6,2. Samenvatting door R woorden 7 oktober keer beoordeeld

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "6,2. Samenvatting door R woorden 7 oktober keer beoordeeld"

Transcriptie

1 Samenvatting door R woorden 7 oktober ,2 55 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Feniks - Hoofdstuk 0, 1 en 2 De inleiding op iedere paragraaf is telkens deelvraag 1. Hoofdstuk 0: Geschiedenis. Geschiedenis is het doen en denken van mensen in het verleden. Bestaat uit 2 belangrijke dingen. - De mens en zijn denkwereld en handelen - De factor tijd Geschiedenis bestudeert de gebeurtenissen die de mensen zijn overkomen, en de feiten. Dan heb je op hoger niveau de verschijnselen. Gebeurtenissen en verschijnselen leiden tot ontwikkeling. Om in gs de gebeurtenissen in de tijd te plaatsen. Gebruiken wij jaren een eeuwen. Ook hanteren we de tijdbalk. Dit is een middel om de gebeurtenissen, verschijnselen en ontwikkelingen op de juiste plaats te zetten in de tijd. Tijdbalk bestaat niet puur uit jaren en eeuwen. Er worden ook maatschappijtypen, perioden en tijdvakken in aangegeven. Zo breng je orde aan in de geschiedenis en zie je eerder verbanden en samenhang, en oorzaken en gevolgen. Door historisch denken kun je veranderingen op de juiste manier in de tijd plaatsen en op een correcte wijze beoordelen of waarderen. Erasmus Was het voorbeeld van een humanist. Hij dacht dat een nieuwe tijd zou aanbreken, een tijd van vrede voor altijd. Hij adviseerde Karel. Hij schreef Querela pacis. ( de Vrede klaagt). Daarbij liet hij zich sterk inspireren door de Bijbel, de Griekse filosoof Aristoteles en de Romeinse politicus en filosoof Cicero.) Erasmus laat de vrede klagen dat zij door de mensheid slecht behandeld wordt, terwijl alle eer en glorie worden toegedicht aan oorlog, de bron van ellende. Van dood en vernietiging. Paus Julius II Verschrikkelijke paus. Schuwde geen enkel middel om de kerkelijke staat uit te breiden en het pausdom almachtig te maken. De nieuwe paus was uitermate geschikt als bemiddelaar tussen de Ruropese vorsten. Erasmus droom voor altijd vrede kwam niet uit. Karel, heer der Nederlanden en koning van spanje. Zou bij de vergadering (vredevergadering) Frans 1 van Frankrijk ontmoeten Frans voelde zich bedreigd door Karel omdat hij zijn grondgebied zo nauw omsloot. Karel en Frans I voerden vanaf jaar oorlog om de macht in Italië. In 1523 maakte Hendrik VIII van die situatie misbruik, eiste andermaal de franse troon op en viel frankrijk binnen Een rampzalig jaar voor Erasmus. Luther spijkerde zijns tellingen aan de kerkdeur van de Wittenberg. Christelijke wereld raakte gespleten, arme boeren kwamen in opstand,, gruwelijke godsdienstoorlogen volgden Er zijn verschillende manieren om geschiedenis in te delen. Naar periode naar maatschappijtype en naar tijdvak. Pagina 1 van 9

2 Mensen die in de tijd van monniken en ridders leefden noemden hun tijd niet zo. Net zoals de gene die rond 1650 leefden er geen idee van hadden dat ze in de gouden eeuw leefden. Prehistorie: Tijd vanaf het ontstaan van de mens Historie: begint als denken en emoties en geloof invoelbaar worden door geschreven bronnen. Historie is nergens gelijk. In Nederland pas 12 v. Chr. In het midden oosten en het sal van de nijl kenden de Soemeriërs al vanaf 3300 v. Chr het spijkerschrift en spoedig gebruikten de egyptenaren hiërogliefen. De klassieke oudheid: v Chr. De Grieken en Romeinen hadden schrift architectuur en wetenschappelijk denken bereikt dat van blijvende waarde was. (klassiek) Na de oudheid overspoelden volkeren van midner cultuur en wetenschap europa tijden de volksverhuizingen; Middeleeuwen/ tusseneeuwen. Niet zoveel gepresteerd. Sommigen vinden van wel. Staatsgezag in Frankrijk hersteld, christendom terug, kloosters ed. Ook een standenmaatschappij Na middeleeuwen renaissance. Wedergeboorte van de oudheid. De vroegmoderne tijd was aangebroken. Veel veranderingen maar standenmaatschappij bleef. Pas in 18e eeuw de eeuw van de verlichting werden er vraagtekens bij geplaatst. Verlichting: Periode waarin mensen steeds meer zelf gingen nadenken over zaken die vroeger als vanzelfsprekend werden aangenomen. De verlichtingsfilosoof Kant was een groot voorstander van de Republikeinse staatsvorm. Jaren Tijdvak Periode Periode onderverdeling Maatschappijtype v. Chr Tijd van jagers en boeren Prehistorie Samenleving jagers verzamelaars Pre-agrarisch agrarisch 3000 v Chr. 500 n. Chr Tijd van grieken en romeinen Oudheid Klassieke oudheid 5e en 4e eeuw v Chr. Agrarisch urbaan n Chr. Tijd van monniken & Ridders Middeleeuwen Vroege middeleeuwen Agrarisch urbaan Tijd van steden en staten Middeleeuwen Hoge middeleeuwen Late middeleeuwen Agrarisch urbaan + steden Tijd van ontdekkers en hervormers Vroegmoderne tijd Renaissance Agrarisch urbaan Tijd van regenten en vorsten Vroegmoderne tijd Gouden eeuw Agrarisch urbaan Tijd van pruiken en revoluties Vroegmoderne tijd Verlichting Industrie Tijd van burgers en stoommachines Moderne tijd Imperialisme Industriële samenleving Tijd van de wereldoorlogen Moderne tijd Industriële samenleving Tijd van tv en computer Moderne tijd Koude oorlog Industriële samenleving Hoofdstuk 1: Tijd van Jagers en Boeren Prehistorie v C Hoofdstuk1: Van vuistbijl tot sikkel 1.1 Een zwervend bestaan 1.2 De ontdekking van de landbouw 1.3 Mesopotamië: van grotten tot steden Oriëntatie: Het tijdvak Pagina 2 van 9

3 De Prehistorie van Irak staat centraal in dit hoofdstuk. Zonder archeologen zouden we maar weinig weten over de Tijd van Jagers en Boeren. Dit tijdperk wordt ook wel de Prehistorie (letterlijk voorgeschiedenis) genoemd. De Prehistorie van een gebied begint vanaf het moment dat er zich mensen bevinden en eindigt als deze mensen zelf het schrift gaan gebruiken. Dus in de Prehistorie hebben we geen schriftelijke bronnen. We kunnen de Prehistorie onderverdelen in perioden: De Steentijd: ingedeeld in de Oude Steentijd(Paleolithicum), Midden Steentijd (Mesolithicum) en een nieuwe Steentijd(Neolithicum). Bronstijd IJzertijd Soms wordt er een vondst gedaan die tot een verschuiving van de onderverdeling van de Prehistorie leidt: Zoals de vondst van Ötzi, de ijsman. Zie: Ötzi, de man uit het ijs. Wanneer het over voorwerpen gaat die door de mens zijn gemaakt, spreken archeologen van 'artefacten'. Archeologen staan voor grote uitdagingen. Ten eerste moeten ze proberen de vondsten te dateren. Ten tweede moeten ze proberen het verleden te reconstrueren aan de hand van de vondsten. De kenmerken De eerste mensen waren jagers-verzamelaars. Een permanente woonplaats hadden de mensen in bijna alle gevallen niet. Omdat ze een nomadisch bestaan leidden, hadden ze ook maar weinig bezit. Een van de meest ingrijpende gebeurtenissen in de Prehistorie is de ontdekking van de landbouw. Deze gebeurtenis wordt ook wel de Neolithische Revolutie genoemd. Archeologen weten nog steeds niet waardoor, wanneer en waar precies de Neolithische Revolutie ontstond. De gevolgen waren echter enorm. Mensen konden zich permanent vestigen en waren vrijwel verzekerd van voedsel. Daardoor groeide het aantal inwoners van de nederzettingen en sommige groeiden zelfs uit tot stedelijke gemeenschappen waardoor de samenleving steeds complexer en hiërarchischer werd. Men kon nu andere beroepen gaan uitoefenen zoals ambachtsman of architect. Er ontstond ook verschil in rijkdom en macht tussen de mensen. In deze gemeenschappen werden regels, wetten en afspraken steeds belangrijker waardoor het schrift zich ontwikkelde. Dat betekende in die gebieden dus het einde van de prehistorie. De drie kenmerken van het tijdvak de Prehistorie De levenswijze van jagers en verzamelaars Het ontstaan van de landbouw en landbouwsamenlevingen Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen Kernbegrippen Agrarisch Betrekking hebbend op de landbouw. Cultuur Geheel van voortbrengselen van een gemeenschap. Jagers-verzamelaars Groep mensen zonder vaste woonplaats die leeft van jacht en het verzamelen van gewassen. Landbouwsamenleving Maatschappij waarin het natuurlijk milieu wordt aangepast ten behoeve van de productie van planten en dieren voor menselijk gebruik. 1.1 Een zwervend bestaan Inleiding: Archeologen proberen de cultuur van jagers-verzamelaars te reconstrueren aan de hand van zeldzame stenen artefacten die werden achtergelaten. Zie afbeelding werktuigen. Pagina 3 van 9

4 Tegenwoordig spelen voedsel en de oorsprong daarvan geen belangrijke en duidelijk zichtbare rol in onze samenleving. In de tijd van de jagers-verzamelaars was dat anders. In het Paleolithicum was de voedselvoorziening een dagtaak, waaraan iedereen meewerkte. Dat is nu niet meer zo. Maar voedsel is in iedere tijd heel belangrijk. Wat is er dankzij archeologisch onderzoek bekend over de levenswijze van jagers-verzamelaars in het Nabije Oosten? Paleantropologen zijn wetenschappers die onderzoek doen naar de oorsprong en ontwikkeling van mensachtigen en de mens. Zij nemen aan dat de eerste mensachtigen zes miljoen jaar geleden zijn ontstaan in Afrika en afstammen van de apen. Dat noemt men de evolutietheorie. Volgens deze theorie leefden er in de Prehistorie verschillende geslachten van mensachtigen. Er stierven er uit maar andere ontwikkelden zich verder gedurende duizenden jaren. Vanuit Afrika heeft de mens zich naar Europa en het Nabije Oosten verspreid. Tegenover de aanhangers van de evolutietheorie staan de creationisten. Dit zijn mensen die geloven dat de aarde en alles wat hierop leeft het gevolg is van een gecreëerde schepping. Deze schepping is volgens het creationisme het werk van God of van meerdere goden. New Archeology De meeste archeologen vonden begin twintigste eeuw dat hun taak vooral bestond uit het indelen van de Prehistorie in 'culturen'. In de jaren zestig van de twintigste eeuw zagen steeds meer archeologen dat hun taak veel breder was. Door middel van wetenschappelijk onderzoek moest het leven van de mensen in de Prehistorie gereconstrueerd kunnen worden. Deze nieuwe opvatting noemen we New Archeoloy. In 1989 deed een team van Israëlische archeologen, werkend volgens deze methode, een ontdekking door het droogvallen van een gedeelte van het meer van Galilea. Men vond er een kamp van jagers-verzamelaars dat jaar oud was en noemde het de Ohalocultuur. Leefwijze De mensen van de Ohalo-cultuur woonden in ronde hutten (foto van Ohalo II kamp) en gebruikten vuurstenen werktuigen. Ze leefden van het verzamelen van vruchten en noten én van de jacht en de visserij. Ze jaagden in kleine groepen waarbij de groepsgrootte bepaald werd door de carrying capacity (draagkracht) van een gebied (tien vierkante kilometer per jager-verzamelaar). Was het gebied uitgeput dan stierf men van de honger of men trok verder naar een streek waar wel voldoende voedsel te vinden was. Sommige archeologen denken dat dit probleem ook wel werd 'opgelost' door het uitmoorden van een deel van de bevolking. Gereconstrueerde hut van de Ohalo II vindplaats. Bron Universiteit van Haifa Faculty of Humanities Department of Archeology Basiskamp Sommige culturen bouwden een basiskamp op en daarnaast kleinere kampen op zeer grote afstand van het basiskamp. Bij de Ohalo-cultuur ontdekten de archeologen iets opmerkelijks namelijk dat deze geen nomaden waren maar dat hun kamp het hele jaar bewoond was. De Ohalo-cultuur vormde dus een uitzondering op de levenswijze van andere groepen van jagers-verzamelaars. Dit valt te verklaren door de klimatologische en natuurlijke omstandigheden jaar geleden. (De afbeelding toont graan van de zogenoemde vindplaats Ohalo II) Een groot gedeelte van Europa was toen bedekt door een ijslaag tijdens de Laatste IJstijd. In het Nabije Oosten waren er steppen waar veel graansoorten en andere eetbare gewassen groeiden. Daardoor kon men zich daar langer op één plaats vestigen. Grafgiften Met behulp van archeologische vondsten kunnen de materiële kenmerken relatief eenvoudig worden vastgesteld. Immateriële kenmerken probeert men indirect uit de vondsten af te leiden. Zo trekt men uit grafvondsten de conclusie Pagina 4 van 9

5 dat deze culturen geloofden in een hiernamaals. Archeologen nemen aan dat er nauwelijks statusverschillen bestonden in een groep van jagers-verzamelaars. Ze spreken van een egalitaire (of non-hiërarchische) samenlevingsvorm(afbeelding van mannelijk skelet Ohalo II). 1.2 De ontdekking van de landbouw Inleiding Rond voor Chr. waren jagen en verzamelen niet langer de belangrijkste manieren om in het levensonderhoud te voorzien. De mens ontdekte de landbouw en ging leven van akkerbouw en veeteelt. Het gebied waar dit als eerste gebeurde wordt de Vruchtbare Halve Maan genoemd. de gevolgen waren ingrijpend. In een landbouwsamenleving( = agrarische samenleving) leven de mensen permanent op een vaste plek. Wanneer de landbouwproductie overvloedig was, kon de bevolking aanzienlijk groeien. Het belang van dit onderwerp. De mens probeert al eeuwen de natuur naar zijn hand te zetten. Door de landbouw werden planten en dieren gedomesticeerd. Dat wil zeggen dat mensen zelf probeerden, door selectie en veredeling, betere beesten en producten te maken. Tegenwoordig doet men dat met genetische manipulatie(aanpassen van erfelijke eigenschappen).denk bijvoorbeeld aan gewassen die men resistent heeft gemaakt tegen bepaalde ziekten. Welke verklaring geven archeologen voor het ontstaan van de landbouw in het Nabije Oosten? Twee revoluties Omdat we uit de Prehistorie geen geschreven bronnen hebben, is het moeilijk de exacte oorzaak voor het ontstaan van de landbouw te weten te komen. De archeoloog Gordon Childe bedacht in 1928 de Oase theorie. Volgens Childe zorgde het einde van de Laatste IJstijd ervoor dat het in het Nabije Oosten zo droog werd, dat mensen en dieren naar plaatsen trokken waar water voorradig was zoals Oases en langs rivieren. In het midden van de twintigste eeuw kwam er steeds meer kritiek op de Oase theorie omdat opgravingen bijvoorbeeld aantoonden dat de eerste landbouwnederzettingen zich meestal op berghellingen bevonden. Het onderzoek naar het ontstaan van de landbouw duurt dus voort. Een van de meest recente verklaringen komt van professor Hillman. Hij vond tussen de voorwerpen van jagers-verzamelaars in Syrië tamme granen. Dat was een aanwijzing dat zij overgingen tot het verbouwen van graansoorten die zij voorheen in het wild vonden. Dat deden zij volgens Hilmann omdat jaar geleden er een korte koudere en drogere periode was waardoor de wilde granen uitstierven. De mensen werden zodoende gedwongen om de granen zelf te verbouwen. Het ontstaan van de landbouw had zulke grote gevolgen, dat Childe sprak van een Neolitische Revolutie(of landbouw revolutie). Na deze revolutie ontstond de Sedentaire revolutie(sedentair betekent: een vast woon of verblijfplaats). Men ging permanent ergens wonen. Uit later onderzoek, zie de Ohalocultuur, bleek echter dat in het Nabije Oosten veel culturen van jagers-verzamelaars al een tamelijk permanente verblijfplaats hadden, voordat de landbouw werd doorgevoerd. Rond 7500 voor Chr. leefden bijna alle culturen in het Nabije Oosten van de landbouw. Men leerde dieren te domesticeren en te fokken. Varkens, schapen en geiten zorgden niet alleen voor vlees maar ook voor producten als melk en wol. Rond 4000 voor Chr. werden na de uitvinding van de ploeg en het wiel dieren ook in de landbouw ingezet. Rond 5000 voor Chr. voltrok de Neolitische Revolutie zich ook in West-Europa. In ons land vestigden zich tijdelijk omstreeks 5300 voor Chr. de eerste landbouwers in Zuid-Limburg. Pagina 5 van 9

6 Hoe zag de landbouwsamenleving eruit? De introductie van de landbouw had grote gevolgen voor de samenleving. Zo veranderde de grootte van de groepen mensen, de onderkomens en de werktuigen. De vaste woonplaats droeg bij aan een grotere bevolkingsdichtheid, doordat het tijdsinterval tussen twee geboorten kleiner kon worden. Dat werd nu twee jaar terwijl het bij de jagers-verzamelaars vier was. Dit samen met het vermogen om meer mensen per hectare te voeden leidde tot een hogere populatiedichtheid. Men woonde nu in stevige huizen en nieuwe huizen werden neergezet op restanten van vervallen onderkomens. Zo ging men letterlijk de hoogte in. Men spreekt dan ook van ruïneheuvels die men in het Arabisch Tell noemt. Voedsel dat men zelf niet nodig had werd geruild tegen bijvoorbeeld Obsidiaan, een zwart of grauw vulkanisch gras waar men pijlpunten, messen en andere werktuigen van kon maken. Die werktuigen worden overal bij opgravingen aangetroffen waaruit men de conclusie trekt dat er over grote afstand werd gehandeld. Voor het eerst maakte men ook gebruiksvoorwerpen van aardewerk. Ook kwamen er nieuwe landbouwgereedschappen zoals de sikkel en de ploeg. Vanwege deze veranderingen wordt deze periode ook wel de Nieuwe Steentijd of Neolithicum genoemd 1.3 Mesopotamië: van grotten tot steden Inleiding In deze paragraaf bestudeer je kenmerken van stedelijke gemeenschappen in Mesopotamië, dat het huidige Irak en delen van Syrië omvat. De naam Mesopothamië komt uit het Grieks en betekent 'tussen de rivieren'. Het belang van dit onderwerp Bijna de helft van de wereldbevolking woont in steden. Leven in een stad heeft voordelen. Zo zijn er vaak veel meer voorzieningen aanwezig. Rond 3000 v Chr. woonde negentig procent van dit gebied, Soemerië in het zuiden van Mesopotamië, in steden. In sommige opzichten leken Uruk, Nippur op onze huidige steden. Welke kenmerken hadden stedelijke gemeenschappen in Soemerië? Het succes van de irrigatielandbouw Rond 5600 v. Chr. ontstonden in Soemerië (het zuiden van Mesopotamië)aan de oevers van de Eufraat en de Tigris de eerste dorpen. het klimaat was er erg heet; er viel nauwelijks neerslag. Toch was de landbouw er zeer succesvol doordat men overging tot et kunstmatig toevoeren van water. Dankzij de succesvolle irrigatielandbouw, groeide het aantal inwoners van de dorpen in het zuiden van Mesopotamië. Daarnaast trokken in het vierde millennium voor Chr. de Soemeriërs(een volk uit Midden-Azië) naar dit gebied. Ook kon men aan voorraadvorming gaan doen. Essentieel voor niet-producerende specialisten en voor de bewoners van de steden. Er ontstonden nu ook grote sociale verschillen en verkregen sommigen daardoor politieke macht. Stedelijke samenlevingen in Soemerië Rond 3500 v. Chr. spreken we van stedelijke samenlevingen of stadstaten. Soemerië telde er 30. Een stadstaat had gemiddeld inwoners. Uruk(zie bovenstaand kaartje) had rond 3000 v. Chr 'stedelingen', en was de grootste stadstaat. Je zult begrijpen dat zo'n samenleving ingewikkelder geworden was en dat er dus iemand leiding moest geven. In Soemerië ontstonden er daarom soms oorlogen tussen steden. Vorsten lieten steden daarom door middel van stadsmuren beveiligen(zie afbeelding hier beneden. Je kunt duidelijk de stadsmuur zien). De vier belangrijkste karakteristieken van de stedelijke gemeenschappen rond 3000 v. Chr. waren: Een hiërarchische opbouw van de samenleving; De aanwezigheid van een godsdienstig centrum; De taakverdeling in de samenleving; Het gebruik van het schrift. Pagina 6 van 9

7 Hiërarchische opbouw van de samenleving Sociale piramide Opgebouwd naar machtsuitoefening van boven naar beneden Koning en familie Men geloofde dat de koning de macht van de goden had gekregen. de koning zorgde ook voor de rechtspraak en was opperbevelhebber van het leger Priesters Zorgden voor contact met de goden en daardoor hadden ze veel macht. Ambachtslieden Klein gedeelte van de bevolking, werd wel steeds groter. Boeren Grootste deel van de bevolking. Slaven Vaak krijgsgevangenen. Godsdienstig centrum Elke Soemerische stad had in het centrum een ziggurat, een soort tempel. Dit was een hoog bouwwerk, via trappen kon je de top bereiken.(hoe hoger hoe dichter bij de goden). Hier werd de belangrijkste god van de stad vereerd. Bovenstaande afbeelding laat goed zien hoe belangrijk zo'n tempel was De ziggurat had naast de religieuze ook een economische functie. Rondom werden goederen verhandeld en moesten boeren een groot gedeelte van de oogst als belasting afstaan aan de vorst. In ruil daarvoor kreeg men bescherming en werd het irrigatiesysteem onderhouden. Er was sprake van redistributie(herverdeling): het ingeleverde graan werd door een bureaucratische organisatie 'uitbetaald' aan de priesters, de ambachtslieden en de koninklijke familie. Taakverdeling in de samenleving Door de grote opbrengst van de landbouw konden sommigen zich bezig gaan houden met andere werkzaamheden. Denk daarbij aan ambachtslieden, maar ook kunstenaars, priesters en natuurlijk nu ook schrijvers. Want er moest veel worden opgeschreven in de ingewikkelder samenleving. Schrijvers werden daarom heel belangrijk. Schrift Rond 3300 v. Chr. ontwikkelden de Soemeriërs het schrift. Dit schrift bestond in eerste instantie uit logogrammen: herkenbare afbeeldingen. ze werden hoofdzakelijk gebruikt voor het registreren van economische zaken. Uit die logogrammen ontwikkelden zich later echter klanktekens. Ëen teken stond voor een bepaalde klank. met klanktekens konden hele woorden en zinnen geschreven worden. Het Soemerische schrift wordt ook wel spijkerschrift genoemd, vanwege de vorm van de tekens. Men was nu in staat belangrijke zaken vast te leggen. Maar.. een klein gedeelte van de bevolking kon maar lezen en schrijven. Met de uitvinding van het schrift kwam een einde aan de Prehistorie voor het Nabije Oosten. Hoofdstuk 2: Tijd van grieken en Romeinen 3000 v.chr-500 n.chr. Oudheid 2.1 Denken over mens en natuur Inleiding: Iedereen kreeg in de volksvergadering van Athene evenveel spreektijd. Dat werd geregeld door een klepsydra, een wateruurwerk. De Atheners vonden de democratie heel bijzonder. Ze dachten veel na over de wijze waarop ze het bestuur van hun stadstaat konden vormgeven. Het belang van dit onderwerp De Grieken legden de basis voor onze democratie en ons wetenschappelijk denken. Zij ontwikkelden daarbij een geheel nieuwe kritische denkwijze, los van geloof en goden. In dit hoofdstuk wordt stap voor stap vanaf de vijfde eeuw v. Chr. gevolgd hoe ze ontdekten hoe het menselijk lichaam werkt. Pagina 7 van 9

8 Hoe ontwikkelde zich bij de oude grieken het kritische denken over wetenschap en maatschappij? 'wij zijn juist een voorbeeld' Alleen de vrije mannelijke Atheners die genoeg geld hadden om een wapenuitrusting te kopen en die konden vechten voor de stad mochten zich aanvankelijk Atheens burger noemen. Later werden ook andere mannen burger. Een burger mocht in Athene meebeslissen over de politiek, maar hij moest dan wel zelf in de volksvergadering aanwezig zijn en deelnemen aan de politieke besluitvorming (directe democratie). Niet in alle stadstaten was dat zo geregeld. Pericles vond dat iedere burger actief moest zijn in de politiek. In 480 v. Chr. hadden de Grieken de Perzen verslagen. Athene was helemaal verwoest en Pericles startte een herbouwprogramma. De bouwpolitiek van Pericles (denk aan de Parthenon-tempel) leverde veel werk op en dat was een stimulans voor de Atheense economie. Omdat het economisch goed ging kon men dan ook geld en tijd vrijmaken om zich met politiek bezig te houden. Pericles was de eerste die burgers geld gaf als ze een openbare functie vervulden. Dankzij deze vergoeding konden ook arme burgers meedoen met de besluitvorming. In de praktijk waren de meeste burgers niet dagelijks met politiek bezig. De stadstaat Athene was ongeveer zo groot als de provincie Utrecht. Er is berekend dat minimaal een derde van de Atheense burgers wel eens in de jury, in de Raad van Vijfhonderd of in een commissie gezeten moet hebben. Het begrip politiek betekende oorspronkelijk dan ook: het functioneren van burgers in de polis (stadstaat). Kwakzalfers, priesters en dokters Ook op natuurwetenschappelijk terrein kwam het kritisch denken centraal te staan. Zo maakte de medische wetenschap grote vorderingen. In de oudheid was dokter geen beschermd beroep, dus noemden zich veel mensen dokter zoals kruidenvrouwtjes of toverdokters. Ook kon je de nacht doorbrengen in een tempel om via een droom genezing te vinden. Daarnaast waren er enkele grote medische centra met artsen die meer verstand van medische zaken hadden maar voor veel mensen waren die niet in de buurt. Artsenscholen De medische wetenschap heeft zich vanaf ongeveer 600 v. Chr. razendsnel ontwikkeld. Dat gebeurde vooral in medische centra waar opleiding en onderzoek gecombineerd kon worden. Niet langer de goden maar natuurlijke oorzaken lagen ten grondslag aan de ziekten. Door nauwkeurige observatie konden (aankomende) artsen de symptomen van ziekten leren herkennen. Als een ziekte zich altijd op dezelfde manier ontwikkelde, dan kon je op den duur het ziekteverloop voorspellen en er tijdig op inspelen. Een van de belangrijkste artsen (afbeelding) was Hippocrates (ca ). Hij was de leider van de beroemdste artsenschool, op het eiland Kos. Hippocrates wordt de vader van de medische wetenschap genoemd. Ieder arts legt ook de eed van Hippocrates af. De 4 temperamenten Gezondheid hing volgens de Hippocratische geneeskunde samen met de juiste verhouding en menging (in het Latijn: temperamentum) van de vier lichaamsvochten: bloed, slijm, gele gal en zwarte gal. Het lichaam hield deze balans zelf in de gaten. als het lichaam niet goed functioneerde dan kon de arts een handje helpen. Tot in de negentiende eeuw was de theorie van de vier temperamenten in de medische wetenschap algemeen geaccepteerd. Gehangenen om in te snijden Operaties werden bij de Grieken waarschijnlijk al uitgevoerd in de achtste eeuw v. Chr. De ontwikkeling van de chirurgie was nauw verbonden met de oorlogsvoering: pijlen moesten verwijderd worden, ledematen afgezet. In de meeste gevallen ging het dus om noodoperaties. De kennis die men geleidelijk aan opdeed, was vooral gebaseerd op systematisch wetenschappelijk onderzoek. 2.2 Echt klassiek Pagina 8 van 9

9 Inleiding Deze paragraaf gaat over de voorbeeldfunctie die de Griekse cultuur gehad heeft en nog steeds heeft. Als wij de naam klassiek gebruiken, dan heeft dat bijna altijd de bijklank 'tijdloos' of 'uitzonderlijk mooi of goed': het is een soort kwaliteitswerk. de periode geldt als hét klassieke tijdperk van de Europese geschiedenis. De kunstwerken van die tijd gelden nog steeds als voorbeeld. Hoe heeft de klassieke vormentaal van de grieks-romeinse cultuur zich ontwikkeld? verspreiding van de griekse cultuur Door de veroveringen van Alexander de Grote ( ) werd de Griekse cultuur over een groot gebied verspreid. Van Iran tot de Zwarte zee en van Egypte tot Armenië werden de steden aangekleed met Griekse beeldhouwwerken. Vanaf het begin van de tweede eeuw v. Chr. begon Rome, als nieuwe grootmacht de Griekse gebieden te veroveren. De Romeinen beschouwden de bezittingen, maar ook de mensen uit het veroverde gebied als oorlogsbuit. Vaak werden de bewoners als slaaf aan de Romeinen verkocht. De enorme aanvoer van goedkope arbeidskrachten veranderde de hele Romeinse maatschappij. Bij de slaven zaten zeer ontwikkelde mensen: artsen, geleerden, leraren, schrijvers en kunstenaars. Ze brachten de Hellenistische cultuur en wetenschap de Romeinse maatschappij binnen. Militair hadden de Grieken weinig in te brengen maar des te meer op het gebied van kunst en wetenschap. Een deel van de materiële opbrengsten van het Romeinse imperialisme bestond uit beeldhouwwerken en andere kunstvoorwerpen. Beeldhouwwerken werden eerst meegenomen om er mee te pronken later plaatste men ze in tempels. Maar in de loop van de tweede eeuw v. Chr. veranderde dit. Beelden werden nu bewust meegenomen om de huizen en tuinen van de veldheer en van zijn vrienden mee op te fleuren. Ook kwamen er nieuwe tempels, theaters, wegen en luxe landhuizen met grote tuinen naar Hellenistisch voorbeeld. In minder dat twee eeuwen was Rome van een Italiaanse (Romeinse) stad veranderd in een Hellenistische metropool. Eerst nadoen - dan beter doen! In het begin van de tweede eeuw v. Chr werden de Griekse vormen nog vrijwel letterlijk overgenomen door de Romeinen. Het bleef echter niet bij imiteren. De Romeinen voegden ook eigen elementen toe. De Romeinen hadden van de Grieken overgenomen dat een keizer op officiële portretten er uit zag hoe hij er moest uitzien, dan hoe hij er werkelijk uitzag. Typisch Romeins was dan weer de manier waarop ze werden afgebeeld: bijvoorbeeld als hoogste priester of als succesvolle legeraanvoerder. Ook op het gebied van de architectuur zie je deze aanpassing. Griekse tempels hadden rondom trappen en waren van alle kanten toegankelijk. Italiaanse tempels stonden op een hoog podium met alleen trappen aan de voorkant. De Romeinen namen wel de vorm van de Griekse tempels over, maar hielden vast aan het podium. Ze ontwikkelden dus een Griekse tempel op een Italiaanse basis. Beton en bogen Twee belangrijkste Romeinse verbeteringen in de bouwkunst waren het beton en de boogconstructie. De Grieken werkten met zuilen. Die verbonden ze door middel van balken en op die balken legden ze een dak of een plafond. Doordat bij bogen de druk anders verdeeld is, kan de overspanning veel groter zijn. De Romeinen konden dus door middel van boogconstructies, gewelven of koepels grote ruimtes overdekken zonder dat de ruimte helemaal vol zuilen stond. Ook beton hielp daarbij. Dit mengsel van puin, kalk, vulkanisch zand en water was veel lichter dan natuursteen of baksteen en net zo sterk. De Romeinen pasten de combinatie van boogconstructie en beton op allerlei terreinen toe. Pagina 9 van 9

Samenvatting Geschiedenis Jagers en Boeren

Samenvatting Geschiedenis Jagers en Boeren Samenvatting Geschiedenis Jagers en Boeren Samenvatting door B. 771 woorden 7 oktober 2016 2,9 8 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Tijdvak 1 Tijd van jagers en boeren Jagers en boeren -3000 v. Chr. Pagina

Nadere informatie

Tijd van jagers en boeren

Tijd van jagers en boeren 1.1 Van jagers verzamelaars naar tot 3000 v. Chr. De prehistorie : levenswijze van jagers verzamelaars ontstaan van landbouw, landbouwsamenlevingen Onderzoeksvraag: Welke gevolgen had de Neolithische Revolutie

Nadere informatie

Cultuur: alles wat een groep mensen met gemeenschappelijke kenmerken voortbrengt, zoals taal, godsdienst, kunst, normen en waarden.

Cultuur: alles wat een groep mensen met gemeenschappelijke kenmerken voortbrengt, zoals taal, godsdienst, kunst, normen en waarden. GS tijdvak 1 Lennart van der Molen Begrippen Agrarisch: wat betrekking heeft op landbouw. Cultuur: alles wat een groep mensen met gemeenschappelijke kenmerken voortbrengt, zoals taal, godsdienst, kunst,

Nadere informatie

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag door Lotte 1570 woorden 19 juni 2017 3 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van Grieken

Nadere informatie

Tijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus

Tijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus 138 Tijdwijzer Het begin Op deze tijdbalk past niet de hele geschiedenis van de mens. Er lopen namelijk al zo n 100.000 jaar mensen rond op aarde. Eigenlijk zou er dus nog 95.000 jaar bij moeten op de

Nadere informatie

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 1 Toetsvragen

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 1 Toetsvragen Tijdvak 1 Toetsvragen 1 De meeste kennis over de periode waarin de eerste mensen leefden, komt van archeologen. Wat houdt het werk van archeologen in? A Zij bestuderen de verschillende theorieën over de

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 t/m 6

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 t/m 6 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 t/m 6 Samenvatting door een scholier 2543 woorden 29 mei 2013 6,6 7 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Hoofdstuk 1: Tijd van Jagers en Boeren > 3000 v.

Nadere informatie

Tijd van jagers en boeren

Tijd van jagers en boeren Tijd van jagers en tot 3000 v. Chr. De prehistorie Prehistorie 3000 v. Chr. Evolutietheorie: Eerste mensen ong. 3 miljoen jaar geleden in Afrika ontstaan. Hij is geëvolueerd (Theorie Charles Darwin) en

Nadere informatie

Antwoorden bij Hoofdstuk 1 Tijd van jagers en boeren. Oriëntatie op het tijdvak

Antwoorden bij Hoofdstuk 1 Tijd van jagers en boeren. Oriëntatie op het tijdvak Antwoorden bij Hoofdstuk 1 Tijd van jagers en boeren Oriëntatie op het tijdvak a De prehistorie is de periode voordat mensen het schrift gingen gebruiken. De letterlijke betekenis is: voor-historie. b

Nadere informatie

Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten

Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Van de oogst van hun land en van hun dieren Jagers & boeren Wat

Nadere informatie

GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1

GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1 GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1 Tijdvak Jagers en boeren; van de eerste mensen 3000 v. C. prehistorie; van de eerste mensen - 3000 v.c. Samenlevingstype: eerst jagers/verzamelaars,

Nadere informatie

Kenmerkende aspecten 3. Ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen. Waar?

Kenmerkende aspecten 3. Ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen. Waar? Waar? Vruchtbare Sikkel / Halvemaan 3. Ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen (ontwikkeling). Waarom daar? Voedseloverschotten door: o Akkerbouw, veeteelt gecombineerd met nieuwe uitvindingen

Nadere informatie

Tijd van jagers en boeren. Kenmerkende aspecten. 3. Ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen. Waar? Vruchtbare Sikkel / Halvemaan

Tijd van jagers en boeren. Kenmerkende aspecten. 3. Ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen. Waar? Vruchtbare Sikkel / Halvemaan Kenmerkende aspecten 3. Ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen. Waar? Vruchtbare Sikkel / Halvemaan Kenmerkende aspecten 3. Ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen (ontwikkeling). Waarom

Nadere informatie

Project Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC

Project Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC Project Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC Week 1ABC: Algemeen Info: Prehistorie De geschiedenis in Nederland begint al heel lang geleden. Lang voordat de Romeinen in Nederland kwamen, waren er al mensen.

Nadere informatie

2 juni 2019 [STUDIEPLANNER GESCHIEDENIS VWO TOT KERST] overig. Lesweek. activiteiten. / verrijken/ verdiepen *

2 juni 2019 [STUDIEPLANNER GESCHIEDENIS VWO TOT KERST] overig. Lesweek. activiteiten. / verrijken/ verdiepen * Vanaf Vaste activiteiten PERIODE 1 34 19/8 di: start lessen Leerdoelen hoe tijd voor geschiedenis werkt en kunnen er zelf mee aan de slag 35 26/8 de belangrijkste gebeurtenissen in het tijdvak van jagers

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Romeinen

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Romeinen Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Ro Samenvatting door S. 1180 woorden 29 maart 2016 6,4 11 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Hoofdstuk 5 De Ro Paragraaf 1 t/m 7 1 Van dorp

Nadere informatie

Geschiedenis Tijdvak CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/101047

Geschiedenis Tijdvak CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/101047 Geschiedenis Tijdvak 02 01 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 10 mei 2017 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/101047 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs

Nadere informatie

6. Regenten en Vorsten. Het streven van vorsten naar absolute macht. 1600 n.chr. 1700 n.chr. Piet Heyn. 7. Pruiken en Revoluties.

6. Regenten en Vorsten. Het streven van vorsten naar absolute macht. 1600 n.chr. 1700 n.chr. Piet Heyn. 7. Pruiken en Revoluties. De 10 tijdvakken. 1. Jagers en Boeren (prehistorie). Levenswijze van jager-verzamelaars.? 3000 v.chr. Venus van Willendorf. 2. Grieken en Romeinen (oudheid). Ontwikkeling Jodendom / Christendom 3000 v.chr.

Nadere informatie

G E S C H I E D E N I S - A A N T E K E N I N G E N H 1 / 2 / 3

G E S C H I E D E N I S - A A N T E K E N I N G E N H 1 / 2 / 3 G E S C H I E D E N I S - A A N T E K E N I N G E N H 1 / 2 / 3 HOOFDSTUK 1 PARAGRAAF 1 Weg van de mensheid: - Staat in Afrika - Van daaruit Verspreiding over de rest van de wereld - Mens behoort tot de

Nadere informatie

5,1. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders.

5,1. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart 2013 5,1 27 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders. Paragraaf 1 De Romeinen trekken zich terug. 1. Welke

Nadere informatie

Geschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren

Geschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren Geschiedenis kwartet jagers en boeren jagers en boeren jagers en boeren Reusachtige stenen die door mensen op elkaar gelegd zijn. Zo maakten ze een begraafplaats. * Hunebedden * Drenthe * Trechterbekers

Nadere informatie

Andere boeken in deze serie:

Andere boeken in deze serie: Andere boeken in deze serie: 978-94-6175-157-7 (HB) 978-94-6175-964-1 (e-book) 978-94-6175-218-5 (HB) 978-94-6175-960-3 (e-book) 978-94-6175-216-1 (HB) 978-94-6175-158-4 (HB) 978-94-6175-958-0 (e-book)

Nadere informatie

Bijvoorbeeld: Welke dieren er waren. Dat de mensen goed konden tekenen. Van welke stoffen ze verfkleuren maakten.

Bijvoorbeeld: Welke dieren er waren. Dat de mensen goed konden tekenen. Van welke stoffen ze verfkleuren maakten. Antwoorden hoofdstuk 1 1 Jagers en boeren 1 a 15 000 v.c. b 10 000 v.c. c 5000 v.c. 2 3 a Nog nooit waren zoveel oude afbeeldingen bij elkaar gevonden. b Bijvoorbeeld: De schilderingen hebben mooie kleuren

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 Samenvatting door R. 1586 woorden 23 oktober 2014 7,1 30 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Samenvatting Geschiedenis H1: Tijd van Jagers en Verzamelaars.

Nadere informatie

3000 v. Chr v. Chr v. Chr v. Chr.

3000 v. Chr v. Chr v. Chr v. Chr. 6 prehistorie oudheid 3000 v. Chr. 2500 v. Chr. 2000 v. Chr. 1500 v. Chr. Jagers en Boeren De oudste bewoners Jos en Mirthe fietsen in de zomervakantie op de Elspeetse heide. Ze maken met hun ouders een

Nadere informatie

De steentijd Jagers en verzamelaars

De steentijd Jagers en verzamelaars De steentijd Jagers en verzamelaars De prehistorie is de geschiedenis van de mensheid voordat mensen konden lezen en schrijven. We hebben uit de prehistorie daarom geen boeken, dagboeken of andere geschreven

Nadere informatie

Ontstaan landbouw - vmbo12

Ontstaan landbouw - vmbo12 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 17 august 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie https://maken.wikiwijs.nl/63442 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van

Nadere informatie

2 Er begint een nieuwe periode in de geschiedenis als er veel verandert

2 Er begint een nieuwe periode in de geschiedenis als er veel verandert Antwoordkernen bij Eureka 2mavo-de herziene druk, Amersfoort 2009-2010 Antwoordkernen zijn vrijwel nooit volledige zinnen. Antwoordkernen geven alleen aan, wat er beslist in het antwoord moet staan. De

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Tijd van Grieken en Romeinen: kern, perspectief en kenmerkende aspecten

Samenvatting Geschiedenis Tijd van Grieken en Romeinen: kern, perspectief en kenmerkende aspecten Samenvatting Geschiedenis Tijd van Grieken en Romeinen: kern, perspectief en kenmerkende aspecten Samenvatting door Lotte 2036 woorden 19 juni 2017 5,4 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks

Nadere informatie

Tijd van pruiken en revoluties 1700 1800

Tijd van pruiken en revoluties 1700 1800 Onderzoeksvraag: Op welke gebieden wilden de Verlichtingsfilosofen de bestaande maatschappij veranderen? Rationalisme = het gebruiken van gezond verstand (rede/ratio) waarbij kennis gaat boven tradities

Nadere informatie

een zee Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de van tijd een zee van tijd

een zee Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de van tijd een zee van tijd Werkblad Ω Een tijd geleden... Ω Les : Rendierjagers Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de mensen konden schrijven. Ze woonden niet op een vaste

Nadere informatie

1 Belangrijk in deze periode

1 Belangrijk in deze periode 1 Belangrijk in deze periode Het is niet zo makkelijk voor de wetenschappers om het leven van de eerste mensen correct voor te stellen. Het is ook al heel lang geleden. De mensen van toen lieten geen dagboeken

Nadere informatie

Tijdvakken en kenmerkende aspecten.

Tijdvakken en kenmerkende aspecten. Tijdvakken en kenmerkende aspecten. Tijdvak 1: Tijd van Jagers en Boeren. Periode: Prehistorie 1 De levenswijze van jagers-verzamelaars (Hoe zag deze samenleving eruit?) 2 Het ontstaan van landbouw en

Nadere informatie

Canon en kerndoelen geschiedenis PO

Canon en kerndoelen geschiedenis PO Canon en kerndoelen geschiedenis PO bron: http://www.entoen.nu/primair-onderwijs/didactisch-concept/leerplan-(slo)/geschiedenis In dit hoofdstuk over canon en geschiedenis wordt eerst ingegaan op de recente

Nadere informatie

De klassieke tijdlijn

De klassieke tijdlijn De klassieke tijdlijn In de lessen geschiedenis heb je waarschijnlijk al gehoord over de tijdlijnen, of de historische periodes en waarschijnlijk ook over exacte datums zoals 476. In dit documentje kom

Nadere informatie

Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 7

Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 7 Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 7 Hierbij treft u een toelichting aan bij de beelden die in de tijdbalk van Argus Clou Geschiedenis groep 7 zijn opgenomen. Inhoud Thema 1 Boze

Nadere informatie

Inhoud. Thema 5.1 Jagers en boeren 3. Thema 5.2 Grieken en Romeinen 6. Thema 5.3 Monniken en ridders 9. Thema 5.4 Steden en staten 12.

Inhoud. Thema 5.1 Jagers en boeren 3. Thema 5.2 Grieken en Romeinen 6. Thema 5.3 Monniken en ridders 9. Thema 5.4 Steden en staten 12. Inhoud Thema 5.1 Jagers en boeren 3 Thema 5.2 Grieken en Romeinen 6 Thema 5.3 Monniken en ridders 9 Thema 5.4 Steden en staten 12 Eigentijds Eigentijds Toets Thema 5.1 Jagers en boeren 1. Rondtrekken 3.

Nadere informatie

Inleiding geschiedenis Griekenland

Inleiding geschiedenis Griekenland Europa rond de Middellandse Zee rond 500 v. Chr. Sint-Janslyceum s-hertogenbosch, Theo Manders Inleiding geschiedenis Griekenland Rond 2000 v. Chr. Stedelijke centra: Op Kreta, Minoische cultuur Op Griekse

Nadere informatie

Naam: De Romeinen. Vraag 1. De Romeinen hebben veel gebouwd. Noem vijf verschillende toepassingen. pagina 1 van 6

Naam: De Romeinen. Vraag 1. De Romeinen hebben veel gebouwd. Noem vijf verschillende toepassingen. pagina 1 van 6 Naam: De Romeinen De Romeinse bouwkunst. De Romeinen behoren tot de beste bouwers uit de geschiedenis. Ze bouwden tempels, riolen, waterleidingen, wegen, kanalen, huizen, aquaducten, havens, bruggen en

Nadere informatie

1 Belangrijk in deze periode

1 Belangrijk in deze periode 1 Belangrijk in deze periode De Romeinen en de Grieken zijn in hun tijd twee machtige volkeren. Ze hebben beiden zaken bedacht en uitgevoerd die ook nu voor ons eigen, hedendaagse leven belangrijk zijn.

Nadere informatie

1.3. Boekverslag door F woorden 2 november keer beoordeeld. Geschiedenis. Kenmerkend aspect #1: Levenswijze van jagers-verzamelaars.

1.3. Boekverslag door F woorden 2 november keer beoordeeld. Geschiedenis. Kenmerkend aspect #1: Levenswijze van jagers-verzamelaars. Boekverslag door F. 1883 woorden 2 november 2014 1.3 3 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Kenmerkend aspect #1: Levenswijze van jagers-verzamelaars. Uitleg: De periode waarin de jagers-verzamelaars

Nadere informatie

Ontstaan landbouw vmbo12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/63442

Ontstaan landbouw vmbo12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/63442 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 20 juni 2017 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres https://maken.wikiwijs.nl/63442 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 tijd van grieken en romeinen, paragraaf 3 Imperium Romanum

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 tijd van grieken en romeinen, paragraaf 3 Imperium Romanum Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 tijd van grieken en romeinen, paragraaf 3 Imperium Romanum Samenvatting door Anisha 1170 woorden 23 januari 2018 0 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks

Nadere informatie

Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie. Kenmerkende aspecten. Begrippen

Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie. Kenmerkende aspecten. Begrippen Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie 1. De levenswijze van jager-verzamelaars. 2. Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen. 3. Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen.

Nadere informatie

De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen?

De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen? De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen? Toestanden, instellingen die gedurende een lange tijd min of meer onveranderd hebben bestaan, een verschijnsel

Nadere informatie

Voor/na het bezoek. Museum voor Natuurwetenschappen.be Vautierstraat, 29 1000 Brussel info@natuurwetenschappen.be

Voor/na het bezoek. Museum voor Natuurwetenschappen.be Vautierstraat, 29 1000 Brussel info@natuurwetenschappen.be Voor/na het bezoek Museum voor Natuurwetenschappen.be Vautierstraat, 29 1000 Brussel info@natuurwetenschappen.be Wat is de prehistorie? Prehistorie betekent letterlijk voorgeschiedenis, het tijdperk voor

Nadere informatie

De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen?

De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen? De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen? Toestanden, instellingen die gedurende een lange tijd min of meer onveranderd hebben bestaan, een verschijnsel

Nadere informatie

De Tien Tijdvakken. Tijd van de jagers en boeren, tot 3000 v.c.

De Tien Tijdvakken. Tijd van de jagers en boeren, tot 3000 v.c. De Tien Tijdvakken Tijd van de jagers en boeren, tot 3000 v.c. KA1: De levenswijze van jagersverzamelaars KA2: Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen KA3: Het ontstaan van de eerste stedelijke

Nadere informatie

Inleiding geschiedenis Griekenland

Inleiding geschiedenis Griekenland Europa rond de Middellandse Zee rond 500 v. Chr. Sint-Janslyceum s-hertogenbosch, Theo Manders Inleiding geschiedenis Griekenland Rond 2000 v. Chr. Stedelijke centra: Op Kreta, Minoische cultuur Op Griekse

Nadere informatie

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 3 Toetsvragen

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 3 Toetsvragen Tijdvak 3 Toetsvragen 1 Op veel afbeeldingen wordt de Romeinse keizer Constantijn als een heilige afgebeeld met een stralenkrans om zijn hoofd. Welke reden was er om Constantijn als christelijke heilige

Nadere informatie

Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst)

Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst) Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst) Kerndoelen 36. De leerling leert betekenisvolle vragen te stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen, daarover een

Nadere informatie

Paragraaf 1: Griekse beschaving - TL 1

Paragraaf 1: Griekse beschaving - TL 1 Paragraaf 1: Griekse beschaving - TL 1 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Floris Sieffers 07 October 2015 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/65623 Dit

Nadere informatie

Tijd van monniken en ridders (500 100) 3.1 Leenheren en leenmannen (500 100) (500 100) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw

Tijd van monniken en ridders (500 100) 3.1 Leenheren en leenmannen (500 100) (500 100) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw 3.1 Leenheren en nen 3.1 Leenheren en nen Gallië was rond 450 n. Chr. al meer dan 4 eeuwen (sinds Caesar) onder Romeins bestuur en een sterk geromaniseerd gebied, cultuur, bestuur, economie, taal en geloof

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme

Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme Werkstuk door een scholier 1970 woorden 12 oktober 2005 6,7 72 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag: Hoe beschrijven en verklaren we

Nadere informatie

Geschiedenis hoofdstuk 3

Geschiedenis hoofdstuk 3 Geschiedenis hoofdstuk 3 Romeinse rijk 500 v Christus 500 na Christus Rome de eeuwige stad : deze stad bestaat al eeuwenlang. De tijdlijn Het Romeinse rijk begint 500v Chr. En eindigt 500 na Christus.

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis n.s.havo 2007-II

Eindexamen geschiedenis n.s.havo 2007-II Prehistorie en Oudheid In Drenthe zijn veel prehistorische vuurstenen werktuigen gevonden. Het vuursteen van deze werktuigen is afkomstig uit de ondergrondse vuursteenmijnen bij Ryckholt in Zuid-Limburg

Nadere informatie

5,8. Samenvatting door een scholier 933 woorden 28 november keer beoordeeld. Geschiedenis. Begrippen:

5,8. Samenvatting door een scholier 933 woorden 28 november keer beoordeeld. Geschiedenis. Begrippen: Samenvatting door een scholier 933 woorden 28 november 2012 5,8 118 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Begrippen: Atheense democratie: een vorm waarbij het bestuur het volk (demos) via stemming

Nadere informatie

Kunstgeschiedenis Weten is Zien. Ron Augustus Basiscursus Westerse kunstgeschiedenis 2009

Kunstgeschiedenis Weten is Zien. Ron Augustus Basiscursus Westerse kunstgeschiedenis 2009 Kunstgeschiedenis Weten is Zien Ron Augustus Basiscursus Westerse kunstgeschiedenis 2009 1 Les 1: Prehistorie Alle begin is moeilijk 30.000 VOOR CHRISTUS - 1.000 VOOR CHRISTUS Lascaux - Frankrijk - Grotschilderingen

Nadere informatie

Brandaan. Geschiedenis WERKBOEK

Brandaan. Geschiedenis WERKBOEK 7 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK 7 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK THEMA 4 Eindredactie: Monique Goris Leerlijnen: Hans Bulthuis Auteurs: Juul Lelieveld, Frederike Pals, Jacques van der Pijl Controle historische

Nadere informatie

Griekenland 336 v. Chr (bij de dood van Philippos van Macedonië ) Alexander de Grote opvolger Philippos van Macedonië.

Griekenland 336 v. Chr (bij de dood van Philippos van Macedonië ) Alexander de Grote opvolger Philippos van Macedonië. Kenmerkende aspecten: De ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en politiek in de Griekse stadstaat De klassieke vormentaal van de Grieks Romeinse cultuur De ontwikkeling

Nadere informatie

Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 5

Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 5 Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 5 Hierbij treft u een toelichting aan bij de beelden die in de tijdbalk van Argus Clou Geschiedenis groep 5 zijn opgenomen. Inhoud Thema 1 Stenen

Nadere informatie

Project Prehistorie, Grieken en Romeinen DEF

Project Prehistorie, Grieken en Romeinen DEF Project Prehistorie, Grieken en Romeinen DEF Week 1DEF: Algemeen Info: Prehistorie De geschiedenis in Nederland begint al heel lang geleden. Lang voordat de Romeinen in Nederland kwamen, waren er al mensen.

Nadere informatie

Romeinen. Romeinen. Germanen

Romeinen. Romeinen. Germanen Romeinen Romeinen Grieken en Romeinen lijken op elkaar qua levensstijl. Het Romeinse rijk is ontstaan in Rome (753 v. Chr.). De Romeinen kwamen 50 v. Chr. naar Nederland. De Romeinen hebben het Latijns

Nadere informatie

Beleef de prehistorie HUNEBEDQUIZ. Door: Nadine Lemmers 1 februari 2016

Beleef de prehistorie HUNEBEDQUIZ. Door: Nadine Lemmers 1 februari 2016 Beleef de prehistorie HUNEBEDQUIZ Door: Nadine Lemmers 1 februari 2016 RONDE 1: HUNEBEDDEN 1. Wat is een hunebed? A. Een graf B. Een huis C. Een opslag D. Weten we niet 2. Hoe oud zijn de Nederlandse hunebedden?

Nadere informatie

Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor

Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor Terugkijken: Bij de ene revolutie ontstaat een nieuw en onafhankelijk land. Vrijheid is voor de inwoners

Nadere informatie

De vijftig vensters en de kenmerkende aspecten van de tien tijdvakken van de commissie De Rooy

De vijftig vensters en de kenmerkende aspecten van de tien tijdvakken van de commissie De Rooy De vijftig vensters en de kenmerkende aspecten van de tien tijdvakken van de commissie De Rooy In blauw: de tijdvakken en de kenmerkende aspecten (alleen uitgewerkt voor het en ). In oranje: de canonvensters,

Nadere informatie

Examenprogramma geschiedenis havo

Examenprogramma geschiedenis havo Examenprogramma geschiedenis havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Domein B Domein C Domein

Nadere informatie

Archeologie op school. Handleiding voor de leerkracht

Archeologie op school. Handleiding voor de leerkracht Archeologie op school Handleiding voor de leerkracht 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Aan de slag: verkorte handleiding 4 3. Verantwoording 5 Archeologie en erfgoededucatie 5 Kerndoelen 5 Didactisch concept

Nadere informatie

Nu'ge bouwwerken Realis5sche beeldhouwkunst Schilderkunst met perspec5ef Veel mozaïek Vereren van de keizer Afname geloof in goden Toename geloof in

Nu'ge bouwwerken Realis5sche beeldhouwkunst Schilderkunst met perspec5ef Veel mozaïek Vereren van de keizer Afname geloof in goden Toename geloof in 750 0 500 Nu'ge bouwwerken Realis5sche beeldhouwkunst Schilderkunst met perspec5ef Veel mozaïek Vereren van de keizer Afname geloof in goden Toename geloof in God 4 de 10 de eeuw 10 de 13 de eeuw 13 de

Nadere informatie

Tijd van monniken en ridders Vroege Middeleeuwen. Tijd van jagers en boeren Prehistorie. - 3000 v C 500-1000

Tijd van monniken en ridders Vroege Middeleeuwen. Tijd van jagers en boeren Prehistorie. - 3000 v C 500-1000 jagers en boeren Prehistorie - 3000 v C monniken en ridders Vroege Middeleeuwen 500-1000 Grieken en Romeinen Oudheid -3000 v C - 500 n C steden en staten - Hoge en Late Middeleeuwen 1000 1500 ontdekkers

Nadere informatie

Vraag 1: Waar en wanneer begon en eindigde de Griekse beschaving?

Vraag 1: Waar en wanneer begon en eindigde de Griekse beschaving? Vraag 1: Waar en wanneer begon en eindigde de Griekse beschaving? In Griekenland bestond de eerste grote beschaving van Europa. Vul het juiste antwoord in. Plaats waar de Griekse beschaving begon: Tijdstip

Nadere informatie

Tijd van monniken en ridders ( ) 3.1 Leenheren en leenmannen ( ) ( ) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw

Tijd van monniken en ridders ( ) 3.1 Leenheren en leenmannen ( ) ( ) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw 3.1 Leenheren en nen 3.1 Leenheren en nen Gallië was rond 450 n. Chr. al meer dan 4 eeuwen (sinds Caesar) onder Romeins bestuur en een sterk geromaniseerd gebied, cultuur, bestuur, economie, taal en geloof

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Kenmerkende aspecten (1 t/m 7 zijn uitgewerkt)

Samenvatting Geschiedenis Kenmerkende aspecten (1 t/m 7 zijn uitgewerkt) Samenvatting Geschiedenis Kenmerkende aspecten (1 t/m 7 zijn uitgewerkt) Samenvatting door S. 850 woorden 25 maart 2017 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis 01 De levenswijze van jagers-verzamelaars Het

Nadere informatie

Dit tijdvak eindigde rond 3000 v.c. toen in het Midden-Oosten het schrift ontstond.

Dit tijdvak eindigde rond 3000 v.c. toen in het Midden-Oosten het schrift ontstond. Samenvatting door S. 1355 woorden 4 oktober 2014 5,5 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Hst 1 paragraaf 1. Deze paragraaf gaat over het kenmerkend aspect: de leefwijze van jager-verzamelaars.

Nadere informatie

Verslag Geschiedenis De Grieken

Verslag Geschiedenis De Grieken Verslag Geschiedenis De Grieken Verslag door een scholier 902 woorden 3 januari 2018 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis De Grieken Annabel van der Geer H1B Voorwoord Ik ga vertellen over de cultuur, politiek

Nadere informatie

Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis

Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 6 Hierbij treft u een toelichting aan bij de beelden die in de tijdbalk van Argus Clou Geschiedenis groep 6 zijn opgenomen. Inhoud Thema 1 Eerste

Nadere informatie

Het eerste schrift hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62211

Het eerste schrift hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62211 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 25 June 2015 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62211 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

- vruchtbaarheidsgodin - Ongeschreven en primaire bronnen (primaire: - uit de hand - uit de tijd zelf) - Prehistorie = voor de geschiedenis

- vruchtbaarheidsgodin - Ongeschreven en primaire bronnen (primaire: - uit de hand - uit de tijd zelf) - Prehistorie = voor de geschiedenis Kenmerkende aspecten tijdvak 1, Jagers en Boeren: - De levenswijze Jagers-verzamelaars - Ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen - Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen Kenmerkende

Nadere informatie

Antwoordkernen bij Eureka 1 Prehistorie H. 1 t/m 4

Antwoordkernen bij Eureka 1 Prehistorie H. 1 t/m 4 Antwoordkernen bij Eureka 1 Prehistorie H. 1 t/m 4 Antwoordkernen zijn vrijwel nooit volledige zinnen. Antwoordkernen geven alleen aan, wat er beslist in het antwoord moet staan. De bedoeling is, dat je

Nadere informatie

1 De tijd van jagers en boeren

1 De tijd van jagers en boeren 1 De tijd van jagers en boeren Planner Oriëntatie Te doen Datum klaar Score Oriëntatie op de tijd van jagers en boeren Kern 1 Jagers en verzamelaars 2 Een nieuwe manier van leven 3 Leven aan de oevers

Nadere informatie

Leerlijn Oriëntatie op Tijd VSO

Leerlijn Oriëntatie op Tijd VSO Leerlijn Oriëntatie op Tijd VSO Kerndoel 19: De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen, zoals aanwezig in ons cultureel erfgoed, en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling

Nadere informatie

een zee Sparta Sparta is een stad in Griekenland. Rond 600 voor Christus waren de steden in

een zee Sparta Sparta is een stad in Griekenland. Rond 600 voor Christus waren de steden in Werkblad 9 Ω Grieken en Romeinen Ω Les : Grieken: goden en mensen Sparta Sparta is een stad in Griekenland. Rond 600 voor Christus waren de steden in Griekenland heel belangrijk. Ze werden stadstaten genoemd.

Nadere informatie

TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES

TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES Hoofdstuk 4 PARAGRAAF 4.1 Pruikentijd Standenmaatschappij De verlichting VERVAL EN RIJKDOM In de 17 e eeuw was Nederland het rijkste land ter wereld Van stilstand komt achteruitgang

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Oude Grieken. Politiek 4,4. Werkstuk door een scholier 2360 woorden 26 oktober keer beoordeeld.

Werkstuk Geschiedenis Oude Grieken. Politiek 4,4. Werkstuk door een scholier 2360 woorden 26 oktober keer beoordeeld. Werkstuk Geschiedenis Oude Grieken Werkstuk door een scholier 2360 woorden 26 oktober 2017 4,4 17 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Politiek De eerste bestuursvorm in Athene was de monarchie. Dat betekent

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis H1

Samenvatting Geschiedenis H1 Samenvatting Geschiedenis H1 Samenvatting door Meryam 1203 woorden 23 oktober 2015 7 16 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats 1.1. Een nieuwe tijd: A: kunstenaars, klokken en kalenders Een

Nadere informatie

14 God ging steeds voor hen uit, overdag in een wolk, s nachts in licht en vuur.

14 God ging steeds voor hen uit, overdag in een wolk, s nachts in licht en vuur. Psalmen Psalm 78 1 Een lied van Asaf. De lessen van het verleden Luister allemaal naar mijn woorden. Luister goed, want ik wil jullie iets leren. 2 Wijze woorden wil ik spreken, wijze woorden over het

Nadere informatie

Experimentele Archeologie

Experimentele Archeologie Experimentele Archeologie o 1 "Alles dat we als archeologen opgraven, onderzoeken we grondig. Zo willen we zoveel mogelijk te weten komen over het verleden. Maar soms is het mysterie te groot en moeten

Nadere informatie

geschiedenis (nieuwe stijl)

geschiedenis (nieuwe stijl) Examen HAVO 2007 tijdvak 2 woensdag 20 juni 9.00-12.00 uur geschiedenis (nieuwe stijl) Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 25 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 78 punten te behalen.

Nadere informatie

Feniks Geschiedenis voor de onderbouw 1 vmbo-t/havo Hoofdstuk 1 Leven van de natuur Open toetsvragen

Feniks Geschiedenis voor de onderbouw 1 vmbo-t/havo Hoofdstuk 1 Leven van de natuur Open toetsvragen Feniks Geschiedenis voor de onderbouw 1 vmbo-t/havo Hoofdstuk 1 Leven van de natuur Open toetsvragen Paragraaf 1 A. Jager-verzamelaars hadden waarschijnlijk een taakverdeling tussen mannen en vrouwen.

Nadere informatie

Historisch denken. Historische benaderingen

Historisch denken. Historische benaderingen Historisch denken Inleiding Mensen hebben een besef van verleden, heden en toekomst. Ze hebben een bepaald beeld van wat er in hun leven is gebeurd tot op de dag van vandaag. Ze kunnen hun bestaan in het

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 en 2, t/m paragraaf 6

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 en 2, t/m paragraaf 6 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 en 2, t/m paragraaf 6 Samenvatting door een scholier 2560 woorden 6 oktober 2010 5,5 19 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Van jagen en verzamelen

Nadere informatie

Begrippen. mammoet Een dier uit de prehistorie. Een mammoet leek op een grote harige olifant. jagers

Begrippen. mammoet Een dier uit de prehistorie. Een mammoet leek op een grote harige olifant. jagers ijstijd De tijd dat Nederland onder een laag ijs lag. mammoet Een dier uit de prehistorie. Een mammoet leek op een grote harige olifant. jagers Mensen die zochten naar dieren om ze te vangen en op te eten.

Nadere informatie

Voorbereiding en planning van een thema

Voorbereiding en planning van een thema Voorbereiding en planning van een thema Thema: Bouw / groep(en): Periode: Doelstellingen: Kernbegrippen relatie kerndoelen en vakken: Wat is de inbreng van kinderen? (Wat zijn de interesses van leerlingen

Nadere informatie

TIJDLIJN VAN DE MIDDELEEUWEN TIJDLIJN

TIJDLIJN VAN DE MIDDELEEUWEN TIJDLIJN e-book Deze serie bestaat uit... 978-94-6175-209-3 (HB) 978-94-6175-153-9 (HB) 978-94-6175-963-4 (e-book) 978-94-6175-967-2 (e-book) 978-94-6175-210-9 (HB) 978-94-6175-155-3 (HB) 978-94-6175-154-6 (HB)

Nadere informatie

In het oude Rome De stad Rome

In het oude Rome De stad Rome In het oude Rome De stad Rome In het oude Rome De stad Rome is héél oud. De stad bestaat al meer dan tweeduizend jaar. Rome was de hoofdstad van het grote Romeinse rijk. De mensen die naar Rome kwamen,

Nadere informatie

3. Door de kruistochten werden de wegen naar het Oosten weer bekend en werd

3. Door de kruistochten werden de wegen naar het Oosten weer bekend en werd Samenvatting door M. 1059 woorden 9 december 2013 6 13 keer beoordeeld Vak Geschiedenis 3.2 Waardoor de handel herleeft in de hoge middeleeuwen 1. Handelaren gingen zicht weer organiseren en gingen samenwerken

Nadere informatie

8*. Na de dood van Karel de Grote werd de eerste grondslag gelegd voor Grenzen in Europa. Leg uit.

8*. Na de dood van Karel de Grote werd de eerste grondslag gelegd voor Grenzen in Europa. Leg uit. Gebruik bron 1 en 2 In 1897 werd in de venen bij Yde het lijk van een ongeveer zestienjarig meisje gevonden. Deze vondst gaf aanleiding tot twee voorlopige conclusies over de leefwijze van het volk waartoe

Nadere informatie

Tijd van Grieken en Romeinen (3000 v.c. 500 na C.) / Oudheid * ontwikkeling van wetenschappelijk denken en denken over burgerschap en politiek in de

Tijd van Grieken en Romeinen (3000 v.c. 500 na C.) / Oudheid * ontwikkeling van wetenschappelijk denken en denken over burgerschap en politiek in de Tijdvakken Tijd van Grieken en Romeinen (3000 v.c. 500 na C.) / Oudheid K.A. * ontwikkeling van wetenschappelijk denken en denken over burgerschap en politiek in de Griekse stadstaat * klassieke vormentaal

Nadere informatie

Griekse beschaving hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Griekse beschaving hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/62215 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Samenvatting door S. 1030 woorden 18 mei 2017 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis samenvatting H2 1: Wetenschappelijke Revolutie 17 e eeuw Kenmerken: Observeren

Nadere informatie