Afscheid na orgaan- en weefseldonatie. Informatie voor uitvaartverzorgers en mortuariummedewerkers

Transcriptie

1 Afscheid na orgaan- en weefseldonatie Informatie voor uitvaartverzorgers en mortuariummedewerkers

2 2 Afscheid na orgaan- en weefseldonatie 3 Waarom deze brochure? Wat is orgaan- of weefseldonatie? U kunt in uw werk als uitvaartondernemer/uitvaartverzorger of mortuariummedewerker te maken krijgen met een overledene die orgaanen/of weefsel donor is. Het is goed mogelijk dat u daarover vragen heeft, zoals: Wat houdt dit in voor de verzorging van de overledene? Hoe kan ik vragen van nabestaanden daarover beantwoorden? Maar ook: wie betaalt de bijkomende kosten van het opbaren en verzorgen van de donor? In deze brochure vindt u de antwoorden op deze vragen. Goed geïnformeerde medewerkers van mortuaria en uitvaartondernemingen dragen bij aan een zorgvuldige en respectvolle laatste stap van een donatieprocedure. Orgaandonatie Orgaandonatie is soms mogelijk als iemand in een ziekenhuis overlijdt. Organen hebben zuurstof nodig om geschikt te blijven voor transplantatie. In het ziekenhuis is daarvoor speciale apparatuur aanwezig. Het hart, de lever, de longen, de nieren, de dunne darm en de alvleesklier komen in aanmerking voor orgaandonatie. Weefseldonatie Voor weefseldonatie is na overlijden geen bloedcirculatie nodig. Dus ook als iemand thuis overlijdt zijn weefsels vaak nog geschikt voor donatie. Iemand kan de volgende weefsels doneren: oogweefsel (hoornvlies en oogrok), hartkleppen, huid van rug, flanken en benen, bot en peesweefsel, kraakbeen en bepaalde bloedvaten. Zes mensen hebben iets van Luc gekregen: zijn hart, lever, nieren en hoornvliezen. Dat is voor mij zo n grote troost. Annemiek ten Berge, nabestaande

3 4 Afscheid na orgaan- en weefseldonatie 5 Wie meldt een donor aan? Weefsels Plaats van overlijden is niet belangrijk. (Huis)arts stelt overlijden vast en beoordeelt of iemand donor kan zijn. plaats van overlijden onderzoek toestemming? Plaats van overlijden in een ziekenhuis Organen Arts onderzoekt of organen geschikt zijn en stelt overlijden vast. De arts beoordeelt rondom het overlijden of iemand organen of weefsels kan doneren. Als dat zo is dan neemt hij contact op met de Nederlandse Transplantatie Stichting (NTS). Zij kijken in het Donorregister of iemand zijn keuze daarin heeft vastgelegd. Een donor aanmelden voor donatie gebeurt altijd door een arts of door iemand onder de verantwoordelijkheid van een arts. Het Donorregister is voor artsen bij een overlijden altijd te raadplegen, 24 uur per dag en 7 dagen in de week. De contactgegevens van de NTS staan op de achterkant van deze brochure. Wanneer er toestemming is voor donatie en de overledene medisch geschikt is, stuurt de NTS een uitnameteam om de weefsels uit te nemen. De uitvaartonderneming heeft hierin geen taak. Nabestaanden blijven bij de overledene tot operatie. Daarvoor moet het lichaam gekoeld worden. Weefsels zijn: huid, hartkleppen, oogweefsel, grote lichaamsslagaders en bot-, kraakbeen- en peesweefsel. Weefsels worden bewerkt en opgeslagen in weefselbank. Arts raadpleegt Donorregister rondom overlijden. Is er geen keuze vastgelegd dan beslissen de nabestaanden. verblijf bij overledene toewijzing afscheid Nabestaanden blijven bij de overledene tot operatie. operatie Organen zijn: lever, hart, longen, nieren, alvleesklier en dunne darm. Organen worden direct getransplanteerd. Computer zoekt de beste ontvanger op de wachtlijst. De verantwoordelijke medewerkers van de NTS geven nooit informatie aan anderen en gaan zorgvuldig met de gegevens van de overledene om. De wettelijke richtlijnen rondom privacy worden altijd gevolgd. Toewijzing en transplantatie van weefsels vindt later plaats. Het lichaam ziet er netjes uit na donatie en kan worden opgebaard. De crematie of begrafenis vindt plaats zoals de familie dat wenst.

4 6 Afscheid na orgaan- en weefseldonatie 7 Weefseldonatie: procedure en nazorg Locatie Het is niet altijd mogelijk om voor de uitnameprocedure gebruik te maken van het mortuarium van een ziekenhuis. De uitname zal dan plaatsvinden bij een uitvaartverzorger. Dit is ook het geval bij een thuis overlijden. De donatieprocedure vindt nooit bij de overledene thuis plaats. Voor een optimale uitname is de aanwezigheid van een brede hoog-/laagtafel belangrijk. Let op! Als er een donatieformulier aanwezig is dan vindt er een weefseldonatie plaats. Verplaatst de overledene dan niet. Koelen Het lichaam van een overledene moet voor weefseldonatie zo snel mogelijk gekoeld worden, binnen 6 uur na overlijden. Dan is er tot 24 uur na overlijden tijd voor de uitname van weefsels. Als het lichaam niet binnen 6 uur gekoeld is dan heeft het uitnameteam 12 uur de tijd om weefsels uit te nemen. Zorg dat de donor niet is aangekleed. Het is voor weefseldonatie namelijk belangrijk dat het uitnameteam de overledene kan onderzoeken. Er is één uitname-organisatie in Nederland, deze draagt zorg voor een zo snel mogelijke weefseluitname na overlijden. Het uitnameteam is 24 uur per dag beschikbaar. Voordat de donatieprocedure plaatsvindt zal het uitnameteam de identiteit vaststellen van de donor. Daarna onderzoekt het uitnameteam het lichaam en neemt bloed af. Afronden weefselprocedure De tijd tussen overlijden van de donor en afronding van de weefselprocedure varieert van 8 tot 28 uur. Wanneer de procedure is afgerond, meldt het uitnameteam aan het mortuarium of de uitvaartorganisatie dat ze klaar zijn. Het uitnameteam laat contactinformatie achter voor als er nog vragen zijn over het opbaren, of als er onverwacht nog iets zichtbaar is van de uitnameprocedure. Soms willen nabestaanden meehelpen met de verzorging en het aankleden van hun overleden dierbare. Dit kan pas na de donatieprocedure plaatsvinden. Donatieprocedure per weefsel Oogweefseldonatie Hoornvliezen maken deel uit van de ogen, net als de oogrok. De oogrok is het buitenste witte laagje van het oog, dat gebruikt kan worden voor reconstructie van ogen en oogleden. Voor de donatie van het oogweefsel worden de ogen van de donor in zijn geheel uitgenomen en vervangen door prothesen. De oogleden worden daarna gesloten, de overledene kan daarna gewoon worden opgebaard. Aan de buitenkant is niets te zien van de oogweefseldonatie. Plaats geen oogkapjes/gebruik geen oogspray bij de overledene, voorafgaand aan de donatie. Het oogweefsel kan daardoor beschadigen. Zowel voor als na de oogweefseldonatie is het belangrijk om bij het opbaren het hoofd van de overledene iets hoger te leggen dan de borstkas (bijvoorbeeld door een kussen onder het hoofd te leggen). Hiermee worden bloeduitstortingen in het gezicht voorkomen. Als er toch bloeduitstortingen ontstaan tijdens de uitname, dan zal het uitnameteam dit cosmetisch herstellen. Ontstaan de bloeduitstortingen later? Ook dan regelt het uitnameteam het cosmetisch herstel. Neem hiervoor contact op met het Orgaancentrum van de NTS. De contactgegevens staan op de achterkant van deze brochure. De procedure om oogweefsel uit te nemen, kan in het mortuarium of uitvaartcentrum plaatsvinden. In totaal duurt dit ongeveer een uur. Huiddonatie Bij huiddonatie neemt het uitnameteam een dunne laag huid (ongeveer 0,4 mm dik) af van de rug, de flanken, billen en de benen van de donor.

5 8 Afscheid na orgaan- en weefseldonatie 9 Soms kan ook een wat dikkere laag worden afgenomen van de rug. Deze laag wordt afgenomen vanaf de schouderbladen tot aan de onderrug. De dikkere huidlaag wordt dan bewerkt en gebruikt voor de behandeling van diepe brandwonden. Na huiddonatie kunt u de overledene niet meer wassen. Na het afnemen van de huid kan er namelijk sprake zijn van wondvocht. De donor krijgt daarom een dun absorberend pak aan. Hier overheen past zonder probleem de kleding waarin de overledene wordt opgebaard. Het is mogelijk om na huiddonatie de donor te kleden in een shirt of blouse met korte mouwen. Daarnaast wordt een lange broek of lange rok aangeraden, zo is het pak niet zichtbaar. De huiddonatieprocedure duurt ongeveer twee uur. Deze procedure vindt plaats in het mortuarium of in sommige gevallen in het uitvaartcentrum. Er moet een tafel en stromend water met afvoer aanwezig zijn. Hartklep- en bloedvatdonatie Het hele hart wordt voor de donatie van hartkleppen uitgenomen, d.m.v. een Y-incisie. In sommige gevallen neemt het uitnameteam ook het bovenste gedeelte van de lichaamsslagader uit, of een ander bloedvat in het lichaam. Na de procedure wordt de borstkas van de donor gesloten en de wond met een pleister afgedekt. Voor nabestaanden is het niet prettig wanneer hechtingen en pleisters zichtbaar zijn bij het opbaren. Kleding met een wat hogere sluiting bij de hals kan dit bedekken. De uitname van de hartkleppen duurt ongeveer tweeënhalf uur. De donatieprocedure van de hartkleppen vindt plaats in het mortuarium of in een operatiekamer van een ziekenhuis. Donatie bot- en peesweefsel Bot- kraakbeen en peesweefsel wordt meestal uitgenomen uit de bovenarmen, benen en een deel van het bekken. Een enkele keer worden andere botten uitgenomen. Speciale biologisch afbreekbare prothesen komen in de plaats van de uitgenomen botten. De wonden worden gehecht en afgeplakt met pleisters. Tot slot worden hier overheen kousen geplaatst. De verzorging van een botdonor, vraagt om extra voorzichtigheid. Omdat heup- en enkelgewrichten soms niet meer aanwezig zijn en de lijkstijfheid in de bovenbenen na de uitname al is verdwenen, voelen de benen veel losser aan. Het is dan moeilijker om de overledene aan te kleden. Voor het opbaren na donatie van bot- en peesweefsel is het beste om de overledene te kleden in een shirt of blouse met lange mouwen en een lange broek of lange rok. De uitnameprocedure van botweefsel vindt altijd plaats in een operatiekamer van een ziekenhuis, omdat een steriele omgeving vereist is. De planning van de donatie is dus afhankelijk van beschikbare operatieruimte. De duur van de procedure is ongeveer zes uur. Wat gebeurt er met de weefsels? De weefsels van de overledene worden niet direct getransplanteerd, maar gaan eerst naar de weefselbank. Dat is een organisatie die de weefsels verder onderzoekt en beoordeelt, en als ze zijn goedgekeurd de weefsels bewerkt en bewaart. Artsen die een bepaald weefsel nodig hebben voor een patiënt kunnen bij de weefselbank vragen om weefsel dat daar is opgeslagen. Met vragen over de weefseldonatieprocedure kunt u contact opnemen met het Orgaancentrum van de Nederlandse Transplantatie Stichting. Ook als er problemen of complicaties zijn na de uitname. Orgaancentrum NTS: (24 uur per dag, 7 dagen per week)

6 10 Afscheid na orgaan- en weefseldonatie 11 Orgaandonatie: procedure en nazorg Donatie en obductie Orgaandonatie gebeurt altijd in een operatiekamer van een ziekenhuis. De duur van de procedure is afhankelijk van welke organen gedoneerd worden. In totaal kan uitname van organen ongeveer drie tot zes uur in beslag nemen. De wonden worden na de procedure zorgvuldig gehecht en afgedekt met pleisters. Vanwege de orgaanuitname blijft de overledene soms een halve tot een hele dag langer in het ziekenhuis. Daarna bepaalt de familie of de overledene thuis of in een rouwcentrum wordt opgebaard. Dit is meestal ook het moment waarop de uitvaartverzorger bij de procedure betrokken wordt. Na orgaandonatie is weefseldonatie ook nog mogelijk. Dit gebeurt na de orgaandonatie. Voor het opbaren is het belangrijk om te weten dat de overledene na orgaandonatie een opvallend bleke gelaatskleur heeft. Dit kunt u camoufleren met make-up. Soms is na overlijden obductie nodig. Bij obductie wordt onder andere gekeken naar de doodsoorzaak en de toedracht hiervan. Weefseldonatie kan het beste voor de obductie plaatsvinden. Als dat niet mogelijk is kan de donatieprocedure van oogweefsel, huid, bot- en peesweefsel en de beenslagaders ook na de obductie plaatsvinden. De hartkleppen en de grote lichaamsslagader kunnen na obductie niet meer worden uitgenomen. Mocht het zijn dat de obductie toch eerder gepland is dan de donatieprocedure, kan het uitnameteam of de NTS bellen naar de obducent of mogelijk mortuariummedewerker met de vraag of zij voorafgaand aan de obductie bloed willen afnemen van de dondor. Uit de praktijk blijkt dat voor nabestaanden het verschil tussen donatie en obductie niet altijd duidelijk is. Een combinatie van obductie en donatie kost soms meer tijd. Dit kan leiden tot verwarring, verdriet of boosheid bij nabestaanden. Als u op de hoogte bent van de obductie in combinatie met weefseldonatie dan is het goed de familie hierover te informeren. Ik ben er trots op wanneer een overledene netjes de deur uitgaat. We zijn erin gespecialiseerd iemand er zo natuurlijk mogelijk uit te laten zien, zodat afscheid nemen mogelijk is. Het is mooi om zoiets te betekenen voor nabestaanden. Stefan, mortuariummedewerker

7 12 Afscheid na orgaan- en weefseldonatie 13 Welke begeleiding is er voor nabestaanden van een donor? De behandelend arts van de overledene moet ervoor zorgen dat de familie voldoende en juiste informatie krijgt. Voor nabestaanden is een donatieprocedure vaak extra ingrijpend. Mogelijk hebben ze daarom niet alle informatie begrepen of onthouden. Het is daarom belangrijk als uitvaartof mortuariummedewerker om nabestaanden van een orgaan- en/of weefseldonor extra te begeleiden. Wat kunnen ze verwachten na de donatie? Hoe ziet het lichaam er dan uit? Soms wil familie meehelpen met de verzorging en het aankleden van de overledene. Dit kan pas na de donatieprocedure plaatsvinden. Controleer dan vooraf of de nabestaanden goed zijn geïnformeerd door de betrokken arts over het uiterlijk van de overledene. We wilden hem zelf verzorgen voor de crematie. Bij het wassen had ik niet het gevoel dat het lijf leeg was, het was echt mijn vader Lydia, nabestaande Samengevat: waar u op moet letten bij de verzorging Na orgaandonatie: De bleke kleur na orgaandonatie en eventuele wonden. De wonden zijn altijd gehecht en afgedekt met pleisters. De bleke kleur kan worden gecamoufleerd met make-up. Na oogweefseldonatie: Het is belangrijk om bij het opbaren (zowel voor als na de donatie) het hoofd van de overledene iets hoger te leggen dan de borstkas (kussen onder het hoofd). Hiermee worden bloeduitstortingen in het gezicht voorkomen. Zijn er toch bloeduitstortingen zichtbaar na de donatie? Zelfs als het hoofd hoger lag, voor en tijdens de uitname van het oogweefsel, kan soms een nabloeding ontstaan. Wanneer dit tijdens de uitnameprocedure ontstaat, zal het uitnameteam dit cosmetisch (laten) herstellen. Als de nabloeding ontstaat wanneer het uitnameteam al weg is, neem dan contact op met de NTS. Na huiddonatie: De overledene kan niet meer worden gewassen, omdat deze een beschermend pak aan heeft. Nabestaanden kunnen hun overleden dierbare nog wel aankleden. Het is het beste om de overledene te kleden in een shirt of blouse met korte of lange mouwen en een lange broek of lange rok. Na hartklep- en bloedvatdonatie: Op de borstkas van de overledene zitten hechtingen of pleisters. Zorg daarom voor kleding met een wat hogere sluiting bij de hals. Na bot-, kraakbeen- en peesweefsel: De overledene heeft veel hechtingen. Vanwege het ontbreken van de gewrichten in armen en benen, is het noodzakelijk om extra voorzichtig te zijn met het lichaam bij het aankleden. Het is het beste om de overledene te kleden in een shirt of blouse met lange mouwen en een lange broek of lange rok.

8 14 Afscheid na orgaan- en weefseldonatie Vragen van familie Misschien hebben de nabestaanden nog specifieke vragen over de donatie van hun overleden dierbare. Doe geen uitspraken over de donatieprocedure en tijd. Mochten nabestaanden hier vragen over hebben, verwijs ze dan door naar de laatst behandelend arts of de huisarts. Wanneer nabestaanden algemene vragen hebben over orgaan- en weefseldonatie, bijvoorbeeld over hersendood of over donorregistratie, dan kunt u hen verwijzen naar transplantatiestichting.nl of naar onze donorinformatielijn Kosten en vergoedingen weefseldonatie Belangrijk: Belast nabestaanden nooit met de rekening voor de meerkosten die gemaakt zijn voor donatie. Deze meerkosten kunt u declareren bij de NTS. De NTS stelt de vergoedingen voor de gemaakte meerkosten jaarlijks vast. De bedragen voor dit jaar vindt u op transplantatiestichting.nl/vergoedingen.

9 16 Afscheid na orgaan- en weefseldonatie Nederlandse Transplantatie Stichting Postbus CH Leiden t (24 uur per dag, 7 dagen per week) transplantatiestichting.nl Januari 2019