaal, maar vooral voor goed zingende groepen heel bruikbaar. Voorzien van veel begeleidingssuggesties op orffinstrumenten. Speel de Balalaika, samengesteld door F. Bertens en W. Dirriwachter uitgave Zwijssen, Tilburg. Ook een wat oudere bundel met melodieën uit diverse landen, voorzien van een Nederlandse tekst. Bekend zijn De Rabbi en Laslo Feher. In het speelboek staan uitgebreide beschrijvingen van instrumentale begeleidingen op orff-instrumenten. Bij uitg. Intrada Heerenveen is een versie met pianobegeleiding (pittig! Voor een goede pianist) verkrijgbaar. Heel geschikt voor een kinderkoor met vaste pianist. Gooi en Sticht, Boekencentrum, sgo zijn uitgevers die veel materiaal hebben op het gebied van geestelijke liederen.