inhoud blz. Inleiding 1. Wat is een berg? 2. Hoogte 3. Hoe ontstaan bergen? 4. Soorten gebergte 5. Beroemde bergen 6. Bergweetjes Pluskaarten

Transcriptie

1 Bergen

2 inhoud blz. Inleiding 3 1. Wat is een berg? 4 2. Hoogte 5 3. Hoe ontstaan bergen? 6 4. Soorten gebergte 9 5. Beroemde bergen Bergweetjes 16 Pluskaarten 19 Bronnen en foto s 21 Colofon en voorwaarden 22

3 Inleiding Nederland is bijna zo plat als een pannenkoek. Alleen in het oosten en in het zuiden van ons land vind je wat heuvels. Verder ligt zelfs een groot deel van ons land onder de zeespiegel. Om bergen te kunnen zien, moet je echt naar het buitenland. Dit e-boek gaat over bergen. Je krijgt o.a. antwoord op de volgende vragen: Wanneer noem je een landvorm een berg? Op welke manieren kunnen bergen ontstaan? Wanneer noem je gebergte: laaggebergte, middelgebergte of hooggebergte? Wat zijn de hoogste bergen op de verschillende werelddelen? Wat is bergziekte? Wat heeft een piramide met bergen te maken? Hoe komt het dat er vaak woestijnen achter hoge bergen liggen. Welke rol speelt de berg in de bijbel en bij de oude Grieken? Klik op de links voor filmpjes

4 1. Wat is een berg? Een berg is net als een heuvel een landvorm die uitsteekt boven het gebied dat eromheen ligt. Je zou een berg kunnen omschrijven als een natuurlijke verhoging in het aardoppervlak. Die verhoging in het aardoppervlak is er opeens. Wat is dan het verschil tussen een berg en een heuvel? Dat verschil zit in de hoogte. bergketen gebergte heuvel berg Een heuvel is een verhoging in het landschap met een hoogte tot 200 meter. Elke verhoging in het landschap die boven de 200 meter uitstijgt, wordt een berg genoemd. Vaak liggen bergen in een rij of een groep bij elkaar. Dat noem je een een gebergte. Bergen die in een rij naast elkaar liggen, noem je een bergketen. Zitten bergen in een groep aan elkaar vast dan heet dat een bergmassief.

5 2. Hoogte De hoogte van een berg kan op verschillende manieren gemeten worden. Vaak gebruikt men de zeespiegel als meetpunt. Het zeeniveau is alleen niet overal op de wereld gelijk. Op die manier kunnen er kleine verschillen ontstaan in een berekening. Ook zijn bergen vaak bedekt met ijs of sneeuw. Die ijslaag kan smelten of groeien. Ook op die manier ontstaan kleine verschillen in hoogte. Mauna Kea meter vanaf de zeebodem Mt. Everest meter boven zee Op Aarde geldt de Mount Everest in Nepal als de hoogste berg (8.848 meter). Deze berg is gemeten vanaf zeeniveau. Zou er gemeten worden vanaf het omringende land dan zou de slapende vulkaan Mauna Kea op Hawaï de hoogste berg zijn met meter. De vulkaan rijst als een reus op uit de zee en steekt slechts meter boven de zeespiegel uit.

6 Gebergte wordt ingedeeld naar hoogte. Men onderscheidt drie soorten gebergte: 1.Laaggebergte: In dit gebergte hebben de bergen een hoogte tussen de 500 en 750 meter. Een voorbeeld van laaggebergte zijn de Ardennen in België. de Ardennen de Zwarte Woud 2.Middelgebergte: In dit gebergte hebben de bergen een hoogte tussen de 750 en 1500 meter. Een voorbeeld van middelgebergte is het Zwarte Woud in Duitsland. de Pyreneeën 3.Hooggebergte: In dit gebergte zijn de bergen hoger dan 1500 meter. De Alpen en de Pyreneeën zijn voorbeelden van hooggebergte in Europa.

7 3. Het ontstaan van bergen Om te begrijpen hoe gebergte ontstaat, moeten we eerst kijken naar de Aarde en haar aardkorst. Eitje Neem een hardgekookt eitje. Breek de schaal van het ei op verschillende plaatsen. Dit gebroken ei kun je vergelijken met onze Aarde. Om de Aarde zit ook een soort schaal die op verschillende plaatsen gebroken en gescheurd is. aardkorst mantel buitenste kern binnenste kern de Aarde de schuivende platen op Aarde Aardkorst en platen De schaal van het ei noemen we bij de Aarde de aardkorst en de losse stukken noemen we platen. De Aarde telt zeven grote platen en nog wat kleinere gebroken stukken. Die platen vind je op land, maar ook onder water op de zeebodem. Onder de aardkorst zit een andere laag, de mantel. De mantel is een laag, waarvan het bovenste gedeelte gesmolten gesteente is.

8 De onderste laag van de mantel is harder. Onder die mantel zit weer een andere laag van vloeibaar gesteente waar ijzer in zit. Helemaal in het midden zit als een soort pit in een pruim een deel dat van vast ijzer is. breuk in de aardkorst Waar platen botsen, wordt de aardkorst omhoog geduwd Schuivende platen De platen zijn steeds in beweging. De platen kunnen per jaar tussen de 0,5 en 8,5 cm bewegen. Ze kunnen van elkaar af, maar ook naar elkaar toe bewegen. Dit schuiven van deze platen gebeurt al miljoenen jaren. Op plaatsen waar de platen tegen elkaar opbotsen wordt letterlijk de aardkorst omhoog geduwd. Zo ontstaan langzaam bergen die jaarlijks enkele millimeters tot centimeters hoger kunnen worden. De ene plaat kan ook onder de ander schuiven. Daarbij wordt de aardkorst weer op een andere manier omhoog geduwd. Dit verschuiven gaat samen met aardbevingen.

9 4. Soorten gebergte Niet elk soort gebergte ontstaat op dezelfde manier. A. Op plaatsen waar twee aardplaten langzaam op elkaar botsen, wordt de aardkorst eigenlijk door die botsing dikker. Op die plaatsen wordt de aardkorst omhooggedrukt. Himalayagebergte aardkorst aardkorst steenschaal steenschaal mantel mantel Het onstaan van de Alpen en de Himalaya De Alpen (1 )en de Himalaya (2) 1 2 Vergelijk het met een tafellaken, dat van twee kanten op de tafel naar elkaar toegeduwd wordt. In het midden van het laken ontstaat een vouw. Het Himalayagebergte en de Alpen werden op deze manier gevormd. Deze gebergten deden er miljoenen jaren over om zo hoog te worden. Ze groeien nog jaarlijks.

10 B. Op plaatsen waar een dikke en dunnere plaat op elkaar botsen, schuift de dunnere plaat onder de dikkere door. Onder de dikke aardlaag begint het gesteente te smelten. Er kunnen vulkanen langs de randen ontstaan. Ook wordt er gesteente omhoog geduwd. Een voorbeeld van dit soort gebergte is het Andesgebergte in Zuid-Amerika. het Andesgebergte het Andesbebergte

11 C. Als twee platen op de bodem van de oceaan bij elkaar komen, verdwijnt er één plaat onder de andere. Op de zeebodem ontstaan vulkanen, die langzaam uit de zeebodem groeien en soms boven de oceaan uit gaan groeien. Zo vormen zich eilandenbogen. Japan en Indonesië zijn landen die ontstaan zijn uit vulkanen. Een beroemde berg die zo ontstaan is, Fuji in Japan Fuji 2 1 Indonesie (1) en Japan (2): vulkanische eilanden het ontstaan van een eilandboog

12 5. Beroemde bergen Elk wereldddeel heeft haar hoogste berg. Op deze en de volgende bladzijde lees je meer over deze bergen. Elbroes, Rusland Mount Everest, Nepal McKinley, Alaska Noord Amerika Europa Azië Afrika Zuid Amerika Australië Antarctica Aconcagua, Argentinië Vinson Massief Kilimanjaro, Tanzania Kosciuzko, Australië

13 Mount Everest, Azië ( meter) Mount Everest in het Himalayagebergte is niet alleen de hoogste berg van Azië, maar ook die van de wereld. De berg ligt aan de grens van Nepal en Tibet. De berg trekt ervaren bergbeklimmers aan. Veel klimmers krijgen problemen in de zone des doods, die boven de grens van 8 km ligt. De gevaren zijn daar: hoogteziekte, gebrek aan zuurstof, harde wind en lage temperaturen. Sinds 1953 tot nu vonden 216 mensen de dood. Mount Everest in het Himalayagebergte De Kilimanjaro, eenzaam in het landschap Kilimanjaro, Afrika (5.895) De Kilimanjaro in Tanzania is de hoogste berg van Afrika. De berg maakt deel uit van drie slapende vulkanen. Vandaar dat de Kilimanjaro zo eenzaam in het mooie landschap staat. De vulkaan is ongeveer een miljoen jaar oud en groeide tot rond het jaar 1700 tot wat hij nu is. Na 1700 is de Kilimanjaro een slapende vulkaan geworden.

14 Elbroes, Europa (5.642 meter) De Elbroes is ook een vulkaan die al zo n 2000 jaar niet meer actief is. De Elbroes ligt in de Kaukasus, een gebergte in Rusland. De vulkaan heeft twee toppen. Een klim naar de top lijkt niet zwaar, maar de meeste klimmers op de Elbroes komen in de problemen door een plotseling hoogteverschil en de sterke winden die rond deze berg waaien. de Aconcagua de twee toppen van de Elbroes Aconcagua, Zuid-Amerika (6.962 meter) De Aconcagua is een berg in het Andesgebergte in Argentinië. Een beklimming aan de noordkant van de berg is gemakkelijk. Dat kan zonder touwen en ander materiaal. Alleen een tekort aan zuurstof maakt de klim zwaar. Het record via deze route bedraagt 5 uur en 45 minuten. Een beklimming via de andere kanten is wel moeilijk.

15 McKinley, Noord-Amerika (6.194 meter) Mount McKinley of Mount Denali ligt in de staat Alaska van de Verenigde Staten van Amerika. De berg is ontstaan door het schuiven van een aardplaat onder een andere plaat. De berg heeft twee toppen. Vijf grote gletsjers (ijsmassa s) glijden enkele centimeters per jaar de berg af. Zij slijten de berg af en zorgen voor de dalen tussen de bergen. Mount McKinley Kosciuszko Kosciuszko, Australië (2.228 meter) De berg Kosciuszko ligt in het Groot Australisch Scheidingsgebergte. De berg is niet zo moeilijk te beklimmen. Met een gemiddelde conditie loop je via een pad van 8 kilometer naar de top van de berg. In het voorjaar en in de winter zijn de hogere bergen in het gebergte bedekt met sneeuw.

16 Vinsonmassief, Antarctica (4.897 meter) Het Vinsonmassief is altijd bedekt met ijs. De temperatuur is bijna steeds hetzelfde en kan dalen tot 30 Celsius. De wind kan er met veel kracht blazen en het daardoor extra koud maken. De gevallen sneeuw verandert langzaam in ijs. Deze ijslaag glijdt aan verschillende kanten als gletsjer de hellingen van het massief af. Vinsonmassief de piramide als berg 6. Bergweetjes Piramides In het oude Egypte geloofde men dat de Aarde ontstaan was uit de zee. Uit die zee rees langzaam maar zeker een heuvel of berg. Dat geloof zie je nog terug in de piramides die de vorm van een berg hebben. Bovendien zijn ze ook nog een trap naar de hemel voor de farao.

17 Bijbel In de bijbel is de berg de plek waar je God ontmoet. Bekende profeten klimmen een berg op en praten daar met God. Denk maar aan Mozes die terugkomt van de berg met de tien geboden (tien leefregels) die God hem gegeven heeft. Een andere profeet, Elia, ontmoet God ook op een berg. En aartsvader Abraham wordt gevraagd zijn enige zoon te offeren. Ook dat gebeurt boven op een berg. Olympus en de twaalf goden Mozes ontmoet God op de berg Sinaï Olympus De berg Olympus in Griekenland speelt een belangrijke rol in de oude Griekse verhalen (mythologie). Deze berg is de woonplaats van de twaalf goden waaronder de oppergod Zeus. bergen

18 Regenschaduw Hoge bergketens hebben een grote invloed op het klimaat. Vochtige lucht die de hoge bergen nadert, moet stijgen. Daardoor gaat aan deze kant regen vallen. Als de lucht de top voorbij is, zit er geen of weinig vocht meer in. Daardoor is het achter de bergketen juist droog. Achter hooggebergte liggen daarom vaak woestijnen. De lucht koelt af en wolken ontstaan. warme, vochtige lucht stijgt op langs de berg zee regenval regenschaduw gebied van regenschaduw droge lucht een sherpa Bergziekte Bergbeklimmers lijden vaak aan hoogteziekte of aan bergziekte. Als klimmers een hoogte rond de 2500 tot 3500 meter bereiken, zit er opeens veel minder zuurstof in de lucht. Een klimmer kan daardoor last krijgen van hoofdpijn, duizeligheid, slapeloosheid en misselijkheid. Ook kunnen klimmers onverschilliger worden en opeens meer risico s gaan nemen. In de Himalaya gebruiken klimmers dragers of gidsen. Ze worden sherpa s genoemd. Deze sherpa s kennen geen bergziekte. Doordat ze in het gebergte wonen, zijn hun lichamen aangepast aan de hoogte.

19

20

21 Bronnen en foto s

22 Copyright Age Cnossen 2011