Documentatie Food Contact Materials in de levensmiddelenindustrie. Datum februari 2014

Transcriptie

1 Documentatie Food Contact Materials in de levensmiddelenindustrie Datum februari 2014

2

3 Documentatiecontrole FCM in levensmiddelenindustrie januari 2014 Colofon Projectnaam Projectnummer Versienummer Documentatiecontrole FCM in levensmiddelenindustrie P5NT1305 T (088) Divisie Consument & Veiligheid Toezichtsontwikkeling productveiligheid Postbus AA Utrecht

4

5 Documentatiecontrole FCM in levensmiddelenindustrie januari 2014 Inhoud 1. Inleiding 1 2. Doelstelling 2 3. Werkwijze 2 4. Resultaten en discussie Overzicht geïnspecteerde bedrijven Aanwezigheid Verklaring van Overeenstemming Datering Identificatie Beperkingen voor stoffen, levensmiddelen en tijd/temperatuur condities Toepassing informatie door bedrijf Vergelijking met resultaten Gezondheidsrisico's 8 5. Conclusies 9

6

7 Documentatiecontrole FCM in levensmiddelenindustrie januari Inleiding Aan verpakkingen en gebruiksartikelen bestemd voor levensmiddelen zijn strenge eisen gesteld t.a.v. chemische veiligheid. Behalve verpakkingsmaterialen en gebruiksvoorwerpen (bijvoorbeeld bestek, koffiezetapparaten, etc.) behoren ook kratten voor opslag, machineonderdelen, transportbanden, filters, ringen etc. tot deze materialen en voorwerpen, wanneer ze in direct contact komen met levensmiddelen. In de levensmiddelenindustrie worden veelvuldig verpakkingen en gebruiksartikelen toegepast. Het is daarbij belangrijk dat deze materialen op een veilige manier worden gebruikt, zodat de migratie van bestanddelen van deze materialen naar het levensmiddel onder de wettelijke grenswaardes blijft. Verpakkingen en gebruiksartikelen die bestemd zijn om in contact te komen met levensmiddelen moeten vergezeld gaan van documentatie. Om de verantwoordelijkheid van het bedrijfsleven in elke stap van de keten (van de producent van basismateriaal, zoals kunststof granulaat, tot aan de afnemer van het eindproduct, een verpakking of gebruiksvoorwerp) te vergroten is in de verordening EG nr. 1935/2004, artikel 5, gesteld dat voor verpakkingsmaterialen en voorwerpen kan worden geëist dat ze vergezeld gaan van een verklaring van overeenstemming en dat adequate documentatie aanwezig is. De aanwezigheid van documentatie is niet voor elk materiaal verplicht. Per materiaal of voorwerp moet in specifieke wetgeving zijn aangegeven welke documentatie in welke fase van de handelsketen is vereist. De Verklaring van Overeenstemming (VvO) (Engelse term: Declaration of Compliance, DoC) is verplicht voor kunststoffen, keramische materialen, epoxyderivaten, geregenereerd cellulose en actieve en intelligente materialen. Actieve materialen en voorwerpen zijn materialen en voorwerpen die bedoeld zijn om de houdbaarheid te verlengen of de toestand van verpakte levensmiddelen te handhaven of te verbeteren. Dit gebeurt door het afgeven van stoffen aan het levensmiddel of door absorptie van stoffen uit het levensmiddel of de verpakte atmosfeer. Intelligente materialen en voorwerpen zijn materialen en voorwerpen die de toestand van verpakte levensmiddelen of de omgeving daarvan aangeven. Voorbeelden zijn temperatuurindicatoren of indicatoren voor bederf. In een Verklaring van Overeenstemming wordt bevestigd dat het materiaal of voorwerp aan de wettelijke voorschriften voldoet. De verklaring van overeenstemming is bedoeld voor de afnemer van het materiaal of voorwerp en dient om veilig gebruik ervan mogelijk te maken. Per materiaal is de wettelijk verplichte informatie die in de verklaring moet zijn opgenomen aangegeven. Met name voor kunststoffen en actieve en intelligente materialen zijn er gedetailleerde voorschriften voor de verklaring van overeenstemming. Adequate documentatie ondersteunt de verklaring van overeenstemming en laat de resultaten van berekeningen, computersimulaties of experimentele testen zien, waarop de verklaring is gebaseerd. en van verpakkingen en gebruiksvoorwerpen en importeurs van deze materialen, wanneer deze afkomstig zijn van buiten de EU, zijn verplicht om de adequate documentatie te kunnen tonen aan de autoriteiten indien deze daarom verzoekt. Een levensmiddelenproducent die zelf geen verpakking produceert hoeft deze adequate documentatie niet beschikbaar te hebben. Pagina 1 van 9

8 Voor andere dan hierboven genoemde materialen, zoals papier en karton en metaal, is een verklaring van overeenstemming niet verplicht. Volgens GMP verordening EG nr. 2023/2006 is een levensmiddelenproducent wel verplicht om te verifiëren bij de leverancier dat de materialen geschikt zijn voor gebruik in contact met levensmiddelen. In de praktijk wordt daarom soms ook voor deze materialen een verklaring afgegeven. De documentatiecontrole in dit project is alleen gericht op de wettelijk verplichte verklaringen van overeenstemming. In 2010 is een marktverkenning uitgevoerd naar de documentatie en andere verplichtingen uit de GMP verordening (zie 4.7). Hieruit bleek dat het naleefniveau met name bij de ere levensmiddelenproducenten onvoldoende was. Dit was echter voordat de verordening EG nr. 10/2011 (kunststoffen bedoeld om in contact met voedsel te komen) gepubliceerd was en van kracht werd. Besloten is om in 2013 dit marktonderzoek opnieuw uit te voeren om de markt in kaart te brengen. Op basis van dit marktonderzoek kan voor 2014 focus worden aangebracht op een bepaalde doelgroep en/of materiaalsoort om te gaan handhaven. 2. Doelstelling Het doel van dit project is om te controleren of bedrijven toezien op juist gebruik van materialen en voorwerpen in contact met levensmiddelen. In de vorm van een Verklaring van Overeenstemming wordt een juist gebruik gecommuniceerd tussen leverancier en afnemer. Het uiteindelijke doel is een correct en veilig gebruik van verpakkingsmaterialen voor levensmiddelen. Dit project is een nulmeting om in kaart te brengen wat de status is van documentatie t.a.v. veiligheid van verpakkingen en gebruiksartikelen. Hierbij is ook naleefhulp geboden aan de bedrijven. Op basis van deze resultaten zal een gericht vervolgproject worden opgestart in Werkwijze Totaal zijn 186 inspecties uitgevoerd in de periode juni t/m oktober Deze inspecties zijn uitgevoerd bij levensmiddelenproducenten en importeurs van verpakte levensmiddelen. De inspecties zijn per regio verdeeld, zodat een landelijk beeld wordt verkregen. Deze inspecties zijn uitgevoerd in aanvulling op geplande inspecties van het bedrijf. Per inspectie is de documentatie van 1 verpakking en van 1 gebruiksartikel (machine, transportband, recipiënt, gereedschap) gecontroleerd. Dit betreft alleen verpakkingen en gebruiksartikelen van kunststof, keramische materialen en s, epoxyderivaten en actieve of intelligente verpakkingen. Hiervoor is de documentatie wettelijk verplicht. Een aantal wettelijk verplichte punten in deze verklaring is hierbij gecontroleerd volgens de inspectielijst (zie bijlage 1). 4. Resultaten en discussie 4.1 Overzicht geïnspecteerde bedrijven Er zijn totaal 186 bedrijven geïnspecteerd in het kader van dit project. Dit betrof de volgende bedrijven: Pagina 2 van 9

9 Documentatiecontrole FCM in levensmiddelenindustrie januari 2014 : 101 : 66 : 14 : 5 De ste groep bedrijven vormen de producerende levensmiddel bedrijven. Het aantal gecontroleerde importeurs is te om een goede uitspraak te kunnen doen. Deze resultaten worden ter indicatie weergegeven. Bedrijven zijn verplicht om volgens de GMP verordening EG nr. 2023/2006 specificaties op te stellen t.a.v. de verpakkingen en gebruiksartikelen voor levensmiddelen. Deze specificaties kunnen bestaan uit de wetgeving waarin wordt vermeld waaraan het materiaal moet voldoen en de condities waaronder het materiaal geschikt moet zijn voor gebruik (levensmiddel, tijd, temperatuur). Dit project beperkt zich tot de materialen waarvoor de wettelijke verplichting geldt om een Verklaring van Overeenstemming te hebben voor verpakkingen en gebruiksartikelen voor levensmiddelen. Binnen dit project dient dus voor alle gecontroleerde materialen een Verklaring van Overeenstemming aanwezig te zijn. In onderstaande tabel 1 staat een overzicht van de geïnspecteerde bedrijven. Er is onderscheid gemaakt tussen producenten en importeurs, en tussen grote en e bedrijven. Verder is nagegaan of de bedrijven werken volgens een hygiënecode of volgens HACCP. Voor het produceren van levensmiddelen zijn wettelijke eisen gesteld aan de o.a. de voedselveiligheid en hygiëne. Dit kan worden geborgd door het werken volgens het HACCP of volgens de hygiënecode. Per bedrijf is de aan de hand van een verpakking en een gebruiksartikel nagegaan of de Verklaring van Overeenstemming (VvO) aanwezig is. Deze Verklaring van Overeenstemming is daarna ook gecontroleerd op de inhoud. Voor importeurs van verpakte levensmiddelen bleek het over het algemeen het niet mogelijk te zijn om gebruiksartikelen te controleren, omdat deze niet aanwezig waren. Tabel 1 Algemeen overzicht geïnspecteerde bedrijven (%) Specificaties FCM s HACCP Hygiënecode VvO verpakking VvO * * 55 gebruiksartikel *=niet aanwezig; zie opmerking boven tabel Totaal (gemiddelde) Uit tabel 1 komt naar voren dat de grote producenten het beste scoren voor wat betreft het stellen van specificaties aan hun verpakkingen en gebruiksartikelen inzake de chemische veiligheid. Zij werken vooral volgens HACCP. Voor de meeste gecontroleerde verpakkingen en gebruiksartikelen was een Verklaring van Overeenstemming aanwezig. De e producenten werken meer volgens een hygiënecode, dit is een significant verschil t.o.v. de grote producenten. Zij scoren beduidend lager t.o.v. specificaties Pagina 3 van 9

10 voor verpakkingen en gebruiksartikelen en de aanwezigheid van een Verklaring van Overeenstemming. De importeurs werken veelal volgens HACCP. Zij scoren laag t.o.v. grote producenten voor wat betreft de specificaties voor verpakkingen en gebruiksartikelen en ook de aanwezigheid van een Verklaring van Overeenstemming. In onderstaande tabel 2 zijn de resultaten vergeleken tussen bedrijven die volgens HACCP of hygiënecode werken. De bedrijven die werken volgens een hygiënecode scoren voor wat betreft specificaties aan verpakkingen en gebruiksartikelen en het voorhanden hebben van een Verklaring van Overeenstemming beduidend lager dan bedrijven die volgens HACCP werken. Dit zijn vaak de ere bedrijven. Tabel 2 Vergelijking resultaten bedrijven HACCP versus hygiënecode HACCP HACCP (%) Hygiënecode Hygiënecode (%) Specificaties VvO verpakking Grote producenten zijn vaak beter op de hoogte van de wettelijke eisen. Zij zijn vaak gecertificeerd, waardoor food contact materials allemaal gedocumenteerd moeten zijn. Er is dan ook vaak een kwaliteitspersoon aangewezen voor deze taak. Bij zowel de ere producenten en importeurs geldt dat ze het vaak onvoldoende op de hoogte zijn van de wettelijke eisen. En als ze wel op de hoogte zijn, dat het voor hen lastig is om hier concreet invulling aan te geven. Zij vertrouwen doorgaans op hun leverancier dat de verpakkingen en gebruiksartikelen voldoen aan de wettelijke eisen. Uiteraard zijn er ook ere producenten waarbij de documentatie aangaande food contact materials wel op orde is. 4.2 Aanwezigheid Verklaring van Overeenstemming In tabel 1 is aangeven hoe vaak bij de verschillende bedrijfscategorieën de VvO aanwezig was. Daarbij bleek dat bij importeurs van verpakte levensmiddelen meestal geen gebruiksartikel aanwezig was om de documentatie te controleren. De hieronder beschreven resultaten hebben daarom alleen betrekking op gebruiksartikelen, welke zijn gecontroleerd bij de producenten van levensmiddelen. Tabel 3 geeft een overzicht van de gecontroleerde materiaalcategorieën. Tabel 3: Gecontroleerde materiaalcategorieën bij producenten Materiaal Verpakking % Gebruiksartikel % Kunststof Geregenereerde cellulose Metalen deksel met kunststof inleg Epoxyderivaten in deklagen Keramische materialen en 1 1 s VvO aanwezig De resultaten aangaande de Verklaring van Overeenstemming hebben dus met name betrekking op kunststof. Voor verpakkingen is over het algemeen meer documentatie beschikbaar dan voor gebruiksartikelen. Een mogelijke verklaring is Pagina 4 van 9

11 Documentatiecontrole FCM in levensmiddelenindustrie januari 2014 dat voor kunststof (en actieve en intelligente verpakkingen het meest uitgebreid is voorgeschreven welke informatie in de VvO aanwezig moet zijn. 4.3 Datering Datering van een verklaring is wettelijk verplicht. Aanpassing van een verklaring is verplicht bij veranderingen in het productieproces, verandering van leverancier, bij verandering in de toelating van stoffen die aanwezig zijn in het materiaal (zoals aanpassing van migratielimieten of verwijdering van stoffen van een positieve lijst) of bij veranderingen in de wettelijke eisen aan de verklaring van overeenstemming. De aanwezige VvO s waren op 3 na allemaal van een datum voorzien. De meeste zijn van na 2011 (publicatie van de nieuwe kunststof verordening 10/2011. Er zijn ook minder recente VvO s, bijvoorbeeld van Over het algemeen zijn de VvO s van gebruiksartikelen ouder dan voor de verpakkingen. 4.4 Identificatie Identificatie is wettelijk verplicht in de Verklaring van Overeenstemming. Identificatie kan aan de hand van kleuren, artikelen, artikelcode. Een verklaring mag zijn opgesteld voor een serie artikelen tegelijk. Tabel 4: Identificatie in Verklaring van Overeenstemming (%) Groot Verpakkingen Identificatie Geen identificatie Geen VvO Gebruiksartikelen Identificatie n.v.t. n.v.t. 52 Geen identificatie 7 5 n.v.t. n.v.t. 6 Geen VvO n.v.t. n.v.t. 42 Totaal Grote producenten scoren hierbij het beste, zowel op de aanwezigheid van een VvO als de identificatie van de verpakking of het gebruiksartikel hierop. Voor verpakkingen is de identificatie in de Verklaring van Overeenstemming en ook de Verklaring van Overeenstemming zelf beter dan voor gebruiksartikelen. Het laagste scoren e producenten t.a.v. gebruiksartikelen. 4.5 Beperkingen voor stoffen, levensmiddelen en tijd/temperatuur condities Voor kunststoffen is het verplicht om informatie te geven over de aanwezigheid van stoffen met restricties. Deze informatie is nodig, zodat de exploitanten verderop in de keten kunnen waarborgen dat aan beperkingen en/of specificaties wordt voldaan. Ook moet worden aangegeven voor welke type levensmiddelen deze verpakking geschikt is. Daarnaast is het verplicht om informatie te geven over de duur en temperatuur waarbij het materiaal met levensmiddelen in aanraking mag komen. De meeste gecontroleerde verpakkingen bestaan uit kunststof. In onderstaande tabel worden de resultaten per bedrijf type weergegeven. In tabel 5 voor de gecontroleerde verpakkingen, in tabel 6 voor de gebruiksartikelen. Pagina 5 van 9

12 Tabel 5: Informatie over stoffen met restricties, type levensmiddel, tijd/temperatuur condities in de VvO verpakking (%) bij gecontroleerde verpakkingen stoffen met restricties afwezig niet van toepassing type levensmiddel afwezig niet van toepassing tijd/temperatuur cond afwezig niet van toepassing VvO aanwezig Totaal Tabel 6: Informatie over stoffen met restricties, type levensmiddel, tijd/temperatuur condities in de VvO gebruiksartikel (%) bij gecontroleerde gebruiksartikelen stoffen met restricties afwezig niet van toepassing type levensmiddel afwezig niet van toepassing tijd/temperatuur cond afwezig niet van toepassing VvO aanwezig Totaal De grote levensmiddel producenten scoren het hoogst op de aanwezigheid van VvO s. En deze VvO s voldoen het beste aan de wettelijke eisen t.a.v. informatie over stoffen met een restrictie, type levensmiddel waarvoor ze geschikt zijn en tijd/temperatuur condities. Kleine producenten en importeurs scoren tamelijk slecht voor wat betreft de aanwezigheid van VvO s, maar ook de nodige informatie die hier in moet staan. Dit betekent dat zij in veel gevallen niet over de juiste informatie beschikken om hun verpakkingsmiddel of gebruiksartikel veilig toe te passen. Hierdoor bestaat het risico dat dit leiden tot een toepassing waarbij migratielimieten worden overschreden. 4.6 Toepassing informatie verpakking door bedrijf Volgens de GMP verordening moeten de bedrijven verplicht rekening houden met de informatie over veilige toepassing van de verpakkingsmaterialen, tenzij het bedrijf zelf met testen heeft aangetoond dat afwijkend gebruik toch veilig is. In tabel 7 wordt weergegeven in hoeverre bedrijven de informatie in de VvO van de verpakking hebben toegepast. Pagina 6 van 9

13 Documentatiecontrole FCM in levensmiddelenindustrie januari 2014 Tabel 7: Toepassing informatie VvO door bedrijf (%) Totaal Verpakking Toepassing informatie Info niet toegepast Info niet aanwezig * VvO aanwezig Gebruiksartikel Toepassing informatie n.v.t. n.v.t. 42 Info niet toegepast 8 6 n.v.t. n.v.t. 7 Niet van toepassing n.v.t. n.v.t. 51 VvO aanwezig n.v.t. n.v.t. 55 * Niet aanwezig geeft aan dat de VvO niet aanwezig was, of dat in de Verklaring van Overeenstemming geen informatie aanwezig was over het veilig toepassen van de verpakking. Het blijkt dat in een () aantal gevallen de informatie in deze Verklaring niet wordt of kan worden toepast, met name bij de e producenten en importeurs. Dit kan tot gevolg hebben dat er een te hoge migratie optreedt van stoffen uit het verpakkingsmateriaal naar het levensmiddel. Dit kan het geval zijn als bijvoorbeeld het materiaal wordt toegepast voor een vet levensmiddel terwijl het een stof bevat die goed in vet oplosbaar is, of het toepassen van te hoge tijd/temperatuur condities waardoor de stof makkelijker migreert naar het levensmiddel. De Verklaring van Overeenstemming is bedoeld als communicatiemiddel tussen enerzijds de producent van het materiaal en anderzijds de toepasser (levensmiddel industrie). In de meeste gevallen wordt dit wel gedaan, maar in enkele gevallen wordt de informatie niet correct toegepast. 4.7 Vergelijking met resultaten 2010 In 2010 heeft een eerste inventarisatie plaatsgevonden t.a.v. documentatie en ook naleving van de GMP verordening t.a.v. specificaties. In onderstaande tabel wordt een vergelijking gemaakt van de resultaten van dit marktonderzoek met de gegevens van In 2010 zijn totaal 150 inspecties uitgevoerd: - 93 bij grote producenten - 49 bij e producenten - 8 bij importeurs Het aantal geïnspecteerde importeurs in 2010 en 2013 is te laag om hier een uitspraak over te doen of een vergelijking te maken. Tabel 8: Vergelijking resultaten marktonderzoek 2010 en 2013 (%) Grote producenten Kleine producenten. Controle aspecten Specificaties voor FCM s Toepassen specificaties VvO Aanwezigheid VvO Identiteit in VvO Specificatie levensmiddel Informatie stoffen met restricties Specificatie t/t condities Pagina 7 van 9

14 In 2010 zijn ook met name naar kunststof verpakkingen gecontroleerd. Toen waren echter de eisen van de kunststof verordening t.a.v. de verplichte specificaties in VvO nog niet van kracht (type levensmiddel, stoffen met restricties, tijd/temperatuur condities). T.o.v is er een verbetering te zien voor het opstellen van specificaties voor food contact materials. Dit is wettelijk verplicht volgens de GMP verordening. Voor grote producenten is deze redelijk goed, al is er op verschillende punten nog winst te behalen. Voor e producenten laat dit nog te wensen over. In beide marktonderzoeken zijn er te weinig bedrijven bezocht om een goede uitspraak te kunnen doen. De aanwezigheid van een Verklaring van Overeenstemming lijkt iets lager uit te vallen t.o.v Dit kan worden veroorzaakt doordat nu ook specifieker gebruiksartikelen zijn meegenomen. Het vorige project spitste zich toe op verpakkingen. Voor gebruiksartikelen is de documentatie over het algemeen minder aanwezig en ook kwalitatief minder. De verplichte informatie over specificatie type levensmiddel, stoffen met restricties en tijd/temperatuur condities is ook niet of nauwelijks verbeterd t.o.v Voor grote producenten is deze redelijk, voor e producenten en importeurs is dit onvoldoende. Niet meegenomen in deze tabel is de datering van de VvO s. In 2010 was een derde van de gecontroleerde VvO s niet gedateerd. Dat is in 2013 sterk verbeterd. Echter sommige VvO s zijn tamelijk oud, nl. van voor de publicatie van de nieuwe kunststof verordening 10/ Gezondheidsrisico s Het marktonderzoek heeft zich beperkt tot documentatiecontrole. Er zijn geen verpakkingen of gebruiksartikelen bemonsterd en geanalyseerd. Er kan daarom geen kwantitatieve uitspraak worden gedaan over het gezondheidsrisico door het niet voldoen aan de wettelijke eisen van documentatie en specificaties. De doelstelling van de verplichte specificaties en de Verklaring van Overeenstemming is correct gebruikt van verpakkingen en gebruiksartikelen voor levensmiddelen. Door incorrecte toepassing van deze materialen kan de migratie van (chemische) stoffen naar het levensmiddel de wettelijke, gezondheidsgerelateerde limiet overschrijden. In zowel het marktonderzoek van 2010 als van 2013 is geconstateerd dat met name voor ere levensmiddelenproducenten en importeurs dit onvoldoende geborgd is, zodat er een risico ontstaat voor ongewenste of te hoge migratie van stoffen naar het voedsel. Pagina 8 van 9

15 Documentatiecontrole FCM in levensmiddelenindustrie januari Conclusies Grote producenten van levensmiddelen hebben het vaakste specificaties opgesteld waar food contact materials aan moeten voldoen. Kleine producenten en importeurs blijven hierin achter. Het opstellen van dergelijke specificaties is verplicht volgens de GMP verordening. De documentatie (Verklaring van Overeenstemming) van met name kunststof verpakkingen en gebruiksartikelen is het meest gecontroleerd. De hier gepresenteerde resultaten en conclusies hebben hier dan ook met name betrekking op. De grote levensmiddelenfabrikanten hebben de documentatie van verpakkingen het beste op orde. Zij worden gevolgd door de ere levensmiddelenfabrikanten. Er zijn te weinig importeurs gecontroleerd om een gefundeerde uitspraak te kunnen doen en hen in deze vergelijking mee te nemen. Bedrijven welke werken volgens een HACCP systeem scoren beter t.a.v. het stellen van specificaties aan verpakkingen en het voorhanden hebben van een Verklaring van Overeenstemming, dan bedrijven die werken volgens een hygiënecode. De verklaring hierbij is dat het meestal de ere bedrijven zijn die werken volgens een hygiënecode. Bijna alle gecontroleerde VvO s zijn van een datum voorzien. Sommige zijn echter al tamelijk oud, ruim voordat de kunststof verordening 10/2011 van kracht werd. Het is daarom de vraag of deze VvO nog voldoende actueel zijn om nog steeds geldig te zijn. De identificatie is voor de meeste gecontroleerde verpakkingen en gebruiksartikelen wel in orde. Voor kunststoffen zijn een aantal wettelijke eisen opgenomen zodat deze veilig kunnen worden toegepast. Dit betreft informatie over stoffen met een restrictie, informatie over het type levensmiddel waarvoor de verpakking (of gebruiksartikel) geschikt is. Daarnaast moet ook informatie worden gegeven over de tijd/temperatuur condities waaronder het gebruikt kan worden, zowel tijdens productie als opslag. Voor de grote levensmiddelenproducenten was dit redelijk op orde. Voor de e producenten en importeurs was het merendeel van de informatie niet op orde. Daarnaast zijn bedrijven ook verplicht om deze informatie toe te passen. Grote producenten scoren hierbij redelijk goed, ere producenten en importeurs veel minder. Dit kan leiden tot het niet correct toepassen van verpakkingsmaterialen of gebruiksartikelen, waardoor het risico bestaat dat de migratie van stoffen hoger is dan de wettelijk toegestane limiet. De grotere levensmiddelenproducenten scoren redelijk goed wat betreft het opstellen van specificaties voor verpakkingen en gebruiksartikelen. Daarnaast hebben zij in de meeste gevallen een VvO voorhanden met hierin de verplichte informatie voor het veilig toepassen van het materiaal. Ook passen zij deze informatie meestal correct toe. Voor e producenten en importeurs laat dit nog zeer te wensen over. Ten opzichte van 2010 zijn geen wezenlijke verbeteringen waargenomen ten aanzien van documentatie voor verpakkingen en gebruiksartikelen en enkele verplichtingen uit de GMP verordening. Pagina 9 van 9