/T/y. Prof. Hector Treub en het. Nieuw=Malthusianisme. Prof. B. J. KOUWER. UlT(}A\'E DOOR DKR STADS- B(JEK- EN C(~)UR ANTDRU K I<:ERIJ. KAM i'ex.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "/T/y. Prof. Hector Treub en het. Nieuw=Malthusianisme. Prof. B. J. KOUWER. UlT(}A\'E DOOR DKR STADS- B(JEK- EN C(~)UR ANTDRU K I<:ERIJ. KAM i'ex."

Transcriptie

1 /T/y. r f ' / n Prof. Hector Treub en het Nieuw=Malthusianisme. DOOR Prof. B. J. KOUWER. UlT(}A\'E DKR STADS- B(JEK- EN C(~)UR ANTDRU K I<:ERIJ KAM i'ex.

2

3 Jl4 il Prof. Hector Treub en het Nieuw-

4

5 .' < tj ^ I,, 1 ' m rei en lel iei-ialtliisiaiiisffle DOOR Prof. B. J. KOUW.ER. ÜI ï a A V E DEB STADS- BOEK- EN COUEANTURUKKEELJ, KAMPEN.

6

7 M/\K'M/^-iI/'.'^/^ '/i\;^>'i\7t\7i\>./ \ Onder den titel.^verspreide Opstellen" heeft Prof. Hector Treub een vijftal voordrachten in het licht gegeven, gedeeltelijk reeds vroeger gepubliceerd, die het gebied der sexueele moraal raken. Dat zij thans, in één bundel vereenigd, aan een grooter kring van lezers worden aangeboden, vindt zijn oorzaak gelijk de schrijver in de inleiding mededeelt - in het aangekondigde voornemen der regeering, wettelijke maatregelen voor te stellen ter bestrijding van het Nieuw-Malthusianisme. De bedoeling is derhalve èn aan de volksvertegenwoordiging èn aan het groote publiek zijn denkbeelden kenbaar te maken over: Abortus provocatus en Strafwet, Het vraagstuk der geslachtelijke onthouding, Nieuw-Malthusianisme, De geneesheer tegenover de facultatieve steriliteit, Huwelijk en Ziekte. Dat dit den schrijver zal gelukken, valt geen oogenblik te betwijfelen. Die onderwerpen verheugen zich stellig in een algemeene belangstelling, terwijl de naam van den auteur volop waarborgen geeft, dat de behandeling daarvan aan duidelijkheid niets te wenschen zal overlaten, terwijl niet minder de aangename vorm den lezer van het begin tot het einde zal wakker houden. Misschien zal door dezen of genen, die niet behoort tot de geestver-

8 6 wanten van den Amsterdamschen hoogleeraar, op dat aangename van den vorm worden afgedongen, maar dan toch zeker wel het pakkende er van worden toegegeven! In dien vorm nu, in de autoriteit van den schrijver, in de stelligheid van zijn uitspraken, de innige overtuiging, die met vermetelheid zoo scherp mogelijk wordt geuit, ligt de aantrekkelijkheid van dezen bundel en zetelt ook het gevaar. Wie gevaren ontdekt, is verplicht er op te wijzen : dit heeft mij de aarzeling doen overwinnen om mijn meening uit te spreken over dat gedeelte van het boekje, dat het Nieuw-Malthusianisme behandelt. Ik begin met de verklaring, dat ik mij niet schaar onder de absolute tegenstanders daarvan. Immers, hoezeer ook ik den wensch onderschrijf, dat, waar bepaalde aangeboren of verkregen ziekten bestaan, het huwelijk vermeden mocht worden, evenzeer houd ik rekening met het feit, dat er nu eenmaal onnoemlijk veel van dergelijke huwelijken worden gesloten. Hier is het eenvoudig een eisch van humaniteit, dat de geboorte van een ongelukkig kind worde voorkomen, of het leven der moeder worde beschermd. Hier geslachtelijke onthouding te eischen, gelijk o. a, de kathoheke kerk dat doet, is kortweg onmenschelijk. Toch is het van het standpunt eener nauwkeurig omschreven kerkleer te verdedigen, dat zij den mensch steunt in zijn strijd tegen hartstochten, die tot zekere hoogte gebreideld kunnen worden liever dan door het openen van een achterdeur een stroom van ongerechtigheid toegang te verleenen, die den zwakken broeder eenvoudig aan dien strijd zou onttrekken. Laat de kerk dan als hoogen plicht den mensch wijzen op zelfbeheersching in al hare consequenties en genade voor recht laten gelden, waar de geest gewillig, maar het vleesch zwak bleek. Voor den geneesheer ligt een andere weg. Voor een menschenpaar, dat om bovengenoemde reden geen kinderen mag verwekken en dat tot volkomen onthouding onbekwaam is, beslisse hij, of en op welke wijze in het concrete geval de bevruchting moet worden voorkomen. Met raad en daad verleene hij hier hulp.

9 7 opdat het voorgeschreven middel aan het doel beantwoorde, en geen nadeelige gevolgen er uit voortspruiten. Maar niet dit is het arbeidsveld, dat zich de Nieuw-Malthusiaan heeft gekozen. Het groote gezin zou voor velen de klip zijn, waarop zij maatschappelijk stranden. Afzakken langs de maatschappelijke ladder, armoede zou het onafwijsbaar gevolg zijn van den te sterken aanwas van het gezin. Hiertegen biedt het Nieuw- Malthusianismezun krachtig verweermiddel aan en stoot daarbij, "SBÏifigJop en niet minder krachtig verzet. Men verwachte van mij geen reeks van nieuwe argumenten in dezen strijd, om te bewijzen, dat het groote gezin is een voordeel voor het individu zoowel als voor den staat. Ik ben overtuigd, dat bij beperkte geldmiddelen het wassende gezin den ouders wel toenemend offers vraagt, zorgen oplegt en genoegens rooft, maar ook, dat daarnaast het loon voor die opofferingen hun in ruime mate ten deel valt: wat zij met moeite tot stand brachten, loont hen dubbel. Het dagelijksch voorbeeld van den zwoegenden vader en van de zich zelf vergetende moeder is voor het kroost een kostelijker erfenis dan geld of goed. Het onder zulke omstandigheden gekweekte ras is een aanwinst voor de maatschappij, waarbij groot kapitaal niet in de schaduw kan staan. Welke enorme nadeelen daarentegen voor individu en maatschappij te verwachten zijn door een stelselmatige beperking van het gezin, behoef ik hier niet uiteen te zetten : men leze o.a. de verdienstelijke geschriften van Dr. H. Pinkhof '), van Dr. J. Hooykaas '), die nog onlangs het licht zagen. Maar ik weet wel, tegenover deze afgezaagde bewering stelt men oogenblikkelijk de volgende: stel dat de vrouw lichamelijk noch geestelijk is opgewassen tegen die zware taak, stel dat den man de bekwaamheden of de karaktereigenschappen ontbreken voor dat reuzenwerk het onderhouden van een groot gezin; 1) Dr. II. Pinkhof: Nco-Maltliusianisme en Volkskraclil, in,,stu(lics in Volkskracht". Eo. 6, ) Dr. J. Hooykaas: Bcvolkingsleer en Gezinslirperking-, Uit<,^avc No. 9 van de Verceniging- tot bestrijding van het Neo-Mallhusianisuic.

10 8 is het dan nog een zegen voor hen zelf, voor de kinderen, voor de maatschappij dat hongerende, kwijnende gezin? Volmondig antwoord ik: neen. Ik zou dat huwelijk niet gesloten, die kinderen niet geboren wenschen. Maar dat huwelijk bestaat nu eenmaal ik kan het niet ontbinden; die kinderen zijn te verwachten : hier kan ik misschien ingrijpen maar waar ergens in de reeks? Is één kind geoorloofd of wenschelijk? Geoorloofd? Ik aarzel: welk individu heb ik te verwachten uit dit ouderpaar? Dat kan meê- en tegenvallen! Wenschelijk? Ik aarzel veel minder : het kind versterkt den band tusschen vader en moeder en zal, kan althans een middel zijn, om hen den levenstrijd met grooter moed te doen strijden, en verhoogt dus hun kans opslagen. Zijn twee, zijn drie, zijn vier kinderen hier geoorloofd? Steeds moeilijker worden die vragen te beantwoorden. Ik zou niet gaarne de verantwoording op mij nemen in dit concrete geval zelfs te beslissen. Ik zou blijven aarzelen en vermoedelijk een lange rij van kinderen zien geboren worden, voordat ik met een gerust geweten mijn antwoord durfde geven. Waar dit nu in een concreet geval al zoo buitengewoon zwaar valt hoe zal men dan in het algemeen durven antwoorden en voor een bepaalde klasse van menschen, voor vele klassen zelfs, een richtsnoer geven? Dat late men dan aan de belanghebbenden zelve over, zegt men. Ja aan de intellectueel en moreel zeer hoog staanden late men het over, plus de volle verantwoordelijkheid voor hun besluit, maar de intellectueel en moreel onmondigen vragen onzen raad, en volgen dien op. Zijn wij hier verantwoord met een algemeen advies en de bijvoeging: zelf moet ge het ten slotte maar weten, let wel terwijl in ons binnenste de twijfel zoo luid hamert? Onzin die aarzeling! Het Meuw-Malthusianisme zijn propagandisten verkondigen het overal luidkeels kent geen aarzeling. Het richt zich tot ouders, tot jonggehuwden, tot verloofden : past op, verwekt niet meer kinderen, dan gij zeker weet te kunnen onderhouden. Wij maken het u gemakkelijk: ziet hier onze brochures, ziet daar onze adressen. Gij begaat een misdaad aan uw nageslacht, aan de maatschappij, aan uw vrouw,

11 9 aan uw man, als gij onze waarschuwingen in den wind slaat. Heerlijk geen aarzeling, geen twijfel te kennen! Dit geeft veld aan het Nieuw-Malthusianisme; in alle standen der maatschappij worden zijn stellingen gehuldigd en in praktijk gebracht. Kinderen hebben is een zegen, te veel kinderen hebben een vloek, opzettelijk te veel hebben een misdaad. De vrouw heeft het recht neen, den phcht, zich te verdedigen tegen een ongewenschte zwangerschap. Dien vijand weert zij af door een der bekende middelen, met of zonder medeweten en goedkeuring van den man. Somtijds faalt het middel. Vervloekt die nieuwe, niet begeerde, misdadige zwangerschap! Het was uw recht, neen, uw plicht u te wapenen tegen die ongewenschte conceptie, is het nu niet uw recht en uw plicht evenzeer die ramp nog in het allereerste begin af te wenden, die vrucht, dat celconglomeraat te vernietigen? '^ Halt! Waar heeft de Nieuw-Malthusiaansche Bond beweerd, dat hij het afdrijven der vrucht verdedigde? Nergens voor zoover ik weet maar wel weet ik, dat men die onuitgesproken consequentie der Meuw-Malthusiaansche stellingen trekt en dienovereenkomstig handelt. Het Memo-Malthusianisme leidt onvermijdel-^k tot minachting van de ongeboren vrucht, tot toepassing en verdediging van vrucht-afdrvjviiig. Daartoe draagt Treub bij, als hij op blz. 16 en 17 van zijn boek de provocatie abortus verdedigt in gevallen als het daar beschrevene. Slechts het bekende wetsartikel weerhield hem abortus op te wekken bij de moeder van acht kinderen, die thans in het begin harer negende zwangerschap verkeerde! Èn in het belang der door herhaalde baringen verzwakte vrouw, èn in het belang van haar groote huishouden zou ik hier den abortus provocatus beter geacht hebben dan de geboorte van het negende kind." Die zwaktetoestand der moeder was hier klaarblijkelijk niet zoo bijzonder ernstig: anders zou voor den medicus Treub het wetsartikel zeker geen beletsel zijn geweest om op streng medische indicatie de zwangerschap af te breken. Blijft dus als hoofdindicatie het groote huishouden! Behalve dit geval herinnert Treub zich geen enkel, waarin niet, na zijn weigering, ten slotte

12 10 toch de afdrijving door iemand a.nders werd bewerkstelligd. Ik zou haast vreezen, dat deze ontmoedigende en in elk opzicht bedroevende ervaring voor een gedeelte hiermede in verband zou kunnen staan, dat de hoogleeraar niets beters had te zeggen, dan dat het wetsartikel hem bond! Dat ik hier meer dan een ongegrond vermoeden uitspreek, blijkt mij uit het betoog, dat onmiddellijk voorafgaat aan het verhaal van die beangste moeder. Dat het belang der vrouw niet door den abortus geschonden wordt, is duidelijk in die gevallen, waarin de vrouw zelf de afdrijving verlangt." Lichamelijk behoeft daarbij haar belang niet te worden geschonden, ongetwijfeld, maar moreel? Verheft men de vrouw, steunt men haar bij haar allerbelangrijkste en allerzwaarste taak als moeder van het gezin, wanneer men de heiugheid van het moederschap, van 't allereerste oogenblik der bevruchting af, verkleint, verduistert? Verdrukt en vertrapt men niet haar ontwikkeling tot een hooger ideaal, als men haar plaatst en laat meedoen in een omgeving, waar het willekeurig van zich schuiven van phchten als iets gewoons, iets geoorloofds, iets edels zelfs wordt beschouwd en nog wel van plichten zó(3 voornaam, als de toekomst van een gezin, van een volk oplegt? Wordt het belang van den staat niet geschaad, welks burgers vruchtafdrijving binnen wijde grenzen als goed erkennen, in en buiten het huwelijk? Men krijgt den indruk, dat Treub in vruchtafdrijving geen andere gevaren ziet, dan die de wijze, waarop zij tegenwoordig geschiedt, veroorzaakt. Immers zijn verdediging van het straffeloos stellen der provocatie abortus (blz. 26) steunt hoofdzakelijk op het groote voordeel, voor de volksgezondheid te verkrijgen, wanneer de operatie volgens de regelen der kunst zou kunnen geschieden, d. w. z. door geneeskundigen, met alle waarborgen voor leven en gezondheid der vrouw! In dat betoog mist men de overweging, of het plichtbesef, het verantwoordelijkheidsgevoel, de moreele waarde van het menschdom ook schade zou kunnen lijden, waar die straffeloos-verklaring als het ware tegelijkertijd verkondigde, dat ethische bezwaren tegen deze handelwijze als verouderd op

13 11 zijde zijn gezet. Niets daarvan : alleen de weerlegging van de vrees, dat wellicht het aantal vruchtafdrijvingen nog zou toenemen, en wel met de rhetorisch op te vatten bewering, dat meer abortus provocatus dan thans haast niet mogelijk is! Daargelaten, dat dit geen argument, of een volkomen onjuist argument is, doet het pijnlijk aan, wat daarop volgt: zoodanige vermeerdering, dat daarvan de Staat nadeel zou ondervinden, is in elk geval onmogelijk. En dat zou toch de eenige reden (ik cursiveer) kunnen zijn om de overigens te veroordeelen wetsartikelen te behouden." De eenige reden^ nl. de quantiteit zijner burgers! Het Nieuw-Malthusianisme leidt tot provocatie abortus en ondermijnt de lichamelijke en zedelijke kracht van een volk. Het zich willekeurig onttrekken aan harde plichten verslapt lichaam en karakter en ook dit voorbeeld wekt navolging bij het spaarzame kroost. Gelukkig spreekt Treub zelf het meermalen uit, dat de bourgeoisie in Nederland bezig is zich den nek te breken over het Nieuw-Malthusianisme. Ik denk, dat hij geen bezwaar heeft deze uitspraak ook nog te laten gelden voor de lagen, die naar boven en naar beneden onmiddellijk grenzen aan die bourgeoisie. Waar ergens eindigt dat nekbreken? Bij den proletariër en den werkman omdat zij zich nog doof en blind hebben betoond voor de zegeningen van het Nieuw-Malthusianisme. Treub betreurt het, dat juist dezen nog halsstarrig weigeren. En als die domme menigte eindelijk niet meer weigert, maar verstandig en flink" de heilsmiddelen aanwendt, zal zij zich dan opheffen uit haar armoede, stijgen op de maatschappelijke ladder en in den loop van eenige generaties den gezegenden staat van bourgeois bereiken waar het halsbreken eerst recht aan den gang is? En dan? Voor een geheelen stand noemt Treub toepassing der Nieuw- Malthusiaansche middelen pücht en toch zegt hij (blz. 96): j^slechts de huismedicus^ die het gezin en zijn omstandigheden kent, zal in de gelegenheid komen wegens de genoemde sociale reden tot facultatieve steriliteit te raden. Bat hij dat niet anders dan met groote namogezetheid zal hebben te doen, spreekt van zelf, en ik meen van onze collega's in Nederland die namogezetheid te mogen

14 12 verwachten:' Het is mij bij herhaalde lezing nog niet duidelijk geworden, of deze eisch tot individualiseeren ernstig gemeend is, waar een generaliseerende aanprijzing der facultatieve steriliteit op haast iedere bladzijde voorkomt. Zonder dezen twijfel mijnerzijds zou ik den schrijver oprecht erkentelijk kunnen zijn voor zijn door mij hierboven gecursiveerde wooiden. Als ik daarnaast mijn aarzeling leg, om te beslissen, wanneer nog niet, wanneer wel die raad moet worden gegeven, dan komt het mij voor, dat de huisarts een buitengewoon zware taak op zich neemt, buitengewoon lang zal wikken en wegen, buitengewoon vaak zal ervaren, dat hij met vuur speelt en buitengewoon vaak zich zal ergeren aan hen, die alle individualiseeren op dat gebied hebben op zijde gezet en roekeloos propageeren voor de leer van het Meuw- Malthusianisme! Mij komt het voor, dat waar Treub zich ten doel stelt de regeering voor te lichten, hij haar dezen raad moest geven: bestrijd het Nieuw-Malthusianisme, zooals het zich als stelsel aan het publiek opdringt, met alle u ten dienste staande middelen en laat den geneesheer de vrijheid tegenover het individu te handelen, zooals zijn geweten hem voorschrijft. Waarom dan echter dien goeden raad verzwakt door in denzelfden bundel een doorloopende verdediging te geven van de praktijk van het Nieuw- Malthusianisme, die nauwelijks steek houdt? Heeft de geneesheer het recht te beweien, dat de middelenter facultatieve steriliteit inderdaad onschadelijk zijn? Mij doet het leed, dat ik het bewijs niet kan leveren, dat zij wel schadelijk zijn, maar dit ontneemt mij niet het recht om van de voorstanders dier leer het bewijs te eischen, dat zij werkelijk ongevaarlijk zijn. Is de vraag niet gerechtvaardigd, of onderdrukken van physiologische functies mogelijkerwijs ook nadeelige gevolgen voor het individu kan hebben? Dat voor den man volkomen geslachtelijke onthouding niet goed Imn zijn, geef ik Treub gaarne toe en mij zal hij het moeten toegeven, dat ook het onderdrukken van de functie der vi'ouwelijke geslachtsdeelen niet goed Imn zijn. Deze functie is heel wat meer gecomphceerd dan bij den man.

15 13 Bestaat zij bij dezen alleen uit geslachtsdrift, zaadvorming en cohabitatie, bij de vrouw komt daar nog heel wat bij. Het rijpen van het ei, de periodiek wederkeerende invloed op het menstruatieproces houden den eierstok zoo te zeggen voortdurend aan den arbeid. De zwangerschap brengt daarin een ommekeer van belang te weeg. In de eerste helft der zwangerschap gedraagt het ovarium zich geheel anders dan te voren in de tweede helft schijnt het ons toe, dat het grootendeels rust. Wat de uterus in dien tijd doormaakt, behoef ik hier niet uiteen te zetten, en wat zijn functie buiten de zwangerschap betreft daarvan zijn wij nog maar zeer gebrekkig op de hoogte. In den tijd der zogsecretie gedragen baarmoeder en eierstokken zich ook weer op geheel afwijkende wijze, althans in de meeste gevallen. Dat het type der normale vrouw geleverd wordt door eene, wier genitalia die boven geschetste rol tamelijk regelmatig spelen, is wel aan geen twijfel onderhevig. Opzettelijke onderdrukking dier functie moet als onphysiologisch in staat zijn nadeel aan het individu te berokkenen. Misschien is dit onmerkbaar, zeker uiterst moeilijk aantoonbaar: toch is de vrees gewettigd, dat volgende generaties in steeds toenemende mate die schade zullen ondervinden. Wellicht dreigt daaruit een degeneratie, die komende geslachten al minder en minder in staat zal stellen gezonde kinderen te baren en te zoogen, misschien dreigt daaruit een nog steiker vermindering van de geslachtsdrift bij de vrouw, dan die ons nu reeds als onphysiologisch treft. Men moge die vrees overdreven, ongegrond noemen ontkend kan het niet worden, dat twijfel in dit opzicht recht van bestaan heeft. Zoolang die twijfel niet is opgeheven, is het onvoorzichtig, is het onverantwoordelijk op groote schaal een stelsel toe te passen, waarvan men de nadeelen ook in dit opzicht nog niet kan overzien, een stelsel, dat het waagt een zoo belangrijke afwijking van den physiologischen weg te kiezen. En zie dezelfde Treub, die de geslachtelijke onthouding voor den man als onphysiologisch afkeurt, noemt voor de vrouw middelen onschadelijk, die de physiologie niet minder ruw op zij schuiven!

16 14 Geregelde toepassing der anti-conceptioneele middelen kan leiden tot bovenmatig, niet door groote physiologische rusttijden afgebroken geslachtsgenot. Of het hieraan is toe te schrijven, dat ik bij eenige vrouwen absolute steriliteit zag optreden, nadat zij eenige jaren lang facultatief steriel waren gebleven? Ik durf het niet als zeker aannemen, daar ik te goed weet, dat zoo menige andere factor daarbij in het spel kan zijn. Bewijs-materiaal is ook hier alweer uiterst moeilijk te leveren. Maar nogmaals hoe waagt men, hoe waagt Treub het, bij toch gerechtvaardigden twijfel in dit opzicht, boudweg te verklaren, dat van medisch standpunt Meuw-Malthusianisme onschadelijk is? Uit Treub's j,verspreicle Opstellen" krijgt de lezer geenszins den indruk, dat men voor een uiterst belangrijke en moeilijke beslissing staat, waar men over het opheflen of behouden der vruchtbaarheid eener vrouw heeft te oordeelen. Ik noem het lichtzinnig aan den wensch eener vrouw gevolg te geven, die op het oogenblik, dat wij wegens emstige bekkenvernauwing de keizersnede bij haar zullen verlichten, ons vraagt demogelijkheid van conceptie voor de toekomst voor goed op te heffen. Dit staat gelijk met het uittrekken van alle niet volkomen gave tanden en kiezen, omdat de patiënt, die voor de extractie van één kies toch genarcotiseerd zal worden, dit den tandmeester verzocht. Wie kiespijn heeft, verkeert al evenmin in den onbevangen toestand, die noodig is voor een zóó ingrijpend besluit voor de toekomst, als wie in barensnood zich aan een keizersnede gaat onderwerpen. Nog lichtzinniger handelt degeen, die, niet eens op verzoek, tijdens een operatie eenvoudig eigenmachtig beslist, dat de vruchtbaarheid voor goed moet worden onderdrukt. Den raad, die het eerst door mijn leermeester Simon Thomas werd gegeven, om onder bepaalde omstandigheden tijdens de keizersnede de eileiders dubbel af te binden, heb ik éénmaal gevolgd, toen ik als jong assistent die operatie verrichtte bij een ongelukkig, mismaakt, ongehuwd schepsel. Daarvan heb ik nog altijd berouw: ik had niet het recht voor die genarcotiseeide

17 15 vrouw te beslissen over haar toekomstig voortplantingsvermogen! Een leerzaam voorbeeld gaf mij een beschaafd echtpaar. De nog jonge vrouw leed jaren lang aan een ernstige nierziekte, die haar meermalen op den rand van het graf had gebracht, vooral tijdens haar laatste zwangerschap. Ik zou een groot eierstoksgezwel bij haar verwijderen, en stelde haar voor tegelijkertijd de kans op zwangerschap op te heffen. Man en vrouw verzochten beiden uitdrukkelijk dit na te laten; het voorkomen van zwangerschap beschouwden zij als hun eigen zaak, hun eigen persoonlijken pucht, waaraan zij zich onderwierpen zonder Meuw-Malthusiaansche middelen. Natuurlijk heb ik dien wensch geëerbiedigd en alleen het zieke orgaan weggenomen. Tot den huldigen dag ben ik hun dankbaar gebleven voor de goede les, die zij mij gaven. Als ik den geheelen bundel van Treub overzie, dan kom ik tot de conclusie, dat hij daarmede het pubuek een bekoorlijken ruiker aanbiedt, waartusschen een giftplant verscholen is, of minder bloemrijk uitgedrukt een voedzaam, gezond gerecht, waaronder vergift is gemengd. Dit beteekent geenszins, dat ik den Schrijver voor een doortrapten giftmenger uitmaak. Integendeel, ik ben zelfs overtuigd, dat, wat ik vergift noem, voor hem is de werkzame, schoon ongevaarlijke dosis van een geneesmiddel. Maar juist dit ongevaarlijke kan ik niet erkennen. Zijn gemis aan deferentie voor de ongeboren vrucht, zijn onbewezen en niet te bewijzen bewering, dat het Neo-Malthusianisme, ofschoon onphysiologisch, nochtans van medisch standpunt onschadelijk is, zijn gemis aan inzicht in de weuicht vérstrekkende gevolgen van zijn woorden, maken zijn boek in mijn oog een gevaarlijk werk. Al komt het woord: Meuw-Malthusiaansche Bond nergens voor in zijn boek, al verdedigt hij alleen het Meuw-Malthusianisme, toch weet hij zoo goed als elk ander, dat die Bond de eerste zal zijn om zijn uitspraken als kostbare wapenen in zijn arsenaal op te nemen. Treub kan weten, dat zijn raad, het Nieuw-Malthusianisme slechts streng individualiseerend door den geneesheer te doen toepassen, door den toon en den inhoud van zijn geheele stuk

18 16 te veel verwaterd is, om dien Bond te beletten nagenoeg den geheelen bundel als propaganda-middel te gebruiken. Dat die Bond zoo grof mogelijk generaliseert, weet Treub ook. Aanvaardt hij ook dit gevolg van zijn overigens in zooveel opzichten zoo verdienstelijk, zoo nuttig en leerzaam geschrift? Dan zou ik hem toch het epitheton giftbrenger moeten geven, niet in dien zin, dat hij opzettelijk zijn medemenschen vergeeft, maar dat hij op groote schaal een experiment onderneemt met een als geneesmiddel aangeprezen, alles behalve onschuldig middel, waarvan het onschadelijke niet bewezen is, het nuttige nog veel minder, maar waarvan het gevaarlijke op zijn zachtst uitgedrukt niet onwaarschijnlijk is. Mijn geachte vriend en ambtgenoot houde het mij ten goede, dat ik deze opmerkingen niet voor mij kon houden. ÜTREoaT, 2 April B. J. KOUWER.

19

20

Een woord (wer e^'»^ keeraiide der ont?el"tins^ uil clr

Een woord (wer e^'»^ keeraiide der ont?eltins^ uil clr Een woord (wer e^'»^ keeraiide der ont?el"tins^ uil clr OUüFiRiJJKI. i'fk/i.«^ 1 i 1 DOOR MEVROUW VLIELANDER HEIN COUPERUS. 'S-GRAVENHAGE, W. P. VAN STOCKUM & ZOON 1908 Prijs 25 cent. Een woord over eene

Nadere informatie

Onze Vader. Amen. www.bisdomdenbosch.nl

Onze Vader. Amen. www.bisdomdenbosch.nl Onze Vader Onze Vader Onze Vader, die in de hemel zijt, Uw Naam worde geheiligd, Uw Rijk kome, Uw wil geschiede op aarde zoals in de hemel, Geef ons heden ons dagelijks brood, en vergeef ons onze schuld,

Nadere informatie

Or, W. J, LEYDn /!Nnl«msJag 8J7. ,...c F \ '- EEN TEHUIS VOOR WEEZEN IN ZUID-AFRIKA 1!.

Or, W. J, LEYDn /!Nnl«msJag 8J7. ,...c F \ '- EEN TEHUIS VOOR WEEZEN IN ZUID-AFRIKA 1!. Or, W. J, LEYDn /!Nnl«msJag 8J7,...c F \ '- EEN TEHUIS VOOR WEEZEN IN ZUID-AFRIKA 1!. L. S. Het is velen in Holland wellicht bekend, hoe ik, eerst onlangs uit Zuid-Afrika teruggekeerd, den langen en b'!ngen

Nadere informatie

De Bijbel open 2013 47 (30-11)

De Bijbel open 2013 47 (30-11) 1 De Bijbel open 2013 47 (30-11) Zie, hij bidt. Dat lezen we in Hand. 9 over Paulus. Zie hij bidt., het wordt verteld na zijn bekering op de weg naar Damascus. En het wordt gezegd alsof het iets heel bijzonders

Nadere informatie

Vraag 62 : Maar waarom kunnen onze goede werken niet de gerechtigheid voor God of een stuk daarvan zijn?

Vraag 62 : Maar waarom kunnen onze goede werken niet de gerechtigheid voor God of een stuk daarvan zijn? Voor 16 jaar en ouder! Zondag 24 Zondag 24 gaat over de goede werken. Zondag 24 vraag en antwoord 62, 63 en 64. Vraag 62 : Maar waarom kunnen onze goede werken niet de gerechtigheid voor God of een stuk

Nadere informatie

We zingen: Ps. 42 : 1; Ps. 23 : 3 We lezen: Mattheus 26 : 26-30 We bespreken: zondag 28 H.C., vr. en antw. 76 en 77.

We zingen: Ps. 42 : 1; Ps. 23 : 3 We lezen: Mattheus 26 : 26-30 We bespreken: zondag 28 H.C., vr. en antw. 76 en 77. Bezinningsijeenkomst d.d. 5 maart 2015. We zingen: Ps. 42 : 1; Ps. 23 : 3 We lezen: Mattheus 26 : 26-30 We bespreken: zondag 28 H.C., vr. en antw. 76 en 77. We willen vanavond aan de hand van vraag en

Nadere informatie

Genieten van het echte leven

Genieten van het echte leven Genesis 3: 19 Tot de dag van je dood zul je zwetend het land bewerken om te kunnen leven. 1 De Hamvraag Mag ik genieten en wat is dan eigenlijk genieten? Het leven is toch vooral lol maken! X Het moet

Nadere informatie

4. Welk geloof wordt bedoeld? Het gaat om het zaligmakende geloof. Dus niet om een historiëel, tijd- of wondergeloof.

4. Welk geloof wordt bedoeld? Het gaat om het zaligmakende geloof. Dus niet om een historiëel, tijd- of wondergeloof. NGB artikel 1: DE ENIGE GOD Wij geloven allen met het hart en belijden met de mond, dat er een Enig en eenvoudig geestelijk Wezen is, dat wij God noemen: eeuwig, ondoorgrondelijk, onzienlijk, onveranderlijk,

Nadere informatie

Dordtse Leerregels. Hoofdstuk 3 en 4. Artikel 12 t/m 14

Dordtse Leerregels. Hoofdstuk 3 en 4. Artikel 12 t/m 14 Dordtse Leerregels Hoofdstuk 3 en 4 Artikel 12 t/m 14 Werkboek 10 Dordtse Leerregels hoofdstuk 3 en 4 artikel 12 t/m 14 Boven artikel 12 t/m 14 schrijven we : wedergeboorte en geloof In dit werkboek gaat

Nadere informatie

De Bijbel open 2012 37 (22-09)

De Bijbel open 2012 37 (22-09) 1 De Bijbel open 2012 37 (22-09) Onlangs kreeg ik een vraag over twee genezingen in de bijbel. De ene gaat over de verlamde man in Lukas 5 die door het dak van een huis tot Jezus wordt gebracht en door

Nadere informatie

Niveau 3 - Les 8: Het juiste gebruik van Gods wet Don Krow

Niveau 3 - Les 8: Het juiste gebruik van Gods wet Don Krow Niveau 3 - Les 8: Het juiste gebruik van Gods wet Don Krow Op een dag spraken Joe en ik met Bill en Steve bij het meer. De vraag werd gesteld: Hoe kunnen mensen bij God ter verantwoording worden geroepen

Nadere informatie

Bezinningsbijeenkomst H.A. d.d. 11 september 2014.

Bezinningsbijeenkomst H.A. d.d. 11 september 2014. Bezinningsbijeenkomst H.A. d.d. 11 september 2014. We zingen: Ps. 16 : 3; Ps. 40 : 8 We lezen: Efeze 3 : 14-21 Beste gemeente, hier en thuis, De vorige keer hebben wij het tweede gedeelte van de opwekking

Nadere informatie

Maria, de moeder van Jezus

Maria, de moeder van Jezus Maria, de moeder van Jezus Kerstoverdenking Rotary 2014 1. Maria in de kerkgeschiedenis 2. Maria in de Bijbel 3. Boodschap 1. Wees gegroet Wees gegroet Maria, vol van genade. De Heer is met u. Gij zijt

Nadere informatie

Welke angst leefde bij Mozes toen hij alle wetten, regelingen en verordeningen had opgeschreven?

Welke angst leefde bij Mozes toen hij alle wetten, regelingen en verordeningen had opgeschreven? Israël opgeroepen tot gehoorzaamheid. Welke angst leefde bij Mozes toen hij alle wetten, regelingen en verordeningen had opgeschreven? Zie Deuteronomium 4, 5, 6 en 7 Nadat Mozes de wet in het openbaar

Nadere informatie

In welk Bijbelverhaal lezen wij over de geboorte van Izak? Waar kunnen wij in de Bijbel vinden dat Sara onvruchtbaar was?

In welk Bijbelverhaal lezen wij over de geboorte van Izak? Waar kunnen wij in de Bijbel vinden dat Sara onvruchtbaar was? De geboorte van Izak. In welk Bijbelverhaal lezen wij over de geboorte van Izak? Genesis 21 Waar kunnen wij in de Bijbel vinden dat Sara onvruchtbaar was? Genesis 11:30 Sarai nu was onvruchtbaar; zij had

Nadere informatie

Opwekking 346: Opwekking 167:

Opwekking 346: Opwekking 167: Opwekking 346: Maak ons tot een stralend licht een stralend licht Tot de wereld ziet wie haar het leven geeft. Laat het schijnen door ons heen. Maak ons tot een woord van hoop een levend woord dat U verlossing

Nadere informatie

De rijkdom van het evangelie

De rijkdom van het evangelie 22 sep 07 20 okt 07 17 nov 07 15 dec 07 12 jan 08 23 feb 08 22 mrt 08 10 mei 08 De rijkdom van het evangelie De gerechtigheid van God God maakt levend Ik ervaar meer dood dan leven Gods Geest en het echte

Nadere informatie

(Deel van) Zijn Lichaam

(Deel van) Zijn Lichaam (Deel van) Zijn Lichaam 1 December 2013 I. Wedergeboren Leven II. Levende stenen 1 Petrus 2:4-5 Voeg u bij hem, bij de levende steen die door de mensen werd afgekeurd maar door God werd uitgekozen om zijn

Nadere informatie

1. Priester: Licht en leven vinden we bij God, want Hij wil niet dat de mens

1. Priester: Licht en leven vinden we bij God, want Hij wil niet dat de mens Voorbede Na de homilie van de diaken of de priester volgt de Voorbede. In de Voorbede bidden we als geloofsgemeenschap voor de intenties die in ons hart zijn. Uiteraard gaan de beden in het geval van een

Nadere informatie

Dordtse Leerregels. Hoofdstuk 3 en 4. Artikel 1 t/m 4

Dordtse Leerregels. Hoofdstuk 3 en 4. Artikel 1 t/m 4 Dordtse Leerregels Hoofdstuk 3 en 4 Artikel 1 t/m 4 Werkboek 7 Dordtse Leerregels hoofdstuk 3 en 4 artikel 1 t/m 4 Hoofdstuk 3 en 4 gaat over de bekering. Hoofdstuk 3 en 4 heeft 17 artikelen. In dit werkboek

Nadere informatie

Wie heeft niet weder Schinkel s kinematograaf bezocht? Neen maar, dringen en nog eens dringen om er in te komen.

Wie heeft niet weder Schinkel s kinematograaf bezocht? Neen maar, dringen en nog eens dringen om er in te komen. Cinema Schinkel Wie heeft niet weder Schinkel s kinematograaf bezocht? Neen maar, dringen en nog eens dringen om er in te komen. De kermisbioscoop van Schinkel circa 1910 Om een goed plaatsje te krijgen

Nadere informatie

HC zd. 22 nr. 32. dia 1

HC zd. 22 nr. 32. dia 1 HC zd. 22 nr. 32 een spannend onderwerp als dit niet waar is, valt alles duigen of zoals Paulus het zegt in 1 Kor. 15 : 19 als wij alleen voor dit leven op Christus hopen zijn wij de beklagenswaardigste

Nadere informatie

4 mei 2014. Dodenherdenking. Wij zijn hier bijeen gekomen om doden te herdenken. Geschaard rondom het oorlogsmonument. Een monument ter herinnering.

4 mei 2014. Dodenherdenking. Wij zijn hier bijeen gekomen om doden te herdenken. Geschaard rondom het oorlogsmonument. Een monument ter herinnering. Hardinxveld-Giessendam, 4 mei 2014 Dodenherdenking Theo Boerman, loco-burgemeester 1: 4 mei 2014. Dodenherdenking. Wij zijn hier bijeen gekomen om doden te herdenken. Geschaard rondom het oorlogsmonument.

Nadere informatie

Gebeden voor jongeren

Gebeden voor jongeren Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 Gebeden voor jongeren... 2 Gebed van het licht... 2 Mijn leven tot een licht... 2 Gebed voor sterke benen... 2 Dankgebed... 3 Gebed van Franciscus... 3 Dankgebed als je

Nadere informatie

Orde I Schrift, zegen en gebed

Orde I Schrift, zegen en gebed Orde I Schrift, zegen en gebed groet en inleidend woord Vrede voor jou N en vrede voor jou N. Alles wat goed is en gelukkig maakt, het kome over jullie beiden. Vrede voor u allen, zoals wij hier bij elkaar

Nadere informatie

De Bijbel open 2013 44 (09-11)

De Bijbel open 2013 44 (09-11) 1 De Bijbel open 2013 44 (09-11) Als ouders zondigen, dan worden hun kinderen daarvoor gestraft. Is dat zo? Dat kan toch niet waar zijn. Toch lijkt dat wel zo te staan in Deut. 5:9 en Ex. 20:5. In deze

Nadere informatie

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn

Nadere informatie

!""# $ $ %!#% & $ !"# $ - ()*+ $! ' - 33##&# $ # 56$$% ;! <!!"()=# !" &>11. Jesaja 9:1-6 Jeremia 31:31-37 Hebr. 8:1-13

!# $ $ %!#% & $ !# $ - ()*+ $! ' - 33##&# $ # 56$$% ;! <!!()=# ! &>11. Jesaja 9:1-6 Jeremia 31:31-37 Hebr. 8:1-13 Jesaja 9:1-6 Jeremia 31:31-37 Hebr. 8:1-13 1 Het volk dat in donkerheid wandelt, ziet een groot licht; over hen die wonen in een land van diepe duisternis, straalt een licht. 2 Gij hebt het volk vermenigvuldigd,

Nadere informatie

De zegen uit Numeri 6. Deze zegen-formule is kunstig opgebouwd: zij bestaat uit 15 Hebreeuwse woorden.

De zegen uit Numeri 6. Deze zegen-formule is kunstig opgebouwd: zij bestaat uit 15 Hebreeuwse woorden. - 1 - De zegen uit Numeri 6 Het is Gods verlangen om Zijn volk te zegenen. Dat blijkt al in het oude testament en we lezen hierover in Numeri 6:24/26 waar staat: De Heere zegene u en behoede u! De Heere

Nadere informatie

Hoe heetten de zonen van Adam en Eva?

Hoe heetten de zonen van Adam en Eva? Hoe heetten de zonen van Adam en Eva? Genesis 4:1-2, eerste deel 1 En Adam had gemeenschap met Eva, zijn vrouw, en zij werd zwanger en baarde Kaïn, en zei: Ik heb een man van de HEERE gekregen! 2 En zij

Nadere informatie

Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15

Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15 Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15 U hebt de Geest niet ontvangen om opnieuw als slaven in angst te leven, u hebt de Geest ontvangen om Gods kinderen

Nadere informatie

Orde voor de viering van het heilig Avondmaal

Orde voor de viering van het heilig Avondmaal Orde voor de viering van het heilig Avondmaal Prediking Geloofsbelijdenis Onderwijzing bij het Avondmaal De apostel Paulus beschrijft hoe onze Heer Jezus Christus het heilig Avondmaal heeft ingesteld:

Nadere informatie

Is Jezus de Enige Weg? Is het christendom de enig ware religie?

Is Jezus de Enige Weg? Is het christendom de enig ware religie? Is Jezus de Enige Weg? Is het christendom de enig ware religie? Johannes 14:6 Jezus zeide tot hem: Ik ben de weg en de waarheid en het leven; niemand komt tot de Vader dan door Mij. Genesis 20:1-12 1 Abraham

Nadere informatie

De kern van het christelijke geloof

De kern van het christelijke geloof De kern van het christelijke geloof 16 september 2006 28 oktober 2006 25 november 2006 6 januari 2007 24 februari 2007 24 maart 2007 21 april 2007 De Vader De Zoon De Heilige Geest Vrede met God Geloof

Nadere informatie

Chr. Geref. Kerk Ontswedde LITURGIE. voor de morgendienst op zondag 2 september 2012. in deze dienst zal. Julia Brugge.

Chr. Geref. Kerk Ontswedde LITURGIE. voor de morgendienst op zondag 2 september 2012. in deze dienst zal. Julia Brugge. Chr. Geref. Kerk Ontswedde LITURGIE voor de morgendienst op zondag 2 september 2012 in deze dienst zal Julia Brugge gedoopt worden thema: Zoals klei in de hand van de pottenbakker Voorganger: ds. J.J.

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 9 maart 2015 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 9 maart 2015 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Rijnstraat 50 2515 XP DEN HAAG T 070 340 79 11 F 070 340 78

Nadere informatie

Uit God geboren. Weekoverweging. Kerstgeloof is geloof in de goddelijkheid van de mens

Uit God geboren. Weekoverweging. Kerstgeloof is geloof in de goddelijkheid van de mens WEEK 51 1 Weekoverweging Kerstgeloof is geloof in de goddelijkheid van de mens Uit God geboren Je hebt groot gelijk als je niet gelooft, dat Jezus is voortgekomen uit geestelijk zaad. Waarom zo moeilijk

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Toen ik het slot van de lezing van Matteüs las, moest ik gelijk denken aan het nieuws van deze week. Wie heeft zal nog meer krijgen, en wel in overvloed.

Nadere informatie

Patiënten-informatie. Buitenbaarmoederlijke zwangerschap: operatietechnieken en vruchtbaarheid. ESEP studie

Patiënten-informatie. Buitenbaarmoederlijke zwangerschap: operatietechnieken en vruchtbaarheid. ESEP studie Patiënten-informatie Buitenbaarmoederlijke zwangerschap: operatietechnieken en vruchtbaarheid ESEP studie EUG in de eileider Eierstok Baarmoeder Buitenbaarmoederlijke zwangerschap: operatietechnieken en

Nadere informatie

1 Korintiërs 12 : 27. dia 1

1 Korintiërs 12 : 27. dia 1 1 Korintiërs 12 : 27 kerk in deze (21 e ) eeuw een lastige combinatie? want juist in deze tijd hoor je veel mensen zeggen: ik geloof wel in God maar niet in de kerk kerk zijn lijkt niet meer van deze tijd

Nadere informatie

assie voor het leven Noteer voor jezelf een aantal opmerkingen en kernwoorden Lees de tekst nog eens door en bespreek met elkaar als groep

assie voor het leven Noteer voor jezelf een aantal opmerkingen en kernwoorden Lees de tekst nog eens door en bespreek met elkaar als groep Galaten 5: 13 en 14, 16 en 17, 22 tot 25 Broeders en zusters, u bent geroepen om vrij te zijn. Misbruik die vrijheid niet om uw eigen verlangens te bevredigen, maar dien elkaar in liefde, want de hele

Nadere informatie

De eerste keer dat een zegen in de bijbel voorkomt, is al in het eerste boek van de Tora, het boek Genesis:

De eerste keer dat een zegen in de bijbel voorkomt, is al in het eerste boek van de Tora, het boek Genesis: 2 januari 2011 Thema: tel je zegeningen! Lezingen: Genesis 5: 1,2 Psalm 24 :1-5 (NBG en lied van Huub Oosterhuis) Overdenking Herkende U het lied voor aanvang van de dienst: (ORGEL herhaalt tel uw zegeningen)

Nadere informatie

Waar in de Bijbel vraagt God aan Abraham om een opmerkelijk offer? Genesis 22. Abraham wordt door God op de proef gesteld!

Waar in de Bijbel vraagt God aan Abraham om een opmerkelijk offer? Genesis 22. Abraham wordt door God op de proef gesteld! Waar in de Bijbel vraagt God aan Abraham om een opmerkelijk offer? Genesis 22 Abraham wordt door God op de proef gesteld! Wat verzoekt God aan Abraham? Genesis 22:2 2 En Hij zeide: Neem toch uw zoon, uw

Nadere informatie

Wanneer we Gods woord over heling begrijpen en er naar handelen, brengt het een manifestatie van heling voort.

Wanneer we Gods woord over heling begrijpen en er naar handelen, brengt het een manifestatie van heling voort. NAZORG Na het gebed Geef de zieke richting in wat er verwacht mag worden. De genezing kan eerder een graduele genezing zijn dan alles ineens. Dit kan dagen, weken, zelfs maanden duren. Wat ze zouden moeten

Nadere informatie

Gebedsboek. voor dagelijks gebruik. Dinsdag

Gebedsboek. voor dagelijks gebruik. Dinsdag Gebedsboek voor dagelijks gebruik Gemaakt door club 12-14 Marije Hoekstra Indra de Vries Delia Postma Ekyoci Amisi Shabani Jentje Hansma Johan Gjaltema Mendé Bosma Femke Veenhuizen Elzerd Elzinga Gert

Nadere informatie

De leerlingen van Jezus zijn in afwachting. Ze voelen het.. er staat iets volkomen nieuws te gebeuren. Het is immers Jezus die spreekt over zijn vertrek bij hen. Voorgoed of is er nog wel een toekomst

Nadere informatie

Sexualiteit en de Bijbel

Sexualiteit en de Bijbel Sexualiteit en de Bijbel Ma#eüs 1:25 En hij had geen gemeenschap met haar, voordat zij een zoon gebaard had. En hij gaf Hem de naam Jezus. 1 KorinCërs 7:12-13 12 Maar tot de overigen zeg ik, niet de Here:

Nadere informatie

Huiselijk geweld. Casus 1:

Huiselijk geweld. Casus 1: Huiselijk geweld Casus 1: Jonge vrouw, 32 jaar, meldt zich bij de huisarts. Ze is getrouwd en de man van deze vrouw is ook uw cliënt. Ze hebben 3 kinderen van 6-3 en 1 jaar. Ze heeft duidelijke zichtbare

Nadere informatie

UNIVERSELE VERKLARING van de RECHTEN van de MENS: De 30 artikelen:

UNIVERSELE VERKLARING van de RECHTEN van de MENS: De 30 artikelen: UNIVERSELE VERKLARING van de RECHTEN van de MENS: De 30 artikelen: Artikel 1 Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren

Nadere informatie

Romeinen 3:1-31 1 Wat is dan het voorrecht van de Jood, of wat is het nut van de besnijdenis? 2 Velerlei in elk opzicht. In de eerste plaats [toch]

Romeinen 3:1-31 1 Wat is dan het voorrecht van de Jood, of wat is het nut van de besnijdenis? 2 Velerlei in elk opzicht. In de eerste plaats [toch] Romeinen 3:1-31 1 Wat is dan het voorrecht van de Jood, of wat is het nut van de besnijdenis? 2 Velerlei in elk opzicht. In de eerste plaats [toch] dit, dat hun de woorden Gods zijn toevertrouwd. 3 Wat

Nadere informatie

Inhoud. Woord vooraf 7. Het allereerste begin 9. Oervaders 19. Israël als moeder 57. Wijsheid voor ouders en kinderen 83. Koninklijke vaders 113

Inhoud. Woord vooraf 7. Het allereerste begin 9. Oervaders 19. Israël als moeder 57. Wijsheid voor ouders en kinderen 83. Koninklijke vaders 113 Inhoud Woord vooraf 7 Het allereerste begin 9 Oervaders 19 Israël als moeder 57 Wijsheid voor ouders en kinderen 83 Koninklijke vaders 113 Profetische opvoedkunde 145 Kinderen in zijn koninkrijk 177 Leerling

Nadere informatie

In de buik van een zwangere vrouw waren eens twee ongeboren kinderen: een kleine gelovige en een kleine scepticus.

In de buik van een zwangere vrouw waren eens twee ongeboren kinderen: een kleine gelovige en een kleine scepticus. In de buik van een zwangere vrouw waren eens twee ongeboren kinderen: een kleine gelovige en een kleine scepticus. De kleine skepticus vraagt: Geloof jij eigenlijk in een leven na de geboorte? De kleine

Nadere informatie

De leiding van de Heilige Geest, en de misleiding

De leiding van de Heilige Geest, en de misleiding De leiding van de Heilige Geest, en de misleiding Leiding van de Heilige Geest is essen3eel, fundamenteel en onmisbaar! Romeinen 8:14 Want allen, die door de Geest Gods geleid worden, zijn zonen Gods.

Nadere informatie

De bruiloft van het Lam

De bruiloft van het Lam Openbaring 1: 1-4 De bruiloft van het Lam 1.Openbaring van Jezus Christus, die God Hem gegeven heeft om Zijn dienstknechten te laten zien wat spoedig moet geschieden, en die Hij door Zijn engel gezonden

Nadere informatie

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave

Nadere informatie

Alpha Cursus IGGDS DE HOEKSTEN Woensdag 22 april 2015 Restaurant Algorfa Bijeenkomst 12 Waarom en hoe zou ik het anderen vertellen?

Alpha Cursus IGGDS DE HOEKSTEN Woensdag 22 april 2015 Restaurant Algorfa Bijeenkomst 12 Waarom en hoe zou ik het anderen vertellen? Alpha Cursus IGGDS DE HOEKSTEN Woensdag 22 april 2015 Restaurant Algorfa Bijeenkomst 12 Waarom en hoe zou ik het anderen vertellen? Inleiding Paul van der Laan 1. IJsbreker: GOED NIEUWS VERSPREIDT ZICH

Nadere informatie

Heer, U zocht mij, toen ik was weggegaan U bracht mij veilig in Uw gezin U vergaf mij, mijn schuld is weggedaan U gaf mijn leven een nieuw begin

Heer, U zocht mij, toen ik was weggegaan U bracht mij veilig in Uw gezin U vergaf mij, mijn schuld is weggedaan U gaf mijn leven een nieuw begin Met Deliver zingen we voor de dienst; Dat is genade! - Opwekking 722 Heer ik dank U Voor wat U heeft gedaan Ik kon niet doorgaan op eigen kracht Maar dankzij Jezus mag ik nu voor U staan U spreekt mij

Nadere informatie

De Bijbel open 2013 24 (22-06)

De Bijbel open 2013 24 (22-06) 1 De Bijbel open 2013 24 (22-06) In Mattheus 16 komen we een bijzondere uitdrukking tegen. Jezus zegt daar tegen Petrus en de andere discipelen dat zij zullen binden en ontbinden. Dat roept bij iemand

Nadere informatie

Er is toch niemand die jou aardig vindt. SUKKEL.

Er is toch niemand die jou aardig vindt. SUKKEL. Liefde Ik laat je nooit in de steek. Ik zal je helpen. Jij bent mijn beste vriendin. Het mooiste wat ik heb, geef ik aan jou. Ik ben verliefd... Ik heb alles voor je over. IK HOU VAN JOU! Ik bid voor je.

Nadere informatie

Als wij dan eten van dit brood en drinken uit deze beker, verkondigen wij de dood des Heren totdat Hij komt.

Als wij dan eten van dit brood en drinken uit deze beker, verkondigen wij de dood des Heren totdat Hij komt. Huwelijk Eucharistische gebeden 2. Eucharistisch Gebed XII-b Jezus, onze Weg. Brengen wij dank aan de Heer, onze God. Heilige Vader, machtige eeuwige God, om recht te doen aan uw heerlijkheid, om heil

Nadere informatie

Geloof Brengt Verandering Toets 1 - antwoorden

Geloof Brengt Verandering Toets 1 - antwoorden Toets 1 - antwoorden Geloof (1-11) Lesstof: Hoofdstuk 1 1. Wat is noodzakelijk om van God te kunnen ontvangen? Geloof [1] 2. Noem vier uitingen van geloof. - Geloof voor redding [1.2] - Geloof en werken

Nadere informatie

Liederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk

Liederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk Liederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk GEWASSEN IN WATER Inhoud: Vanuit de dopeling gezien een statement dat hij in het watergraf alles wat oud is achter zich laat. Hij weet niet alles, kent nog niet

Nadere informatie

Welkom in deze dienst Voorganger is ds. L.P. Blom

Welkom in deze dienst Voorganger is ds. L.P. Blom Welkom in deze dienst Voorganger is ds. L.P. Blom Schriftlezing: Openbaringen 3 vers 14 t/m 22 Gezang 253 vers 1 (Bundel 1938) Psalm 67 vers 3 (Schoolpsalm) Psalm 65 vers 1 en 2 (Nieuwe Berijming) Psalm

Nadere informatie

verzoeking = verleiden om verkeerde dingen te doen dewijl = omdat wederstand doen = tegenstand bieden de overhand behouden= de overwinning behalen

verzoeking = verleiden om verkeerde dingen te doen dewijl = omdat wederstand doen = tegenstand bieden de overhand behouden= de overwinning behalen Zondag 52 Zondag 52 gaat over de zesde bede. Leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van de boze. Want van U is het Koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid, in der eeuwigheid. Amen. Lees de tekst

Nadere informatie

= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =

= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = Orde van dienst voor zondag 23 februari 2014, zevende zondag na Epifanie Kerk: Brugkerk, Kroonplein 1 te Lemelerveld Aanvang: 10.00 uur Organist: Ton Timmerman Voorganger: ds. C.Th. Benard = = = = = =

Nadere informatie

De geboden onderhouden, is trouw zijn aan God, maar het is evenzeer trouw zijn aan onszelf, aan onze ware natuur, en aan onze diepe aspiraties.

De geboden onderhouden, is trouw zijn aan God, maar het is evenzeer trouw zijn aan onszelf, aan onze ware natuur, en aan onze diepe aspiraties. Maria, leer ons bidden! Het gebed is er niet in de eerste plaats om ons te voldoen. Ze is onteigening van onszelf om ons in de gesteltenissen te plaatsen van de Heer, Hem in ons te laten bidden. In een

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

A. God, wij bidden U voor alle mensen die onzeker zijn over zichzelf: dat zij het vertrouwen in zichzelf hervinden.

A. God, wij bidden U voor alle mensen die onzeker zijn over zichzelf: dat zij het vertrouwen in zichzelf hervinden. Bidden met jongeren Voorbede Ben je teleurgesteld in het leven? Ben je gekwetst door anderen? Draag je vervelende herinneringen met je mee? A. God, wij bidden U voor alle mensen die hun leven graag anders

Nadere informatie

Jezus, het licht van de wereld

Jezus, het licht van de wereld Jezus, het licht van de wereld Het evangelie naar Johannes 8: 1-30 1 Overzicht 1. De overspelige vrouw 2. Jezus als het Licht der wereld 3. Twistgesprekken met de Farizeeën 2 De overspelige vrouw Bijbeltekst

Nadere informatie

De stap tussen u en de genezing

De stap tussen u en de genezing De stap tussen u en de genezing profeet T.B. Joshua Introductie Er is een stap tussen u en het herstel, de genezing, de zegen en redding. Die stap is geloof in Christus. Jezus staat aan de ene kant en

Nadere informatie

Gemeente van onze Here Jezus Christus,

Gemeente van onze Here Jezus Christus, Gemeente van onze Here Jezus Christus, Echt gelukkig! Dat is het thema waar we vanochtend over na gaan denken. En misschien denkt u wel: Wat heeft dat thema nu met deze tekst te maken, Die gaat toch over

Nadere informatie

6. Uitverkiezing. 6.1 Uitverkiezing is naar de voorkennis Gods

6. Uitverkiezing. 6.1 Uitverkiezing is naar de voorkennis Gods 6. Uitverkiezing In dit hoofdstuk zullen we nagaan wat de Bijbel over uitverkiezing en voorbestemming leert. In het volgende hoofdstuk wordt Romeinen 9 besproken. En in hoofdstuk 8 wordt de calvinistische

Nadere informatie

Waarom doet Hij dat zo? Om de diepste bedoeling van Gods geboden aan te geven. Daar kom ik straks op terug. Hij geeft in de Bergrede de beloften en

Waarom doet Hij dat zo? Om de diepste bedoeling van Gods geboden aan te geven. Daar kom ik straks op terug. Hij geeft in de Bergrede de beloften en 1 De Bijbel open 2013 5 (02-02) Vandaag bespreken we een vraag over de betekenis van de Wet die God aan Israel gaf voor de christelijke gemeente van het Nieuwe Testament en dus voor ons. Is het zo dat

Nadere informatie

Welk persoon uit het geslacht van Elimelech komt in beeld?

Welk persoon uit het geslacht van Elimelech komt in beeld? Ruth op de akker van Boaz. Welk persoon uit het geslacht van Elimelech komt in beeld? Ruth 2:1 1 Nu had Naomi een bloedverwant van de kant van haar man, een zeer vermogend man, uit het geslacht van Elimelech,

Nadere informatie

Liefde. De sociale leer van de Kerk

Liefde. De sociale leer van de Kerk Liefde De sociale leer van de Kerk De sociale leer van de Kerk Over de liefde Het evangelie roept ons op om ons in te zetten voor onze naasten. Maar hoe weet je nu wat er gedaan moet worden, zeker in een

Nadere informatie

Geloof tegenover gevoelens

Geloof tegenover gevoelens Kenneth Hagins Geloofsles nr. 7 Geloof tegenover gevoelens Centrale waarheid: Een formule voor geloof is: 1) Zoek in Gods Woord naar een belofte die betrekking heeft op wat u nodig heeft, 2) Geloof Gods

Nadere informatie

Liturgie voor de dienst van het Woord waarin we de uitstorting van de Heilige Geest gedenken. EENSGEZIND!

Liturgie voor de dienst van het Woord waarin we de uitstorting van de Heilige Geest gedenken. EENSGEZIND! Liturgie voor de dienst van het Woord waarin we de uitstorting van de Heilige Geest gedenken. EENSGEZIND! Voorganger: ds. P. Molenaar Aanvang van de dienst: 10.45 uur. Ouderling van dienst: M. van Maanen

Nadere informatie

Brief Syt A , Brief no. 82 en 85. Brief 17 oktober 1859

Brief Syt A , Brief no. 82 en 85. Brief 17 oktober 1859 Brief Syt A 1859 050-051. 0056-0057, Brief no. 82 en 85. Brief 17 oktober 1859 Zeer Geachte Heer! Naar t mij voorkomt heb ik mij betreffende het corr n van den tweeden druk niet duidelijk uitgedrukt, of

Nadere informatie

Gebed om te gedenken. Gebed van lofprijzing. Gebed na Hemelvaart. Gebed op de levenszee

Gebed om te gedenken. Gebed van lofprijzing. Gebed na Hemelvaart. Gebed op de levenszee Gebed van lofprijzing Gebed om te gedenken Ik dank U, grote God, dat Gij de Vader zijt die mij te boven gaat, de Zoon die mij terzijde staat, de Geest die in mij bidt en smeekt. Heer, onze God, op deze

Nadere informatie

HET BEROEPSGEHEIM VAN DEN MEDICUS

HET BEROEPSGEHEIM VAN DEN MEDICUS HET BEROEPSGEHEIM VAN DEN MEDICUS d o o r M. P. VRIJ. Niet zoozeer een medische kwestie en niet zoozeer een recht tot zwijgen, doch veeleer een m oreel-m aatschappelijk probleem. Krachtens de functie van

Nadere informatie

Pastoor Reneerkens. De volgende mensen zijn er ook bij:

Pastoor Reneerkens. De volgende mensen zijn er ook bij: 2 Papa Mama Peter Meter.... Pastoor Reneerkens De volgende mensen zijn er ook bij: 3 BEGROETING EN WELKOMSTWOORD Alles went, zeggen we wel eens, zelfs het wonder wat altijd weer opnieuw gebeurt, wordt

Nadere informatie

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie.

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. De cliënt krijgt een groot vel papier en kleurkrijt. De opdracht is: Teken je gezin van herkomst rond de etenstafel. Een werkvorm

Nadere informatie

Preek Psalm 78:1-8 20 september 2015 In het spoor van Opening winterwerk Spiegelbeeld I

Preek Psalm 78:1-8 20 september 2015 In het spoor van Opening winterwerk Spiegelbeeld I Preek Gemeente van Christus, De mooiste dingen in het leven kun je niet als erfernis wegschenken Let er maar eens op. De belangrijkste dingen zijn geen erfstuk. Zeker, je kunt mooie spulletjes erven. Of

Nadere informatie

Rapport. Datum: 18 december 2003 Rapportnummer: 2003/486

Rapport. Datum: 18 december 2003 Rapportnummer: 2003/486 Rapport Datum: 18 december 2003 Rapportnummer: 2003/486 2 Klacht Verzoeker klaagt erover dat de Belastingdienst/Holland Midden/kantoor Leiden zijn (privé-)agenda niet aan hem heeft geretourneerd. Beoordeling

Nadere informatie

Waarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf?

Waarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf? Les 5 - Redding Vier feiten die je moet kennen om het Evangelie goed te begrijpen In deze bijbelstudies wordt gebruik gemaakt van de NBG-vertaling Dag 1 Waarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf? In

Nadere informatie

DE HEILIGE GEEST OVERTUIGD VAN RECHTVAARDIGHEID

DE HEILIGE GEEST OVERTUIGD VAN RECHTVAARDIGHEID DE HEILIGE GEEST OVERTUIGD VAN RECHTVAARDIGHEID Romeinen 8: 13 Want indien gij naar het vlees leeft, zult gij sterven; maar indien gij door de Geest de werkingen des lichaams doodt, zult gij leven. 14

Nadere informatie

De Bijbel open 2013 25 (29-06)

De Bijbel open 2013 25 (29-06) 1 De Bijbel open 2013 25 (29-06) Vandaag bespreken we een vraag die ik kreeg over 1 Koningen 2. Daarin gaat het over de geschiedenis van Adonia, een oudere broer van Salomo, die zojuist koning was geworden.

Nadere informatie

Vragenlijst Depressie

Vragenlijst Depressie Vragenlijst Depressie Deze vragenlijst bestaat uit een aantal uitspraken die in groepen bij elkaar staan (A t/m U). Lees iedere groep aandachtig door. Kies dan bij elke groep die uitspraak die het best

Nadere informatie

Jezus kreeg de straf voor onze zonden, wij ontvangen vergeving en vrede. Jesaja 53:4-6 en 1 Petrus 2:24

Jezus kreeg de straf voor onze zonden, wij ontvangen vergeving en vrede. Jesaja 53:4-6 en 1 Petrus 2:24 Jezus kreeg de straf voor onze zonden, wij ontvangen vergeving en vrede. Jesaja 53:4-6 en 1 Petrus 2:24 Als je iets verkeerd doet, verdien je straf. Ja toch? Dat is eerlijk. Er is niemand die nooit iets

Nadere informatie

Thema: "Als God nu ook al verandert, waar blijven wij dan!?!"

Thema: Als God nu ook al verandert, waar blijven wij dan!?! Thema: "Als God nu ook al verandert, waar blijven wij dan!?!" Jeremia 18:11-12 1 Het woord, dat van de HERE tot Jeremia kwam: 2 Maak u op, daal af naar het huis van de pogenbakker, en daar zal Ik u mijn

Nadere informatie

futurum (vs) conditionalis perfectum

futurum (vs) conditionalis perfectum futurum (vs) conditionalis perfectum Perfectum Zou hij zich nu al beter voelen? Zou hij zich daar beter gevoeld hebben, denk je? Perfectum Je zou wat meer moeten studeren = Je moet wat meer studeren. Het

Nadere informatie

Het gedeelte uit de profeet Jesaja dat in de kerstdienst gelezen wordt

Het gedeelte uit de profeet Jesaja dat in de kerstdienst gelezen wordt Het gedeelte uit de profeet Jesaja dat in de kerstdienst gelezen wordt Jesaja 9:1-6 Het volk dat in duisternis wandelt, ziet een groot licht, over degenen die in het duistere land wonen, schijnt het helder;

Nadere informatie

Thije Adams KUNST. Wordt een mens daar beter van? vangennep amsterdam

Thije Adams KUNST. Wordt een mens daar beter van? vangennep amsterdam Thije Adams KUNST Wordt een mens daar beter van? vangennep amsterdam Inhoud Vooraf 5 I. Inleiding 7 II. Wat doen wij met kunst? 9 III. Wat doet kunst met ons? 42 IV. Plato en Rousseau 59 V. Onzekerheid

Nadere informatie

Er sterven elke 24 uur wereldwijd 155.000 mensen

Er sterven elke 24 uur wereldwijd 155.000 mensen 1 2 Er sterven elke 24 uur wereldwijd 155.000 mensen 3 Ik zal u vissers van mensen maken Gij zult Mijn getuigen zijn 4 5 6 7 8 9 VERTELLEN OPROEPEN OM ZICH TE BEKEREN HEN HELPEN OM MET JEZUS TE LEVEN WAT

Nadere informatie

Overwegende, dat het van het hoogste belang is om de ontwikkeling van vriendschappelijke betrekkingen tussen de naties te bevorderen;

Overwegende, dat het van het hoogste belang is om de ontwikkeling van vriendschappelijke betrekkingen tussen de naties te bevorderen; Universele Verklaring van de Rechten van de Mens Overwegende, dat erkenning van de inherente waardigheid en van de gelijke en onvervreemdbare rechten van alle leden van de mensengemeenschap grondslag is

Nadere informatie

Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Bevrijdingsdag, Leek, 5 mei 2010

Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Bevrijdingsdag, Leek, 5 mei 2010 Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Bevrijdingsdag, Leek, 5 mei 2010 Dames en heren, [Inleiding] In de zomer van 1946 voer een schip van Thailand naar Nederland. Een kleine Nederlandse

Nadere informatie

Oasemoment "Onze Vader" Emmaüsparochie - donderdag 17 oktober 2013

Oasemoment Onze Vader Emmaüsparochie - donderdag 17 oktober 2013 Oasemoment "Onze Vader" Emmaüsparochie - donderdag 17 oktober 2013 Muziek Inleiding en evangelietekst In het hoofdstuk 6 van zijn evangelie laat de apostel Mattheüs Jezus aan het woord over hoe we horen

Nadere informatie

SESSIE 3 BEROUW. Een nieuw begin. Berouw, Spijt en Vruchten. Every Nation Church Gent: What s Next? 19

SESSIE 3 BEROUW. Een nieuw begin. Berouw, Spijt en Vruchten. Every Nation Church Gent: What s Next? 19 SESSIE 3 BEROUW Een nieuw begin Begin een nieuw leven, antwoordde Petrus, en laat u dopen, ieder van u, in de naam van Jezus Christus, om vergeving te krijgen van uw zonden; en u zult de heilige Geest

Nadere informatie

Kerk- en Schooldienst in de Maranathakerk. in samenwerking met de Protestants Christelijke Basisschool Samen op Weg VERWONDERING!

Kerk- en Schooldienst in de Maranathakerk. in samenwerking met de Protestants Christelijke Basisschool Samen op Weg VERWONDERING! Kerk- en Schooldienst in de Maranathakerk in samenwerking met de Protestants Christelijke Basisschool Samen op Weg VERWONDERING! Voorganger: ds. Peter Smilde Pianist en organist: Bas van Viegen Met medewerking

Nadere informatie