Verslag Kas-, Schuld- en Waarborgbeheer

Transcriptie

1 Verslag 2013 Kas-, Schuld- en Waarborgbeheer

2 Het rapport kas-, schuld- en waarborgbeheer 2013

3 2

4 Inhoudstafel Inhoud I. INLEIDING... 5 II. ECONOMISCHE OMGEVING Internationale context Rentemarkt in Renteperspectieven III. HET KASBEHEER IN Een overzicht Het netto te financieren saldo De cashpools van de Vlaamse overheid Het Centraal Financieringsorgaan (CFO) Beleggen van de kasoverschotten IV. HET SCHULDBEHEER IN Een overzicht De directe schuld De lange termijn schuldinstrumenten De korte termijn schuldinstrumenten Risicobeheer De volgende jaren Aflossingskalender De terugbetaling door KBC van de hen verleende steun De kapitaalparticipaties en deelnemingen De inschatting van de toekomst De indirecte schuld Leasingschulden De geconsolideerde schuld Publiek Private Samenwerking V. HET WAARBORGBEHEER IN Een overzicht Het risico is beperkt Uitwinningen en terugwinningen Enkele belangrijke componenten Waarborgen aan (lokale) overheden Sociale Huisvesting VIPA

5 3.4 Scholen van Morgen Waarborgen aan grote, middelgrote en kleine ondernemingen VI. DE RATING VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP / GEWEST VII. BIJLAGEN Verklarende begrippenlijst Overzicht websites Overzicht figuren Overzicht tabellen

6 I. INLEIDING In uitvoering van het artikel 21 van het decreet van 7 mei 2004 houdende de bepalingen inzake kas-, schuld- en waarborgbeheer van de Vlaamse Gemeenschap en het Vlaams Gewest (B.S. van 16 juli 2004), geeft dit verslag een overzicht van het kas-, schuld- en waarborgbeheer van de Vlaamse overheid gedurende het jaar Dit kas, -schuld- en waarborgrapport werd opgemaakt in april De belangrijkste blikvangers die in dit jaarrapport 2013 aan bod komen zijn: voor het derde jaar op rij bevestigen goede kasresultaten de begrotingsresultaten; de eerste terugbetaling door KBC van de hen verleende steun in 2009; de directe en de geconsolideerde schuld van de Vlaamse overheid daalt. 5

7 6

8 II. ECONOMISCHE OMGEVING 1 1. Internationale context Het jaar 2013 werd globaal gekenmerkt door een zwakke conjuncturele verbetering in de rijke landen, die zich in 2014 zou moeten verderzetten. In de Verenigde Staten zette het trage en graduele herstel van de economie zich in 2013 voort. Deze heropleving werd stokken in de wielen gestoken door de verdeeldheid tussen Republikeinen en Democraten, die culmineerde in de shutdown van de overheidsdiensten in oktober. Gelukkig werd midden december een begrotingsakkoord gevonden, dat begin 2014 bevestigd werd. Hierdoor lijkt het erop dat de hemel voor de Amerikaanse economie eindelijk weer wat opklaart sinds het begin van de begrotingscrisis in 2011, hoewel alle problemen rond de Amerikaanse overheidsfinanciën nog niet opgelost zijn. Daarnaast kwam er ook meer duidelijkheid over de exitstrategie van de Federal Reserve met betrekking tot haar kwantitatief versoepelingsprogramma. De afbouw van dat programma hield de financiële markten sinds mei vorig jaar in spanning, en veroorzaakte soms sterke marktreacties. Dat de Fed dan toch overging tot een vermindering van haar obligatie-aankopen, had te maken met de goede conjunctuurindicatoren, die de heropleving van de Amerikaanse economie bevestigden. De uitzonderlijk barre winter heeft natuurlijk de economische activiteit getroffen, maar de meest recente indicatoren geven aan dat dit slechts tijdelijk was. We rekenen op een economische groei van 3,1% dit jaar, na een groei van 1,9% in Figuur 1: De Westerse landen leiden het globale herstel (voorlopige indicator van de OESO) Figuur 2: Cyclisch herstel in de eurozone (BBP-groei jaar-op jaar) Eurozone Brazilië China VS Rusland India België Eurozone Bron: Thomson Reuters Datastream Bron: Thomson Reuters Datastream In de eurozone was de groei een tweede opeenvolgend jaar negatief in 2013 (-0,4%). Nochtans verbergt dit cijfer een duidelijke verbetering van de conjunctuur in de loop van het jaar. Dit herstel werd bovendien vergezeld van een vermindering van de divergentie tussen de eurolanden, en betrof dus alle landen van de monetaire unie. Naast een algemene verbetering van het vertrouwen, werden belangrijke stappen gezet in de bankenunie, cruciaal om de financiële fragmentatie tussen eurolanden 1 Aangeleverd door ING op 30 april

9 te stoppen. De verbetering van de conjunctuur wereldwijd zorgde er ook voor dat de export de activiteit in vele Europese landen ondersteunde. Opnieuw betrof dit niet alleen de kernlanden van de eurozone. In de meeste perifere eurolanden stelden we een sterke verbetering van de handelsbalans vast. Zo werd de kwartaalgroei van het BBP weer positief sinds het tweede kwartaal van 2013, en op dit moment hebben bijna alle eurolanden de recessie achter zich gelaten. We denken dat deze situatie zich zal verderzetten in 2014 (verwachte BBP-groei van 1,2%). Dit gezegd zijnde blijft de economische context nog zeer zwak. Het meest waarschijnlijke scenario van een voortgezet herstel wordt bedreigd door belangrijke neerwaartse risico s. Zelfs als de situatie op de Europese arbeidsmarkt enigszins verbeterd is, blijft het absolute werkloosheidsniveau hoog. Bovendien blijft de hoge schuldgraad van talloze Europese landen een probleem. Behalve de hoge rentelasten die dit met zich meebrengt, zou deze situatie ook kunnen leiden tot een vernieuwd wantrouwen van de financiële markten ten opzichte van bepaalde eurolanden. Hoewel de olieprijzen eerder stabiliseerden in het afgelopen jaar, daalde de inflatiedruk door de zwakke economische vraag. Er werd zelfs gevreesd voor een deflatiescenario, zoals in Japan in de jaren 1990, maar dit lijkt voorlopig een brug te ver. Figuur 3: Inflatie blijft zwak, vooral in de eurozone Eurozone VS Japan Bron: Thomson Reuters Datastream In Japan draaide het eerste jaar van het Abenomics-beleid uit op een succes. De inflatie is terug, de industriële productie neemt toe en de yen is sterk gedeprecieerd, in lijn met de beoogde doelstellingen van de eerste minister. Het economisch herstel is dus terug. De situatie in de groeilanden, ten slotte, blijft complex. In verschillende grote opkomende landen stelden de economische prestaties teleur in China, dat geconfronteerd wordt met een zekere groeivertraging, kondigde in 2013 een reeks grote structurele hervormingen aan om haar economische onevenwichten aan te pakken. Andere grote en kleine groeilanden vertonen tekenen van zwakte, wat tot heel wat marktvolatiliteit heeft geleid sinds het begin van het jaar Algemeen gezien verwachten we dat de opkomende landen maar licht zullen bijdragen aan het herstel van de wereldeconomie. De groeivoeten van 2013 zullen dit jaar wellicht enigszins lager liggen. Hierbij komen nog de nieuwe niet-verwaarloosbare politieke risico s: de spanningen in Oekraïne zouden een aanzienlijke economische weerslag kunnen kennen, zowel op Rusland als op de Europese economie, tenminste als het conflict verder escaleert. 8

10 2. Rentemarkt in 2013 In de meeste westerse landen werd het monetair beleid in 2013 verder versoepeld. De anticipatie van een aantrekkende groei zorgde wel voor het steiler worden van de rentecurve. Dit was vooral zo in de Verenigde Staten, waar gedurende het hele jaar werd gespeculeerd over de afbouw van de kwantitatieve versoepeling van de Fed. De maandelijkse aankoop van 85 miljard dollar aan waardepapier die dit programma voorzag, moest het herstel ondersteunen door de langetermijnrentes laag te houden. De suggestie van Fed-voorzitter Bernanke in mei om het aankoopritme dankzij de betere economische cijfers in de maanden daarna te beginnen vertragen, veroorzaakte echter heel wat turbulentie op de financiële markten. De rente op Amerikaans staatspapier schoot omhoog en bleef de rest van het jaar zeer gevoelig voor de communicatie van de Fed. Aan het einde van het jaar, vlak na het begrotingsakkoord, besliste de centrale bank dan toch om het volume van de maandelijkse obligatie-aankopen te beginnen temperen, zonder grote problemen. Over het hele jaar is de Amerikaanse tienjaarrente met één procentpunt gestegen, tot zo n 2,9%. Een heel ander verhaal zag men in de eurozone. Daar sloegen de nog steeds zwakke activiteit en de inkrimping van het krediet uiteindelijk over op de inflatie, die in het vierde kwartaal onder de 1% terugviel. Daarom verlaagde de ECB haar beleidsrente twee keer, in mei en in november, tot 0,25%. Aan de verdere daling van de kredietverstrekking, vooral een probleem van de perifere eurolanden, kon de ECB op korte termijn echter weinig doen. Er werd gedacht aan gerichte kwantitatieve versoepelingsprogramma s of andere onconventionele instrumenten, maar de twijfel over de doeltreffendheid of technische haalbaarheid ervan overheerste. In 2013 daalde de rente op staatspapier in de perifere eurolanden sterk, vooral dankzij het vertrouwen die het OMT-programma (Outright Monetary Transactions) van de ECB in 2012 had gebracht. Zelfs de crisis in Cyprus in maart kon deze trend niet deren. In de kernlanden van de eurozone, daarentegen, bleven de obligatierentes ondanks de turbulentie in de VS eerder stabiel. Zo bleef de tienjaarrente in België in heel 2013 dicht tegen de 2,4%. Figuur 4: De ECB verlaagde haar rente twee keer in Euribor 3m. Refi (ECB) Figuur 5: De rentes op staatspapier in de eurozone groeien weer naar elkaar toe Duitsland België Italië Spanje Bron: Thomson Reuters Datastream Bron: Thomson Reuters Datastream 9

11 3. Renteperspectieven We verwachten niet dat de centrale banken hun beleidsrente dit jaar al zullen optrekken. Daarvoor is het herstel nog te pril en blijft de inflatiedynamiek nog te zwak. Aangezien de economische cijfers beter zijn in de Verenigde Staten, en deze recent zelf positief verrasten, verwachten we dan ook dat de Fed de rente als eerste zal verhogen, wellicht in het tweede kwartaal van Maar daarvóór zal ze eerst haar aankoopprogramma van obligaties volledig hebben stopgezet, wellicht tegen de herfst van Door deze verminderde vraag naar Amerikaans staatspapier zien we de langetermijnrente dan ook geleidelijk aan verder stijgen. Een obligatiecrash verwachten we echter niet, aangezien de Fed geen herhaling wilt van de turbulentie van vorig jaar. Een al te sterke renteverhoging zou het Amerikaans herstel immers in de kiem kunnen smoren. In de eurozone daarentegen is het zelfs nog mogelijk dat de ECB de beleidsrente nog verder verlaagt, indien de inflatie verder zou blijven dalen. Dit is echter niet ons basisscenario. Hoewel de inflatie in 2014 vermoedelijk zeer zwak zal blijven, ver verwijderd van de 2%-doelstelling van de ECB, blijft het risico op een regelrechte deflatie klein. De aantrekkende conjunctuur zou integendeel de druk op de prijzen moeten beginnen verhogen, zij het zeer gradueel. Daarom zien we nog geen verhoging van de rente vóór midden Tegelijkertijd neemt de druk op de ECB toe om zoals de Fed aan kwantitatieve versoepeling te doen, vooral om gericht de kredietverstrekking in de perifere eurolanden aan te zwengelen. Wat de langetermijnrentes in de eurozone betreft, verwachten we dat deze verder zullen convergeren. In de periferie nemen de risicopremies af, terwijl de economische heropleving in de kernlanden er de lange rente zachtjes zal omhoogstuwen, mede door het besmettingseffect van een hogere rente in de VS. Naar historische maatstaven zullen de langetermijnrentes in Europa in 2014 echter laag blijven. 10

12 III. HET KASBEHEER IN Een overzicht Figuur 6 en 7 geven een eerste overzicht van de verschillende soorten inkomsten van de Vlaamse overheid en een overzicht van de uitgaven per beleidsdomein in Figuur 6: Overzicht van de inkomsten in % 2% 1% 0% 5% Samengevoegde en gedeelde belastingen Specifieke dotaties Gewestelijke belastingen 3% 70% Eigen niet-fiscale, toegewezen ontvangsten Eigen niet-fiscale, niet toegewezen ontvangsten Lotto gelden Instellingen consolidatiekring De samengevoegde en gedeelde belastingen en de gewestelijke belastingen vertegenwoordigen het merendeel (89%) van de inkomsten van de Vlaamse overheid. De totale inkomsten van de Vlaamse overheid voor 2013 bedragen 27 miljard euro. Figuur 7: Overzicht van de uitgaven per beleidsdomein in % 11% 11% 39% BZ OV WVG MOW Rest 15% De beleidsdomeinen Bestuurszaken (BZ); Onderwijs en Vorming (OV); Welzijn, Volksgezondheid en Gezin (WVG); Mobiliteit en Openbare Werken (MOW) vertegenwoordigen samen 76% van de totale 11

13 uitgaven De totale uitgaven voor 2013 bedragen 26,9 miljard euro. Meer informatie omtrent de inkomsten en uitgaven is te vinden in de algemene toelichtingen bij de begroting. Tabel 1 geeft zowel de maandelijkse evolutie van het netto te financieren saldo (NFS), de directe schuld als de evolutie van de zichtrekening weer. Tabel 1: Het netto te financieren saldo, de kas- en schuldevolutie in 2013 (in duizend euro) Directe schuld 2013 (excl. Zichtrekening) Zichtrekening 2013 (1) (2) (3a) (3b) (4) NFS 2013 Aflossingen Opnames Opnames (5) (6) (7) directe schuld directe schuld Totaal Kas na BFS (*) Beleggingen Zichtrekening Tranfers Titel III en en BCP Overname CFO (ing+belfius) schuld: IF + CFOintrestrek. BCP (excl. Gem (incl. IF) overnames) Holding (5) - (6) Overdracht , , , ,85 jan , ,2 0,0 0, , ,37-1, ,44 feb , ,6 0,0 0, , ,63-0, ,64 mrt , ,8 0,0 0, , ,77 0, ,77 apr ,18-17,9 0,0 0, , ,00 0, ,98 mei ,06 0,0 0,0 0, , ,92-0, ,96 jun ,58-19,0 0,0 0, , ,53-1, ,73 jul , ,3 0,0 0, , ,44 0, ,16 aug ,73 0,0 0,0 0, , ,43 0, ,27 sep ,55-19,2 0,0 0, , ,10 0, ,12 okt ,23-18,0 0,0 0, , ,06 0, ,01 nov ,23 0,0 0,0 0, , ,78 0, ,74 dec ,70-36,3 0, , , ,54 0, ,16 Totaal , ,30 0, ,42 (*) Bruto te financieren saldo Financieel was 2013 voor de Vlaamse overheid een succesvol jaar. Ze is erin geslaagd om de positieve lijn van de voorbije 2 jaar door te trekken. Zo heeft de Vlaamse overheid voor de derde maal op rij een netto financieringsoverschot. Daarnaast heeft KBC in 2013 voor de eerste maal een deel van de aan hen verleende steun terugbetaald voor in totaal 1,75 miljard euro (incl. premie). Deze terugbetaling werd integraal ingezet voor schuldafbouw waardoor in 2013 de schuldpositie sterk is gedaald. 2. Het netto te financieren saldo Figuur 8 geeft voor het maandelijkse verloop van het gecumuleerd netto te financieren saldo (NFS) van een jaar. Het geeft het gecumuleerde overschot/tekort van de kasontvangsten op de kasuitgaven weer, waarbij voor de vergelijkbaarheid elk jaar de aanvangspositie terug op nul wordt gezet. Voor 2013 wordt in onderstaande figuur het NFS exclusief en inclusief de gedeeltelijke terugbetaling door KBC weergegeven. 12

14 Figuur 8: Maandelijkse evolutie NFS (in miljoen euro) jan feb maa apr mei jun jul aug sep okt nov dec (incl. KBC) 2013 (excl. KBC) Wanneer abstractie gemaakt wordt van de gedeeltelijke terugbetaling door KBC blijkt dat de evolutie in 2013 een gelijkaardig verloop kent dan in 2011 en Ook het eindresultaat 2013 excl. KBC is bijna gelijk aan Tabel 2: De maandelijkse evolutie van het NFS in cijfers (in miljoen euro) jan feb maa apr mei jun jul aug sep okt nov dec 2012 NFS maand NFS cumul jaar NFS maand NFS cumul jaar (incl. KBC) Verschillen NFS maand NFS cumul jaar (incl. KBC) NFS cumul jaar (excl. KBC) In de maand juli heeft KBC een eerste deel van de aan hen verleende steun terugbetaald voor een totaal bedrag van 1,75 miljard euro. Dit verklaart waarom het gecumuleerd NFS vanaf juli veel hoger ligt dan in Wanneer abstractie wordt gemaakt van deze terugbetaling kent het NFS een gelijkaardig verloop als in Op het einde van het jaar 2013 heeft de Vlaamse overheid een positief NFS van miljoen euro. Exclusief de terugbetaling door KBC eindigt het NFS op 287 miljoen euro. De goede kasresultaten van de voorbije 2 jaar worden bijgevolg herhaald in Duidelijk zichtbaar op figuur 8 is de doorstorting van de dotatieschijven aan de gemeenten en provincies vanuit het Gemeente- en Provinciefonds in januari, april, juli en oktober. In deze maanden is er traditioneel een negatief NFS daar de uitgaven groter zijn dan de inkomsten. Overeenkomstig de vorige jaren heeft het resultaat van de thesaurieverrichtingen van de opcentiemen op onroerende voorheffing (OV), voor rekening van de gemeenten en provincies, ook in 2013 een 13

15 belangrijke rol gespeeld in de evolutie van het NFS. De thesaurieverrichtingen van de opcentiemen OV bestaan uit twee gedeelten: enerzijds de effectief gerealiseerde ontvangsten van deze opcentiemen en anderzijds de doorstorting van de begrote ontvangsten naar de gemeenten en provincies. Dit gebeurt volgens een vaste kalender in zes maandelijkse, gelijke vaste schijven in het tweede semester van elk jaar. Vermits in het jaar, volgend op het inkohieren, het verschil tussen de begrote opbrengst en effectieve realisatie wordt bijgestort of teruggenomen, wordt het Vlaamse thesaurieresultaat door het ontvangen ten behoeve van en het doorstorten van de opcentiemen naar de lokale besturen niet beïnvloed op lange termijn. In het jaar van inning beïnvloedt het echter wel degelijk het thesaurieresultaat. Immers, ten gevolge van deze werkwijze heeft de Vlaamse Gemeenschap bewust het financieringsrisico van deze inning, die zij voor rekening van de lokale besturen uitvoert, op zich genomen. Zo heeft de Vlaamse overheid in 2009 op een bepaald moment tot 600 miljoen euro dienen voor te financieren ingevolge de vertraagde inning (zie vorige schuldrapporten). In 2013 kende de impact van de onroerende voorheffing op de Vlaamse kas een normaal jaarverloop. Figuur 9: Het thesaurieresultaat van de onroerende voorheffing ten gunste van de lokale besturen op de Vlaamse kas (in miljoen euro) jan feb mrt apr mei juni juli aug sept okt nov dec De cashpools van de Vlaamse overheid De Vlaamse overheid heeft haar financiële rekeningen ondergebracht in twee cashpools, één voor de ministeries en één voor de entiteiten met rechtspersoonlijkheid. De cashpool van de Vlaamse entiteiten met rechtspersoonlijkheid wordt ook het Centraal Financieringsorgaan, of kortweg het CFO, genoemd. Financiële rekeningen poolen heeft het grote voordeel dat de intresten worden berekend op het saldo van de onderliggende rekeningen. Hierdoor kan de Vlaamse overheid haar kasbeheer en haar intresten optimaliseren. Aan beide cashpools is een kasfaciliteit gekoppeld. De Vlaamse overheid beschikt bijgevolg over twee kasfaciliteiten, kredietlijnen. Na een aanbesteding in 2011, heeft de Vlaamse overheid in de eerste jaarhelft van 2012 haar rekeningen bij haar vertrouwde kassiers, Belfius en KBC, opgezegd en opgezet bij haar nieuwe kassier ING. Vanuit financieel oogpunt bevatte het bestek voor het aanduiden van een nieuwe kassier een grote wijziging. De gevraagde gezamenlijke kredietlijn van het MVG en CFO steeg namelijk van 2 14

16 naar 3 miljard euro. Op deze manier kreeg de Vlaamse overheid er een versterkt financieringskanaal bij (zie ook deel IV Schuldbeheer). Het aanhouden van beide kredietlijnen bij één financiële instelling heeft zowel voordelen als nadelen. Enerzijds is het niet langer nodig om in grotere nood gelden te transfereren tussen het Centraal Financieringsorgaan en de cashpool van de Vlaamse ministeries. De kredietlijn van 3 miljard euro kan de Vlaamse overheid inzetten waar ze dit nodig heeft. Anderzijds is het beschikbaarheidsrisico over de kredietlijnen geconcentreerd bij ING. Niettegenstaande de flexibiliteit van de kredietlijn is gekozen om de strikte opdeling van beide cashpools te blijven hanteren. Ook de werkwijze van doorstorting van dotaties naar de entiteiten aangesloten bij het Centraal Financieringsorgaan is behouden. Dit houdt in dat via het sneller of trager doorstorten van toegekende dotaties de gelden worden aangehouden waar ze het meest nodig zijn. Zo wordt vermeden dat de ene cashpool op een berg zit, terwijl de andere een put vertoont. (zie ook infra punt III.4 Het Centraal Financieringsorgaan). Figuur 10 maakt dit duidelijk. Ze toont de band aan waarbinnen het boekhoudkundig saldo van de twee cashpools fluctueren. Figuur 10 illustreert de maximale bedragen die de Vlaamse overheid maandelijks heeft getrokken op haar kredietlijnen. Deze kredietlijnen werden gebruikt gedurende het hele jaar. De grootste bewegingen op de rekening gebeuren op de eerste en de laatste werkdag van de maand. Op de eerste werkdag ontvangt de Vlaamse overheid haar deel van de samengevoegde en gedeelde belastingen vanuit de federale overheid. Op de laatste werkdag van de maand ontvangt ze de door de federale overheid geïnde Vlaamse gewestbelastingen, zoals de successie- en registratierechten. Daarnaast betaalt de Vlaamse overheid op deze dag de lonen van haar ambtenaren en van het onderwijzend korps. Naast het bereik waarbinnen de Vlaamse overheid heeft gewerkt op haar kredietlijnen, geeft figuur 11 inzicht in de gemiddelde stand van deze kaspositie. De kaspositie is opgebouwd uit drie componenten: de financiële rekeningen (zie supra), Belgian Commercial Paper (BCP) en de beleggingen van de Vlaamse overheid. Het uitstaande saldo aan Belgian Commercial Paper is mee opgenomen omdat het gebruik van de kredietlijn hiermee samenhangt. Figuur 10: Evolutie van het bereik waarbinnen de saldi van de financiële rekeningen van de ministeries en van het CFO bewogen in 2013 (in miljoen euro) jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Min van MVG Max van MVG Min van CFO Max van CFO 15

17 Figuur 11: Evolutie van de gemiddelde kaspositie van MVG en CFO in 2012 en 2013 (in miljoen euro) jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec In beide figuren valt de maand juli op ingevolge de eerste gedeeltelijke terugbetaling door KBC van de hen verleende steun. Traditioneel daalt de gemiddelde kaspositie sterk in juli. In 2013 verbeterde de gemiddelde kaspositie sterk in de maand juli ondanks de kwartaalbetaling van het gemeente- en provinciefonds. De terugbetaling door KBC in juli ten bedrage van 1,75 miljard euro (incl. terugbetalingspremie) betekende zelfs voor de Vlaamse overheid een tijdelijke terugkeer naar positieve kascijfers in de laatste maanden van Gemiddeld positieve cijfers laten de Vlaamse overheid toe om te beleggen. De intrestafrekening gebeurt namelijk elke maand (zie infra). De scherpe daling in februari is volledig toe te wijzen aan een EMTN-uitgifte die eind januari op eindvervaldag is gekomen. Deze vervaldag is volledig gefinancierd via een groter gebruik van de kredietlijn. Deze financiering is gekozen omwille van de quasi-zekerheid dat enkele maanden later KBC de eerste schijf zou terugbetalen. Uit de kaspositie kan ook duidelijk worden opgemaakt dat de Vlaamse overheid een kredietlijn van 3 miljard euro kan gebruiken als flexibel instrument om tijdelijke kastekorten (bijvoorbeeld ingevolge een eindvervaldag) op te vangen. In de maand juni verbetert de kaspositie elk jaar met de eerste opbrengsten van de onroerende voorheffing. 4. Het Centraal Financieringsorgaan (CFO) Het Centraal Financieringsorgaan (CFO) is een cashpool van alle rekeningen van de instellingen van de Vlaamse overheid. De instellingen zijn decretaal verplicht om toe te treden tot deze cashpool. De verplichting komt in principe voort uit hun statuut (bijvoorbeeld intern verzelfstandigde agentschappen met rechtspersoonlijkheid en extern verzelfstandigde agentschappen naar publiek recht) en niet uit het feit of ze behoren tot de consolidatiekring van de Vlaamse overheid. Enkele entiteiten die behoren tot de perimeter van de Vlaamse overheid hebben de afgelopen jaren gevraagd om toe te treden tot het Centraal Financieringsorgaan. Op deze manier kunnen ze gebruik maken van de voordelige tarifering van het kassierscontract en hoeven ze zich geen zorgen meer te maken omtrent hun thesauriepositie. De leden van het CFO wordt wel gevraagd om de centrale monitoring van de thesauriepositie te helpen door wekelijks hun planning voor de komende weken door te geven. 16

18 Op deze manier kan het doel waarvoor het Centraal Financieringsorgaan is opgericht, worden bereikt. Het doel is hoofdzakelijk intrestoptimalisatie en het mobiliseren van eventuele reserves. Via het centraliseren van de opgebouwde kasoverschotten bij de verschillende agentschappen in de algemene kas, kan de Vlaamse overheid haar nood aan externe financiering beperken. Indien ze dit niet zou doen, zouden enkele agentschappen en de Vlaamse ministeries moeten gaan lenen, terwijl andere agentschappen belangrijke sommen kunnen beleggen. Het renteverschil tussen de belegde en ontleende bedragen zou voor de Vlaamse overheid in haar geheel een extra kost betekenen. Grote kasoverschotten aanhouden bij de agentschappen is bijgevolg niet gewenst. De invloed van de agentschappen op het kassaldo van de Vlaamse ministeries wordt derhalve begrensd tot hun globale behoefte. Hierdoor ontvangen de leden van de cashpool hun dotaties pas kasmatig op hun financiële rekening wanneer de kaspositie van de gehele cashpool dit vereist. Boekhoudkundig mag het agentschap wel een vordering inschrijven op de Vlaamse overheid vanaf de datum van de ondertekening van het ministeriële dotatiebesluit ten gunste van hun agentschap. De noodzaak van doorstorten wordt opgevolgd via de hierboven vermelde kasramingen die de aangesloten entiteiten verplicht zijn om door te sturen. Hieronder zijn de doorstortingen van de jaren 2012 en 2013 schematisch weergegeven. Na een lichte daling, stabilisatie in 2012 zijn de doorstortingen in 2013 terug gestegen met 3,6% tot 6,03 miljard euro. Uit figuur 12 blijkt dat de verschillen in doorstortingen per maand nominaal aanzienlijk kunnen verschillen. Relatief blijken deze verschillen echter beperkt. Figuur 12: Overzicht van de doorstortingen van dotaties aan CFO-entiteiten in 2012 en jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec cumul 2012 cumul % 80% 60% 40% 20% 0% 5. Beleggen van de kasoverschotten De Vlaamse overheid belegt op basis van haar kasvooruitzichten. In de eerste plaats is de doelstelling van de Vlaamse overheid om via goede ramingen er voor te zorgen dat er zo weinig mogelijk schuld wordt opgenomen, zodat niet moet worden belegd. Op die manier loopt de Vlaamse overheid het minste risico. Wanneer het geraamde gemiddelde saldo op haar rekeningen echter toch positief is voor een bepaalde periode, weegt de bevoegde dienst de intrestvoorwaarden af van risicoloze beleggingen tegenover het aanhouden van de liquiditeiten op rekening. Hiervoor informeert ze steeds bij alle banken waarmee een bankierscontract is ondertekend naar de voorwaarden. 17

19 Zoals uit figuur 11 blijkt, beschikte de Vlaamse overheid in de laatste 4 maanden van 2013 over voldoende liquiditeiten. Hierdoor had ze in geval van interessante voorwaarden het overschot aan liquiditeiten kunnen plaatsen op korte termijn en zo haar kasbeheer optimaliseren met beleggingsopbrengsten. Bij het toetsen van de beleggingsvoorwaarden is evenwel gebleken dat deze voorwaarden onvoldoende waren. Indien de Vlaamse overheid de bedragen had kunnen beleggen tegen Euribor plus marge 2 was beleggen wel een optie geweest. Echter, de grootteorde van de bedragen beperkt de mogelijkheden om te beleggen in risicoloos Belgisch overheidspapier tot voornamelijk schatkistpapier. De voorwaarden van schatkistpapier waren eind 2013 niet aantrekkelijk genoeg in vergelijking met de voorwaarden op de zichtrekening. Figuur 13: Evolutie (sep - dec 2013) van de eonia, de euribor 1 maand en de rente op schatkistpapier van 1 maand 0,300 0,250 0,200 0,150 0,100 0,050 0,000-0,050-0,100 EONIA SKC 1M E 1M 2 De marge op beleggingen in commercial paper (CP) van steden en gemeenten bedroeg eind basispunten boven Euribor. 18

20 IV. HET SCHULDBEHEER IN Een overzicht De definities van het begrip schuld van de Vlaamse overheid kunnen op verschillende manieren worden ingevuld. Een strikte interpretatie is de directe schuld. Ruimere interpretaties houden rekening met de financiële schulden van te consolideren entiteiten of zelfs de gewaarborgde schuld. Hieronder een schematische voorstelling van deze verschillende soorten interpretaties van het woord schuld. Figuur 14: Schematisch overzicht van de schuld De geconsolideerde schuld De directe schuld Indirecte schuld De gewaarborgde schuld De PPS-schuld De directe schuld zijn de schulden die de Vlaamse overheid heeft aangegaan om een financieringstekort te dekken. Met andere woorden, als het netto te financieren saldo (zie infra) negatief is, dient de Vlaamse overheid te lenen om alle uitgaven te kunnen betalen. De directe schuld kan ook ontstaan doordat de Vlaamse overheid schulden van een derde overneemt en expliciet kenmerkt als eigen, directe schuld via een decreet. De indirecte schuld zijn schulden van derden waarvan de afbetaling van kapitaal en intresten is voorzien in de begroting. Beide schuldcategorieën behoren tot de geconsolideerde schuld van de Vlaamse overheid. Deze schuld omvat alle financiële schulden van alle entiteiten die volgens de ESR-normering behoren tot de perimeter Vlaamse overheid. Naast deze financiële schulden die bij de Vlaamse overheid en haar entiteiten op de balans staan, zijn er nog twee categorieën van schuld: de gewaarborgde schuld en de PPS-schuld. De eerste categorie zijn schulden van derden waarvoor de Vlaamse overheid bij wanbetaling door de ontlener garant staat voor de aflossing van de lening. Enkele van deze leningen behoren ook tot de geconsolideerde schuld. De tweede categorie zijn schulden die zijn aangegaan in het kader van een investering via een Publiek Private Samenwerking (PPS). Deze schulden worden soms gewaarborgd door de Vlaamse overheid en kunnen ook behoren tot de geconsolideerde schuld. De gewaarborgde schuld wordt in het volgende hoofdstuk behandeld. 2. De directe schuld De Vlaamse Regering heeft bij haar aantreden het vaste voornemen geuit om vanaf 2011 een begroting in ESR-termen in evenwicht te behalen. Dit betekent dat de schuld enkel mag aangroeien met het verschil tussen de niet-esr-aanrekenbare ontvangsten en uitgaven. Daarnaast heeft de Vlaamse 19