Beroepscompetentieprofielen Elektrotechniek MBO

Transcriptie

1 Beroepscompetentieprofielen Elektrotechniek MBO Beleidsrapport drs I.E.M. de Vries drs E.D. Boorsma Amsterdam, januari 2004

2 158/januari 2004 ISBN: X Nurcode: 840 DIJK12 Beleidsonderzoek Adelaarsweg BM AMSTERDAM Tel.: Fax:

3 Voorwoord Voor u ligt de beleidsrapportage van het onderzoek Ontwikkeling Beroepscompetentieprofielen Elektrotechniek MBO. Het onderzoek is in de periode april-oktober 2003 uitgevoerd in opdracht van de sociale partners in de sector Elektrotechniek, vertegenwoordigd in de Stichting Arbeidsmarkt en Opleiding in de Metalektro (Stichting A+O) en het Opleidings- en Ontwikkelingsfonds voor de elektrotechnische bedrijfstak (OFE). Doel van het onderzoek was de ontwikkeling van beroepscompetentieprofielen voor het MBO Elektrotechniek. De sociale partners willen hiermee richting en invulling geven aan de kwalificatiestructuur elektrotechniek van het middelbaar beroepsonderwijs. De beroepscompetentieprofielen die op basis van het onderzoek zijn ontwikkeld, zijn op 31 oktober 2003 door de sociale partners overgedragen aan Kenteq. De voorliggende rapportage geeft een nadere verantwoording van het uitgevoerde onderzoek dat ten grondslag ligt aan de ontwikkelde beroepscompetentieprofielen Elektrotechniek. Er wordt ingegaan op de uitgangspunten van de sociale partners ten aanzien van de beroepscompetentieprofielen Elektrotechniek en er wordt een toelichting gegeven op de uitvoering en resultaten van het onderzoek. Ten behoeve van de ontwikkeling van de beroepscompetentieprofielen was een Adviesraad ingesteld. In deze adviesraad hadden zitting: Mw. A. Arensen Vereniging FME-CWM, voorzitter Dhr. H. Horlings Stichting A+O, secretaris Dhr. B. Jacques Siemens Dhr. A. van Kralingen Getronics Dhr. P. Schuur HBO-raad Dhr. P. Smulders OFE Installatie Dhr. A.J.J. Verbaken Bedrijfstakgroep elektrotechniek / ICT Dhr. J. Verhoeven FNV Bondgenoten Mw. M. Verweij GTI Dhr. N.C. Welboren Unica / COB-E Dhr. B. Wissink Kenteq De onderzoekers willen de leden van de adviesraad en de bedrijven die hebben meegewerkt aan het onderzoek hartelijk bedanken voor hun inzet en medewerking. Het onderzoek is uitgevoerd door Eliane Boorsma, Sander van Duijn, Boukje Detmar en Irene de Vries. Irene de Vries verzorgde tevens de projectleiding. Frans Heere Directeur DIJK12 Beleidsonderzoek Amsterdam, januari 2004

4

5 Inhoudsopgave Pagina Voorwoord 1 Inleiding Uitgangspunten BCP s Elektrotechniek Leeswijzer 12 2 Verantwoording onderzoek Algemeen Hypothetisch kader kernberoepen Deskresearch Interviews bij bedrijven Afstemming HBO Beschrijving beroepscompetentieprofielen 18 3 Algemene resultaten onderzoek Ontwikkelingen in de sector elektrotechniek Structuur kernberoepen elektrotechniek Niveau indicatie kernberoepen Aansluiting op het HBO 26 4 BCP s Elektrotechniek 27 Kernberoep 1 Engineer Elektrotechniek 29 1 Beroepsbeschrijving Mogelijke functiebenamingen Beroepscontext Werkzaamheden Nadere typering van het werk Ontwikkelingen Loopbaanmogelijkheden 35 2 Kerntaken van het beroep 36 3 Beroepscompetenties Engineer Elektrotechniek 37 4 Overzichtsschema beroepscompetenties 39 Kernberoep 2 Monteur Elektrotechniek 41 1 Beroepsbeschrijving Mogelijke functiebenamingen Beroepscontext Werkzaamheden Nadere typering van het werk Ontwikkelingen Loopbaanmogelijkheden 45 2 Kerntaken van het beroep 46 3 Beroepscompetenties Monteur Elektrotechniek 47 4 Overzichtsschema beroepscompetenties 48

6 Pagina Kernberoep 3 Technicus Elektrotechniek 49 1 Beroepsbeschrijving Mogelijke functiebenamingen Beroepscontext Werkzaamheden Nadere typering van het werk Ontwikkelingen Loopbaanmogelijkheden 53 2 Kerntaken van het beroep 54 3 Beroepscompetenties Technicus Elektrotechniek 55 4 Overzichtsschema beroepscompetenties 57 Kernberoep 4 Installatiemonteur Elektrotechniek 59 1 Beroepsbeschrijving Mogelijke functiebenamingen Beroepscontext Werkzaamheden Nadere typering van het werk Ontwikkelingen Loopbaanmogelijkheden 63 2 Kerntaken van het beroep 64 3 Beroepscompetenties Installatiemonteur Elektrotechniek 65 4 Overzichtsschema beroepscompetenties 66 Kernberoep 5 Installatietechnicus Elektrotechniek 67 1 Beroepsbeschrijving Mogelijke functiebenamingen Beroepscontext Werkzaamheden Nadere typering van het werk Ontwikkelingen Loopbaanmogelijkheden 72 2 Kerntaken van het beroep 73 3 Beroepscompetenties Installatietechnicus Elektrotechniek 74 4 Overzichtsschema beroepscompetenties 76 Kernberoep 6: Service Engineer Elektrotechniek 77 1 Beroepsbeschrijving Mogelijke functiebenamingen Beroepscontext Werkzaamheden Nadere typering van het werk Ontwikkelingen Loopbaanmogelijkheden 83 2 Kerntaken van het beroep 84 3 Beroepscompetenties Service Engineer Elektrotechniek 85 4 Overzichtsschema beroepscompetenties 87

7 Pagina Kernberoep 7 Servicemonteur Elektronica 89 1 Beroepsbeschrijving Mogelijke functiebenamingen Beroepscontext Werkzaamheden Nadere typering van het werk Ontwikkelingen Loopbaanmogelijkheden 93 2 Kerntaken van het beroep 94 3 Beroepscompetenties Servicemonteur Elektronica 95 4 Overzichtsschema beroepscompetenties 96 5 Competentieoverzicht MBO Elektrotechniek 97

8

9 1 Inleiding De sociale partners in de sector Elektrotechniek willen de aansluiting tussen de beroepsuitoefening en de reguliere opleidingen en (bij)scholing voor het middelbaar beroepsonderwijs (MBO) optimaliseren. Om hier invulling aan te geven, is besloten een onderzoek naar beroepscompetentieprofielen (BCP s) voor het MBO Elektrotechniek te initiëren. Doel van het onderzoek was de ontwikkeling van beroepscompetentieprofielen elektrotechniek. De volgende vragen stonden hierbij centraal. Welke kernberoepen zijn te identificeren in de elektrotechniek? Binnen welke context en toepassingsgebied worden deze kernberoepen uitgevoerd? Welke zijn de kerntaken van de kernberoepen? Welke beroepscompetenties zijn nodig voor de beroepsuitoefening van de kernberoepen? 1.1 Uitgangspunten BCP s Elektrotechniek MBO Ten aanzien van de op te leveren BCP s is door de sociale partners een aantal uitgangspunten neergelegd: vormgeven in kernberoepen; toekomstgericht; aansluitend op algemeen gehanteerde terminologie nieuwe kwalificatiestructuur; duurzaam en ruimte voor regionale dynamiek; doorlopende leerweg: aansluiting op het HBO; resultaten bruikbaar voor trajecten in het kader van het Erkennen van Verworven Competenties (EVC). In het nu volgende wordt een nadere toelichting gegeven op de door de sociale partners aangegeven uitgangspunten. Vormgeven in kernberoepen De sociale partners hebben aangeven de beroepscompetentieprofielen vorm te geven in kernberoepen. Hiermee beogen de sociale partners: verbreding van opleidingen; vermindering van het aantal kwalificaties. Deze aspecten moeten uitdrukking geven aan de noodzakelijke flexibiliteit van opleidingen en beroepen en de aansluiting van de kwalificaties op de vraag van de arbeidsmarkt en de beroepsuitoefening bij bedrijven. Verbreding van opleidingen Door middel van kernberoepen willen de sociale partners tegemoetkomen aan de vraag van het bedrijfsleven naar brede opleidingen, waardoor de afgestudeerden langdurig breed inzetbaar kunnen zijn binnen de bedrijven en de bedrijfstak. Een aantal ontwikkelingen in het bedrijfsleven vraagt breed opleiden. De belangrijkste zijn onder meer de volgende. De employability-gedachte (interne en externe doorstroming) gaat min of meer hand in hand met de noodzaak breed opgeleid te zijn. DIJK12 Beleidsonderzoek - januari

10 De snelle technologische veranderingen doen veel en diep geleerd over een klein beetje zeer snel verouderen. De snelle ontwikkelingen noodzaken tevens tot een leven lang leren, waarbij een brede basis grote voordelen biedt. De veranderingen ten aanzien van de kwaliteitseisen in de markt en de uitvoering van het werk, waardoor de nadruk is verschoven naar kan het probleem snel, effectief en efficiënt oplossen. De technicus moet daartoe van meerdere vakgebieden op de hoogte zijn om machines, systemen en dergelijke, waarin tal van technologieën zijn geïntegreerd, snel te bezien. Arbeidsproductiviteitsstijging is nodig en de geconstateerde hogere arbeidsproductiviteit in Duitsland ten opzichte van de Angelsaksische landen wordt in verband gebracht met het Duitse systeem van breed opleiden. Vermindering van het aantal kwalificaties Door de beperking tot kernberoepen beogen de sociale partners het aantal profielen - en daarmee het aantal kwalificaties - voor de elektrotechniek te beperken. De versnipperde kwalificatiestructuur 1 in de techniek wordt over het algemeen als één van de belangrijkste oorzaken van de terugval van het aantal leerlingen in de techniek gezien. 2 Techniek staat gelijk aan smal opleiden en een eenzijdig carrièrepad met weinig mogelijkheden, zo is vaak het gevoel van ouders en leerlingen (fuikgedachte). In het algemeen wordt verwacht dat verbreding van de technische opleidingen het voor de leerlingen en ouders weer interessant kan maken voor techniek te kiezen. De kwalificatiestructuur elektrotechniek kent begin 2003 ruim veertig verschillende kwalificaties voor elektrotechniek/ict. Deze kwalificaties kunnen zowel op BBL als BOL betrekking hebben en worden onderhouden door Kenteq. De keuze van opleiden tot kernberoepen, waarmee men als afgestudeerde overal terecht kan, kan helpen de fuikgedachte (die leerlingen soms hebben bij de keuze voor een technische opleiding) te bestrijden. De sociale partners willen afgestudeerden van de technische mboopleidingen goede perspectieven bieden, direct na het behalen van een diploma, maar ook ten aanzien van de diverse loopbaanmogelijkheden in een werkzaam leven. Toekomstgericht De BCP s Elektrotechniek dienen allereerst de kwalificatiestructuur van het MBO. Om er zorg voor te dragen dat kwalificaties ook in de nabije toekomst zoveel mogelijk aansluiten op de beroepspraktijk zijn de sociale partners van mening dat de BCP s niet alleen het heden moeten beschrijven, maar uitdrukkelijk ook gericht moeten zijn op de toekomst. De ervaring leert dat het enige tijd in beslag neemt alvorens de implementatie van vernieuwing in het onderwijs heeft plaatsgevonden en de eerste leerlingen binnen de nieuwe kwalificaties zijn opgeleid. Een en ander betekent dat de BCP s dus minimaal 10 jaar geldigheid moeten hebben en daarmee dat de sociale partners en de bedrijven minimaal 10 jaar vooruit moeten kijken. Dit betekent dat in het onderzoek zoveel mogelijk naar de toekomst wordt gekeken en ontwikkelingen in kaart worden gebracht. Dit betekent tevens dat ontwikkelingen niet enkel beschreven moeten worden in de BCP s, maar meegewogen moeten worden in de analyses. 1 In het studiejaar telde het mbo 673 kwalificaties, waarvan 498 gericht op techniek. Driekwart van de kwalificaties was dus gericht op techniek. Tegelijkertijd is er al geruime tijd een daling van het aantal leerlingen in de techniek gaande, waardoor sommige kwalificaties door slechts enkele leerlingen worden gevolgd en ROC s bepaalde kwalificaties niet meer aanbieden. 2 Zie o.m. de diverse documenten en onderzoeken vanuit Axis. 10 DIJK12 Beleidsonderzoek - januari 2004

11 Aansluitend op algemeen gehanteerde terminologie nieuwe kwalificatiestructuur Beroepscompetentieprofielen dienen allereerst de kwalificatiestructuur van het MBO. De eerste gebruiker van de BCP s is Kenteq, het KBB (voorheen landelijk orgaan) voor onder meer de elektrotechniek. Kenteq onderschrijft het in Colo-verband ontwikkelde Format voor beroepscompetentieprofielen. 1 Om Kenteq in staat te stellen snel en dynamisch te kunnen werken met de beroepscompetentieprofielen - en zodoende binnen afzienbare tijd de implementatie in het onderwijs te bewerkstellingen - hebben sociale partners aangegeven dit format grotendeels te volgen in de BCP s Elektrotechniek. Onderstaand overzicht geeft een samenvatting van het Format. Overzicht 1 Samenvatting Format Beroepscompetentieprofielen 2 Element Algemene informatie Beroepsbeschrijving Kerntaken Verrijking kerntaken Kernopgaven Beroepscompetenties Succescriteria Inhoud Functiebenamingen Beschrijving beroep aan de hand van de volgende begrippen: Context Rol en verantwoordelijkheden Complexiteit Trends en innovaties Loopbaanmogelijkheden Kerntaken geven een omschrijving van de essentie van het beroep in afgeronde delen. Ter ondersteuning van de identificatie van beroepscompetenties worden de kerntaken verrijkt beschreven. Per kerntaak wordt het volgende beschreven: Proces Rol en verantwoordelijkheden Complexiteit Betrokkenen Hulpmiddelen Kwaliteit van proces en resultaat Keuzes en dilemma s In aanvulling op de kerntaken wordt een beschrijving gegeven van probleemsituaties, dilemma s en kanssituaties die kenmerkend zijn voor de beroepsbeoefenaar. Een beschrijving van de beroepscompetenties. Per beroepscompetentie worden succescriteria beschreven. Succescriteria zijn kwaliteitscriteria aan de hand waarvan de mate waarin een beroepsbeoefenaar de competentie heeft verworven, kan worden beoordeeld. 1 Format Beroepscompetentieprofiel, VICK-IV. Nieuwegein 2002/ Format Beroepscompetentieprofiel, VICK-IV. Nieuwegein 2002/2003. DIJK12 Beleidsonderzoek - januari

12 Duurzaam en ruimte voor regionale dynamiek De beschrijvingen van de BCP s dienen een duurzaam karakter te dragen. Dit betekent dat in de BCP s zoveel mogelijk voorkomen moet worden dat BCP s tijdsgebonden details bevatten. Tevens achten de sociale partners het van belang dat de BCP s ruimte geven aan scholen en bedrijven in de regio om nadere invulling te geven aan competenties. Om invulling te geven aan dit uitgangspunt hebben de sociale partners besloten de beschrijving van de BCP s Elektrotechniek op een aantal punten af te laten wijken van het Format Beroepscompetentieprofielen. Het betreft de volgende elementen van dit Format: Verrijking van kerntaken Kerntaken geven een omschrijving van de essentie van het beroep in afgeronde delen. Ter ondersteuning van de identificatie van beroepscompetenties geeft het Format aan dat de kerntaken verrijkt worden beschreven. De sociale partners hebben besloten dat, aangezien het uitschrijven van de verrijking van de kerntaken een hulpmiddel is, uit oogpunt van duurzaamheid en regionale dynamiek de uitgeschreven verrijking niet wordt opgenomen in de BCP s Elektrotechniek. Succescriteria Succescriteria zijn kwaliteitscriteria aan de hand waarvan de mate waarin een beroepsbeoefenaar de competentie heeft verworven, kan worden beoordeeld. Ten aanzien van deze succescriteria zijn de sociale partners in de elektrotechniek van mening dat het formuleren van succescriteria een risico vormt met betrekking tot de duurzaamheid van de BCP s. Tevens zijn de sociale partners van mening dat de inhoud van de succescriteria niet landelijk, maar regionaal zou moeten worden bepaald. Dit bevordert de dynamiek van het systeem en de aansluiting van het beroepsonderwijs bij bedrijven. Doorlopende leerweg: aansluiting op het HBO De sociale partners achten de doorstroming in de beroepskolom van groot belang. In het onderzoek moest worden bezien of en hoe dit kon worden vormgegeven ten aanzien van het HBO. Resultaten bruikbaar voor trajecten in het kader van EVC De sociale partners vinden het van groot belang dat de BCP s Elektrotechniek gebruikt kunnen worden als basis voor en ten behoeve van EVC-instrumenten en -procedures. De sociale partners hebben de voorkeur voor de brede EVC-weg - de insteek van EVC waarbij gekeken wordt wat de beroepsbeoefenaar kan (selecting in) - boven de kwalificatiegerichte EVC-weg (selecting out). De weergave van BCP s in kernberoepen en competenties sluit aan op deze behoefte. 1.2 Leeswijzer De voorliggende rapportage is verder als volgt opgebouwd: In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de verantwoording van het onderzoek. Hoofdstuk 3 geeft een beschrijving van algemene resultaten van het onderzoek. Achtereenvolgens wordt ingegaan op ontwikkelingen in de sector elektrotechniek, de op basis van het onderzoek geïdentificeerde kernberoepen en de aansluiting op het HBO. In hoofdstuk 4 worden de beroepscompetentieprofielen beschreven die zijn ontwikkeld voor de geïdentificeerde kernberoepen. Hoofdstuk 5 geeft een overzichtsschema van alle ontwikkelde beroepscompetenties voor het MBO Elektrotechniek. 12 DIJK12 Beleidsonderzoek - januari 2004

13 Bij lezing van de beroepscompetentieprofielen in hoofdstuk 4 is het van belang met het volgende rekening te houden: Onder werkveld wordt verstaan de installaties waaraan wordt gewerkt, zoals bijvoorbeeld beveiligingsinstallaties, datanetwerken, telecommunicatie-installaties, et cetera. Onder vakgebied wordt het technisch inhoudelijke terrein verstaan dat aan de orde is binnen de werkvelden zoals bijvoorbeeld elektrotechniek, elektronica, besturingstechniek, et cetera. Overal waar hij staat geschreven, kan ook zij worden gelezen. DIJK12 Beleidsonderzoek - januari

14 14 DIJK12 Beleidsonderzoek - januari 2004

15 2 Verantwoording onderzoek In dit hoofdstuk wordt een verantwoording gegeven van het onderzoek ten behoeve van de ontwikkeling van beroepscompetentieprofielen. 2.1 Algemeen Het onderzoek heeft plaatsgevonden in de periode maart oktober Het onderzoek is uitgevoerd door middel van deskresearch en face-to-face interviews. Uitgaande van de centrale onderzoeksvragen en de uitgangspunten van de sociale partners ten aanzien van de op te leveren BCP s (zie hoofdstuk 1) is het onderzoek opgedeeld in verschillende trajecten: hypothetisch kader kernberoepen; deskresearch; interviews bij bedrijven; afstemming HBO; beschrijving BCP s. In de nu volgende paragrafen wordt nader ingegaan op de wijze waarop deze onderdelen in het onderzoek zijn ingevuld. 2.2 Hypothetisch kader kernberoepen De sector elektrotechniek kenmerkt zich door een sterke diversiteit en heterogeniteit van functies, beroepen en toepassingsgebieden. Tegelijkertijd zijn er ontwikkelingen gaande die kunnen leiden tot ontschotting en integratie en dus tot meer homogeniteit van traditioneel verschillende beroepen en vakgebieden. Eén van de centrale vragen van het onderzoek betrof de identificatie van kernberoepen binnen dit diverse en in beweging zijnde veld. In het onderzoek is hieraan invulling gegeven door uit te gaan van een hypothetisch model van de sector en functies in de elektrotechniek gebaseerd op overeenkomsten. Het model is opgesteld op basis van deskresearch en ervaringen van DIJK12. Het model is gebaseerd op de volgende hypothesen. De sector elektrotechniek is te clusteren in drie toepassingsgebieden. De werkzaamheden zijn te clusteren in acht werkgebieden. Elk werkgebied komt voor in elk van de drie toepassingsgebieden. Per werkgebied is sprake van één kernberoep. De kernberoepen zijn gelijk voor elk toepassinggebied. DIJK12 Beleidsonderzoek - januari

16 Overzicht 2 Hypothetische kader kernberoepen elektrotechniek Voorbeelden soorten bedrijven Toepassingsgebied Werkgebieden Hypothetische kernberoepen Energievoorziening Nettenbouw Informatie en communicatiecentrales e.d. Installatiebedrijven Gebouwautomatisering ICT-installaties Beveiligingsinstallatie e.d. Machine/apparatenbouw Reparatiebedrijf Panelen/kastenbouw Consumentelektronica e.d. Infrastructuur Installaties huis/kantoor/fabriek Maakindustrie Ontwerp Calculatie Werkvoorbereiding Fabricage Installatie Onderhoud/storingen Kwaliteitscontrole Commercieel Ontwerper/tekenaar Calculator Werkvoorbereider Samenbouwer/monteur Installateur Onderhoud/servicemedewerker Kwaliteitscontroleur Commercieel medewerker De acht hypothetische kernberoepen vormden de insteek van het onderzoek. In het onderzoek zijn deze hypothetische kernberoepen getoetst. 2.3 Deskresearch Het onderzoek is vervolgens verder vormgegeven door een zo groot mogelijke benutting van reeds bestaande inzichten. Als startpunt voor het onderzoek zijn concept BCP s opgesteld voor de acht hypothetische kernberoepen. Hiertoe is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van al elders ontwikkelde BCP s, competenties en kerntaken. De ontwikkeling van de concept BCP s is als volgt aangepakt. Inventarisatie kerntaken en competenties in reeds ontwikkeld materiaal. Het volgende relevante materiaal is gebruikt. - Concept-beroepscompetentieprofielen elektrotechniek (opgesteld door de VEV). - Competenties HBO-opleiding elektrotechniek (CHTNO). - ICT-kwalificaties MBO (ECABO/VEV). - ICT-competenties (Frameworks). - Beroepscompetentieprofielen Metaal voor de kernberoepen Storing/onderhoud; Montage/samenbouw; Tekenen, Werkvoorbereiding en Kwaliteitscontrole. - Functieprofielen aangeleverd door bedrijven uit de Adviesraad. Analyse bestaand materiaal. Bezien is welke relevante kerntaken en competenties voor de acht kernberoepen konden worden geïdentificeerd. Tevens leverde de analyse inzicht in blinde vlekken en relevante informatie die ontbrak voor de verschillende kernberoepen. De analyses zijn verwerkt in documenten per kernberoep waarin de geïdentificeerde kerntaken, competenties en aandachtspunten voor nader onderzoek zijn ondergebracht. Dit heeft globale concept-bcp s per kernberoep opgeleverd. Hiernaast heeft meer algemeen deskresearch plaatsgevonden onder meer gericht op de trends en ontwikkelingen in de elektrotechniek. 16 DIJK12 Beleidsonderzoek - januari 2004

17 2.4 Interviews bij bedrijven Ten behoeve van de verdere ontwikkeling en invulling van de BCP s hebben interviews bij bedrijven in de sector elektrotechniek plaatsgevonden. De interviews hebben in twee rondes plaatsgevonden: ontwikkelingsgerichte interviews gericht op ontwikkelingen in de sector en de gevolgen voor competenties bij een selectie van bedrijven; beroepsgerichte interviews gericht op de inhoud van de beroepen bij een steekproef van bedrijven. Ontwikkelingsgerichte interviews Om invulling te geven aan de beoogde toekomstgerichtheid van de BCP s heeft eerst een serie interviews bij bedrijven plaatsgevonden, gericht op ontwikkelingen binnen de sector elektrotechniek. Doel van deze interviews was inzicht krijgen in de aard van de ontwikkelingen en de specifieke competenties die verband houden met de ontwikkelingen, zodat deze competenties in de breedte getoetst konden worden. In totaal zijn 15 interviews afgenomen, gericht op het in kaart brengen van specifieke competenties die verband houden met het werken met of volgens drie innovatieve hoofdstromen binnen de elektrotechniek: mechatronica, domotica en Integraal Ontwerpen. De interviews zijn afgenomen bij bedrijven die in principe vooruitlopen op één van de drie hoofdstromen. De bedrijven zijn aangeleverd door A+O en OFE. Op basis van deze interviews zijn de specifieke competenties die verband houden met de ontwikkelingen geïdentificeerd en toegevoegd aan de checklisten voor de beroepsgerichte interviews. Beroepsgerichte interviews Vervolgens hebben beroepsgerichte interviews plaatsgevonden bij bedrijven. Doel van de interviews was inzicht te krijgen in: de context en het toepassingsgebied waarbinnen de beroepen worden uitgevoerd; de kerntaken en werkzaamheden binnen de beroepen; de benodigde beroepscompetenties voor de beroepsuitoefening. De interviews hadden een open karakter en zijn afgenomen aan de hand van een checklist. De checklisten zijn ontwikkeld op basis van: het deskresearch; de concept-bcp s; de ontwikkelingsgerichte interviews. De checklisten waren toegespitst op de verschillende kernberoepen en zonodig gedifferentieerd naar aard van de bedrijven. In de beroepsgerichte interviews zijn bij totaal 89 bedrijven, verdeeld over de drie onderscheiden sectoren (infrastructuur, installatie en industrie), interviews afgenomen, gericht op alle acht onderscheiden hypothetische kernberoepen. 1 De interviews zijn afgenomen met direct leidinggevenden van beroepsbeoefenaren. 1 Binnen het toepassingsgebied infrastructuur hebben relatief het minst aantal interviews plaatsgevonden (10). De belangrijkste reden daarvoor is dat binnen de infrastructuur, separaat van onderhavig onderzoek, een traject voor ontwikkeling van BCP s is opgezet voor de organisaties Bolegbo-vok en WENb. Gezien de mogelijke overeenkomsten van deze specifiek op de infrastructuurgerichte BCP s met de BCP s die in onderhavig onderzoek zijn ontwikkeld is het van belang dat deze BCP s worden afgestemd met de BCP s die in onderhavig onderzoek zijn ontwikkeld. DIJK12 Beleidsonderzoek - januari

18 Ten behoeve van de interviews is een steekproef getrokken uit het bestand van leerbedrijven met elektrotechnische opleidingsplaatsen van Kenteq. Bij de steekproef van bedrijven is rekening gehouden met de bedrijfsomvang en het terrein waarop bedrijven werkzaam zijn. Hiermee is het gehele brede palet van bedrijven waar elektrotechnici werken, in het onderzoek betrokken. 2.5 Afstemming HBO Op basis van deskresearch van documenten die het HBO heeft ontwikkeld, alsmede een gesprek met vertegenwoordiging van het cluster HBO-elektro, is nagegaan of bij de ontwikkeling van de beroepscompetenties voor het MBO rekening kon worden gehouden met de doorstroming MBO-HBO. 2.6 Beschrijving beroepscompetentieprofielen Voortkomend uit de uitgangspunten die de sociale partners bij de op te leveren BCP s hebben opgesteld, is een aantal onderdelen niet uitgewerkt in de BCP-beschrijvingen Elektrotechniek. Het betreft de onderdelen Verrijking van kerntaken en de Succescriteria. Ten aanzien van de BCP-beschrijvingen Elektrotechniek kunnen nog de volgende opmerkingen worden gemaakt. Verrijking In de BCP s is geen beschrijving van de verrijkte kerntaken opgenomen. Het verrijken van kern- voor de identificatie van beroepscompetenties 1. Bij het ontwikkelings- taken is een hulpmiddel proces van de BCP s Elektrotechniek is dit instrument uitsluitend daarvoor gebruikt. Beroepsbeschrijving Ten gevolge van het niet opnemen van de uitgeschreven verrijking van kerntaken is het onder- beroepsbeschrijving meer uitgewerkt dan gebruikelijk is bij volgens het Format opgestel- deel de BCP s. De geïdentificeerde beroepscompetenties krijgen context door inzicht in de praktijk waarbinnen de competenties worden toegepast. Om Kenteq, ROC s en bedrijven een goed beeld te geven van deze context is in de BCP s Elektrotechniek de beroepsbeschrijving nader uitgewerkt, onder meer door toevoeging van een algemene procesbeschrijving, het uitwerken van betrokkenen bij het werk en een uitgebreide beschrijving van typerende aspecten ten aanzien van de beroepshouding. 1 Zie: Format Beroepscompetentieprofiel, VICK-IV. Nieuwegein DIJK12 Beleidsonderzoek - januari 2004

19 3 Algemene resultaten onderzoek In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de algemene resultaten van het onderzoek. In paragraaf 3.1 wordt ingegaan op de ontwikkelingen in de sector elektrotechniek en de gevolgen daarvan voor de beroepscompetenties op mbo-niveau. Paragraaf 3.2 gaat in op de op basis van het onderzoek geïdentificeerde kernberoepen binnen de elektrotechniek. Het hoofdstuk sluit af met enkele opmerkingen ten aanzien van de mogelijkheden voor aansluiting tussen het MBO en HBO. 3.1 Ontwikkelingen in de sector elektrotechniek Binnen de elektrotechniek doen zich diverse trends en ontwikkelingen voor die van invloed kunnen zijn op elektrotechniek in het algemeen en de aard en inhoud van de beroepen en de benodigde competenties in het bijzonder. Binnen de gehele set van ontwikkelingen in de elektrotechniek zijn drie innovatieve hoofdstromen te destilleren: Integraal Ontwerpen; mechatronica; domotica. Integraal Ontwerpen is een multidisciplinaire benadering waarbij de integratie van alle disciplines bij en functies van een ontwerp centraal staan. Integraal Ontwerpen is vooral een denkwijze: bij het ontwerpen wordt gekeken naar andere vakgebieden en disciplines en wordt de gehele productie- en levenscyclus van het product in ogenschouw genomen: efficiënte productiewijze, maatwerk, onderhoud en hergebruik. De denkwijze stoelt op drie functies: modulariseren door middel van functieabstractie, kennis structureren en ontsluiten met behulp van ICT en toegevoegde waarde leveren. De denkwijze beoogt een antwoord te geven op de sterke behoefte aan maatwerk, de toenemende complexiteit van producten, kortere levenscyclus van producten en snellere productontwikkeling: Integraal Ontwerpen maakt flexibilisering op maat mogelijk. Mechatronica is de samentrekking van mechanisatie en elektronica. Mechatronica is daarmee een technologische benadering waarbij bewegingsprocessen en beheersingsprocessen gekoppeld worden. De bewegingsprocessen (hydrauliek, pneumatiek, elektromotorisch en calorisch) worden elektronisch beheerst (signaleren, controleren, commanderen en visualiseren) via netwerktechniek door middel van industriële informatica. Deze integratie van technologische disciplines: hydrauliek, pneumatiek, optiek, elektrotechniek, elektronica en ICT leidt tot nieuwe vormen van besturingen en aandrijvingen van producten en installaties. Domotica is de samentrekking van domus en robotica en staat voor woonhuisautomatisering. Domotica integreert verschillende toepassingen in één systeem, is een systeemintegrator. In de praktijk betekent dit dat alle elektronisch gestuurde apparaten en systemen binnen de woonomgeving gekoppeld worden. Domotica is de communicatie tussen de verschillende systemen in een woning zoals verlichting, verwarming, beveiliging, huishoudelijke elektrische toestellen e.d. Domotica is daarmee geen zelfstandig technisch vakgebied, het vormt de brug tussen wat de techniek kan en wat de klant wil. DIJK12 Beleidsonderzoek - januari

20 Samengevat kunnen de drie hoofdstromen als volgt worden getypeerd. Overzicht 3 Hoofdstroom Integraal Ontwerpen Mechatronica Domotica Typering innovatieve hoofdstromen elektrotechniek Typering Nieuwe productiebenadering waarbij de gehele productie- en levenscyclus van het product in ogenschouw wordt genomen Interdisciplinaire benadering van vraagstukken die leidt tot nieuwe technologische oplossingen Andere marktbenadering doordat technologische ontwikkelingen toepassing van gebouwbeheerssystemen in de woonomgeving mogelijk maken Samenhang Uit het onderzoek blijkt dat de drie hoofdstromen niet los van elkaar staan: zij hangen met elkaar samen en beïnvloeden en versterken elkaar. Uit de interviews met bedrijven blijkt bijvoorbeeld dat alle bedrijven die vooruitlopen op de toepassing van mechatronica en domotica in meer of mindere mate gebruik maken van het concept van Integraal Ontwerpen. Tevens geven bedrijven die vooruitlopen op toepassing van Integraal Ontwerpen aan dat mechatronica in principe voorwaardenscheppend is om Integraal Ontwerpen volledig door te voeren. Kernwoorden Kernwoorden bij alledrie de hoofdstromen zijn interdisciplinariteit en ontschotting van traditioneel gescheiden vakgebieden in de breedste zin van het woord. Dus zowel zuiver technologisch alsook de combinatie van technologie, bedrijfskunde en commercie. De ontwikkelingen hebben dan ook gevolgen voor vrijwel alle dimensies van het bedrijf: zowel technologisch, de attitude van werknemers, de markt als de bedrijfsorganisatie e.d. Enkele vooruitlopende bedrijven voeren de ontschotting ook fysiek door in het bedrijf, door het weghalen van de muren tussen voorheen gescheiden afdelingen. Invloed innovatieve hoofdstromen ook zichtbaar bij niet vooruitlopende bedrijven Naast de interviews met vooruitlopende bedrijven is bij alle in het onderzoek geïnterviewde bedrijven gevraagd naar de verwachte ontwikkelingen in de komende jaren. Onderstaand overzicht geeft een samenvatting van de door bedrijven naar voren gebrachte ontwikkelingen. 20 DIJK12 Beleidsonderzoek - januari 2004

21 Overzicht 4 Inhoud ontwikkelingen in de sector elektrotechniek Aard Ontwikkeling Ontwikkeling Technologisch De software ondersteuning bij engineering wordt steeds uitgebreider en geavanceerder. Door onder meer de toename van het gebruik van ICT en bustechnologie worden producten, installaties en onderdelen steeds meer gekenmerkt door een eenvoudigere opbouw en minder componenten, bekabeling en bedrading (dematerialisatie). In producten en installaties is sprake van een toenemende integratie van de vakgebieden elektrotechniek, elektronica, ICT en werktuigbouwkunde (mechatronica). Elektronische onderdelen worden steeds kleiner (miniaturisatie), terwijl de functionaliteit ervan toeneemt. Er zijn dus steeds minder onderdelen nodig om dezelfde producten te vervaardigen Gebruik van ICT neemt toe bij de vervaardiging van producten en in de te vervaardigen producten zelf. Assemblagewerk kan hierdoor meer gestandaardiseerd en geautomatiseerd uitgevoerd worden. Ten gevolge van de technologische ontwikkelingen en de toename van het gebruik van ICT wordt meer mogelijk op het gebied van geïntegreerde en gecombineerde toepassingen. Het gebruik van ICT neemt toe bij het verrichten van service en onderhoud: de werkzaamheden worden in toenemende mate ondersteund door computers. Een hieraan gerelateerde ontwikkeling is de zogenaamde remote diagnostics, waarbij storingsanalyses en aanpassingen van instellingen van machines en installaties op afstand via internetverbinding of telefoonlijn verricht worden. Markt Klanten stellen steeds hogere eisen aan producten en installaties. Zij willen steeds vaker producten die exact zijn afgestemd op hun behoeften en tegelijkertijd dienen producten en installaties steeds sneller te worden opgeleverd. Er is voortdurende vernieuwing en wijziging in het aanbod van producten en installaties. Door een toenemende concurrentie van lage lonen landen gaan bedrijven zich meer richten op het vervaardigen van meer geavanceerde producten en installaties. Door een toenemende vraag in met name de particuliere sector, nemen de werkzaamheden op het gebied van gebouwbeheerssystemen in de woningbouw toe (domotica). De omruilsnelheid van consumentenelektronica zal verder gaan toenemen. Door een daling in de verkoopprijs van consumentenelektronica zullen reparaties in bepaalde productgroepen minder lonend worden. Bedrijfsorganisatorisch Bedrijven gaan in toenemende mate over op een werkwijze volgens de principes van Integraal Ontwerpen. Bij Integraal Ontwerpen wordt bij de ontwikkeling van een product nagedacht over alle fasen van de productie- en levenscyclus. Dit heeft onder meer tot gevolg dat het hele bedrijfsproces verandert, omdat de voorheen gescheiden afdelingen steeds meer samensmelten. Specialisatie van bedrijven naar aard van de werkzaamheden. Bedrijven gaan zich enerzijds specialiseren op het plaatsen en aansluiten van installaties op een breed scala van werkvelden en anderzijds op het operationeel maken en onderhouden van installaties op een breed scala van werkvelden. Bedrijven gaan in toenemende mate een totaalpakket aan diensten leveren aan opdrachtgevers. Installatiebedrijven verbreden daartoe de werkvelden waarop zij werkzaam zijn. Tevens bieden installatie- en productiebedrijven in toenemende mate service- en onderhoudscontracten aan. Door toename van remote diagnostics zal service en onderhoud steeds meer vanuit huis of het eigen bedrijf plaatsvinden en minder op locatie. Wetgeving/regulering Normen en voorschriften vastgelegd in certificering en regelgeving, bijvoorbeeld in het kader van NEN, VCA en beveiliging wijzigen regelmatig. Beroepsbeoefenaren binnen de installatiesector moeten in toenemende mate gecertificeerd zijn om te kunnen werken binnen de verschillende werkvelden. Internationaal Er is sprake van een toenemende concurrentie van bedrijven uit Oost-Europa: zij bieden steeds vaker dezelfde producten aan op de markt. Daarbij zijn deze producten goedkoper, omdat zij tegen lagere loonkosten worden geproduceerd. Ten gevolge van de standaardisatie kan de assemblage van onderdelen verder uitbesteed worden aan andere bedrijven en lage lonen landen. DIJK12 Beleidsonderzoek - januari

22 Op basis van het onderzoek zijn zeven kernberoepen Elektrotechniek voor het middelbaar beroepsonderwijs ontwikkeld. Het betreft kernberoepen van zogenoemd vakvolwassen beroepsbeoefenaren. Consequenties ontwikkelingen voor beroepsbeoefenaren op MBO-niveau Bij de vooruitlopende bedrijven op de drie hoofdstromen is in de interviews ingegaan op de consequenties van de afzonderlijke ontwikkelingen voor de beroepsuitoefening van werknemers op MBO-niveau. Het ging daarbij om het in kaart brengen van die competenties die noodzakelijk zijn om te kunnen werken met of volgens Integraal Ontwerpen, domotica en mechatronica. Dit resulteerde in een overzicht van consequenties van het werken met of volgens Integraal Ontwerpen, mechatronica en domotica voor de beroepspraktijk op MBO-niveau. Bij nadere analyse bleken de in kaart gebrachte gevolgen elkaar vrijwel volledig te overlappen. Met andere woorden zowel Integraal Ontwerpen als mechatronica als domotica hebben op MBO-niveau overeenkomstige gevolgen voor de beroepspraktijk. De belangrijkste gevolgen voor de beroepspraktijk op MBO-niveau zijn de volgende. Samenwerken. Solitair werken kan niet meer ten gevolge van toenemende integratie en interactie binnen producten en het bedrijf. Samenwerken met andere disciplines. Ontschotting tussen disciplines is noodzakelijk. Klantgerichtheid. Klantgerichtheid is de drijvende kracht achter de ontwikkelingen: snel voldoen aan specifieke wensen van de klant. Communiceren. Goede communicatie is een voorwaarde voor samenwerken en klantgerichtheid. Registreren en administreren. Alle ervaringen van iedereen kunnen leiden tot betere efficiëntie en effectiviteit en moeten daarom toegankelijk zijn voor anderen in het bedrijf. Leerbereidheid. Kunnen meegaan met nieuwe inzichten, producten en toepassingmogelijkheden. Begrip van functies van systeemonderdelen. Dit begrip maakt snelle doorgronding van nieuwe producten/toepassingen/systemen mogelijk. Inzicht in productiefasen. Alle medewerkers moeten het besef hebben dat zij schakels zijn van het systeem en dat daar interactie tussen is. Kennis toepassingmogelijkheden ICT. ICT maakt de ontwikkelingen mogelijk, is voorwaardenscheppend. Toetsing consequenties innovatieve hoofdstromen De bij vooruitlopende bedrijven in kaart gebrachte consequenties van de ontwikkelingen voor de beroepspraktijk zijn vervolgens getoetst bij alle bedrijven die in het kader van dit onderzoek zijn geïnterviewd. Uit deze toetsing blijkt dat ook bedrijven die niet vooruitlopen op de ontwikkelingen deze aspecten van belang vinden in de beroepsuitoefening van werknemers op MBO-niveau. Geen specifieke ontwikkelingsgebonden competenties De consequentie van de geschetste onderzoeksresultaten is dat er in de BCP s Elektrotechniek geen specifieke ontwikkelingsgebonden kernberoepen en beroepscompetenties zijn ontwikkeld. De aspecten die voorkomen uit het werken met of volgens Integraal Ontwerpen, domotica en mechatronica zijn in algemene zin verwerkt in de beroepscompetenties van de verschillende kernberoepen. 22 DIJK12 Beleidsonderzoek - januari 2004

23 3.2 Structuur kernberoepen elektrotechniek Op basis van het onderzoek zijn zeven kernberoepen Elektrotechniek voor het Middelbaar Beroepsonderwijs ontwikkeld. Het betreft kernberoepen van zogenoemd vakvolwassen beroepsbeoefenaren. Een kernberoep omvat een verzameling van beroepen die qua taken, werkzaamheden, verantwoordelijken en benodigde competenties grote overeenkomst hebben. Kernberoepen kenmerken zich door het volgende: toekomstgericht; duurzaam; breed; ruimte voor regionale dynamiek en invulling. Er zijn uitsluitend kernberoepen op MBO-niveau ontwikkeld. Dit betekent dat voor beroepen in de sector elektrotechniek waarin de beroepsuitoefening qua niveau duidelijk hoger (HBOniveau) óf lager (VMBO-niveau) ligt dan MBO-niveau geen kernberoepen zijn ontwikkeld. Voorbeelden van dit soort beroepen zijn: projectleiders, full-time leidinggevenden, assistenten. In het nu volgende overzicht wordt inzicht gegeven in de kernberoepen, de toepassingsgebieden waar zij voorkomen en hoe de kernberoepen zich verhouden tot de hypothetische kernberoepen die als insteek zijn gebruikt in het onderzoek (vergelijk Overzicht 2, paragraaf 2.2). Overzicht 5 Structuur kernberoepen MBO Elektrotechniek Hypothetisch kernberoep Kernberoep Toepassingsgebied Ontwerper/tekenaar Calculator Werkvoorbereider 1. Engineer Elektrotechniek Infrastructuur Installatie (huis/kantoor/fabriek) Maakindustrie Samenbouwer/monteur 2. Monteur Elektrotechniek Maakindustrie 3. Technicus Elektrotechniek Maakindustrie Installateur 4. Installatiemonteur Elektrotechniek Infrastructuur Installatie (huis/kantoor/fabriek Service en onderhoud 5. Installatietechnicus Elektrotechniek Infrastructuur Installatie (huis/kantoor/fabriek) 6. Service Engineer Elektrotechniek Infrastructuur Installatie (huis/kantoor/fabriek) Maakindustrie 7. Servicemonteur Electronica Installatiebedrijven (huis) Maakindustrie Gespecialiseerde bedrijven Kwaliteitscontroleur Géén kernberoep Infrastructuur Installatie (huis/kantoor/fabriek) Maakindustrie Commercieel medewerker (technisch) Géén kernberoep Installatie (huis/kantoor/fabriek) Maakindustrie Groothandel DIJK12 Beleidsonderzoek - januari

24 Voor de beroepen Kwaliteitscontroleur en Commercieel medewerker zijn op basis van het onderzoek geen kernberoepen voor MBO Elektrotechniek ontwikkeld. De volgende redenen liggen hieraan ten grondslag. Kwaliteitscontroleur De werkzaamheden op MBO-niveau maken deel uit van de kernberoepen 3,5 en 6. Specialisten zijn werkzaam op HBO-niveau. Commercieel technisch medewerker Binnen het toepassingsgebied infrastructuur is dit beroep niet aangetroffen. Binnen het toepassingsgebied installatie is dit een doorstroomactiviteit en vrijwel altijd in combinatie met engineering en/of directietaken. Binnen het toepassingsgebied industrie betreft dit een sterke doorstroomfunctie voor een MBO-er. Het niveau is te hoog om als kernberoep voor het MBO te worden aangemerkt. Binnen de groothandel ligt de nadruk in dit beroep meer op commercieel/administratief, de technische achtergrond is minder zwaarwegend. De basiscompetenties voor dit beroep (offertes maken, communiceren, klantgerichtheid e.d.) komen naar voren in andere kernberoepen. 24 DIJK12 Beleidsonderzoek - januari 2004

25 Toelichting bij de kernberoepen Het volgende overzicht geeft een nadere typering van de ontwikkelde kernberoepen. Overzicht 6 Typering kernberoepen Kernberoep Typering Argumentatie/ opmerkingen 1. Engineer Elektrotechniek 2. Monteur Elektrotechniek 3. Technicus Elektrotechniek 4. Installatiemonteur Elektrotechniek 5. Installatietechnicus Elektrotechniek 6. Service Engineer Elektrotechniek 7. Servicemonteur Electronica Combinatie van tekenen, calculeren en werkvoorbereiding. Assemblage en montage van componenten en eenvoudige producten. Ondersteuning bij montage van complexe producten. Montage van complexe producten. Kwaliteitscontrole en in bedrijf stellen. Aanleggen van installaties en bekabeling totdat het in werking kan worden gesteld. Zwaartepunt op het gebruiksklaar maken van installaties. Tevens aanleggen van installaties. Kwaliteitscontrole en in bedrijf stellen Storingsanalyse en verhelpen van storingen in machines en installaties. Modificaties. Periodiek onderhoud. Kwaliteitscontrole en in bedrijf stellen. Reparatie van consumentelektronica en groothuis-houdelijke apparatuur. Tekenen komt voor als apart beroep, echter uitsluitend in grote bedrijven en bij adviesbureaus. Tekenwerk neemt in kwantiteit af door CAD en Integraal Ontwerpen. Door veranderingen in tekenen steeds grotere nadruk op kennis van beschikbare onderdelen/componenten en werking daarvan. Werkvoorbereiding en calculeren komt vrijwel uitsluitend in combinatie voor. Ontwikkelen van nieuwe machines, installaties en bedrijfs-ict-processen wordt niet aangetroffen op MBO-niveau. Eenduidig en sterk afgebakend kernberoep. Eenduidig en sterk afgebakend kernberoep. Grote diversiteit in werkvelden binnen bedrijven. In de praktijk beheersen monteurs vaak meer dan één werkveld. Bedrijven streven daar ook naar. Specialisatie op grond van persoonlijke voorkeur en praktische overwegingen: men kan niet alles geheel beheersen. Grote diversiteit in werkvelden binnen bedrijven. In de praktijk beheersen monteurs vaak meer dan één werkveld. Bedrijven streven daar ook naar. Specialisatie op grond van persoonlijke voorkeur en praktische overwegingen: men kan niet alles geheel beheersen. Sterke nadruk op analyse en inzicht in werking gehele product. Verschil tussen industrie en installatie uitsluitend door product waar service plaatsvindt. Benodigde competenties zijn identiek. Apart kernberoep door sterk onderscheid met kernberoep 6 qua competenties. Betreft specialisten op elektronicagebied. Qua kwantiteit is het kernberoep van beperkte omvang. DIJK12 Beleidsonderzoek - januari

26 3.3 Niveau indicatie kernberoepen Ten behoeve van de vertaling naar kwalificaties en opleidingen, kunnen de volgende indicaties worden gegeven ten aanzien van de niveaus van de zeven kernberoepen. Overzicht 7 Niveau indicatie kernberoepen Kernberoep Indicatie Formatniveau 1. Engineer Elektrotechniek 4 2. Monteur Elektrotechniek 2/3 3. Technicus Elektrotechniek 4 4. Installatiemonteur Elektrotechniek 2/3 5. Installatietechnicus Elektrotechniek 4 6. Service Engineer Elektrotechniek 4 7. Servicemonteur Elektronica 3/4 3.4 Aansluiting op het HBO Binnen de huidige kwalificatiestructuur worden in verband met de doorstroming MBO-HBO op het MBO een module Doorstroom HBO aangeboden. De module bevat met name wis- en natuurkunde. In de toekomstige competentiegerichte kwalificatiestructuur is naar verwachting geen ruimte meer voor dergelijke kennisgerichte modules. Tevens sluit deze situatie niet meer aan bij de geldende opvattingen omtrent doorlopende leerwegen. Dit zou betekenen dat de MBO beroepscompetenties zodanig moeten zijn samengesteld dat de uitstroom van het MBO rechtstreeks aansluit op het vereiste instroomniveau van het HBO. In het onderzoek is nagegaan op welke wijze daar invulling aan kon worden gegeven in de BCP s Elektrotechniek voor het MBO. Ook binnen het HBO gaat men over op competentiegericht onderwijs. Binnen het technisch HBO zijn in het project Competent HTNO uitstroomcompetenties ontwikkeld voor afgestudeerde HBO ingenieurs. De uitstroomcompetenties zijn kaderscheppend en worden door individuele hogescholen nader ingevuld. Om te bezien in hoeverre de beroepscompetenties van het MBO Elektrotechniek aansluiten op het instroomniveau HBO, is bij het HBO geïnventariseerd in hoeverre er instroomcompetenties voor het HBO beschikbaar zijn. Uit het onderzoek blijkt dat het HBO geen landelijk uniforme instroomcompetenties hanteert. Individuele hogescholen bezien ieder voor zich op welke wijze MBO-ers instromen in het HBO. Tevens zijn er geen plannen om landelijk uniforme instroomcompetenties voor het HBO te ontwikkelen. De onderzoekers constateren dat ten gevolge van deze situatie in het HBO het, binnen de kaders van onderhavig onderzoek, niet mogelijk is gebleken de beroepscompetenties van MBO Elektrotechniek ten behoeve van de doorlopende leerweg nader af te stemmen op de beroepscompetenties van het HBO. Naar aanleiding hiervan is in samenspraak met de Adviesraad van onderhavig onderzoek besloten dat de sociale partners de aansluitingssystematiek met het HBO na afronding van het onderzoek in andere gremia op gaan pakken. 26 DIJK12 Beleidsonderzoek - januari 2004

27 4 BCP s Elektrotechniek In het nu volgende worden de BCP s gegeven van de zeven kernberoepen. 1 Per BCP komt achtereenvolgens aan de orde. 1. Beroepsbeschrijving 1.1 Mogelijke functiebenamingen 1.2 Beroepscontext 1.3 Werkzaamheden 1.4 Nadere typering van het werk 1.5 Ontwikkelingen 1.6 Loopbaanmogelijkheden 2. Kerntaken van het beroep 3. Beroepscompetenties 4. Overzichtsschema beroepscompetenties Bij het lezen van de beroepscompetentieprofielen is het van belang met het volgende rekening te houden: Onder werkveld wordt verstaan de installaties waaraan wordt gewerkt, zoals bijvoorbeeld beveiligingsinstallaties, datanetwerken, telecommunicatie-installaties, et cetera. Onder vakgebied wordt het technisch inhoudelijke terrein verstaan dat aan de orde is binnen de werkvelden zoals bijvoorbeeld elektrotechniek, elektronica, besturingstechniek, et cetera. Overal waar hij staat geschreven, kan ook zij worden gelezen. 1 De vormgeving van de BCP s is voor dit rapport aangepast en wijkt enigszins af van het Colo-format. De inhoud van de BCP s is echter identiek aan de BCP s die op 31 oktober 2003 door de sociale partners zijn overgedragen aan Kenteq. DIJK12 Beleidsonderzoek - januari

28 28 DIJK12 Beleidsonderzoek - januari 2004

29 Kernberoep 1 Engineer Elektrotechniek 1 Beroepsbeschrijving In deze beroepsbeschrijving komen achtereenvolgens de volgende onderdelen aan de orde. Mogelijke functiebenamingen. Beroepscontext. Werkzaamheden. Nadere typering van het werk. Ontwikkelingen. Loopbaanmogelijkheden. 1.1 Mogelijke functiebenamingen Voor deze beroepsbeoefenaar worden in de praktijk onder meer de volgende functiebenamingen gebruikt. Werkvoorbereider Werkvoorbereider/calculator Calculator Technisch tekenaar Elektrotechnisch tekenaar Tekenaar/werkvoorbereider/calculator Assistent-engineer Engineer 1.2 Beroepscontext De beroepsbeoefenaar is met name werkzaam bij kleine en (middel)grote elektrotechnische bedrijven in de industrie en de installatie. Het betreft productiebedrijven van machines en elektrotechnische onderdelen van machines en installaties en installatiebedrijven op alle uiteenlopende werkvelden binnen de elektrotechnische installatie. De beroepsbeoefenaar kan tevens werkzaam zijn bij technische adviesbureaus. De beroepsbeoefenaar verricht werkzaamheden ten behoeve van de voorbereiding van de productie of de aanleg van een installatie. De werkzaamheden worden uitgevoerd met betrekking tot uiteenlopende producten en installaties. Voorbeelden van producten en installaties zijn: besturingskasten; meet- en regelapparatuur; algemene elektrotechnische installaties; gebouwbeheerssystemen (inbraak, brand, toegangscontrole); datanetwerken; telecominstallaties; (openbare) verlichting; verkeerssignalering. De werkzaamheden worden uitgevoerd op diverse vakgebieden: elektrotechniek, elektronica, besturingstechniek, meet- en regeltechniek en ICT. Het zwaartepunt van de werkzaamheden Engineer Elektrotechniek DIJK12 Beleidsonderzoek - januari