Dyslexie de baas!(poleij & Stikkelbroek, 2009)

Transcriptie

1 Dyslexie de baas!(poleij & Stikkelbroek, 2009) Caroline Poleij Klinisch psycholoog/ cognitief gedragstherapeut Universiteit Utrecht/GGZingeest Amsterdam

2 Inhoud van de Workshop Samenhang dyslexie en psychische klachten Coping Dyslexie de Baas! Oefenen met programmaonderdelen Voorlopige Effectiviteit

3 Vormt dyslexie een risicofactor voor internaliserende problematiek? Pas laatste decennium meer publicaties die betrekking hebben op de mentale gezondheid van dyslectici Eerste review van 11 studies (Mugnaini et al.,2009) Dyslexie en leesproblemen gaan samen met meer depressie en angstklachten (matige, grote effectsizes). Dit geldt voor de gehele onderwijsloopbaan. Meer lijdensdruk, vicieuze cirkels van falen, aangeleerde hulpeloosheid, demotivatie vermijding

4 Samenhang dyslexie met Internaliserende problematiek Angsten, separatieangst en gegeneraliseerde angststoornis (Caroll et al.,2005; Willcutt & Pennington, 2000 ) Depressief gedrag (Boetsch et al., 1996; Maughan et al. 2003; Willcutt & Pennington, 2000 ) Lage zelfwaardering t.a.v. academische vaardigheden, een negatief zelfbeeld, negatief attributiepatroon (Alexander-Passe, 2006; Boetsch et al., 1996; Humphrey 2002; Humphrey & Mullins 2002; Polychroni et al. (2006); Willcutt & Pennington, 2000).

5 Somatische Klachten(Willcutt & Pennington, 2000; Alexander-Passe, 2006 ).

6 Psychiatrische comorbiditeit lft jr (Willcutt & Pennington, 2000) 40 ADHD ODD CD DEP GAD Meisjes Jongens RD meisjes RD jongens 10 5

7 In Nederland Ouders van dyslectische basisschoolkinderen rapporteerden hogere angst en depressiescores, minder hoog emotioneel welbevinden (Bosman & Braams, 2006 n=246) Dyslectische VMBO T leerlingen n=69 rapporteerden meer internaliserende problematiek, meer teruggetrokken gedrag en somatische klachten (Steunenbrink, 2008) Gouweor, Bekebrede, Van der Leij, 2010) dyslectische VMBO T leerlingen klas 4 en 3) n= 105, dyslectici rapporteerden een lagere zelfwaardering (uitdrukkingsvaardigheid en sociale vaardigheid, geen verschil wb. motivatie en slaapproblemen, ook geen significant verminderd plezier in lezen! Maar: in controlegroep een grote groep verborgen dyslectici

8 Oefening kleuren

9 Persoonlijke leergeschiedenis individuele omgevingsfactoren Kerncognities zichzelf, anderen en de toekomst gedachten gevoel gedrag Lager prestatieniveau Internaliserende problematiek

10 Problemen houden zichzelf in stand 10

11 Copingstrategieen (Hampel & Petermann, 2006) Gunstige coping Relativeren Afleiding zoeken/ontspanning zoeken Directe taakaanpak Positieve zelfspraak Sociale steun zoeken Ongustige copingstrategieen Passieve vermijding Piekeren/herkauwen Actieve vermijding Agressie 11

12 Coping- mentale gezondheid Het bezitten van een breed copingrepertoire Het flexibel kunnen inzetten hiervan Mix van emotiegerichte en probleemgerichte coping en vermijdingsgerichte coping (afhankelijk of stressbron beïnvloedbaar is of niet) Ongunstige coping is positief gerelateerd aan psychopathologie 12

13 Coping Succesvolle leerlingen met leerproblemen hebben vaak een constructievere coping (Nunez et al. 2005) Adolescente leerlingen (12-13 jaar) met leerproblemen maken meer gebruik van minder constructieve copingstrategieën; vermijden, ontkennen, passiviteit,opgeven, minder hard werken Maar ook: gelijk gebruik van constructieve copingstrategieën, ontspannen en sterker gebruik van je richten op het positieve (Firth, Greaves & Frydenberg, 2010). De kans op psychopathologie is groter bij minder constructieve coping. Dus

14 Doel: Dyslexie de baas! Beter leren omgaan met dyslexie Verminderen van psycho-sociale problemen Vergroten van probleemoplossingsvaardigheden

15 Doelgroep: Dyslexie de baas! Voor wie? 12 t/m 16 jaar dyslexie verklaring volgt Voortgezet Onderwijs psychosociale problemen Depressieve klachten Angstklachten Subassertiviteit Gering gevoel van eigenwaarde Sociaal isolement zekere mate van lijdensdruk Voor wie niet? klachten van dien aard dat verwijzing naar GGZ gerechtvaardigd is

16 Oefening hardnekkig probleemgedrag

17 Opzet Dyslexie de baas! Cognitieve gedragstherapeutische training Gereedschapskist, maar zelf het gereedschap kiezen dat je gebruikt Lotgenoten contact en sociale steun Psycho-educatie dyslexie, spanning Vaardigheden aanleren door oefening Cognitieve herstructurering Zelfbepaling (autonomie bevorderend)

18 Vorm Dyslexie de baas! cursus in een groep 11 sessies van 1 ½ uur na 3 mnd follow up sessie 1 ½ uur 2 sessies met ouders en/of leerkrachten registratie testen rollenspel spelvormen visualisatie experimenteren en oefenen voorgestructureerde materialen huiswerk

19 Opbouw van het draaiboek Indeling van de bijeenkomsten bijpraten terugblik op de klus oefeningen/informatie tips & trucs klus Per onderdeel wordt het volgende aangegeven: doel vorm duur instructie

20 Onderdelen: Dyslexie de baas! Psycho-educatie Dyslexie en Angst Bewust worden van eigen dyslexie beleving en persoonlijke effectiviteit Cognitieve herstructurering Bewust worden eigen studieaanpak Oplossen van studieproblemen Oorzaken van succes en falen Opkomen voor jezelf Zelfbepaling; Levensdoelen opstellen

21 Psycho-educatie m.b.t. dyslexie en angst Wat is dyslexie? Hoe blijft angst bestaan? Relatie dyslexie en spanning (effect op werkgeheugen,grip verliezen) Hoe word je succesvol met dyslexie?

22 Oefening samenspel angst, dyslexie en informatieverwerking

23 Gedachten. Denkfouten? Wat maakt het allemaal uit? Ik ben lelijk Ik kan niets bedenken dat leuk is Ik zal nooit succesvol zijn Ik zal nooit echt goede vrienden maken Anderen vinden mij vast dom Niemand houdt rekening met mij Ik haal mijn diploma nooit Ze vinden mij vast een aansteller

24 Cognitieve herstructurering Samenspel denken, voelen, doen = rationale cognitieve gedragstherapie Stem van je gedachten. Onderkennen eigen positieve en negatieve gedachten Denkfouten leren onderkennen Nieuwe handigere gedachten formuleren

25 GGGG schema

26 Leren of niet leren het is altijd onvoldoende Onvoldoende voor Frans

27 Onvoldoende voor Frans Leren heeft geen zin het is altijd onvoldoende Niet meer opletten in de les Voor: vaak onvoldoendes Tegen: met leren haal ik een 5 zonder een 2 Met leren houd ik de schade nog beperkt, waardoor ik wel over kan gaan.

28 Attributie retraining Denkfouten bij het verklaren van succes en falen Invloed attributie op gevoel en toekomstig taakgedrag Invloed attributie op zelfbeeld (Humphrey & Mullens, 2002)

29 Probleemoplossingsvaardigheden Uitgaande van zelfreguleringsmodel van Boekaerts (1999) koppeling aan persoonlijke doelen bv. Wil ik iets aan mijn studieprobleem veranderen? Wat zijn de gevolgen als ik niks doe? analyseren van het (studie)probleem is de manier van studeren afgestemd is op mijn zwakke en sterke aspecten van informatieverwerking

30 Wil ik wat aan het Studieprobleem veranderen?

31 Pubers en dyslexie 31

32 Dyslectische middelbare scholier is ook maar gewoon een puber Dus niet alleen aanspreken op rationele brein, maar ook erkennen in emotionele drijfveer en die met elkaar verbinden (Vreugendhil, 2010) als je dit in je voelt opkomen, wat doe je dan, en wat zijn daar dan de gevolgen van? 32

33 Studieproblemen veranderen I 1 Wat is het probleem? 2 Wil ik er wat aan veranderen? 3 Heeft mijn studieprobleem te maken met: Kies ik de goede manier van leren? Het lukt niet goed om opgaven te lezen Moeite met het lezen van teksten

34 Studieproblemen veranderen II 4 Alle voor mij mogelijke oplossingen op een rijtje 5 Ik kijk naar de voor- en nadelen van de oplossingen 6 Ik maak een keuze voor 7 Dit zijn mijn actiepunten 8 Is het gegaan zoals ik had gewild? Wat kan ik zonodig nog veranderen

35 Onderhandelingsvaardigheden Informatie over stijlen (passief, agressief, actief) Oefening middels rollenspel Stijlen gekoppeld aan denken/denkfouten

36 Zelfbepaling onderkennen eigen belangen welke technieken zijn voor mij geschikt doelen op de lange termijn implicaties voor doelen op de korte termijn

37 Resultaten van pilot onderzoek n=16 ( Poleij, Stikkelbroek, Leseman 2009) Significante afname Internaliserende problematiek Self-efficacy neemt significant toe Competentiebeleving t.a.v. school toename (wordt niet vastgehouden na 6 mnd.) Coping: taakgericht neemt toe niet meer sign. bij 6 mnd. en emotiegericht sign. afname Toestandsangst significante afname

38 Internaliserende problematiek jongeren (YSR) voor na na 6 mnd

39 Internaliserende problematiek vader (CBCL) voor na na 6 mnd

40 Internaliserende problematiek moeder (CBCL) voor na na 6 mnd

41 Self efficacy(gses items) 3,40 plaats training A groep B groep 3,20 3,00 2,80 2,60 2,40 2,20 voor na na 6 wk na 6 mnd

42 Taakgerichte coping(ciss) 3,45 3,40 3,35 3,30 3,25 3,20 voor na na 6 wk na 6 mnd

43 Emotiegerichte coping (CISS) 2,6 2,4 2,2 2,0 1,8 voor na Na 6 wk Na 6 mnd

44 Toestandsangst (ZBV) 2,9 2,8 2,7 2,6 2,5 2,4 voor na na 6 mnd

45 Vragen 45