Ontwerp van een actieve Side Stick Controller.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Ontwerp van een actieve Side Stick Controller."

Transcriptie

1 December 2004 Louis R.F. Kram Ontwerp van een actieve Side Stick Controller. Afstudeeropdracht in het kader van de studie aan de HBO deeltijdopleiding ACE Mecanical Designer aan het TEC Cad College te Nijmegen. Begeleid door ir. R. Boeklage 2

2 Voorwoord. Na een vliegtuigbouwkundige MBO opleiding aan de Anthony Fokkerschool in Den Haag heb ik mijn militaire dienstplicht vervuld als vliegtuigmonteur bij de Koninklijke Luchtmacht in Gilze Rijen. Nu ben ik ruim 30 jaar werkzaam bij de faculteit Luchtvaart-en Ruimtevaarttechniek, van de TU Delft. Daar begon ik als tekenaar/constructeur van windtunnels en randapparatuur voor deze tunnels. Ook werkte ik aan inbouwapparatuur voor het laboratoriumvliegtuig van de faculteit. Er kwam later een gelegenheid om de 1 e jaars studenten te gaan begeleiden in het tekenonderwijs. Dit tekenwerk gebeurde toen nog op de tekentafel. De belangrijkste reden om deze opleiding te gaan volgen is om mijn kennis op het 3D ontwerpen/tekenen te vergroten. Dit zou dan van pas kunnen komen in het begeleiden van 1 e en 2 e jaars studenten bij hun ontwerp-opdrachten. Deze opdrachten worden vooral gegeven in het 2 e jaars projectonderwijs. Zij maken daarbij gebruik van een 3D tekenprogramma. Tevens wil ik de volgende personen bedanken voor hun hulp en bijdrage aan het tot stand komen van dit verslag. Ronald Boeklagen van het CadCollege, voor zijn kennis en prettige begeleiding. Mijn collega Adri Tak voor het mij wegwijs maken in de materie van de simulator binnen het Simona project en zijn positieve ondersteuning. Zoetermeer, 23 december 2004 Louis Kram 3

3 Inhoudsopgave. Voorwoord Inhoudsopgave....4 Inleiding Samenvatting De Faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttecniek De opleiding Mijn functie daarbinnen Vluchtsimulator binnen het SIMONA project De simulator Korte beschrijving besturing vliegtuig Beschrijving van de huidige situatie Werking huidige side stick Probleemstelling Ontwerpvoorwaarden Variant ontwerp Voorwaarden Vaste eisen Variabele eisen Relevante keuzen Iteratief zoeken Conclusie De bestaande vormgeving De aangepaste vormgeving Draai-as wordt draai-frame De aangepaste opstelling Conclusie en Literatuurlijst Conclusie Literatuurlijst Bijlagen

4 Inleiding. Tot enkele jaren terug was er bijna geen vliegtuig te vinden dat niet over een stuurkolom met stuurwiel beschikte. Nu hebben onder andere de vliegtuigbouwers van de F16 en de Airbus de voorkeur gegeven aan een stick, boven een stuurkolom met stuurwiel. Met de komst van fly-by-wire technologie zijn de traditionele mechanische verbindingen tussen de cockpit en de stuurvlakken van een vliegtuig verdwenen. Ze zijn vervangen door besturingscomputers en actuatoren ( Flight Control System ) waarmee de prestatie en de veiligheid worden verhoogd terwijl zowel op gewicht als op het onderhoud kan worden bespaard. Gegevens worden omgezet in signalen die naar de Flight Control computer worden gestuurd. Deze berekent de te ondernemen aktie en stuurt de uitkomst naar de verschillende aandrijvingen. Deze zetten de signalen om in hydraulische/elektrische bewegingen. Echter, zonder de traditionele mechanische verbindingen heeft de piloot geen gevoel meer voor de aërodynamische krachten en de vliegcondities van het vliegtuig. In plaats daarvan zorgen eenvoudige veren en dempers voor een benadering van de traditionele krachten terwijl computers het vliegtuig beschermen tegen stall, oversnelheid, gevaarlijke vliegstanden en zelfs valwinden. Velen geloven dat de piloot, in moderne fly-by-wire vliegtuigen, vitale fysieke terugkoppeling van zijn stuurorganen mist. Dit is o.a. een potentieel veiligheidsrisico. Om dit nadeel te verminderen wordt gebruik gemaakt van een actief bestuurde side stick. De eigenschappen van deze actieve stick, zoals de stijfheid, demping en maximale uitslag van de stick, kunnen softwarematig, in real time, worden aangepast. (zie ook 2.3) Daarmee kan een grote verscheidenheid aan fysieke terugkoppelingen op de hand van de piloot worden gecreëerd. 5

5 Samenvatting. De opkomst van de fly-by-wire besturingssystemen heeft een nieuwe stimulans gegeven aan het onderzoek naar side stick controllers. Eén van de de grootste problemen die de toepassing van side stick controllers met zich meebrengt, is de complexheid van de mechanische koppeling tussen stuurknuppel en stuurvlak. Dit vanwege de kleine momenten arm (ca. 10 cm). Door gebruik van elektrische verbindingen kan dat nu worden opgelost. Gedurende dit project werden de ontwerpcriteria opgesteld aan de hand van een kritische blik op de bestaande side-stick, welke wordt gebruikt in een simulator van de faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek. Deze stick is reeds vele jaren in gebruik en zou als model kunnen dienen voor een ontwerp in de nieuwe simulator binnen het SIMONA project. Het probleem is echter dat de huidige stick een verschil geeft in de fysieke terugkoppeling op de hand van de vlieger. Dit wordt veroorzaakt door een massaverplaatsing in de rol-stuurbeweging. In dit project heb ik gezocht naar een loskoppeling van deze massa gedurende de vliegbewegingen. Hierbij diende o.a. rekening te worden gehouden met ergonomische omstandigheden en diende de oplossing op mechanisch gebied, spelingvrij te zijn. Om een duidelijk beeld te geven van het probleem heb ik het verslag dusdanig opgebouwd dat er een overgang zit van de conventionele besturing naar de side-stick. Door hier en daar even stil te staan bij de grondbeginselen van het vliegen hoop ik een beeld te geven van het gebruik van een side-stick die in enkele en in de toekomst waarschijnlijk vele, voertuigen zal worden gebruikt. 6

6 1. De Faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttecniek. 1.1 De opleiding. De Faculteit bestaat uit leerstoelen die allemaal hun eigen terrein op onderzoek en onderwijs hebben. Zoals op materialen, (het gelamineerde vliegtuigmateriaal GLARE zie fig. 1.1, dat gebruik gaat worden in de nieuwe Airbus A 300), constructies, vliegprestaties, lucht/ruimtevaart en aardobservatie. Figuur 1.1, GLARE De studenten kunnen aan het eind van hun opleiding een keuze uit deze leerstoelen maken voor hun afstuderen. Tijdens hun studie zijn er natuurlijk nog andere zaken waaraan aandacht wordt besteed. Zo zijn er enkele projecten geweest die de media hebben bereikt. Zo was er de ontwikkeling van de door zonne-energie aangedreven auto, NUNA. Deze heeft twee jaar achtereen de World Solar Challange in Australië gewonnen. Dit allemaal onder de enthousiaste leiding van Wubbo Ockels. Zo hebben de studenten ook zelf een historisch vliegtuig nagebouwd en weer laten vliegen, nl. De Lambach HL2, zie fig. 1.2, een replica van een Nederlands acrobatievliegtuig uit de jaren veertig. Figuur 1.2, Lambach HL 2 Figuur 1.3, Impuls Het tweede vliegtuig is een geheel nieuw ontwerp voor een tweepersoons sport- en reisvliegtuig. De Impuls, zie fig. 1.3, zoals het toestel genoemd wordt, wordt helemaal gebouwd van moderne geavanceerde kunststoffen. 7

7 1.2 Mijn functie daarbinnen. Momenteel ben ik werkzaam als projectleider in het 1 e jaars projectonderwijs. Daardoor werk ik niet dagelijks met AutoCad, maar breng de studenten de grondbeginselen van het schetsen en technisch tekenen bij (waaronder ACAD) d.m.v. colleges en opdrachten. Een hoofddoel van het projectonderwijs is het vergroten van de motivatie. De studenten werken 2 middagen per week binnen dit projectonderwijs. Het project beslaat een groot aantal facetten van de lucht-en ruimtevaarttechniek. De colleges lopen parallel met het project. Door dit learning by doing verwerven de 1 e jaars studenten niet alleen een goede praktische kennis van de fundamentele vakken zoals aërodynamica en mechanica, maar worden zij vanaf het begin gestimuleerd hun sociale vaardigheden te oefenen. Tegelijk maken ze kennis met presentatie en verslaglegging van hun resultaten. Een tweede doel van het projectonderwijs is het bevorderen van het werken in teamverband. Vanuit de industrie wordt steeds meer gevraagd om ingenieurs die niet alleen een gedegen kennis van hun vakgebied hebben, maar die tevens goede sociale en communicatieve vaardigheden bezitten. Door het werken in teamverband krijgen zij enig inzicht in de complexiteit van een besluitvormingsproces en de moeilijkheden die optreden bij het verdelen van werkzaamheden. Iedereen heeft zo zijn eigen inbreng in het groepsproces. In het projectonderwijs aan de faculteit zijn 2 hoofdprojecten waarin ik begeleid. Een aerodynamisch onderwerp (ontwerpen, bouwen en testen van een waterraket) en een constructief onderwerp (ontwerpen, bouwen en testen van een vleugeltorsiedoos of satellietconstructie). Hierin begeleid en stuur ik. Verder geef ik een college over isometrisch schetsen en tekenen/construeren van vleugelonderdelen. De coördinatie van deze projecten is tevens in mijn handen. Aangezien het aantal 1 e jaars studenten varieert tussen de 200 en ruim 300, nemen we ouderejaars studenten als assistenten in dienst. Zij begeleiden groepjes studenten (groepsgrootte van maximaal 10) binnen het projectonderwijs. Aan het einde van beide projecten brengen zij verslag aan mij uit over de vorderingen en kennis van de studenten opgedaan binnen het totale 1 e jaars projectonderwijs. Aangezien beide projecten uit verschillende onderwerpen bestaan en bij meerdere docenten wordt gevolgd, verzamel ik al deze gegevens en bepaal een eindcijfer. Voor het behalen van het project krijgen de studenten 10 studiepunten. Kortom, voor mij is het een leuke baan en niet altijd zo stoffig als soms bij een start...! 8

8 2. Vluchtsimulator binnen het SIMONA project. 2.1 De simulator. Figuur 2.1, ( SImulation MOtion and NAvigation, oftewel SIMONA ) De SIMONA Research Simulator (SRS) zie fig: 2.1, kan moderne en toekomstige voertuigen simuleren, waaronder transportvliegtuigen, ruimtevaartuigen, helikopters en automobielen. De simulator zal ook gebruikt worden voor fundamenteel onderzoek naar de menselijke waarneming van beweging. De SRS gebruikt een krachtig zes-graden-van-vrijheid bewegingssysteem, dat in staat is tot hoge prestaties en wordt geïntegreerd met een unieke, lichtgewicht cockpit. Deze herprogrammeerbaarheid en de hoge prestaties maken SIMONA een erg aantrekkelijke faciliteit. Het onderzoek dat gedaan zal worden heeft twee specifieke doelen. Ten eerste het verbeteren van simulatietechnieken voor trainings- en onderzoekstoepassingen, en ten tweede om mens-machine interactie te onderzoeken in toekomstige voertuigen. Figuur 2.2, flight deck Figuur 2.3, Visual Display System 9

9 2.2 Korte beschrijving besturing vliegtuig. Tijdens het uitoefenen van de stuurtaak vormen arm/hand en voeten een verlengstuk van het besturingssysteem. Figuur 2.4, stuurvlakken/roeren. De gebruikelijke besturingsmiddelen in een luchtvaartuig zijn te verdelen in 2 groepen: Hand/arm uitgevoerde besturingsmiddelen Voet uitgevoerde besturingsmiddelen Zie voor onderstaande vliegbewegingen ook fig: 2.4. Door de side-stick naar links of naar rechts te bewegen (of het stuurwiel te draaien) kan het toestel roteren om zijn langs-as, rollen genoemd. Rolroeren (ailerons) aan beide vleugels zorgen voor een stuurmoment om de langs-as (roll-as). Door de side-stick naar voren of achteren te bewegen (of de stuurkolom naar voeren/achteren te bewegen) is het mogelijk om de neus van het toestel omlaag of omhoog te laten gaan en een stuurmoment om de dwars-as van het toestel uit te oefenen. Dit wordt stampen of pitchen genoemd. Deze beweging wordt veroorzaakt door de hoogteroeren die zich aan het horizontale staartvlak bevinden. Met behulp van de stuurpedalen (het voetenstuur) wordt het richtingsroer bediend, waardoor een stuurmoment om de top-as van het toestel wordt uitgeoefend en het toestel roteert om zijn verticale-as, gieren genoemd. Om een bocht te maken moet de vlieger vooral de rolroeren gebruiken. Om te voorkomen dat het vliegtuig gaat slippen moet de bocht verder bijgestuurd worden met het richtingsroer. Dit is het stuurvlak aan het vertikale staartvlak. 10

10 2.3 Beschrijving van de huidige situatie. Op dit moment wordt er in de simulator binnen het SIMONA project gebruik gemaakt van een stuurkolom en niet van een side-stick. Het is wel de bedoeling dat er een side-stick besturing in de simulator zal worden opgenomen. Dit hangt af van verschillende factoren, zoals (uiteraard) geld, constructieve mogelijkheden en ergonomische omstandigheden. Er is wel een side-stick besturing in een andere simulator binnen de faculteit. Dit is een zgn. Fixed Based Simulator, zie fig: 2.5. Dat houdt in dat de simulator zelf niet beweegt. In deze simulator bevindt zich een side-stick besturing die model zou kunnen staan voor de toekomstige side-stick van SIMONA. Deze is echter niet direct toepasbaar. Figuur 2.5, opengewerkte situatie van de side-stick in de Fixed Based Simulator 11

11 2.4 Werking huidige side stick. De in gebruik zijnde side-stick in de Fixed Based Simulator is een zgn. actieve side-stick. Bij een passieve side-stick wordt de kracht op de stick gebruikt als ingangssignaal. Dit model bepaalt de stand van de stick, afhankelijk van de kracht die erop werkt. Deze stand dient als stuursignaal voor het besturingssysteem van het vliegtuig en een conventionele vliegtuigbesturing kan hiermee worden gesimuleerd. De vlieger voelt gesimuleerde stickdynamica. Bij de actieve side-stick wordt de kracht op de stick rechtstreeks gebruikt als stuursignaal voor het vliegtuigbesturingssysteem. In de handgreep van de stick zitten krachtsensoren. De kracht uitgeoefend op de stick, wordt omgezet in een verplaatsing. Deze verplaatsing wordt gerealiseerd door servomotoren. De stand van de stick wordt bepaald door toestands- of uitgangsgrootheden van het *vliegtuig. Zo kan bijvoorbeeld de zijdelingse uitslag van een actieve stick evenredig worden gemaakt aan de rolsnelheid van het vliegtuig. De vlieger voelt nu vliegdynamica. *Note: Omdat het in dit geval om een simulator gaat moet men voor vliegtuig lezen computer. In deze computer kunnen eigenschappen van verschillende vliegtuigen worden ingevoerd. Met het voordeel dat er nu verschillende typen vliegtuigen kunnen worden gesimuleerd. De faculteit is in het bezit van een straalvliegtuig, de Cessna Citation 2, zie fig: 2.6. Deze wordt gebruikt als vliegend klaslokaal aan de faculteit. Studenten doen daar hun vliegproeven in. Tevens kan er onderzoek mee worden verricht aan bijvoorbeeld de ozonlaag. Het is ook mogelijk om de vlieggegevens van dit vliegtuig in de computer van de simulator in te voeren. Dit vliegtuig wordt gebruikt in samenwerking met het NLR. ( NLR staat voor: Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium) Figuur 2.6, Cessna Citation 2. 12

12 2.5 Probleemstelling. Bij de huidige side-stick staan de rolbeweging en de pitchbeweging mechanisch met elkaar in verbinding. Doordat de massa van de pitch-servomotor wordt meegenomen tijdens rolbewegingen is het duidelijk dat dit ten koste gaat van de prestaties in de rolbeweging. De rol- en pitchbewegingen zouden in principe gelijk moeten zijn. Nu is echter, door deze massaverplaatsing van de pitchmotor, de rolbeweging trager. Figuur 2.7, stickverplaatsing in de rolrichting. In fig: 2.7 is te zien dat door de beweging van de stick naar links, de onderhangende servomotor een slingerbeweging maakt. Dit veroorzaakt een vertragende massaverplaatsing. 13

13 Figuren 2.8 en 2.9 geven een schematische weergave in Inventor van de Side Stick Controller. Duidelijk is te zien dat de servomotor voor de pitchbeweging onder de draaias ligt en zodoende zorgt voor de vertragende massaverplaatsing bij een rolbeweging. Figuur 2.8, neutrale stand. Figuur 2.9, rolbeweging. 14

14 3. Ontwerpvoorwaarden 3.1 Variant ontwerp. Aangezien het een bestaand ontwerp betreft, heb ik de voorkeur gegeven aan variant ontwerpen. Het is een snelle manier om een bestaand ontwerp te ontdoen van enkele nadelige aspecten. Het zal niet altijd de beste oplossing geven maar het wel kan leiden tot een goede verbetering van het bestaande ontwerp. Omdat het om een enkelstuks gaat en het geen serie- of massaproductie betreft, kan er goed klantgericht worden ontworpen. 3.2 Voorwaarden. Zoals eerder genoemd is het grootste bezwaar aan het huidige ontwerp de massaverplaatsing van de pitch-servomotor. De oplossing zal zo goed als spelingvrij moeten zijn. Elke vorm van speling geeft een vertekend beeld en gevoel, van de vliegbeweging. De bestaande servomotoren zullen in het nieuwe ontwerp weer moeten worden opgenomen om de kosten te beperken. Deze motoren functioneren goed. Ergonomisch en economisch zou het goed zijn als de nieuwe (totale) behuizing niet teveel afwijkt van de huidige vormgeving. Het nieuwe ontwerp moet passen binnen de huidige behuizing. Voorwaarden Vaste eis Variabele eis 1 Massaverplaatsing tot een minimum beperken. X 2 Spelingvrije bediening. X 3 Hergebruik van de bestaande servomotoren. X 4 Ergonomisch en economisch aspect. X 5 Passen binnen de huidige behuizing. X Vaste eisen. Tabel 3.1, weergave van voorwaarden/eisen. Het belang van de vaste eisen is dermate groot dat een ontwerp hieraan volledig zal moeten voldoen om in aanmerking te kunnen komen Variabele eisen. Voor de variabele eisen geldt, dat het in de huidige Fixed Based Simulator niet van een zodanig belang is dat hieraan volledig wordt voldaan. Deze eisen zullen echter bij een toekomstige plaatsing van een side stick in de SIMONA simulator wel een belangrijke rol gaan spelen. Enkele zullen dan waarschijnlijk deel gaan uitmaken van de vaste eisen. 15

15 4. Relevante keuzen. 4.1 Iteratief zoeken. Bij het iteratief zoeken ben ik uitgegaan van een voorlopige oplossing. Het is de bedoeling de oplossing te zoeken in de verbinding van de stick met de servomotoren. De bediening/plaatsing van deze motoren is voor verbetering vatbaar. In tabel 4.1 staan vier mogelijke opties. Keuze Tandwielen/snaar Contragewicht/veer Andere behuizing Electronisch Werkwijze Overbrenging via tandwielen of snaar laten geschieden. De pitchbeweging verzwaren. Pitch-servomotor in een andere behuizing plaatsen. Het via electronica bijsturen van het krachtsverschil. Tabel 4.1, relevante keuzen. Keuze: tandwielen/snaar. Het is mogelijk de overbrenging dusdanig uit te voeren dat de ligging van de pitchmotor meer in de draaias komt te liggen. Dit heeft als voordeel dat er dan tegemoet gekomen gaat worden aan een van de eisen, nl: massaverplaatsing tot een minimum beperken. Echter zal, door het gebruik van meerdere tandwielen, de speling toenemen. Dit geldt ook voor een snaarverbinding. Deze zal altijd onder spanning moeten worden gebracht. Ergonomisch is dit ook niet gunstig. De behuizing zal behoorlijk moeten worden vergroot. Keuze: contragewicht/veer. De meest voor de hand liggende keuze zou zijn, het plaatsen van een veer of het aanbrengen van een contragewicht. Echter zal snel blijken dat dit ergonomisch niet in te passen is. Daarbij komt dat alles nu zwaar zal aanvoelen. Het systeem verzwaren is eigenlijk een stap terug. Keuze: andere behuizing. Door te kijken naar een mogelijkheid om de afstand draaias-servomotor te verkleinen, of liever geheel weg te werken, zou er het meest worden voldaan aan de voorwaarden. Constructief zal er dan gezocht moeten worden naar een opstelling die vooral nog spelingvrij zal moeten zijn. Keuze: electronisch. Net zoals bij het gebruik van een veer of contragewicht, is het mogelijk het vertragende effect van de massaverplaatsing weg te werken. Echter nu door gebruik van electronica. Mijn voorkeur gaat echter uit naar een constructieve oplossing om te kunnen voldoen aan de constructieve opzet van mijn ontwerp. 4.2 Conclusie. Bij het bepalen van de uiteindelijke keuze ben ik uitgegaan van die keuze die aan de meeste voorwaarden voldoet. Dit betekent dat de verandering in de behuizing van de pitch-servomotor de voorkeur heeft. 16

16 5. De bestaande vormgeving. Het uitgangspunt is dus de bestaande opstelling. Het streven is om de pitch-servomotor te plaatsen in de draaias. In fig: 5.1, de bestaande draaias. Figuur 5.1, draaias. In fig: 5.2, een afbeelding van de servomotor met de ophangpunten en zuigerstang. Figuur 5.2, servomotor. 17

17 6. De aangepaste vormgeving. 6.1 Draai-as wordt draai-frame. Om de pitch-servomotor te kunnen plaatsen in de draaias, is de as vervangen door een frame. De lagerpunten, aan de uiteinden, zijn onveranderd gebleven. Zie fig: 6.1 Figuur 6.1 frame. Figuur 6.2, frame in combinatie met de pitch-servomotor. 18

18 6.2 De aangepaste opstelling. Figuur 6.3, nieuwe opstelling Side Stick Controller. Figuur 6.4, nieuwe uitvoering. Figuur 6.5, oude uitvoering. In de figuren 6.4 en 6.5 is duidelijk te zien dat het zwaartepunt van de ophanging van de pitch-servomotor in de nieuwe uitvoering gunstiger ligt dan in de bestaande oude uitvoering. Het zwaartepunt heeft zich duidelijk verplaatst naar de draaias. 19

19 7. Conclusie en Literatuurlijst. 7.1 Conclusie De uiteindelijk verkregen opstelling voldoet volgens mij goed aan de gestelde eisen. Het zwaartpunt van het geheel ligt beduidend beter t.o.v. de draaias (zie fig.7.2) dan in de bestaande opstelling (zie fig. 7.1). De servomotoren zijn goed te herplaatsen en de ergonomische vormgeving van de behuizing, behoeft een kleine aanpassing om het frame te kunnen plaatsen. De lagerpunten in de behuizing kunnen onveranderd blijven. Figuur 7.1, oude uitvoering. Figuur 7.2, nieuwe uitvoering. 7.2 Literatuurlijst. o Ir. R. Boeklagen, TEC CadCollege Nijmegen, Inventor 6/7. o Daniel T.Banach-Travis Jones-Alan J.Kalameja, Autodesk Inventor 6 Essentials. o Prof.dr.ir.H.H. van den Kroonenburg, F.J. Siers, Methodisch ontwerpen. o Internetside van de Faculty of Aerospace Engeneering, Leerstoel: Besturing en Simulatie van Prof.dr.ir. J.A. Mulder. 20

20 8. Bijlagen. Tekenblad 1: Draai-frame. Tekenblad 2: Bus. Tekenblad 3: Pen. Tekenblad 4: Samenstelling. 21

Hand- out Boeing 737 vliegen. hand- out- PU.01

Hand- out Boeing 737 vliegen. hand- out- PU.01 Hand- out Boeing 737 vliegen. Pitch- Up Arendweg 37- B Lelystad Airport 085-210 60 66 pitch- up.nl 1 Deze hand- out is samengesteld door Simcenter Lelystad, Pitch- Up en wordt toegepast bij het uitvoeren

Nadere informatie

Vliegtuigtechniek HtHJ/VSH/Vliegtuigtech._v01 dec2010 1

Vliegtuigtechniek HtHJ/VSH/Vliegtuigtech._v01 dec2010 1 Vliegtuigtechniek 1 Vliegtuigtechniek Besturing Verdeling van de vier krachten Draagkracht (Lift) Zwaartekracht (Gewicht) Trekkracht Weerstand Horizontale vlucht Lift = Gewicht Trekkracht = Weerstand Een

Nadere informatie

Hand- out Boeing 737. hand- out- PU.01

Hand- out Boeing 737. hand- out- PU.01 Hand- out Boeing 737 Pitch- Up Arendweg 37- B Lelystad Airport hand- out- PU.01 085-210 60 66 leervandeluchtvaart.nl 1 Deze hand- out is samengesteld door Simcenter Lelystad, Pitch- Up en wordt toegepast

Nadere informatie

AFREGELEN VAN EEN CCPM HELICOPTER

AFREGELEN VAN EEN CCPM HELICOPTER AFREGELEN VAN EEN CCPM HELICOPTER Cyclic Collective Pitch Mixing, of CCPM afgekort, is een van de twee meest populaire methodes om de swash van een RC heli te bedienen. CCPM bestaat al een aantal jaren,

Nadere informatie

Hydraulische pers 2250 kn.

Hydraulische pers 2250 kn. Hydraulische pers 2250 kn. Auteur: Studie: Naam begeleider: Marcel Bijlard ACE mechanical designer Ir. R. Boeklagen Hydraulische pers 2250 kn. Pagina 1 1. Inhoudsopgave 1. Inhoudsopgave... 2 2. Voorwoord...

Nadere informatie

TNO Human Factors Research in relation to Upset Recovery and Spatial Disorientation

TNO Human Factors Research in relation to Upset Recovery and Spatial Disorientation TNO Human Factors Research in relation to Upset Recovery and Spatial Disorientation Dr. Eric Groen Senior onderzoeker, TNO HFAS RX, April 6 th, 2016 1 Onderwerpen DESDEMONA simulator Upset recovery Ruimtelijk

Nadere informatie

P R O J E C T B U R E A U STOEL

P R O J E C T B U R E A U STOEL P R O J E C T B U R E A U STOEL EI NDOPDRACHT 3 D MOD E L LER EN Student: Nikki den Hollander Student nr.: 14071479 Datum: 27 januari 2015 Docent: Dhr. L.J.M. Koeleman Vak: 3D Modelleren Versie: 1 e 1

Nadere informatie

Elementaire begrippen over Aërodynamica voor modelluchtvaart

Elementaire begrippen over Aërodynamica voor modelluchtvaart Elementaire begrippen over Aërodynamica voor modelluchtvaart Vereniging voor Modelluchtvaartsport (VML) vzw Auteur : Dirk Van Lint Uitgegeven op : 15/07/2006 Versie : 0.0.1 Inhoud 1. Doel 2. Aërodynamische

Nadere informatie

Industrieel Ontwerpen

Industrieel Ontwerpen Industrieel Ontwerpen Industrieel ontwerpen, het vakgebied Industrieel Ontwerpen in Twente Industrieel Ont Industrieel ontwerpen, het vakgebied Industrieel Ontwerpen houdt zich bezig met het ontwikkelen

Nadere informatie

De Superbus. Ir. Joris A. Melkert Faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek TU Delft

De Superbus. Ir. Joris A. Melkert Faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek TU Delft De Superbus Ir. Joris A. Melkert Faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek TU Delft 1 Inleiding 1. Leerstoel AeroSpace for Sustainable Engineering and Technology 2. De Superbus 2 Leerstoel AeroSpace

Nadere informatie

Transmissietechniek in motorvoertuigen (4)

Transmissietechniek in motorvoertuigen (4) Transmissietechniek in motorvoertuigen (4) E. Gernaat (ISBN 978-90-79302-02-4) 1 Transmissie met Continu Variabele Transmissie (CVT) Fig. 4.1 geeft een opgewerkte opstelling van een CVT-versnellingsbak

Nadere informatie

Aerodynamica Overtrek en tolvlucht. Luchtdruk neemt af, Vervolgens neemt de luchtdruk weer toe.

Aerodynamica Overtrek en tolvlucht. Luchtdruk neemt af, Vervolgens neemt de luchtdruk weer toe. Luchtdruk neemt af, Vervolgens neemt de luchtdruk weer toe. 1 1. Luchtdeeltjes stromen tegen de druk in en worden hierdoor afgeremd. 2. Op een gegeven moment verander de stroomrichting en laat de stroming

Nadere informatie

Voortgangsverslag werkend leren

Voortgangsverslag werkend leren Voortgangsverslag werkend leren EDP1 Rens Brouwer Voortgangsverslag werkend leren EDP1 Rens Brouwer Delft December 2012 Haagse Hogeschool Voorwoord Op dit moment ben ik duaal student. Dit houdt in dat

Nadere informatie

lucht afzetten. Lucht heeft niet een vaste plaats zoals we weten. Hiervoor heeft men een systeem ontwikkeld waarop we hierna in zullen gaan.

lucht afzetten. Lucht heeft niet een vaste plaats zoals we weten. Hiervoor heeft men een systeem ontwikkeld waarop we hierna in zullen gaan. Beechcraft Baron 58 Beech Baron 58 Cessna Skyhawk Als we de Beech Baron met een Cessna Skyhawk vergelijken, dan valt gelijk op dat de Cessna een eenmotorig en de Beech Baron een tweemotorig vliegtuig is.

Nadere informatie

Wat is het verschil tussen deze opleiding bij de TU Delft en die bij een andere universiteit?

Wat is het verschil tussen deze opleiding bij de TU Delft en die bij een andere universiteit? Naam opleiding: Industrieel Ontwerpen Toelating Is de studie moeilijk? Een studie aan de TU Delft is pittig, zorg er daarom voor dat je er aan het begin van je studie gelijk vol voor gaat. Gas terugnemen

Nadere informatie

Taak van de hoofdrotor

Taak van de hoofdrotor Helikopter vliegen Taak van de hoofdrotor De taak van de hoofdrotor is het generen van lift, waardoor de helikopter omhoog wordt getrokken. In principe is de rotor een stel draaiende vleugels), waarbij

Nadere informatie

Current state. Figuur 1: Ontwerp van de externe projectleider

Current state. Figuur 1: Ontwerp van de externe projectleider Current state Inleiding Het doel van het united mobility project is om een voertuig te ontwerpen en te bouwen. De vraag vanuit de opdrachtgever was om een zo zuinig mogelijk voertuig te ontwikkelen. Om

Nadere informatie

Elektrische hulpaandrijving. Simpelweg mobiel. Klein. Licht. Wendbaar. www.alber.nl

Elektrische hulpaandrijving. Simpelweg mobiel. Klein. Licht. Wendbaar. www.alber.nl Simpelweg mobiel. Elektrische hulpaandrijving Klein. Licht. Wendbaar. www.alber.nl Weer meer dingen samen doen, daar hebben we naar uitgekeken. Geniet van meer mobiliteit Van handbewogen naar elektrisch

Nadere informatie

Testen en metingen op windenergie.

Testen en metingen op windenergie. Testen en metingen op windenergie. Inleiding Als we rond groene energie begonnen te denken, dan kwam windenergie als een van de meest vanzelfsprekende vormen van groene energie naar boven. De wind heeft

Nadere informatie

De studiebelasting voor Werktuigbouwkunde bedraagt gemiddeld 42 uur per week. Wiskunde is wel een

De studiebelasting voor Werktuigbouwkunde bedraagt gemiddeld 42 uur per week. Wiskunde is wel een Naam opleiding: Werktuigbouwkunde Toelating Is de studie moeilijk? Een studie aan de TU Delft is pittig, zorg er daarom voor dat je er aan het begin van je studie gelijk vol voor gaat. Gas terugnemen kan

Nadere informatie

Taak van de hoofdrotor

Taak van de hoofdrotor Helikopter vliegen Taak van de hoofdrotor De taak van de hoofdrotor is het generen van lift, waardoor de helikopter omhoog wordt getrokken. In principe is de rotor een stel draaiende vleugels), waarbij

Nadere informatie

Ik wilde een opdracht ontwikkelen voor leerlingen die voldoet aan de uitgangspunten van competentiegericht leren.

Ik wilde een opdracht ontwikkelen voor leerlingen die voldoet aan de uitgangspunten van competentiegericht leren. 1/5 Fase 1: Wat wilde ik bereiken? Handelen/ ervaring opdoen Ik wilde een opdracht ontwikkelen voor leerlingen die voldoet aan de uitgangspunten van competentiegericht leren. De opdracht wilde ik zo ontwikkelen,

Nadere informatie

handleiding Mirra Handleiding Mirra HM Ergonomics

handleiding Mirra Handleiding Mirra HM Ergonomics Handleiding Mirra U bezit nu de Mirra. Mirra is in opdracht van Herman Miller ontworpen door Studio 7.5 te Berlijn en is een bijzondere bureaustoel qua ergonomie, design en hygiëne. De naam Mirra is afgeleid

Nadere informatie

Voortgangsverslag 1.4

Voortgangsverslag 1.4 Voortgangsverslag 1.4 Leon van Luijk Koudekerk a/d Rijn mei 2012 Haagse Hoge School Voorwoord In het kader van de HBO opleiding werktuigbouwkunde duaal is dit het voortgangsverslag van het vierde blok

Nadere informatie

Werkbank voor mechanische aandrijvingen

Werkbank voor mechanische aandrijvingen Werkbank voor mechanische aandrijvingen 1 Waar gebruikt men mechanische aandrijvingen? Daar waar mechanische elementen nodig zijn om kracht over te dragen 2 Enkele voorbeelden van mechanische aandrijvingen

Nadere informatie

1. Opdrachtomschrijving. 2. Probleemstelling / Doelstelling. 3. Uitwerkingen van de vragen: Bijlagen: Inhoudsopgave: 1.

1. Opdrachtomschrijving. 2. Probleemstelling / Doelstelling. 3. Uitwerkingen van de vragen: Bijlagen: Inhoudsopgave: 1. Inhoudsopgave: 1. Opdrachtomschrijving 1.1 Het Project 2. Probleemstelling / Doelstelling 2.1 Probleemstelling 2.2 Doelstelling 2.3 Eisen 3. Uitwerkingen van de vragen: 3.1 Welke coördinaten moeten worden

Nadere informatie

Inspectie Verkeer en Waterstaat

Inspectie Verkeer en Waterstaat Inspectie Verkeer en Waterstaat Theorie examen JAR-FCL PPL voorbeeldexamen AGK/POF PPL(A) 1 Hoeveel bedraagt het gewicht van 1 m 3 lucht nabij het aardoppervlak? A) 12.25 kg. B) 12.25 gr. C) 1.225 gr.

Nadere informatie

Autorijden met precisie bij zeer weinig kracht en beperkte fysieke beweging. SpaceDrive

Autorijden met precisie bij zeer weinig kracht en beperkte fysieke beweging. SpaceDrive Autorijden met precisie bij zeer weinig kracht en beperkte fysieke beweging SpaceDrive 6 1 4 3 5 2 Hightech autorijden SpaceDrive is een elektronischdigitaal besturingsysteem voor auto s, gebaseerd op

Nadere informatie

Omvalbeveiliging. Naam: Wouter Plak Studie: ace mechanical designer Naam begeleider: R. Boeklagen

Omvalbeveiliging. Naam: Wouter Plak Studie: ace mechanical designer Naam begeleider: R. Boeklagen Omvalbeveiliging 1 Omvalbeveiliging Naam: Wouter Plak Studie: ace mechanical designer Naam begeleider: R. Boeklagen 2 Voorwoord: Dit verslag gaat over misschien wel het grootste probleem van iedereen die

Nadere informatie

Voortgangsverslag 1.2

Voortgangsverslag 1.2 Voortgangsverslag 1.2 Leon van Luijk Koudekerk a/d Rijn december 2011 Haagse Hoge School Voorwoord In het kader van de HBO opleiding werktuigbouwkunde duaal is dit het voortgangsverslag van het tweede

Nadere informatie

Ga er eens goed voor zitten

Ga er eens goed voor zitten Hoofdstuk 1 Ga er eens goed voor zitten figuur 1 Hallo! Welkom! Je ziet er verrassend kalm uit, echt waar. Da s goed om te zien. Dit is dus de cockpit. Ga links zitten je bent nu tenslotte de kapitein

Nadere informatie

Toelatingstoets havoniveau natuurkunde max. 42 p, vold 24 p

Toelatingstoets havoniveau natuurkunde max. 42 p, vold 24 p Toelatingstoets havoniveau natuurkunde max. 42 p, vold 24 p Verantwoording: Opgave 1 uit havo natuurkunde 1,2: 2009_1 opg 4 (elektriciteit) Opgave 2 uit havo natuurkunde 1,2: 2009_2 opg 1 (licht en geluid)

Nadere informatie

Voorwoord bij de tiende druk 8. 1 Inleiding 1 0. deel i voorbereiding 15

Voorwoord bij de tiende druk 8. 1 Inleiding 1 0. deel i voorbereiding 15 Inhoud Voorwoord bij de tiende druk 8 1 Inleiding 1 0 deel i voorbereiding 15 2 Verkenning van onderzoeks- en rapporteringsterrein 1 9 2.1 Terreinafbakening 2 0 2.2 Vraagstelling 3 0 2.3 Doelstelling 3

Nadere informatie

A.P.A. Martens 2011513 Waalwijk 2011

A.P.A. Martens 2011513 Waalwijk 2011 [AFSTUDEREN BIJ BEDRIJF] Afstudeerrapportage Avans Communicatie Multimedia Design A.P.A. Martens Waalwijk 2011 Inhoudsopgave Voorwoord 3 Inleiding 4 Beschrijving organisatie Gevolgde werkwijze Samenvatting

Nadere informatie

Hoe wordt je een Pattern piloot.? Bouwstenen. Rc3 training

Hoe wordt je een Pattern piloot.? Bouwstenen. Rc3 training Hoe wordt je een Pattern piloot.? Beetje zware titel, maar er moest toch wat boven staan! In dit verhaal heb ik een aantal zaken op papier gezet die voor mij van belang zijn gebleken om mezelf te verbeteren

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde Natuurkunde Samenvatting NOVA 3 vwo

Samenvatting Natuurkunde Natuurkunde Samenvatting NOVA 3 vwo Samenvatting Natuurkunde Natuurkunde Samenvatting NOVA 3 vwo Samenvatting door N. 1441 woorden 9 oktober 2012 7,6 27 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Nova PARAGRAAF 1; KRACHT Krachten herkennen

Nadere informatie

Beveiligingsaspecten van webapplicatie ontwikkeling met PHP

Beveiligingsaspecten van webapplicatie ontwikkeling met PHP RADBOUD UNIVERSITEIT NIJMEGEN Beveiligingsaspecten van webapplicatie ontwikkeling met PHP Versie 1.0 Wouter van Kuipers 7 7 2008 1 Inhoud 1 Inhoud... 2 2 Inleiding... 2 3 Probleemgebied... 3 3.1 Doelstelling...

Nadere informatie

2a. Individueel jaargesprek Format medewerker

2a. Individueel jaargesprek Format medewerker 2a. Individueel jaargesprek Format medewerker 1 Introductie Vraagt u zich ook wel eens af doe ik in mijn werk de dingen waar ik goed in ben en waar ik plezier in heb, heb ik een goede werk/privé balans

Nadere informatie

Voorwoord. AHA! De Grafisch Vormgever Voor Communicatie en Multimedia Design studenten.

Voorwoord. AHA! De Grafisch Vormgever Voor Communicatie en Multimedia Design studenten. Anne H Heijkoop eijkoop Assesment Assesment Anne Anne AnneHeijkoop Heijkoop Assesment Assesment Anne Anne Heijkoop Heijkoop Assesment Assesment DE GRAFISCH VORMGEVER Voorwoord AHA! De Grafisch Vormgever

Nadere informatie

Project Lumen. Het vermogen van licht. Auteur: Miguel Agterberg

Project Lumen. Het vermogen van licht. Auteur: Miguel Agterberg 4 Project Lumen Het vermogen van licht Auteur: Miguel Agterberg 5 Project Lumen Het vermogen van licht Auteur: Miguel Agterberg Plaats: Delft Datum: 6 februari 2013 Organisatie: Haagse Hogeschool Delft

Nadere informatie

Streel/massage apparaat voor boven een bed

Streel/massage apparaat voor boven een bed 1 Streel/massage apparaat voor boven een bed 20 2 30 De uitvinding heeft betrekking op een inrichting die boven een een- of tweepersoonsbed geplaatst wordt met als hoofdzakelijk doel de huid van een menselijk

Nadere informatie

Kangoeroekrant: We zien ze vliegen!

Kangoeroekrant: We zien ze vliegen! Kangoeroekrant: We zien ze vliegen! Hallo, wij zijn de kangoeroes van het 5 de en 6 de leerjaar. Samen met juf Denley kozen wij het thema VLIEGTUIGEN! Al wat wij leerden kan je hierin terugvinden! Veel

Nadere informatie

Theorie Veiligheids Vliegbrevet A. Richard van Wijk Delta Oss

Theorie Veiligheids Vliegbrevet A. Richard van Wijk Delta Oss 2011 Theorie Veiligheids Vliegbrevet A Richard van Wijk Delta Oss Theorie Veiligheids Vliegbrevet A Delta Oss Versie 1.0 Pagina 2 Inleiding Voorwoord Het halen van een veiligheidsbrevet is niet alleen

Nadere informatie

ADHESION: Adhesive Bonding in Ship Structures. Lijmen van primaire scheepsconstructies. Joep Broekhuijsen: Research Coordinator

ADHESION: Adhesive Bonding in Ship Structures. Lijmen van primaire scheepsconstructies. Joep Broekhuijsen: Research Coordinator ADHESION: Adhesive Bonding in Ship Structures. Lijmen van primaire scheepsconstructies. Joep Broekhuijsen: Research Coordinator Damen Schelde Naval Shipbuilding 15-12-2010 1 Schepen worden van allerlei

Nadere informatie

Faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek. Bacheloropleiding. Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek

Faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek. Bacheloropleiding. Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek Faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek Bacheloropleiding Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek Flight to excellence Hoe zorg je dat een satelliet in de juiste baan om de aarde komt of hoe ontwerp je

Nadere informatie

Voorwoord. Uitkomsten enquête 19-06-2011

Voorwoord. Uitkomsten enquête 19-06-2011 Voorwoord In mijn scriptie De oorlog om ICT-talent heb ik onderzoek gedaan of Het Nieuwe Werken als (gedeeltelijke) oplossing kon dienen voor de aankomende vergrijzing. Hiervoor werd de volgende onderzoeksvraag

Nadere informatie

Reflectie op het vak Programma, Ontwerp & Projectmanagement. Essay

Reflectie op het vak Programma, Ontwerp & Projectmanagement. Essay Essay april 2005 Tim Den Dekker 1140612 Johannes van Ussel 1142194 BK6R050 Programma, Ontwerp en Projectmanagement Programma, Ontwerp en Projectmanagement BK6R050 1 Voorwoord Dit essay is een zelfreflectie

Nadere informatie

20/9/2011 NULMETING COSTIAN. Leerjaar 2011 propedeuse blok 1.1 Costian de Jonge

20/9/2011 NULMETING COSTIAN. Leerjaar 2011 propedeuse blok 1.1 Costian de Jonge 20/9/2011 COSTIAN NULMETING Leerjaar 2011 propedeuse blok 1.1 Costian de Jonge Dit verslag heeft als functie de basiskennis van de startende student vastleggen, het moment van de meting is begin september

Nadere informatie

Portfolio Miguel Agterberg

Portfolio Miguel Agterberg Portfolio Miguel Agterberg Portfolio Miguel Agterberg Student: Miguel Agterberg Studenten nummer: 12109886 Datum: 3-6-2013 Klas en practicumgroep: 2P2R.a Voorwoord In dit portfolio zal ik bijhouden wat

Nadere informatie

Naam opleiding: Technische Natuurkunde. Toelating

Naam opleiding: Technische Natuurkunde. Toelating Naam opleiding: Technische Natuurkunde Toelating Is de studie moeilijk? Een studie aan de TU Delft is pittig, zorg er daarom voor dat je er aan het begin van je studie gelijk vol voor gaat. Gas terugnemen

Nadere informatie

De bepaling van de positie van een. onderwatervoertuig (inleiding)

De bepaling van de positie van een. onderwatervoertuig (inleiding) De bepaling van de positie van een onderwatervoertuig (inleiding) juli 2006 Bepaling positie van een onderwatervoertuig. Inleiding: Het volgen van onderwatervoertuigen (submersibles, ROV s etc) was in

Nadere informatie

Ola Lanko en haar foto-genic installaties 14 oktober interview

Ola Lanko en haar foto-genic installaties 14 oktober interview Ola Lanko en haar foto-genic installaties 14 oktober interview Ola Lanko is altijd bezig met de werking van het medium fotografie. De kritische blik van de beschouwer is wat ze met haar werk wil overbrengen.

Nadere informatie

Professionele bachelor elektromechanica

Professionele bachelor elektromechanica 1ste jaar (semester 1 en 2) 1ste jaar - gemeenschappelijk traject "Een stevige basis" 2de jaar (semester 3 en 4) 2de jaar - gemeenschappelijk traject "Een technologiebad" 3de jaar (semester 5 en 6) Afstudeerrichting

Nadere informatie

Virtual Reality als hulpmiddel voor onderzoek naar verlichting in de publieke ruimte

Virtual Reality als hulpmiddel voor onderzoek naar verlichting in de publieke ruimte Virtual Reality als hulpmiddel voor onderzoek naar verlichting in de publieke ruimte NSVV Lichtcongres Outdoor Antal Haans 26-01-2017 Wat is virtual reality (VR) eigenlijk? definities Virtual reality:

Nadere informatie

Infobrochure. R. Liekens Model Aero Club Herentals 1

Infobrochure. R. Liekens Model Aero Club Herentals 1 Infobrochure R. Liekens Model Aero Club Herentals 1 Onze club is dus een vliegclub. Een vliegclub voor modelvliegtuigen met afstandsbesturing. Dit is dus heel veilig want de piloot blijft met zijn twee

Nadere informatie

Machinebouw. Studieloopbaan begeleiding. Mark de Vries Bart van Winden Bas van Wingerden Ferry Wever Stein Wulfers Sander de Vos

Machinebouw. Studieloopbaan begeleiding. Mark de Vries Bart van Winden Bas van Wingerden Ferry Wever Stein Wulfers Sander de Vos Machinebouw Studieloopbaan begeleiding Mark de Vries Bart van Winden Bas van Wingerden Ferry Wever Stein Wulfers Sander de Vos 1 Voorwoord In dit rapport wordt het beroepsveld en de beroepsmogelijkheden

Nadere informatie

SPEELWIJZE WERKPLEZIER SPEL - Bladzijde 1 / 11

SPEELWIJZE WERKPLEZIER SPEL - Bladzijde 1 / 11 SPEELWIJZE WERKPLEZIER SPEL - Bladzijde 1 / 11 SPEELWIJZE Werkplezier Spel Heb je plezier in je werk? Dat is een vraag die regelmatig wordt gesteld. Is je antwoord ja, dan is de kunst dit zo te houden.

Nadere informatie

Juridische medewerker

Juridische medewerker 28-11-2013 Sectorwerkstuk Juridische medewerker Temel, Elif HET ASSINK LYCEUM Inhoudsopgave Inhoud Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 Hoeveel procent van de opleiding bestaat uit stage?... 6 o Begeleiding...

Nadere informatie

Hardware / Joysticks instellingen

Hardware / Joysticks instellingen Hardware / Joysticks instellingen Met alleen het kopen en installeren van het programma Microsoft Flightsimulator ben je er nog niet. Na installatie van het programma kun je het vliegtuig besturen met

Nadere informatie

De stoel in de bus Een handleiding voor goed zitten

De stoel in de bus Een handleiding voor goed zitten De stoel in de bus Een handleiding voor goed zitten Adviezen voor buschauffeurs van Arriva in opdracht van 1 Wat leest u in deze handleiding? Deze handleiding is bestemd voor buschauffeurs van Arriva.

Nadere informatie

Geachte leden van Histechnica, KIVI Geschiedenis der Techniek, SHT-relaties en introducees,

Geachte leden van Histechnica, KIVI Geschiedenis der Techniek, SHT-relaties en introducees, H i s t e c h n i c a V e r e n i g i n g V r i e n d e n v a n h e t A c a d e m i s c h E r f g o e d v a n d e T U D e l f t Secretaris: ir. D. de Hoop, Insulindeweg 15, 2612 EL Delft, tel. 015 2141717,

Nadere informatie

ipad enquête - ouders - 18 reacties (van 29 ouders)!

ipad enquête - ouders - 18 reacties (van 29 ouders)! 18 responses View all Publish analytics 18 responses ipad enquête - ouders - 18 reacties (van 9 ouders) Summary View all responses Publish analytics In welke mate ziet u uw zoon of dochter de ipad thuis

Nadere informatie

week mei 2014 B1

week mei 2014 B1 Ruimtevaarder met een taak op aarde : Ode aan Wubbo Ockels De 10 geboden van Wubbo Ockels 1. De mens is onscheidbaar. 2. Het doel van de mensheid is overleven. 3. De mensheid heeft de aarde en natuur nodig.

Nadere informatie

Zwaartepuntsbepaling 07/10/2017. Zweefvliegtuigen. Bronnen: 1) een beschrijving van de theorie door Dirk Corporaal Gevonden op het internet (.

Zwaartepuntsbepaling 07/10/2017. Zweefvliegtuigen. Bronnen: 1) een beschrijving van de theorie door Dirk Corporaal Gevonden op het internet (. 07/10/2017 Zwaartepuntsbepaling Zweefvliegtuigen Bronnen: 1) een beschrijving van de theorie door Dirk Corporaal Gevonden op het internet (.nl) 2) Voorbeelden van reële wegingen Vliegclub KVDW 7.1 Het

Nadere informatie

Ik ben benieuwd naar de conclusies. CU Karin. Beste collega taaldocent,

Ik ben benieuwd naar de conclusies. CU Karin. Beste collega taaldocent, Dag Petra, Zie hier mijn antwoorden. Ik heb ze roze gemaakt. Mijn belangrijkste antwoord is eigenlijk dat ik vind dat er in ALLE lokalen faciliteiten moeten zijn omdat docenten in andere vakken (weet ik

Nadere informatie

week mei 2014 B2

week mei 2014 B2 Ruimtevaarder met taak op aarde : Ode aan Wubbo Ockels De 10 geboden van Wubbo Ockels 1. De mens is onscheidbaar. 2. Het doel van de mensheid is overleven. 3. De mensheid heeft de aarde en natuur nodig.

Nadere informatie

1 Hydraulische systemen 9 1.1 Hydraulische overbrengingen 10 1.2 Kracht, snelheid en vermogen 15 1.3 Afsluiting 18

1 Hydraulische systemen 9 1.1 Hydraulische overbrengingen 10 1.2 Kracht, snelheid en vermogen 15 1.3 Afsluiting 18 Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Hydraulische systemen 9 1.1 Hydraulische overbrengingen 10 1.2 Kracht, snelheid en vermogen 15 1.3 Afsluiting 18 2 Hydraulische onderdelen 19 2.1 Oliereservoir 19 2.2 Pompen

Nadere informatie

Vraag januari 2014, 13u30 r-nummer:... naam:...

Vraag januari 2014, 13u30 r-nummer:... naam:... 1 24 januari 2014, 13u30 r-nummer:... naam:... Vraag 1 Een mobiele torenkraan is verplaatsbaar op een spoor (loodrecht op het vlak van de figuur). De giek (het horizontale deel bovenaan de kraan) kan zwenken

Nadere informatie

Competenties semester 4

Competenties semester 4 Competenties semester 4 Richard Van Richard Van Gegevens Student Naam: Richard Van Studentnummer: 16073525 Klas: WH23 School: De Haagse Hogeschool Opleiding: Werktuigbouwkunde Adres: Rotterdamseweg 137,

Nadere informatie

Student : Lex Krijgsman maakt voortgangsverslag zoals omschreven in het voorwoord

Student : Lex Krijgsman maakt voortgangsverslag zoals omschreven in het voorwoord Voortgangsverslag blok 5 Naam : Lex Krijgsman Studentnummer : 11071060 Groep : TP29 datum : 10-08-2013 periode : Leerjaar 2 (Propedeuse ) september 2013 augustus 2014 Doel : Het voortgangsverslag is vooral

Nadere informatie

Voorbeeld vragenroute die is te gebruiken bij het voeren van een focusgroepinterview (bron: Bewegen valt Goed!)

Voorbeeld vragenroute die is te gebruiken bij het voeren van een focusgroepinterview (bron: Bewegen valt Goed!) Voorbeeld vragenroute die is te gebruiken bij het voeren van een focusgroepinterview (bron: Bewegen valt Goed!) INLEIDING (ongeveer 5 minuten) Welkom heten Bedanken voor hun komst, werver noemen: U bent

Nadere informatie

Algemene regels bij het testen

Algemene regels bij het testen Niveau-eisen Eenwielerdiploma s Bij Stichting Eenwieleren Nederland volgen we de internationale niveau-eisen voor eenwielerdiploma s, zoals ze zijn vastgelegd door de IUF (International Unicycling Federation).

Nadere informatie

Sustainable solutions from a multidisciplinary approach

Sustainable solutions from a multidisciplinary approach Sustainable solutions from a multidisciplinary approach Infrastructures & Mobility Delft Research Initiatives Delft Research Initiatives Energie, Gezondheid, Infrastructuren & Mobiliteit, en Leefomgeving

Nadere informatie

2 H-ll EXAMEN HOGER ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1974 NATUURKUNDE. Woensdag 28 augustus, uur. Zie ommezijde

2 H-ll EXAMEN HOGER ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1974 NATUURKUNDE. Woensdag 28 augustus, uur. Zie ommezijde 2 H-ll EXAMEN HOGER ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1974 Woensdag 28 augustus, 9.00-12.00 uur NATUURKUNDE Zie ommezijde Deze opgaven zijn vastgesteld door de commissie bedoeld in artikel 24 van het Besluit

Nadere informatie

Spoor op Vleugels. Nieuwsbulletin Nr 8

Spoor op Vleugels. Nieuwsbulletin Nr 8 Spoor op Vleugels Nieuwsbulletin Nr 8 Gestart! Na de goedkeuring van de plannen voor de modelbaan door Roland van Pelt op 14 juli is voortvarend begonnen aan de uitwerking van de plannen. Als belangrijkste

Nadere informatie

Werkpost voor mechanisch onderhoud van Festo-didactic

Werkpost voor mechanisch onderhoud van Festo-didactic Werkpost voor mechanisch onderhoud van Festo-didactic 1 Waar gebruikt men mechanische aandrijvingen? Daar waar mechanische elementen nodig zijn om kracht over te dragen 2 Enkele voorbeelden van mechanische

Nadere informatie

De nieuwe Low cost Servocontroler RBD 4/6 S als opvolger op de bestaande servo controler type RBD 325.

De nieuwe Low cost Servocontroler RBD 4/6 S als opvolger op de bestaande servo controler type RBD 325. Pagina: 1 / 5 De nieuwe Low cost Servocontroler RBD 4/6 S als opvolger op de bestaande servo controler type RBD 325. Het nieuwe alternatief voor een High End servosysteem. Deze nieuwe servocontroler heeft

Nadere informatie

Curriculum vitae. Opleiding Richting Ervaring Veel ervaring in CAD Woonplaats. 10+ jaar Ontwerper Inventor SolidWorks

Curriculum vitae. Opleiding Richting Ervaring Veel ervaring in CAD Woonplaats. 10+ jaar Ontwerper Inventor SolidWorks Curriculum vitae PERSOONLIJKE DETAILS Naam Kamal Woonplaats Den Haag Geboortedatum 1978 SAMENVATTING Opleiding Richting Ervaring Veel ervaring in CAD Woonplaats HTS-WTB HTS Werktuigbouwkunde 10+ jaar Inventor

Nadere informatie

Ergonomie van het zitten

Ergonomie van het zitten Ergonomie van het zitten In de oudheid was het een privilege om te mogen zitten, tegenwoordig is het in sommige beroepen eerder regel dan uitzondering en zitten we meer dan 8 uur per dag. Nog nooit heeft

Nadere informatie

Representatieve kantoorruimte. Faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek

Representatieve kantoorruimte. Faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek Representatieve kantoorruimte Faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek Inhoudsopgave Een netwerk voor ondernemers...3 Faciliteiten en diensten...3 Plattegrond...8 De faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek...9

Nadere informatie

Stageverslag Danique Beeks

Stageverslag Danique Beeks Stageverslag Danique Beeks Waarom deze stage en hoe zag de stage eruit? Ik heb via Mirthe informatie gekregen over deze stage. Haar achterneef is een van de eigenaren van dat bedrijf. Ze heeft mij deze

Nadere informatie

Sectorwerkstuk Aardrijkskunde Luchtmacht

Sectorwerkstuk Aardrijkskunde Luchtmacht Sectorwerkstuk Aardrijkskunde Luchtmacht Sectorwerkstuk door een scholier 1275 woorden 9 februari 2007 5,9 66 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Welke opleiding moet je doen

Nadere informatie

Plan van Aanpak. Christophe Deloo, Roy Straver & Machiel Visser. Versie 4 (26-06-2010)

Plan van Aanpak. Christophe Deloo, Roy Straver & Machiel Visser. Versie 4 (26-06-2010) Plan van Aanpak Christophe Deloo, Roy Straver & Machiel Visser Versie 4 (26-06-2010) Inhoudsopgave Voorwoord... 2 1 Inleiding... 3 1.1 Aanleiding... 3 1.2 Accordering en bijstelling... 3 1.3 Toelichting

Nadere informatie

De lengte van de planken moet gelijk zijn aan de breedte van het paneel.

De lengte van de planken moet gelijk zijn aan de breedte van het paneel. Bouwbeschrijving zonnevolger. De zonnevolger is in essentie niets meer dan een schuin opgestelde draaibare as waar een zonnepaneel op bevestigd is die met een motor op de zon wordt gericht. Door de schuine

Nadere informatie

Analyse van de Futaba S3003 dc motor

Analyse van de Futaba S3003 dc motor Analyse van de Futaba S3003 dc motor Door Ali Kaichouhi In dit artikel wordt de RF-020-TH dc motor wat nader ondergezocht. Het eerste deel bevat informatie over de constructie en de werking van deze motor.

Nadere informatie

WERKVORMEN MAGAZIJN. Wat is netwerken? Landelijk Stimuleringsproject LOB in het mbo

WERKVORMEN MAGAZIJN. Wat is netwerken? Landelijk Stimuleringsproject LOB in het mbo WERKVORMEN MAGAZIJN Wat is netwerken? Landelijk Stimuleringsproject LOB in het mbo Voorwoord Voor u heeft u Thema boekje 1 Wat is netwerken? Dit themaboekje is een onderdeel van de lessenserie Netwerken.

Nadere informatie

Serious gaming in het basisonderwijs Adviesnota

Serious gaming in het basisonderwijs Adviesnota 2012 Serious gaming in het basisonderwijs Adviesnota Carolien Popken SAB Schoolvereniging Aerdenhout- Bentveld 14-6-2012 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Onderzoek... 4 Voorwoord... 4 Antwoord op de deelvragen

Nadere informatie

Jan des Bouvrie Academie, interior design & styling - hbo bachelor

Jan des Bouvrie Academie, interior design & styling - hbo bachelor Jan des Bouvrie Academie, interior design & styling - hbo bachelor De opleiding interior design & Styling - hbo bachelor Mensen zien hun omgeving steeds meer als een verlengstuk van hun persoonlijkheid.

Nadere informatie

Conceptraport. Uitlaatsysteem

Conceptraport. Uitlaatsysteem Conceptraport Uitlaatsysteem Conceptraport Uitlaatsysteem In opdracht van: Alexander Beenen namens Custom Concepts 27 september 2013 Vincent ten Have, Tim Hogenbrik, Rudsly Petronielia, Karim Balaich Guus

Nadere informatie

Persoonlijk Activiteiten Plan (PAP)

Persoonlijk Activiteiten Plan (PAP) Persoonlijk Activiteiten Plan (PAP) Naam student: Sebastiaan Winters Studentnummer: 10078177 E-mail: s.m.winters@me.com Leerbedrijf: CB&I Datum: 12-02-2012 Blok: 2.1 Versie document: 1.2 Bedrijfsbegeleider:

Nadere informatie

1. Programma installeren Installeren van TotalMedia Studio Kopiëren van de oefenbestanden Tips... 18

1. Programma installeren Installeren van TotalMedia Studio Kopiëren van de oefenbestanden Tips... 18 Inhoudsopgave Voorwoord... 5 Nieuwsbrief... 5 Introductie Visual Steps... 6 Wat heeft u nodig?... 7 De cd-rom... 8 Uw voorkennis... 8 Hoe werkt u met dit boek?... 8 De website bij dit boek... 9 Toets uw

Nadere informatie

Carlo Laatst. Portfolio Instapproject Architectuur

Carlo Laatst. Portfolio Instapproject Architectuur Carlo Laatst Portfolio Instapproject Architectuur Voorwoord Beste lezer, Voor u ligt het portfolioboekje van mijn instapproject Architectuur (in het kader van het schakelprogramma (voor de Master Architecture

Nadere informatie

Schindler 9500 AE Horizontaal rolpad, type 30 Prestaties naar behoefte, efficiëntie naar wens. Schindler roltrappen en rolpaden

Schindler 9500 AE Horizontaal rolpad, type 30 Prestaties naar behoefte, efficiëntie naar wens. Schindler roltrappen en rolpaden Schindler 9500 AE Horizontaal rolpad, type 30 Prestaties naar behoefte, efficiëntie naar wens. Schindler roltrappen en rolpaden De betrouwbare oplossing voor openbaar mobiliteit. 2 3 Passagierveiligheid,

Nadere informatie

Informatie over Lenzen

Informatie over Lenzen Informatie over Lenzen Camera CCD Sensor: De grootte van de camerabeeld sensor (CCD) beïnvloed ook de kijkhoek, waarbij de kleinere beeldsensoren een smallere kijkhoek creëren wanneer gebruikt met eenzelfde

Nadere informatie

Tuesday, February 8, 2011. Opleiding Interactieve Media

Tuesday, February 8, 2011. Opleiding Interactieve Media Opleiding Interactieve Media Inhoud Inleiding presenteren 1. Voorwerk 2. Middenstuk 3. Begin presentatie 4. Einde presentatie 5. Visuele middelen 6. Non-verbale communicatie 7. Opdracht 8. Criteria 1.

Nadere informatie

Studenten van de elektronica afdeling van het VTI testen de vorig jaar gebouwde Savonius windturbine uit.

Studenten van de elektronica afdeling van het VTI testen de vorig jaar gebouwde Savonius windturbine uit. Studenten van de elektronica afdeling van het VTI testen de vorig jaar gebouwde Savonius windturbine uit. VTI Aalst: een school van techniek en toegepaste wetenschappen. De Beer Gino, http://users.telenet.be/laboee/

Nadere informatie

- IVAO - Inte t r e nat a i t onal a Virtu t a u l a Aviat a i t on Organ a iza z t a i t on Fourni V.

- IVAO - Inte t r e nat a i t onal a Virtu t a u l a Aviat a i t on Organ a iza z t a i t on Fourni V. - IVAO - International Virtual Aviation Organization Fourni V. IVAO WIE ZIJN WIJ? De International Virtual Aviation Organization is een onafhankelijke, gratis service voor enthousiaste mensen die er plezier

Nadere informatie

Thesisvoorstellen

Thesisvoorstellen Thesisvoorstellen 2007-2008 Onderzoeksgroep Robotica & Multibody Mechanica 10-5-2007 ANTY : The development of an intelligent 1 huggable robot Introductie Robotica & Multibody Mechanica Onderzoeksgroep

Nadere informatie