Virtual Reality: Metafysische kermis - trac tie

Transcriptie

1 1

2 Virtual Reality: Metafysische kermis - trac tie Ir. Luc H.D.J. Sala en John P. Bar low Her zie ne 4e druk en uit ga ve 1995 Uit ga ve 90 en 95: SALA Com mu ni ca ti ons GmbH Dus sel dorf BRD 1e Druk: september 1990, een speciale pre-release ter gelegenheid van het Seminar over Vir tu al Re a li ty op 14 sep tem ber 1990 te Amster dam. 2e Druk: sep tem ber 1990, opla ge: e ge heel her zie ne uit ga ve: maart 1994 in CD-ROM vorm, opla ge: e bij ge - werk te druk: juni 1995, opla ge 7000 Prijs: CD-ROM ver sie Ÿ fl 24,95 Ref: Vir tu al Re a li ty, Cy ber spa ce, Com pu ter kunst, Epis te mo lo gie ISBN Fotomateriaal: het gebruikte materiaal bestaat deels uit zelfgemaakte foto s, maar is voor na me lijk af kom stig uit persfoto s en produktfoto s van be drij ven. Uit ga ve: Sala Com mu ni ca ti ons GmbH Dus sel dorf BRD Druk: Ver wey Mij drecht Dis tri bu tie: Sala Com mu ni ca ti ons, be gin_of_the_sky pe_highlighting Vrij end_of_the_sky pe_highlighting Post bus 43048, 1009 ZA Amster dam, Ne der land Dis tri bu tie boek han del: Goe de Boek/GB, Post bus 122, 1270 AC Hui zen, en 95 Luc Sala, John P. Bar low 90 van ie de re au teur voor zijn bij dra ge (in di vi du al aut hors re tain co py rights on their con tri bu ti ons) Mon do 2000, waar een deel van de bij dra gen in is ver sche nen. Alle rech ten voor be hou den, over na me in wel ke vorm dan ook is uit druk ke lijk NIET toegestaan. Medewerkers en research: Laurens Jan Ribbens, Maaike Manten, Jeroen Broekhuizen, Ra ger Ossel, Joel Farb.

3 Voor woord Soms is er meer vuur dan rook en zijn de foto s en ver ha len in dru - kwek ken der dan wat er echt ge beurt en over scha duwt het me di a fe - no meen de wer ke lijk heid. Vir tu e le Re a li teit (VR) of Vir tu al Re a li ty is zo n ver schijn sel, het is he le maal `in, overal verschijnen er artikelen over, zijn er congressen en televisiespecials; men struikelt haast over el kaar om zich ach ter deze nieu we toe pas sing van de com pu ter te scha - ren. VR wordt be schre ven als een in jec tie met le vens kracht in de verd er ing esuk kel de in for ma ti ca en een in no va tie voor de com pu ter bran che, en mis schien is dat ook wel zo. Voor lo pig is wat je in de me dia ziet ech ter in dru kwek ken der dan wat er fei te lijk in de prak tijk met deze tech niek wordt ge daan. Echt brui sen de en vi ta le toe pas sing en zul len er waar schijn lijk pas ko men wan neer we die op zich ze ker re vo lu ti o nai re Vir tu - e le Wer ke lijk heid in een veel bre de re con text gaan plaat sen dan het ver be te ren van be - staan de Šcomputertoepassingen. Dit boek be schrijft de tech niek van de Vir tu e le Re a li teit of Vir tu e le Omge ving en wat die mo ge lijk gaat be te ke nen. Twee be lang rij ke as pec ten van het fe no meen van de Vir - tual Reality (VR) worden daarmee belicht, namelijk eerst de praktische realisatie en tech nie ken en ten twee de de func tie van VR als cul tuur dra ger. Wei nig men sen we ten nog wat deze tech niek in houdt. Daar om moe ten we eerst uit leg - gen wat VR is, waar het van daan komt en wel ke toe pas sing en er nu zijn of ver wacht wor den. Daar over gaat het eer ste deel van het boek. La ter komt de be te ke nis als nieuw me di um aan de orde en hoe we VR kun nen ge - brui ken als een han teer baar be grip voor een dis - cus sie over de wer ke lijk heid en hoe we die er va ren. Dan volgt een aan tal vi sies van pi o niers op dit ge bied, veel al in de oor spronk elij ke vorm het geen dit boek heel uniek maakt. Ten slot te wil - len we naast de po si tie ve be lof ten van VR in dit boek ook niet voor bij gaan aan de ge va ren en mo - ge lij ke ont spo ring en. Bij de - ge heel her zie ne - der de en vier de druk van dit boek was er de kans om alle ont wik ke ling en weer eens rus tig in een wat bre der per spec tief te plaatsen. Mooiere plaatjes, meer technische details en meer er va ring met dit me di um en ho pe lijk een be ter boek. Daar bij moes ten we toch con sta te ren dat de voor spel ling en en in schat ting en uit de eer - ste ver sie uit 1990 voor een groot deel zijn uit ge - 3 Barlow, Leary en Sala (sept. 90 Hilversum)

4 ko men; in de af ge lo pen drie jaar is er tech nisch wel wat ver be terd maar fun da men teel is er niet veel ge beurd. VR staat nog steeds in de kin der schoe nen en is nog steeds geen echt commercieel produkt, afgezien van wat militaire en arcade-toepassingen. De medi a gek te is al leen maar gro ter ge wor den, kre ten als Vir tu al en Cy ber zijn de buzz words van de ja ren ne gen tig, maar klink en nog steeds wat hol. De snel heid waar mee in 1990 de eer ste druk ken van dit boek tot stand kwa men, was toen wel een in di ca tie voor de be ze ten heid waar mee een aan tal van de cre a tief ste gees ten van dit Cy ber-tijd perk zich in 1989 en 1990 op het Vir tu al Re a li ty fe no meen stort ten. Dit boek kreeg in eer ste in stan tie vorm in n Cy ber spa ce-dag, na me lijk de nacht van 24 au gus tus 1990 in Hil ver sum en de mid dag en avond van 23 au gus tus in San Fran cis co, Los Ange - les, Pi ne da le in Wy o ming en nog een stuk of wat uit hoe - ken van de VS. De aan lei ding was een se mi nar over Vir tu al Re a li ty op 14 sep tem ber 1990 in Pa ra di so, Amster dam met on der meer Dr. Ti mo thy Le a ry. Er ont stond het stou te plan om daar voor - wat ge haast - een boek over Vir tu al Re a li ty te ma ken. Er moest toch een soort brochu re voor die ge le gen heid ko men en waar - om dan niet met een een boek. Zo iets noe men de Ame ri ka nen een `Con fe ren ce Book. Ik had er al wat ar ti ke len over ge schre ven, de hoofd rol - spe lers op dit ge bied ont moet en was be vriend met John Perry Barlow, `Grateful Dead liedjesschrijver en ex-rancher uit Pi ne da le, die al een paar jaar het spoor van het tech no lo gisch mys ti cis me volgt. John kent de we reld van de Vir tu e le unre a lis ten als geen an der, is op alle con fe - ren ties ge weest, komt bin nen bij de hac kers en de `suits, Artificial Reality (Myron Krueger 1983) en is daar bij een be ge na digd schrij ver. We heb ben sa men wat rond ge zwor ven in de VS en ik ken de zijn op vat ting en over de in vloed van de tech niek op ons le ven en over VR. John is te gen woor dig voor al be kend door zijn werk rond de be scher ming van de elek - tro ni sche vrij heid. Sa men met Lo tus-stich ter Mitch Ka por is hij de drij ven de kracht ach ter de Elec tro nic Fron tier Foun da ti on (EFF), die het de laat ste tijd op neemt te gen de CIA en de FBI in de be scher ming van het hac ker dom en die zich in zet voor een ge - zon de struc tuur van de elek tro ni sche me dia. John en ik wer den het snel eens, als er een boek moest ko men, dan op ba sis van onze ei gen ver ha len, aang evuld met kor te schet sen en ar ti ke len van de spraak ma kers op dit ge bied. Geen po ging om het fe no meen uit put tend te be schrij ven, maar pro be ren de vele idee en en vi sies sa men te breng en, met als kant te ke ning dat we daar mee te ge lijk een ge com pi leer de pro jec tie van de tijd geest anno 1990 zou den con stru e ren. We zou - den VR be schrij ven, maar ook onze pro jec ties over wat er mee kon ge beu ren, en onze kri tiek ge ven. Bin nen een paar uur was de zaak rond, wan neer een bi son (John s sym bool) en een 4

5 oer os (mijn dier) in span er gens aan trek ken, gaan er ding en ge beu ren. Het was zo n dag dat al les luk te, ie der een was Šbereikbaar en wil de mee wer ken, het ener gie veld rond dit boek kreeg snel vorm in de `ground less reality, waar we bei den in ge lo ven. We creeerden dit boek letterlijk in de Cyberspace van transatlantische telefoongesprek ken en faxen in een soort `Auto Conspiracy -sfeer. Bin nen een paar uur be gon de fax te reu te len en kwa men de ver ha len bin nen, er was nie mand die niet mee wil de wer ken, onze zor gen over co py rights en egot rips ble ken ong egrond. Het boek kwam bij el kaar, waar na het verd er een kwes tie van ver ta len en aan el kaar brei en werd. Het boek was in die eer ste druk ken mis schien nog niet echt af, maar dat is Vir tu al Re a li ty ook nog niet en wat dat be treft is ook deze druk niet veel meer dan een tijd op na me. Dit boek was - in de 1990-ver sie - we reld wijd het eer ste ech te boek over dit on der - werp (al leen My ron Kru e ger heeft in 1983 met zijn boek `Arti fi ci al Reality een aan - zet ge ge ven), on der tus sen is er veel meer ge pu bli ceerd. In het Ne der lands is er ech ter nog geen an der boek ge volgd en daar om heb ik be gin 1994 een nieu we ver sie ge - maakt en als pri meur die ook op CD-ROM ge zet en in 1995 voor deze vier de druk de tekst op nieuw ge re di geerd. Nog steeds niet uit put tend, dat is de be doe ling ook niet. Na tuur lijk is er de af ge lo pen ja ren een boel ge beurd en kun nen we ook qua il lu stra ties meer la ten zien, van echt fun da men te le door bra ken is ech ter nog geen spra ke. Heel lang zaam be gint er een soort in dus trie tak rond VR te ont staan, maar voor lo pig zijn het voor al de de fen sie con trac ten en de vi de o spel-va ri an ten waar aan verd iend wordt. In de eer ste druk van dit boek we zen we op het band wa gon-ef fect, hoe ie der een mee wilde doen aan VR, hoe het mediafenomeen de feitelijke toepasbaarheid oversteeg. Het is in ze ke re zin jam mer dat we ge lijk kre gen dat VR het ri si co liep een mo de ver - schijn sel te wor den. Het is spij tig om te moe ten con sta te ren dat er be hal ve meer com - pu ter snel heid, een ho ge re re so lu tie en meer mi li tai re toe pas sing en, in het hele denk en rond VR nog veel niet ve ran derd is. VR is nu niet veel meer dan een leu ke ma nier om TV-shows te ma ken, een mo de woord in de re cla me, een ar ca de-at trac tie en een aar dig onderwerp voor quasi-technische artikelen, films en documentaires. Er zat en zit meer in, ook daar om was het tijd voor een her druk en up da te. Wat meer struc tuur, wat meer fun da men te le uit leg over wat deze tech niek in houdt, maar ook in deze up da te blij ven de bij dra gen van de pi o niers op dit ge bied erg be lang rijk. Daar om blij ven we de ge nen die hun tek sten be schik baar stel den of spe ci aal voor ons schre ven zeer dank baar; de Si li con Brot her hood leeft! Hil ver sum, sep tem ber 1990 en maart 1995 Luc Sala Who am I but my Friends in me Who are they but the Friend in me Then what about my enemy Who is she, who is he,... in me. 5

6 Opdracht: Dit boek is op ge dra gen aan onze vrien den en vij an den in de pla ne - tai re auto-con spi ra cy, die hun ken nis, ener gie en wijs heid deel den, ons sti mu - leer den en op vele ma nie ren mee werk ten aan dit boek. P.S. In dit boek wor den re la tief veel Engel se en com pu ter ter men on ver taald ge la ten en ook ge ven we nog al wat ci ta ten in het Engels. Dat komt om dat er vaak nog geen goe - de Ne der land se woor den voor zijn en in de ver ta ling veel van de woord spe ling en ver - lo ren zou den gaan. Ook ge brui ken we ge woon de man ne lij ke hij/zijn en niet de on zij di ge per soon, Vir tu al Re a li ty biedt zo veel per spec tie ven om de fe mi nis ti sche wer ke lijk heid vorm te ge ven, dat we hier de een dui dig heid la ten pre va le ren. Ook heb - ben Šwe niet over al en merk jes ge bruikt, wie woor den uit dit boek wil ge brui ken voor pro duk ten (bah!) doet er goed aan te bekijken of ze al gedeponeerd zijn. 6

7 Inhouds op ga ve Voor woord 3 1 Inlei ding 13 Virtual Reality Me dia: na bou wen van de wer ke lijk heid 17 Ban dwa gon-ef fect 18 Spie gel van de Hy per-cy ber-age ziel 21 Speculatief maar vooral creatief platform 22 2 Vir tu al Re a li ty anno 2014: goed koop en we reld schep pend 24 Oculus Rift 24 VR Apps 26 Oculus ontwikkel-stimulering 28 3 Vir tu a li sa tie 31 We virtualiseren zelf 34 Virtualisatie, HNW en atomiseren 34 4 Ho lolens, Aug men ted Re a li ty en Ci ne ma VR als bre de tools 37 Waar gaan we VR ge brui ken 37 Morp heus 37 Trai ning en si mu la tors 38 Mar ke ting tool 38 Verhuur, evenementen, virtuele evenementen 38 Ho lolens 38 Ci ne ma VR: Jaunt VR 42 5 Ervaringen 43 `Welkom in Virtual Reality 43 Trip door een vol le leeg te: John Per ry Bar low in Recht in het schil de rij: Luc Sala 45 Niet her schep pen maar ont schep pen 46 Virtual Reality: definities 48 7 Dr. Wil li am Bricken s vi sie: 63 Het positieve scenario: overal toepasbaar 63 Verander de wereld, begin met Virtual Reality 63 Com pu ters hel pen de sub jec tie ve wer ke lijk heid 63 VR-toe pas sing en 63 8 Historie 68 De pi o niers en would-be pi o neers 68 The o re tisch ka der 69 Man-com pu ter sym bi o sis 69 Het Cy ber-woord 70 Overheidsresearch 70 NASA en De fen sie 71 De fen sie: SIMNET 71 VPL (Vir tu al Pro gram ming Lang u a ges) Re se arch Inc. 72 Re a li ty Built for Two (RB2) 72 Au todesk 74 7

8 Sense8 75 Virtuality 75 8 VR anno Hoe stond de VR-bran che er in 1996 voor? 77 De reu zen de den voor zich tig mee 77 Hewlett-Packard 77 SGI 78 IBM 78 Sun 78 Enge land 79 Japan 79 Universitaire Research 80 9 Interfaces, helmen, handschoenen, sensors en effectors 83 De (hu)man-machine interface 83 Con trols 83 Ge zichts punt van uit de `actor 84 HMD: Stereohelm 84 Snel ler en scher per 85 Mecha nisch, op tisch en elek tro nisch deel 85 Positiebepaling: Tracker 86 3D-scher men 86 Sequential RGB-video 87 Vi sor tron 87 Geluid 87 Ge luids ico nen 88 Feedback 89 Tactiele feedback 89 Voel ba re te rug kop pe ling 90 Sen sors 91 DataGlove 91 Bewegen en positie bepalen 92 Aan wij zen, menu s, commando s 93 Op een an der spoor 93 Ge zond heids pro ble men Kernwoorden en karakteristieken van VR 95 Vraag stuk ken 95 Definities: Het VR-plat form: de har dwa re 97 VR-re ken werk: zwa re klus 97 Ei sen aan het plat form 98 De Ami ga 99 Mac en verd er 99 De zwa re plat forms 100 Si li con Grap hics 100 Standaardisatie 101 8

9 VRML De VR-soft wa re 102 Breed aan bod van soft wa re 102 Opzet 102 Com pu ter Ai ded De sign (CAD) 104 Mo del ling-soft wa re 105 Animatiesoftware 105 Simulatiesoftware 106 STISIM-rijsimulator 106 Drie di men si o naal 107 Stereo 107 Belichting 108 Spel soft wa re 108 Objectgeoriënteerd programmeren 108 Een voor lo per: VPL-pro gram ma tuur 109 VRML: Virtual Reality Modelling Language 109 Low-end Cy ber spa ce-soft wa re 110 VREAM: VR-soft wa re 110 WorldToolKit 111 Au todesk Cy ber spa ce CDK 111 Di vi si on: dvs en Pixel Pla nes 112 Su persca pe VRT met Adam & Eva 112 Vir tus Walkthrough 112 Calibre 113 Pu blic Do main Aan slag op de zint ui gen; ergonomische gevaren van VR 114 Ge wicht, be we gings vrij heid 115 Simulatorziekte 115 Display mismatch 115 Stralingsbelasting 115 Stereofocus 115 Hy gi ëne 116 Epilepsie-inductie 116 Sociale impact 116 Tech no-stress Games: Virtual Reality in de vermaaksfeer 118 Recreatief gebruik 118 Merchandising en commercialisering 119 Passief vermaak 119 Techniek en commercie 120 Stereo-TV 120 Ge zond heid 121 Computerspelletjes 122 9

10 Videospelletjes 122 Arcade-spelautomaten 122 Virtuality 123 BattleTech 123 Attractieparken zoals Disneyland 123 Home-theater VR 124 Virtual Café s en Cybercenters 124 Virtual musea 125 VR in film pro duk ties 125 VR-in pas sing in TV-pro duk ties, Vir tu al Studio s 125 Kabel als transmissiemedium 125 Creatieve concepten Cy berart: VR-kunst 127 De an de re di men sie: kunst & cul tuur 127 Vir tu e le werk tui gen en in stru men ten 128 Jeffrey Shaw: legible city 130 Installaties 131 Mandala: projectie VR 131 Kri ti sche hou ding 133 Illusies 134 Vreemde werelden 134 Mediamiek medium 135 Tu ring-me di um Taal: interactieve dialoog of orakel 138 Woord cul tuur - Hoe ziet een ge dicht er in VR uit? 138 Verbale structuur 138 Interactie en dialoog 139 Com pu ter psycho loog 139 Racter-verteller 140 Ge dich teng ene ra tor: Poe 140 Ora kel 140 Qu an tum-copro ces sor; Deus ex Machi na 141 Sof twa re-eng ine 142 Psycho lo gy-eng ine 142 Kunstmatige wijsheid Informatica, wat betekent dat eigenlijk? 144 Informatica : Data en Informatie 144 Informatisering: tweezijdig zwaard 144 Infor ma tie ver war ring 145 Clau de Shan non 145 De andere definitie 146 De di men sies van in for ma tie 146 Alienated Experience 147 De realiteit ter discussie 148 Nieuw hand vat

11 Omslag punt 149 Pa ra digm-shift 150 Realiteit: absoluut, relatief of actief? 151 De stap naar de VR-wer ke lijk heid Cyber-psychologie en therapie 154 Spe len op de grens van bin nen en bui ten 154 Grens vlak van bin nen en bui ten 155 Hallucinatie 155 De psychedelische effecten 156 Aan slag op de zint ui gen 157 Sen so ry Depri va ti on 157 Herbeleefde ervaringen 158 Virtual Reality en hypnose 158 Brainmachine voor relaxen, snelleren, meditatie 159 De juis te stem ming 160 Rust ge ven de fre quen ties: brain machi nes 161 Her seng ol ven 161 Erva ring en 161 Die per met VR Cyber-psychologie en therapie 165 Spe len op de grens van bin nen en bui ten 165 Grens vlak van bin nen en bui ten 166 Hallucinatie 166 De psychedelische effecten 167 Aan slag op de zint ui gen 168 Sen so ry Depri va ti on 168 Herbeleefde ervaringen 169 Virtual Reality en hypnose 169 Brainmachine voor relaxen, snelleren, meditatie 170 De juis te stem ming 171 Rust ge ven de fre quen ties: brain machi nes 172 Her seng ol ven 172 Erva ring en 172 Die per met VR Cyberspace en de Electronic Highway ter discussie 174 Start punt voor de elek tro ni sche ge meen schap 174 Digitale snelweg: Infrastructuur 174 Een op ge drong en `INFO-Bahn 175 Wat zijn de kern vra gen? 176 Sup por ters 177 De po li tie ke hype 178 Electronic Highway: USA-style 178 Principes

12 Ruimtebeslag 179 Lo kaal be lang rij ker dan glo baal 179 Nadelen van Cyberspace 180 Privacy 181 Cen sors hip 181 Afrekenen: wie betaalt? 181 Textualisatie 182 Co py rights: een zee van data: van wie zijn die dan? 182 Elek tro nisch brief ge heim wordt door de machts or de niet er kend 182 Is er hoop? Bij dra gen pi o niers 184 Wat voor pak trek ken we aan? 185 door My ron W. Kru e ger 185 My ron Kru e ger 185 In het pak hij sen 186 Samengaan 186 Door de spie gel heen 188 `Through the Look ing Glass door John Wal ker 188 Voor bij `user-interfaces 188 Wat komt er verd er 188 Ande re we reld 189 Door het scherm heen naar Cy ber spa ce 189 Cyberspace in een koffertje 190 Cyberspacesoftware 191 Envi ron ment 191 Spa ce ma kers, pop pen en spe lers 192 door Ran dall Wal ser 192 Theatermedium 192 Pa trons 192 De Spacemaker als tovenaar 193 De rol van de spa ce ma ker 194 Le ven in de Da ta wolk; 195 John Bar low in ter viewt Ja ron 195 Niet als drugs 197 Be perk te band breed te 198 De uitdaging van Virtual Reality 198 Het Elektronisch Perspectief 200 Leary s vi sie: elek tro ni sche po wer in han den van het in di vi du 201 Info-or gaan 201 Spiegelgevecht 204 Bill Gib son & Ti mo thy Le a ry in ge sprek 204 Mc Kenna s VR To tem dier: de Octo pus 206 Door Terence McKenna 206 Stem men als beel den 207 Zien wat we be doe len

13 Tech no lo gie is Drug 208 Kri tiek op de on wer ke lijk heid (1990) 209 door William Bricken 209 De leeg te is de grond slag van VR 209 Kern woor den en ka rak te ris tie ken van VR 210 Vraag stuk ken 211 Definities: 211 Cyberspace TM 212 door Bru ce Ster ling 212 Maar wat is nu Cy ber spa ce? 212 Tra de mark oor log rond `Cy ber Elektronische vrijheid van meningsuiting 215 door John Per ry Bar low 215 EFF: Elec tro nic Fron tier Foun da ti on 215 Presidentiële maatregelen 216 Inper king vrij heid en rech ten : A Declaration of the Independence of Cyberspace 218 By John Per ry Bar low Stellingen The Si li con Br/ot her hood Literatuur over VR 227 Literatuur 227 Au teurs 227 Boe ken 228 Over de wer ke lijk heid en me dia 228 Artikelen

14 1 Inlei ding Vir tu al Re a li ty 2.0 Er zijn technische ontwikkelingen, die eerst zeer veel be lo vend lij ken, maar dan toch weer weg zak - ken. Vir tu al Re a li ty, dat aan het eind van de ja ren tach tig zo n op hef ver oor zaak te, maar na een aan - tal jaren wegzakte in niche-toepassingen, is daar een voor beeld van. Er zijn an de re mis sers, ook de 3D te le vi sies heb ben de ge wo ne huis ka mer niet be reikt, maar het ziet er naar uit, dat Vir tu al Reality aan een herstart bezig is, zij het met wat schok ken zo als het af bla zen van Goog le Glass. De be per king en van de eer ste ge ne ra tie, die nu al meer dan 25 jaar ach ter ons ligt, zijn goed deels over won nen en ook be taal baar. Met mo del len als de Ocu lus Rift, maar ook met het op de len van mo der ne ta blets en smartpho nes in ste re o beel den die dan met een spe ci a le hou der een soort DIY bril voor VR wordt zo als Sam sung Gear, is VR be taal - baar en haal baar ge wor den. Ook de aan pak om in een bril zo wel een ca me ra als een klei ne ge pro jec teerd beeld te mon te ren zo als in Goog le Glass heeft veel stof doen op - waai en en be lang stel ling voor VR ge wekt. Dat pro ject is on der tus sen te rug ge schaald, maar Mi cro soft doet met de Ho lo lens ook weer een po ging om met nieu we beeld in te - gra tie nieu we toe pas sing en en mark ten te schep pen. De be lang stel ling voor de onder steunde, ver be ter de en uit ge brei de (aug men ted) vi su - e le er va ring is zo da nig, dat we van een Vir tu al Re a li ty 2.0 golf kun nen spre ken. Die aan dui ding klinkt wat po pu lair, we zou den ook kun nen zeg gen dat het VR+ is en daar mee voor al aang even dat cy ber spa ce nu de toe pas sing en van VR op een ho ger en mo ge lijk veel prak ti sche plan brengt. Door de snel le en we reld wij de breed band ver - bin ding en van in ter net kun nen we nu VR in zet ten in mul ti-user en mul ti-lo ca li ty toe - pas sing en. Men sen kun nen een vir tu e le we reld nu de len met an de ren, die daar ook als actoren in kunnen opereren. Dit boek is in ze ke re zin ook een 2.0 fe no meen, want het bouwt voort op wat in 1990 het eer ste boek ter we reld was met Vir tu al Re a li ty in de ti tel, met bij dra gen van wat toen de toon aang even de denk ers en ont wik ke laars wa ren en ge schre ven op ba sis van voor al veel in put van John Per ry Bar low. Die was toen al een soort high tech lu - minary maar heeft sinds dien met het oprich ten van de Elec tro nic Fron tier Foun da ti on dui de lijk zijn stem pel op de cy ber spa ce ont wik ke ling ge zet. Dit boek be schrijft wat door som mi gen toen, in 1990, als de groot ste door braak in de tech niek sinds de ruim te vaart ge zien werd, en vol gens an de ren niet meer is dan een soort ker mis ver maak, een be ter soort spook huis voor een snelle kick. 13

15 Onder tus sen kwam rond 1993 het in ter net met het WWW op als mas sa me di um en dat nam de hype-vlag toen snel over en bleek in der daad een veel gro te re im pact te heb - ben. De leu ke VR-hel men en bril len scho ven weg uit de be lang stel ling van de tech no - fielen en gadget-kopers, wat nare ervaringen met epilepsie hielden de systemen weg uit de speel goed markt en met de mo bie le te le fo nie als al ter na tief speel tje we ging en mas saal op in de smartpho nes en pads, in ter net werd snel en voor bij na ie der een altijd, overal en zonder privacy verbonden zijn. Maar on der tus sen we ten we, dat zelfs met Sky pe en vi de o te le fo nie al die mooie cy - ber com mu ni ca tie het toch niet haalt bij de fy sie ke con fron ta tie en ont moe ting, dus kijkt men rond naar nog meer on derd om pe ling (im mer sie) bij con tac ten met an de ren of vir tu e le we rel den. Met be te re scher men en snel ler com pu ters is het bij de eer ste ge - ne ra tie wat ir ri tan te en soms ziek ma ken de na-ij len van het beeld bij de be we ging on - der vang en, en kun nen we nu mis schien de be lof tes van een denk beeld i ge, maar er vaar ba re 3D wer ke lijk heid gaan ge brui ken voor nieu we toe pas sing en en er va ring en. Daar bij is het nog geens zins ze ker, dat de gro te door braak naar de mas sa markt er dit keer wel in zit, maar we zijn een ge ne ra tie verder, in techniek, ontwikkelaars en potentiële klanten, dus er is reden voor optimisme. Het werk aan VR in de niche-mark ten zo als de ar chi tec tuur, in dwe film we reld (Ava tar) is wel door ge gaan en bij voor beeld aan de TU Delft heeft men ing ezien dat de psycho lo gi sche ap pli ca ties van VR een enorm po ten tieel bie den en werkt aan VR-ap pli ca ties voor bij voor beeld fo bie ën. Het in zicht dat je VR voor se rieu ze ap pli ca ties kunt ge brui ken, is dud over - eind ge ble ven, al is het op mer ke lijk dat VR voor bij voor beeld le ren au to rij den (nog) niet is door ge bro ken, ter wijl pi lo ten wel veel vul dig van der ge lij ke trai ning en ge bruik maken. De on der lig gen de vraag blijft de zelf de als vijf en twin tig jaar ge le den. Blijft VR in de 2.0 generatie niet meer dan een high-tech Disneyland-attractie en gepimpte spelervaring of kun nen we er mis schien een metafysische dimensie in her ken nen en er een uit stapje in onze ei gen of andermans `andere we reld in zien? Er zijn on der tus sen voor de Ocu lus Rift, die in een ont wik kel ver sie breed is uit ge zet bij de ga mers en game-ont wik ke laars, al heel wat aang epast qua spel len. Niet lang er spe len op een scherm, maar in de ac tie zijn, de 3D 14

16 mo ge lijk he den vi su eel en au di tief er va ren. Dat is ze ker een uit brei ding en verd ie ping van de spe ler va ring, maar het is nog geen re vo lu tie. Het is geen tac tie le feed back er - varing, met leuke controle-devices kun je beter spelen, sneller reageren, maar voorlopig is dat vooral voor gamers van belang. Bij Virtual Reality geeft het systeem (de computer) via geluidseffecten en het stereo beeld scherm de in druk dat men zich in een an de re we reld of si tu a tie be vindt, waar in men ook nog iets kan doen waard oor men in vloed op de si tu a tie heeft. Deze tech niek gebruikt de (steeds compactere) computer en een aantal speciale hulpmiddelen zoals een ste reohelm of vi sor om de vi su e le il lu sie te schep pen dat men rond kijkt en beweegt in een kunstmatige omgeving. Die om ge ving en zijn slechts be perkt door onze fan ta sie (of die van de ma kers). We kun nen denk en aan an de re plaat sen en tij den van de min of meer ge wo ne en be ken de we reld, maar ook aan nog on be reik ba re we rel den zo als pla ne ten of rond stap pen bin - nen in een kern cen tra le, of aan de fan ta sie van een soort dro men land. De scien ce-fic ti - on films la ten te gen woor dig zien wel ke fan tas ti sche vir tu e le bouw sels mo ge lijk zijn, de film Ava tar maak te dat via 3D-bril len al in dru kwek kend dui de lijk. Vir tu al Re a li ty is met de com pu ter (en die kan te gen woor dig heel klein zijn) op stap gaan naar om ge ving en die net zo echt of on echt kun nen zijn als men wil. Ze be staan niet echt, we kun nen ze niet ka pot ma ken en ze kun nen er ons geen pijn mee doen, maar ze zijn wel zicht baar en soms tast baar, van daar het woord Vir tu eel. Ei gen lijk zou Arti fi ci al Re a li ty of kunst ma ti ge wer ke lijk heid als woord nog wat be ter zijn, maar VR is on der tus sen meer ing ebur gerd. Het eer ste ge bruik van het woord Vir tu al Re a li ty wordt ove ri gens aan Ja ron La nier toe ge schre ven, ie mand die zich de laat ste de cen nia als cy ber fi lo soof nog al druk maakt over de in vloed van tech no lo gie en in ter net op de samenleving en daar relatief kritisch in is. Ge zien de rich ting van de tech ni sche ont wik ke ling en de na druk op het beeld zou ik het ook wel Vi su al Re a li ty wil len noe men, het gaat toch voor na me lijk om een op ti - sche il lu sie met vaak een au di tie ve on der steu nen, we kun nen ook in ste reo ge luid de ruim te lij ke il lu sie be le ven. Daar kan, in the o rie, ook tac tie le (aan raak) in for ma tie bij - ko men en sen sors die be we ging en op pik ken en ver ta len in ac ties en ver plaat sing en in de vir tu e le ruim te, bij VR 1.0 had men daar al hand schoe nen voor en ong etwij feld zul len er voor de nieu we ge ne ra tie ook leu ke in ter ac tie ve aan wijs ding en en be we - gings sen sors ko men. In de ga mes-sfeer zijn ding en als Ki nect en an de re be we - gings-sen sors al ver ont wik keld, de tac ti le feed back (dus voe len dat je er gens te gen aan loopt of iets op pakt, vraagt nog wel wat ontwikkelwerk. Virtual Reality is een geavanceerde techniek en dat vraagt ook qua computerhardware en -soft wa re om ge a van ceer de spul len. Het was bij VR 1.0 no dig om snel le en vrij dure zgn. work sta ti ons te ge brui ken, de ge wo ne kan toor-pc was te lang zaam en zelfs snel le vi deo-com pu ters als de toen ma li ge Ami ga van Com mo do re ble ken te be perkt. Je hebt voor een vol doend ge tail leer de VR-we reld en ac cep ta be le res pon stij den (zo als de re ac tie op het draai en van het hoofd) voor graphics re kenk racht no dig. Je hebt 15

17 dus een ta me lijk snel le com pu ter no dig, maar voor al veel ca pa ci teit om de graphics en de beeldeffecten uit te rekenen en zichtbaar te ma ken. Op dat ge bied is er, met name voor de ga mes, veel ont wik keld, er zijn gra fi sche kaar ten met dui zen den re kenk er nen zo als de GeFor ce GTX Ti tan Zvan nvi dia met twee maal 2880 co res, of te wel 5760 co res in to taal en 12 GB ge heu gen, waar mee 8 ter af lops re - kenk racht ter be schik king staat, en dat is echt heel veel. Daarnaast zijn er ook speciale interfaces en randapparatuur nodig en natuur - lijk de soft wa re die het driedimensionale beeld en de interactie bestuurd. Met een spe ci a le helm en hand schoen en be we gings sen sors kan men dan bin nen stap - pen in een om ge ving, die net echt lijkt, diep te heeft en waar we ding en kun nen pak - ken, maar die toch al leen in het ge heu gen van de com pu ter en de `er va ring van de reiziger be staat. Van pas sie ve PC-ge brui ker of TV- kij ker wor den we ac tie ve deel ne - mer of rei zi ger - Cy ber naut - in een soort elek tro ni sche mi ni we reld, waar we in rond kun nen wan de len of vlie gen. In die schijn we reld hoe ven we ons niet aan de ge wo ne re gels te hou den, zo als de zwaar te kracht, en wor den we niet be lem merd door hin der - nis sen zo als mu ren, we lo pen er ge woon door heen. Maar ook de rechts re gels gel den niet meer, we kun nen schie ten en vech ten naar har te lust, we wor den re gis seurs en zelfs hoofd rol spe lers in onze ei gen film. We stap pen met VR let ter lijk een nieuw me di um in en ont dek ken dat ach ter het beeld - scherm mis schien wel een heel an de re we reld ligt, één waar bij de ge wo ne re gels van de re a li teit niet meer op gaan. Want nor maal ge spro ken kun nen we niet naar wil le keur om hoog en om laag, spring en en vlie gen, of bij na le vens echt com mu ni ce ren met an de - ren aan de an de re kant van de we reld. VR biedt hele nieu we op ties wan neer we eens door de sleur van de da ge lijk se re a li teit wil len heen bre ken. Wan neer we de com pu ter ge brui ken om `Vir tu al Reality te si mu - le ren - op een scherm of via een spe ci a le bril met mi ni scherm pjes voor drie di men si o - na le ef fec ten - kun nen we de gren zen van het nor ma le en zelfs het lo gi sche over schrij den. De voor beel den zijn le gio, voor ont wer pers en we ten schap pers, maar ook voor de in dus trie en de kun ste naars. Ruim te sche pen kun nen op af stand wor den be diend met tele-ope ra tie en tele-pre sen ce-tech nie ken. In de ar ca de VR units van Vir - tu a li ty of Batt letech kun je de strijd aan bin den met an de ren die fu tu ris ti sche tanks be - stu ren. En de vluchts imu la toren van te gen woor dig ma ken het bij na over bo dig om nog met ech te vlieg tui gen te oe fe nen. Met de juis te ap pa ra tuur is het ook al mo ge lijk om in het ont werp van een nog niet be staand ge bouw rond te wan de len. Men kan dan rond kij ken en de in vloed van af me ting en en kleu ren van het ont werp ervaren, alsof het gebouw er al stond. De toe pas sing en van VR la gen de af ge lo pen de cen nia op heel prak tisch ge bied zo als in de me di sche we reld, ar chi tec tuur, vlucht na boot sers, mi li tai re toe pas sing en en ruim - 16

18 te vaart, en zijn daar in ook verd er ont wik keld en gaan zo ver als het ope re ren van pa ti - ënten op af stand en het be stu ren van dro nes in ac tu e le oor logs si tu a ties. De ont wik ke ling en die men vijf en twin tig jaar gel den zo fas ci ne rend vond, zo als Te le dil - do nics (sex op af stand) of psychot he ra peu tisch ge bruik van VR voor bij voor beeld het aan pak ken van fo bie ën zijn minder uit de verf gekomen, VR is, als we even uit gaan van het op hef fen van de tech ni sche be per king en en kos ten, over al te ge brui ken, we zijn al leen maar be perkt door onze ver beel dings kracht. Dr. Wil li am Bric ken, hoofd van een van de uni ver si tai re on der zoeks cen tra op dit ge bied, geeft in een bij dra ge in dit boek een klei ne op som ming. Die is dus al van de VR 1.0 tijd, maar hij noemt Vir tu al Sports, Lucht ver keers lei ding, Vir tu e le le de ma ten voor ge - hand i cap ten, de Vir tu e le Psycho- ana list, de Vir tu al De co ra tor om het ei gen huis met an de re meu bels en kleu ren te be kij ken, Vir tu e le Con cer ten, en na tuur lijk de Vir tu e le School, maar er is nog veel meer te be denk en. Het is heel wat meer dan zo maar een com pu te r ap pli ca tie, het raakt erg veel toe pas sings ge bie den en past ook goed bij wat we nu ervaren met allerlei cyberspace applicaties zoals virtuele collegezalen en massale open online courses (MOOC s). Vir tu e le Re a li teit is dus heel breed en wan neer we pro be ren dit ver schijn sel goed te de fi ni ëren, blijkt het al snel te veel om vat tend en te vluch tig. Ik laat daar om de cor rec - te de fi ni tie ook maar over aan an de re schrij vers en des kun di gen en uiteindelijk aan de lezer. In dit boek wordt het be grip gaan de weg wel dui de lijk, mede doord at we ook an de ren aan het woord la ten, met hun ei gen be schrij ving en. Ik heb verd er wel be wust brug gen ge sla gen naar on der wer pen die niet di rect voor de hand lig gen, ook al om de bre de im pact van deze tech niek te il lus tre ren. Me dia: na bou wen van de wer ke lijk heid Vir tu al Re a li ty is in ie der ge val een tech niek waard oor we op een be paal de ma nier de schep ping kun nen na bou wen, of zelfs her bou wen: zicht baar, voel baar en hoor baar. Het is op dit mo ment nog lang geen vol was sen tech niek, het is al le maal nog vrij pri - mi tief. De kwa li teit is met sprong en voor uit ge gaan, zo als we kun nen er va ren in de nieuwste computerspelletjes en zien in moderne films die met dezelfde technieken wer ken. Maar is dat meer dan een leu ke grap voor Hol ly wood, Dis ney land of de spel - le tjes fa na ten? Hoe komt het dat er zo veel be lang stel ling voor is? Mis schien ligt dat wel aan de cre a tie ve uit da ging die erin be slo ten ligt. Wat is er al le - maal niet te bedenken en te maken, welke onvermoede mogelijkheden moeten we aan de kun ste naars over la ten, aan de ge nen die anders kun nen denk en in een andere wer ke lijk heid. Wie de stap van de stom me film naar de he den daag se mon ster pro duk - ties pro jec teert op de toe komst van VR, ziet dat er nog heel wat in het vat zit! VR is een ach ter deur naar het in ner lijk kind, dat vaak ver bor gen stuk je in ie der mens dat wil spelen en plezier maken, ontdekken en experimenteren. De technische be - schrij ving van VR met de na druk op het mul ti me di a ka rak ter en de con nec ti vi ty er van klinkt heel ge a van ceerd en vol was sen, maar te ge lij ker tijd biedt het de op tie te rug te gaan naar die ver lo ren avon tu ren we reld met sprook jes en hel den uit onze kin der tijd. 17

19 VR biedt ons - doord at je er heel diep mee in je on der - be wus te kunt gaan - in the o rie ook een nieu we blik op wat er in ons diep ste in ner lijk ge beurt doord at onze `dream scapes (of die van de pro gram meur of we rel - den-ont wer per) nu toch min of meer tast baar kun nen wor den her scha pen. Een su per mo dern me di um dus, dat zo wel een be roep doet op onze pri mi tief ste in - stincten als op onze metafysische preoccupatie met de `werkelijkheid. De re la tie tus sen de mens en de mo der ne we reld om ons heen er va ren we via me dia. We ken nen ze al le maal, boe ken, kran ten, ra dio, film, te le vi sie. Onze da gen zit ten er vol mee. Dit boek gaat over een weer verd er uit ge breid en in vol ve rend me di um, en wel één waar in de ei gen schap pen van veel van de tra di ti o ne le en be ken de me dia sa - menk omen, een `me di um van (an de re) media. Want met de VR- bril kun je oude me - dia (ten min ste voor zo ver ze in cy ber spa ce zijn op ge no men) gaan be le ven. Niet al leen een vi deo be kij ken van een beel deng roep in Rome, maar er omheen lopen. We kun nen VR zien als de lo gi sche vol gen de stap in de ont wik ke ling van de me dia, met meer in ter ac tie in een steeds `rijkere en meer ge de tail leer de en in dring en de om - ge ving. De tech niek gaat voor uit, voor al door de ho ge re re so lu tie van de beel den. De com pu ter beeld kwa li teit wordt steeds be ter en is nu foto-re a lis tisch en zelfs film-re a lis - tisch, maar dan wel in een ge ïntegreerde aan pak. Een TV-scherm is op zijn best een stuk je van ons blik veld, de te le foon is be perkt tot spraak, mu ziek past vaak niet bij de `visuals die we te ge lijk ver wer ken, de ta blet blijft een palt ding, maar dit `combi -me - di um of zelfs me ta me di um doet een bij na com ple te aan slag op onze zint ui gen. Me dia, dat zijn in es sen tie de ma nie ren waar op we com mu ni ce ren met de we reld om ons heen. We ken nen per soon lij ke me dia, de ac tie ve com mu ni ca tie tus sen in di vi du e le men sen, zo als de te le foon of een brief en te gen woor dig via Inter net, en de meer passieve en onpersoonlijke media, zoals de televisie. Daarmee wordt dezelfde bood - schap uit ge zon den naar een he le boel men sen. Dat kan op het zelf de mo ment ge beu ren, zo als bij te le vi sie, maar ook in de tijd ver schui ven, zo als bij in ter net-vi deo en Uit zen - ding Ge mist; daar bij kan ie der een de ge ge vens of con tent in zich op ne men op het mo - ment dat hij daar zin in heeft. Die time-shift geeft ruim te, vrij heid om te kie zen wan neer je iets wilt. We kun nen Vir tu al Re a li ty - in the o rie - ook be le ven op ie der ge - wenst moment en communiceren met geprogrammeerde werelden en met echte of kunst ma ti ge per so nen in der ge lij ke werelden en die anderen kunnen er zelfs net zo actief in meedoen of hun avatars dat laten opknappen. Ban dwa gon-ef fect Na een aan tal stapjes in de ont wik ke ling van de com mu ni ca tie naar steeds fraai er, scher per en snel ler en ook nog in ter ac tie ver is VR voor al een zint ui ge lijk gro te stap. Je kijkt niet meer naar iets bui ten je, je tikt of praat niet meer naar iets, je zit er mid - den in. VR is voor al on derd om pe ling, deel wor den van een andere werkelijkheid. 18

20 Het zou kun nen dat de Vir tu al Re a li ty 2.0 weer een gro te sprong voor waarts be te kent, een ste vi ge stap voor uit, zo als de ruim te vaart of de eer ste com pu ters of in ter net of de zelfsturende auto. Dat kan, maar is geens zins ze ker. Het vreem de is ech ter dat de men sen die over me dia denk en en schrij ven en voor al de gad get-vol gers ook nu ei gen lijk al op voor hand (weer) door VR ge fas ci neerd zijn en hun me ning ge ven zon der dat ze er veel ech te er - va ring mee heb ben. Net als 3D prin ting tot gro te disruptive tech no lo gy werd ge - bom bar deerd wer den ook de Goog le Glass bril en de Ocu lus Rift al op voor hand tot win naars uit ge roe pen. Men kocht ze op voor hand, in de half kla re ont wik kel ver sie of reserveerde alvast een model. Veel van de artikelen en documentaires zijn gebaseerd op dezelfde bronnen en refere - ren aan de zelf de en be perk te pro duk ten; er is maar wei nig ori gi neel ma te ri aal en je ziet bij voor beeld de zelf de foto s steeds weer terugkomen. Het heeft al le maal nog iets on echts, iets spe cu la - tiefs, we pra ten over iets dat bui ten een aan tal la bo - ra to ria en de ont wik ke laf de ling en van be drij ben nog niet echt be staat. Dat Fa ce book het Oculus VR be drijf dat de Ocu lus Rift ont wik kel de over - nam voor 2 mil jard dol lar gaf de hele hype wel per - spectief, maar eigenlijk waren er al alternatieve head moun ted display of VR-hel men van on der meer Sony die ook goed wer ken en ook Sam sung heeft een soort helm waarin een tabelt past. We pra ten bij na over een on wer ke lij ke be schrij ving en spe cu la tie van en over een on - werkelijke technologie. Het geheel aan ideeën en visies over Virtual Reality is op zich zelf een `Vir tu al Reality ge wor den, toen en nu weer. Je zou ei gen lijk ook wel over `VIRTUAL Vir tu al Reality kun nen spre ken. Er is nog niet veel meer dan wat ex pe ri men ten en proef mo del len en toch zijn er wil de pro jec ties en uit ge spro ken me - ning en bij de vleet. Men pro jec teert te ge mak ke lijk de fas ci ne ren de beel den uit de filmwereld zoals van Avatar naar de harde werkelijkheid. In hoe ver re alle voor spel ling en en in zich ten re a lis tisch zijn, is nog maar de vraag. Het is ten slot te een re la tief nieu we tech niek met alle on ze ker he den die daar bij ho ren, en de er va ring en in niche-mark ten zeg gen wei nig over hoe de mas sa er mee om gaat. De eer ste ge ne ra tie heeft de bre de mas sa niet be reikt, is wel door ont wik keld in deel mark - ten en spe ci fie ke toe pas sing en maar niet echt door ge bro ken, dus waar om zou het nu wel luk ken? Wie in 1975 de ont wik ke ling van de PC juist had ing eschat, zou toen geen geld ge ïnvesteerd heb ben in bij voor beeld de aan schaf van een te veel op de hob - by ist ge rich te Altair-com pu ter, maar wel in Apple of toen Mi cro soft dat iets met standaards (een Basic-compiler) probeerde. Een gro te markt voor VR kwam er twin tig jaar ge le den niet en dat ver wen de en ver - veelde Wired-lezers en hi-tech liefhebbers in Silicon Valley, Hollywood en Korea er wat in zien be te kent nog niet zo veel. De 3D film heeft het (net) ge haald, maar in de