JAARVERSLAG 2010 / 2011 / 2012

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2010 / 2011 / 2012 AFDELING PATHOLOGIE ERASMUS MC JOSEPHINE NEFKENS INSTITUUT ROTTERDAM 1

2 2

3 INHOUDSOPGAVE Voorwoord Doelstellingen afdeling Pathologie, Erasmus MC Klinische pathologie: staf en productie Vakinhoudelijke en organisatorische ontwikkelingen Onderzoek op de afdeling pathologie Visiting scientists Wetenschappelijke output Subsidies Onderwijs Post graduate onderwijs en Invited lectures Profiel van de afdeling pathologie Overlegstructuren Arbo, milieu en veiligheid Personele bezetting en wijzigingen Publicaties 2010, 2011 en Bijlage 1 (doelstellingen) Bijlage 2 (dissertaties)

4 4

5 VOORWOORD Dit overzicht bevat drie jaar ineen: 2010, 2011 en Dit overzicht zal kleiner zijn dan een som van de drie jaarverslagen en zich zoveel mogelijk beperking. Indien nodig zijn er links naar de website. Terugkijken over drie jaar biedt ook een voordeel: grotere beknoptheid om sommige actuele onderwerpen niet meer actueel zijn. Het overzicht zal niettemin de vrij traditionele indeling van bezigheden van de academische pathologie volgen: onderzoek, zorg, onderwijs en de opleiding tot patholoog. Het modulaire opleidingssysteem is in 2009 op de afdeling (2009) ingevoerd. De afgelopen drie jaren werden gekenmerkt door de volgende dossiers: productie van het Havenziekenhuis en de gevolgen daarvoor de afdeling, het vinden van een opvolger voor de positie van afdelingshoofd, de invoering van de interne budgettering, de overgang van de afdeling van cluster Oncologie naar het Thema diagnostiek en ondersteuning en de verbouwing van de uitsnijkamer ( centraal ontvangst ) inclusief een aantal verbouwingen van laboratoria op de vierde verdieping om twee achtergebleven researchgroepen uit de Daniël den Hoed alsnog te huisvesten. De afdeling verwierf hiernaast in 2011 de ISO accreditatie 15189/ RvA accreditatie. In 2009 steeg de totale productie met 16%. Dit hing samen met de uitbreiding van productie door samenwerking met het Havenziekenhuis. Er was uitbreiding met 2fte maar geen uitbreiding van de pathologenstaf. Dit veroorzaakte vertraging in de afwerking en, helaas, een stijging in incidentmeldingen. In 2011 werden de vereiste aanpassingen van de uitsnijkamer alsnog gerealiseerd en sindsdien beschikt de afdeling over een goed geoutilleerde uitsnijkamer. In de loop van 2010 waren wel problemen ontstaan door de stafkrapte. In 2011 namen de afdeling afscheid van het afdelingshoofd. Het was niet gemakkelijk een goede opvolger te vinden (pas eind 2012 lukte dit). Prof Fre Bosman nam waar. Begin 2012 werd het contract met het Havenziekenhuis ontbonden. De rust in de staf was nog niet weergekeerd. Er vonden nogal wat mutaties plaats waarbij uiteindelijk vijf pathologen vertrokken. In de loop van 2012 kon de afdeling drie nieuwe pathologen aannemen. De afdeling verdient respect voor de wijze waarop, ondanks bovengenoemde gebeurtenissen, de zorgtaken al die tijden zo optimaal mogelijk zijn verricht. De basis motor van de afdeling, de diagnostische laboratoria, hebben continuïteit laten zien. De onderwijstaken liepen door en werden zelfs uitgebreid. Het onderzoek, tenslotte, van de afdeling, heeft in de jaren 2010, 2011 en 2012 doorlgelopen. Dit leverde 19 promoties op, circa 377 publicaties en er is grofweg voor 10 M aan projecten uit tweede, derde en vierde geldstroom binnen gehaald. Dit is ook mede mogelijk gemaakt door het tweede ad interim afdelingshoofd Prof Jan Lindemans, die het interim roer overnam tussen juli 2012 tot maart Het jaar 2013 zal een lastig en zwaar jaar zijn: er komt een reorganisatie plus bezuinigingen, maar ook een nieuwe kostprijsberekening en een herijking van de onderzoek zwaartepunten. Het volgende jaaroverzicht zal hierover gaan, maar dan wel weer een jaar betreffen. Folkert van Kemenade 5

6 1. DOELSTELLINGEN AFDELING PATHOLOGIE EMC In deze ongebruikelijke vorm van jaarverslaglegging (3 jaar in één), zal dit hoofdstuk doelstellingen ook anders zijn. Uiteraard liggen de drie hoofdtaken van de afdeling, namelijk onderzoek, onderwijs en zorg, ten grondslag aan alle activiteiten. De opleiding van AIOS kan daaraan expliciet worden toegevoegd omdat deze taak in de loop van de periode aanzienlijk veeleisender is geworden. De doelstellingen van de afdeling hebben verder continuïteit gekend tot en met begin Na april 2011, met het vertrek van het afdelingshoofd Prof Wolter Oosterhuis, is de vanzelfsprekendheid hiervan wat verminderd. In de hierop volgende interimtijd, tot en met eind 2012, heeft het kwaliteitssysteem de doelstellingenbasis ondersteund. Zodoende hield men koers en kon men een aantal zaken toch veranderen en effectueren, zoals bijvoorbeeld de verbouwing van de uitsnijkamers. Een overzicht van alle doelstelling over en de mate van realisatie over drie jaar, zou te veel zijn. De overzichten staan daarom in de bijlage. Daarom is op deze plaats ervoor gekozen de doelstelling kwaliteit en het voorkomen van verwisselingen er uit te lichten. 2010: Opname van alle protocollen in het kwaliteitsinformatiesysteem 2010: Risicomanagement systeem uitgewerkt mbt prismasystematiek 2010: Aanvraag accreditatie RvA (ISO norm 15189) voor med laboratoria 2011 en 2012: Voorkomen van verwisselingen 50% reductie tov gerealiseerd gerealiseerd Gepland 8 en 4 feb 11 Gerealiseerd en Niet gehaald Niet gehaald. Wel afname met 39% (van 88 54) Een andere doelstelling die zich over meerdere jaren (2011 en 2012) uitspreidde, was de doelstelling om jonge klinische stafleden meer systematisch te betrekken bij Wetenschappelijk onderzoek. Eind 2011 werd vastgesteld dat dit doel niet was gerealiseerd. In 2012 is hier opnieuw naar gekeken. In de bijlage kunt u dan lezen dat 2 jonge klinische pathologen zijn naar congres mouse pathology gestuurd zijn en dat voor het AIOS onderwijs een inhoudelijke pathologie research bespreking nog niet op de rails stond. Typisch een doelstelling voor Vanzelfsprekend zijn er meer doelstelling geformuleerd, zoals doelstellingen voor personeel, financiën, wetenschappelijk onderzoek en afstemming met het thema. U wordt verder verwezen naar bijlage 1 voor een gedetailleerd beschrijving. 6

7 2. KLINISCHE PATHOLOGIE: STAF EN PRODUCTIE Zoals ook al in het jaarverslag over 2008 is vermeld, bleef de werkdruk van de staf hoog. In 2009 zou het aanbod enorm toenemen: een toename van bijna 18% aan histologische inzendingen (biopten en resectiepreparaten), van bijna 29% aan cytologische inzendingen en 20% aan obducties. Het aantal immuunhistochemische en aanverwante bepalingen nam met 35% toe. De stijging vond plaats na overnamen van de diagnostiek van het Havenziekenhuis. De moleculaire diagnostiek nam met name 50% toe. De inzendingen vanuit het Erasmus MC (vooral de Centrumlocatie) nam in 2009 ook toe: met 3%. Hoewel deze productiestijging gepaard ging met een uitbreiding van de formatie met 2 fte, levert analyse van het aantal CTG eenheden per patholoog het beeld op dat reeds jaren bestaat, namelijk van een nog steeds toenemende werkbelasting, die vrijwel op het niveau ligt van een niet-academisch werkzame patholoog in loondienst. Vanuit deze situatie ging het laboratorium het jaar 2010 in. De bezetting van de klinische staf veranderde vanaf Dr. Rob Verdijk (2010) trad toe. Dr. Francien van Nederveen trad toe in Dr. M.A. den Bakker nam in maart 2011 afscheid, maar bleef als consulent beschikbaar voor o.a. longpathologie en onderwijs. Prof.dr. J.W. Oosterhuis nam in maart 2011 afscheid als afdelingshoofd Pathologie. In april 2011 werd Prof.dr. F. Bosman als interim afdelingshoofd aangesteld t/m juni Hierna is Prof.dr. J.M. Kros, als plaatsvervangend afdelingshoofd, en Prof.dr. J. Lindemans, als interim afdelingshoofd, aangesteld. In mei 2012 werd de staf versterkt met de komst van dr. Michael Doukas (aandachtsgebied GE). In juli 2012 namen we afscheid van Prof.dr. Ronald R. de Krijger en in september 2012 namen we afscheid van Dr. Francien van Nederveen. In september 2012 werd de staf uitgebreid met Dr. Marian Clahsen- van Groningen met aandachtsgebied nefropathologie. Vanwege de hoge werkdruk zijn er in 2011 en 2012 diverse consulenten/waarnemers ingehuurd. Niettemin werd eind 2011 besloten de diagnostiek voor het Havenziekenhuis per januari 2012 te gaan stoppen. Extra staf 2011 Extra staf 2012 Dr. R.J. Heinhuis (Pal Dordrecht) Dr. R.J. Heinhuis (Pal Dordrecht) Dr. A.C.F. Makkus (Pal Dordrecht) Dr. A.C.F. Makkus (Pal Dordrecht) Dr. L.A. Noorduijn (Pal Dordrecht) Dr. L.A. Noorduijn (Pal Dordrecht) Dr. P.J. Westenend (Pal Dordrecht) Dr. P.J. Westenend (Pal Dordrecht) Prof.dr. F.J.W. ten Kate Prof.dr. F.J.W. ten Kate Dr. M.A. den Bakker Dr. M.C.D. v/d Vegt Dr. V. Noordhoek Hegt (PATHAN) Dr. M.A. den Bakker Dr. V. Noordhoek Hegt (PATHAN) Dr. M.E.I. Schipper (UMC Utrecht) 7

8 Histotechniek, cytologie en postmortaal diagnostisch onderzoek Aantal PA-nummers Histologie (H) Histologie, Daniel (D) Histologie, Havenziekenhuis (RH-H) Totaal histologie Vriescoupes concordant Vriescoupes discordant Totaal vriescoupes Cytologie (C) Cytologie, Havenziekenhuis (RH-C) Totaal cytologie Cervixcytologie (CX) Cervixcytologie, Havenziekenhuis (RH-CX) Totaal cervixcytologie Obductie (S) Obductie, Havenziekenhuis (RH-S) Totaal obductie Hersenobductie (SH) Hersenobductie, Havenziekenhuis (RH-SH) Totaal hersenobductie Revisies Revisie intern Revisie extern Revisie extern concordant Revisie extern discordant Revisie ten behoeve van derden Speciale technieken Zelf verrichte puncties Immuunhisto-/ -cytologie en/of enzymhisto-/-cytochemie Electronenmicroscopie Moleculaire diagnostiek (bijvoorbeeld DNA-in situ hybridisatie / PCR)

9 9

10 Doorlooptijden 2010 C-verslagen in aantallen 2011 C-verslagen in aantallen 2012 C-verslagen in aantallen 2010 C-verslagen in percentages 2011 C-verslagen in percentages 2012 C-verslagen in percentages 10

11 2010 D-verslagen in aantallen 2011 D-verslagen in aantallen 2012 D-verslagen in aantallen 2010 D-verslagen in Percentages 2011 D-verslagen in percentages 2012 D-verslagen in percentages 11

12 2010 H-verslagen in aantallen 2011 H-verslagen in aantallen 2012 H-verslagen in aantallen 2010 H-verslagen in Percentages 2011 H-verslagen in percentages 2012 H-verslagen in percentages 12

13 2010 CX-verslagen in aantallen 2011 CX-verslagen in aantallen 2012 CX-verslagen in aantallen 2010 CX-verslagen in Percentages 2011 CX-verslagen in percentages 2012 CX-verslagen in percentages 13

14 2010 S-verslagen in aantallen 2011 S-verslagen in aantallen 2012 S-verslagen in aantallen 2010 S-verslagen in percentages 2011 S-verslagen in percentages 2012 S-verslagen in percentages 14

15 Follow up cytologie schildklier Schildklier cytologie 2010 (zonder revisies en consulten) N=196. HIstologische diagnose* Cytologische diagnose benigne maligne Geen FU PVW# Onvoldoende materiaal (46/23%) % Benigne (129) ,5% Atypie (4) % folliculaire laesies (5) 1 4 0% verdacht maligne (6) % Maligne (6) % Totaal (196) *1 x metastase carcinoom. ** bij 2 van de 4 is de zijdigheid onbekend # Positief voorspellende waarde Schildklier cytologie 2011 (zonder revisies en consulten) N=196. HIstologische diagnose* Cytologische diagnose benigne maligne Geen FU PVW# I (55/28%) ,9% II (117) ,9% III (2) 2 0% IV (7) % V (4) % VI (11) % Totaal (196) * bethesda classificatie is toegepast: I. Bethesda I: onvoldoende materiaal II. Bethesda II: benigne III. Bethesda III: atypie van onzekere betekenis/ folliculaire laesie IV. Bethesda IV: folliculaire proliferatie V. Bethesda V: verdacht maligne VI. Bethesda VI: maligne # Positief voorspellende waarde 15

16 Schildklier cytologie 2012 (zonder revisies en consulten) N=196. Geen Benigne Maligne Geen FU PVW Cytologische diagnose tumor tumor I (60/30%)) ,6% II (104) % III (10) % IV (6) % V (10) % VI (12) % Totaal (203)

17 Follow up cytologie mamma C1: onvoldoende; C2: benigne; C3: atypie, wrs benigne; C4: suspect en C5: maligne. Correlatie Histologie/Cytologie mammadiagnostiek 2010 Geen histologie (378) Histo B (80) Histo M (95) Totaal C C C C C Onvoldoende materiaal: 12,5% Sensitiviteit: 78,9 % Specificiteit: 95,0 % Fout positief: 2,3 % Fout negatief: 11,4 % Correlatie Histologie/Cytologie mammadiagnostiek 2011 Geen histologie (302) Histo B (87) Histo M (98) Totaal (487) C C C C C *** 72 *** Inclusief 1x maligne lymfoom, 1x metastase maligne melanoom, 2x recidief mammacarcinoom Onvoldoende materiaal: 17,3 Sensitiviteit: 85,7 % Specificiteit: 96,6 % Fout positief: 1,6 % Fout negatief: 12,2 % Correlatie Histologie/Cytologie mammadiagnostiek 2012 Geen histologie ( ) Histo B ( ) Histo M ( ) Totaal C1 C2 C3 C4 C5 Onvoldoende materiaal:3 Sensitiviteit: % Specificiteit: % Fout positief: % Fout negatief: % 17

18 3. VAKINHOUDELIJKE EN ORGANISATORISCHE ONTWIKKELINGEN Na oriëntatie, bezoeken on site en het uittesten van apparatuur en systemen, heeft de afdeling (in 2010 en 2011) een aantal investeringen gedaan voor de histologie, cytologie en immuno-histochemie; o.a. macropath digital system, uitsnijtafels, immunostainers BenchMark Ultra s, HPV HR (high risk). De aanschaf van de nieuwe immunostainers voor het immuno-histochemie laboratorium zorgt voor een snellere en efficiënte verwerking van de immunokleuringen. De aanschaf van de cassetteprinters en glasprinters zorgen voor een betere patiënt veiligheid (minder verwisselingen door het scannen van de barcode van het PA-nummer). De aanschaf van de Thin Prep Integrated Imager voor de (cervix) cytologie zorgt voor een kleiner percentage fout negatieve uitslagen van de cervix cytologie, in 2010 is op verzoek van de gynaecologie de Cervista HPV HR test ingevoerd. In 2011 heeft de afdeling het ISO certificaat behaald. Meer informatie hierover staat beschreven in het kwaliteitshandboek en management review. Eind 2011 is de infectiepreventie cursus voor laboratorium medewerkers (in samenwerking met de Medisch Microbiologie en Infectie Ziekten en de Arbo afdeling) gestart. Parallel hieraan liepen de BHV trainingen voor het gehele JNI. Hiernaast werden er regelmatig trainingen / cursussen gevolgd door verschillende medewerkers, bijvoorbeeld: conferentie Milieu en Veiligheid, VAP dag, dialoogtraining, PRISMA training en Symposium Vesalius. LEAN project Vanwege de hoge werkdruk, het tekort aan laboratorium personeel en de lange doorlooptijden was door het huidige afdelingshoofd aan ValueMetrix gevraagd of zij wilde kijken naar de efficiëntie van onze afdeling, met name het laboratorium gedeelte. ValueMetrix is een internationale consultancy en opleidingsbedrijf, die o.a. de gezondheidzorg helpt met kwaliteisverbetering, kostenbesparingen en verbetering van hun inkomsten. Zij doen dit door een systematische aanpak die ontwikkeld is door hun moederbedrijf Johnson&Johnson. In juli 2011 is door ValueMetrix een pilot (LEAN assesment) gehouden op onze afdeling. De belangrijkste doelstelling was om te kijken of de doorlooptijden van al het patiëntenmateriaal verkort kan worden. Door ValueMetrix is een LEAN project geschreven. LEAN wil zeggen; meer kunnen doen met minder. Je maakt dus eigenlijk gebruik van een minimum aan materiaal, gereedschap, ruimte, arbeid en tijd met hetzelfde resultaat. Met deze filosofie is de organisatie beter in staat om tegen lagere kosten sneller producten en diensten te leveren, waarbij kwaliteit hoog in het vaandel staat. Op 5 december 2011 werd het project gestart, 6 analisten/secretariële medewerkers van de pathologie werden opgeleid door de medewerkers van ValueMetrix, zodat zij meer inzicht hebben in wat LEAN nu is en wat je allemaal kunt doen met LEAN. Naast het LEAN-team was er ook een projectteam (leidinggevende diverse units) en een stuurgroep (management afdeling en themabestuur) samengesteld om de voortgang te bewaken. 18

19 Onder leiding van ValueMetrix worden diverse kleine projecten opgezet, hierbij wordt de flow van het materiaal (van binnenkomst tot aan de diagnose) onder de loep genomen. Er wordt gekeken of alle stappen binnen het proces wel toegevoegde waard heeft, of het efficiënter kan en of er geen verspilling is. Hiernaast wordt er ook naar de kwaliteit gekeken, omdat de efficiëntie niet ten koste van kwaliteit kan (én mag) gaan. Het LEAN project kost veel tijd aan begeleiding bij de medewerkers. In combinatie met een toename aan patiëntenmateriaal en een aantal nieuwe en onervaren collega s zorgt dit voor een behoorlijke werkdruk. Wat heeft het LEAN project ons opgeleverd? In een korte periode zijn we efficiënter gaan werken; standaardisatie en vernieuwing van 28 werkplekken (5S). Ook zijn de doorlooptijden van de biopten verbeterd met 66%. Verder is het Kanbansysteem (automatisch voorraadbeheer) opgezet en het EM/Plastic Laboratorium is 5S ingedeeld. Medewerkers zijn meer kwaliteitsbewust geworden. Na afloop van het LEAN project is er een LEAN facilitator aangesteld (0,5 fte). Nu wordt er Erasmus MC breed een werkgroep opgericht voor LEAN zaken. Eind 2012 is het cytologie laboratorium (voorheen gevestigd in de Daniel den Hoed locatie) verhuisd naar het JNI. De productiecijfers (cervix)cytologie van 2012 laten ten opzichte van 2011 een daling zien. Om de efficiëntie en inzetbaarheid van personeel te vergroten zijn er 2 (cytologie) analisten tevens ingewerkt in respectievelijk de uitsnijkamer en de immuunhistochemie. Mortuarium/obductiefaciliteit 2010 Per 1 Juni 2010 is het contract met het CMO opgezegd en zijn de door hen uitgevoerde zorgwerkzaamheden overgenomen door Mortalitas B.V. Het CMO zal vanaf juni 2010 alleen nog worden ingezet voor spoedobducties die incidenteel in het weekend kunnen plaatsvinden. De facturering van het mortuarium werd in het begin door de afdeling zelf verzorgd, via het clusterbureau. Na een periode van enkele maanden is mede op verzoek van de uitvaartondernemers, besloten om de facturering uit te besteden aan Mortalitas B.V. De belangrijkste reden hiervoor was de snelheid van de facturatie te bespoedigen. Het mortuarium van het Sophia ziekenhuis werd in 2010 definitief gesloten. De hier overleden patiënten worden overgebracht naar het mortuarium op de Centrum Locatie. Het mortuarium op de SEH (Spoed Eisende Hulp) is vernieuwd om nabestaanden in een representatieve ruimte afscheid te kunnen laten nemen. De dienstverlening zal per 2011 met thanatopraxie worden uitgebreid. Een obductiemedewerker dient hiervoor de vereiste cursus met goed gevolg doorlopen te hebben. Thanatopraxie is een tijdelijke balseming waarbij geen conventionele koeling meer nodig is. Het herstelt grotendeels het oorspronkelijke uiterlijk en vervaagt zichtbare kenmerken van een eventuele ziekte. Eind 2010 wordt er een FTE gecreëerd voor een nieuwe obductiemedewerker die naast de standaard obductie en verzorgingswerkzaamheden ook de coördinatie van het mortuarium op zich zal nemen. 19

20 2011 Per 1 januari is er een nieuwe obductiemedewerker aangenomen die, naast de standaard obductie- en verzorgingstaken, het mortuarium gaat coördineren. Hierbij zullen een groot aantal taken zoals de facturering, en klachtenafhandeling overgenomen worden van het (secretaresse) unithoofd, welke hier in eerste instantie voor zorg dragen. I.v.m. de sluiting van de doorgang van de Daniel den Hoed Kliniek en het Maasstad ziekenhuis worden per 1 januari alle, in de Daniel den Hoed kliniek, overleden patiënten overgebracht naar het grote mortuarium op de Centrum Locatie van het Erasmus MC. Het mortuarium op de SEH wordt in februari opgeleverd. Het resultaat hiervan is een grote verbetering t.o.v. de oude situatie. De overledenen worden na de schouw of confrontatie nog wel vanuit het mortuarium op de SEH overgebracht naar het grote mortuarium op de Centrum Locatie. Er wordt medio 2011 een start gemaakt met het geven van klinische lessen voor de zorgafdelingen. Hierin staan de diensten en de regelgeving van het mortuarium centraal. Ook bied dit een mooie mogelijkheid om eventuele vooroordelen of onduidelijkheden op te helderen en de samenwerking met de zorgafdelingen te verbeteren. Een obductiemedewerker heeft de opleiding thanatopraxie eind 2011 succesvol afgerond. Na aanschaf van de materialen zal begin 2012 uiteindelijk deze dienst worden aangeboden. Het mortuarium zal zich dit jaar ook als vaste stageplek voor de obductiecursus van de NVOA Vesalius aan gaan bieden waarbij er in eerste instantie één stageplek per jaar zal worden gecreëerd. Er wordt een opzet gemaakt voor de digitalisering van de papierstroom (met name de registratie en facturering) in het mortuarium. Eind augustus is er een klant tevredenheidonderzoek gehouden onder uitvaartondernemers uit de regio, waarbij de respons met ongeveer 14%, minimaal was. De reacties die binnenkwamen waren over het algemeen positief. Vooral de kwaliteit kwam als sterk punt naar boven. De bereikbaarheid van het mortuarium werd hoofdzakelijk door de verbouwing in de parkeergarage als zwak punt ervaren. Dit was na de verbouwing geen issue meer In 2012 wordt er gestart met het zogenaamde MIA (Minimaal Invasieve Autopsie) onderzoek. Bij dit onderzoek wordt de conventionele autopsie/obductie vergeleken met beeldvormende diagnostiek zoals CTen MRI-scans. Het MIA onderzoek wordt geleid door een arts-assistent van de afdeling Pathologie in samenwerking met het mortuarium. Begin 2012 is er tevens gestart met het aanbieden van de thanatopraxie. Hoewel het resultaat van deze behandeling door zowel de uitvaartondernemers als nabestaanden als positief wordt ervaren, is er gedurende het jaar 2012 weinig animo voor deze behandeling. Er wordt gekeken om met de tarievenwijziging van 2013 het voor de ondernemers financieel aantrekkelijker te maken om een dergelijke behandeling in het Erasmus MC uit te laten voeren. Tevens zal er gewerkt worden aan een presentatie voor ondernemers welke hen op de voordelen van de thanatopraxie kan wijzen. Het digitalisatie project is van start gegaan, hiermee wordt een hoop dubbel werk bespaard, en de kans op administratieve fouten tot een minimum beperkt. Begin 2013 wordt de laatste testfase verwacht, waarna het programma definitief in gebruik genomen kan worden. 20

21 De informatie in het Handboek Zorg & Nazorg rondom een overleden patiënt, informatiefolder laatste zorg na overlijden en de internet site worden geüpdatet. De nabestaanden worden zo op alle mogelijke manieren voorzien van de informatie over de laatste zorg, de aangeboden extra diensten en de tarieven hiervan. Eind 2012 geeft crematorium Zuid, waar tot op dat moment de ziekenhuiscrematies worden verricht, aan dit per 2013 niet meer kosteloos te verzorgen. Er wordt gekeken naar een alternatief in de regio. Kwaliteitszorg Voor het kwaliteitssysteem op de Klinische Pathologie is een kwaiteitshandboek geschreven, wat elk jaar wordt gereviseerd. Het kwaliteitshandboek is na te lezen op het centrale KwaliteitsInformatieSysteem (intranet). Overige onderwerpen, zoals klanttevredenheidsonderzoek, kwaliteitsindicatoren, klachten, incidenten (MIP meldingen), PRISMA analyses en interne audits staan uitgebreid beschreven in het Management Review (deze is op te vragen bij de Kwaliteitsmanager). Het Management Review is een verplicht onderdeel van de NEN-EN-ISO 15189:2007, waar de afdeling in 2011 een begin mee heeft gemaakt (accreditatie behaald ). Visitaties: 20 juni 2008 Landelijke Visitatie Commissie NVVP 9 december 2010 opleidingsvisitatie MSRC 8 en 14 februari 2011 RvA visitatie ISO15189 (initiële beoordeling ) 2 juli 2012 RvA visitatie ISO15189 (controle bezoek) 6 juli NIAZ visitatie 21

22 4. ONDERZOEK OP DE AFDELING PATHOLOGIE Experimental Pathology in the Erasmus MC: from the bench to the clinic A short guide to the current research activities: Riccardo Fodde, PhD Chairman of Experimental Pathology Since 1998, the Josephine Nefkens Institute (JNI) encompasses various research groups and departments from the Erasmus MC and the Daniel den Hoed Cancer center (DDHK) working on the molecular pathology of cancer. The JNI hosts more than 200 among scientists and clinicians appointed within 4 different departments (Pathology, Medical Oncology, Urology, Neuro-Oncology) collaborating in a multi-disciplinary fashion over 4000 m2 of laboratories and research facilities. Central to the JNI is the Department of Pathology, where a team of pathologists, biomedical scientists, and research technicians join forces to implement and improve high standards of diagnostic pathology and experimental research on the major tumor types including breast, brain, digestive, and urogenital cancers. Importantly, the research themes of the JNI- participating departments are generally focused on the elucidation of the molecular and cellular mechanisms underlying tumor onset and malignant progression in the above mentioned cancer types and their consequences for translational applications (see picture). This capitalizes on the need for collaborations. The general philosophy is to maximize the collaborative interaction around specific tumor types between i. clinical pathologists and scientists, and ii. our department and other clinical and research departments within the Erasmus MC. This is currently implemented and relatively successful although there are certainly margins of improvement to reinforce the collaborative network both within and outside the department. In this scenario, both fundamental and more translational aspects of cancer research are being pursued and benefit of the clinical environment and long-standing basic and fundamental science tradition at the Erasmus MC.. 22

23 Also, the department organizes its own FACS (Fluorescent Activated Cell Sorting) facility service and is responsible for four Erasmus MC facilities centered on state-of-the-art microscopy (Houtsmuller), tumor banking (Riegman), molecular diagnostics and pathology (Dinjens), apart from the routine immunehistopathology within the clinical unit.. Last but certainly not least, the Department of Pathology plays a central role in the organization of the JNI Oncology Lectures, a yearly program of lectures by top-notch cancer scientists from all over the world (see figure below). The caliber of the scientists which every year accept our invitation and are looking forward to interact with our faculties and PhD students is the best proof of the present visibility and profile of our department and institute in modern cancer research. 1. Molecular Aberrations in Neoplasia Principal Investigator: Winand Dinjens The research performed within the Laboratory for Molecular Diagnostics of the Department of Pathology is centered on three lines: 1. Research related directly to molecular diagnostics. Within the laboratory for molecular diagnostics a wide variety of molecular assays is performed to support the routine pathology diagnostics. The laboratory has extensive experience on detection of DNA aberrations in routine FFPE tissue specimens. With this expertise and in collaboration with pathologists and other departments (e.g. Clinical Genetics, Gastroenterology), research is performed both on an incidental and a more structural basis. This includes, among others, research on the clonality of multiple tumors within one patient, Lynch syndrome and glioma research. 2. Esophageal cancer research. In collaboration with the department of Surgery research is performed on the molecular aberrations in adenocarcinoma of the gastro-esophageal junction (GEJ). Within this research line we established two GEJ adenocarcinoma cell lines and more than 40 GEJ adenocarcinoma mouse xenografts. Molecular analysis of candidate genes and SNP arrays are performed in series of GEJ adenocarcinomas and cell lines and xenografts. Currently candidate inherited GEJ adenocarcinoma cases are investigated by next generation sequencing approaches. 3. Research on pheochromocytomas (PCC) and paragangliomas (PGL). In collaboration with the departments of Internal Medicine and Clinical Genetics research is performed on the molecular aberrations in sporadic and inherited PCC and PGL. Mutation detection in candidate genes as well as array CGH, SNP array, expression array and immunohistochemistry experiments are performed. Currently the goal is to identify molecular markers that predict the biological behavior (benign versus malignant) of these neoplasms. This research was executed with prof Ronald de Krijger and Dr Francien Nederveen. Both left the department in The Stem of Cancer Principal Investigator: Riccardo Fodde The main goal of our laboratory s research activity is the elucidation of the molecular and cellular mechanisms underlying stemness in homeostasis and cancer to eventually develop tailor-made therapeutic protocols to specifically target stem-like tumor cells and eradicate malignancies. Although the main tissue 23

24 and cancer type of interest has been and remains the crypt of Lieberkühn and colon cancer, the cancer stem cell (CSC) model applies to a broad spectrum of solid tumors which we are studying in collaborations with other laboratories within the Department of Pathology (germ cell tumors with L. Looijenga; esophageal cancer with W. Dinjens; bladder cancer with Ellen Zwarthoff), the Josephine Nefkens Institute (e.g. breast cancer with J. Martens and J. Foekens, Dept. of Medical Oncology; endometrial and ovarian cancer with L. Blok, Dept. of Obstetrics & Gynecology; experimental tumor immunology with R. Debets, Dept. of Medical Oncology), and the Erasmus MC at large (tumors of the digestive tract with J. van Lanschot and B. Wijnhoven, Dept. of Surgery, and with E. Kuipers, Dept. of Gastroenterology). This broad spectrum of cancer types is also reflected by the different projects being run in the laboratory, ranging from very fundamental aspects of stem cell biology (control of self- renewal and differentiation in embryonic stem cells) to more applied and translational research lines (mechanisms of therapy resistance of CSCs; development of a combinatorial treatment for triple- negative breast cancer based on methylation and Wnt signaling inhibition). Our group also provides a FACS facility service and is a reference point within the department and the JNI at large for the development of and experimentation on mouse models for common malignancies. 3. Functional Cell Anatomy Principal Investigator: Adriaan Houtsmuller We focus on the dynamic regulation of DNA repair, gene transcription regulation and cell migration, both when properly functioning in healthy cells as well as when deregulated due to disease. These model systems have in common that regulation of their specific cellular function involves the formation of subcellular structures ranging from 0.2 to 1 µm in diameter. DNA repair and gene transcription both work on DNA, either to detect and repair DNA damage or to detect gene regulatory regions and transcribe genes. We currently focus on the molecular mechanisms of the very first steps in both systems, i.e. 1) detection of relevant sites in the complex chromatin environment, 2) modification of local chromatin structure, and 3) initiation of the process, including the formation of said submicron structures. In recently initiated cell migration research we focus on formation and maintenance of adhesion structures and their functional relationship with coordinated cell movement. A particularly interesting molecular mechanism in many regulatory systems in the cell is regulation through molecular feedback loops to specifically localize or quickly transfer enzymatic activity. We recently identified molecular feedback mechanisms in a puzzling switch by the DNA UV-damage repair system at threshold UV dose. Similarly, in double strand break repair we hypothesize that molecular switches are involved in concentrating enzymatic activity breaks. Actin-myosin generated force in cell migration is also thought to be regulated by molecular feedback operating through focal adhesions. Research into different model systems involves intensive collaboration with groups in the relevant fields. Our contribution in these collaborations is strongly related to the Optical Imaging Centre, headed by ABH. The OIC (erasmusmc.nl/oic) is a center of excellence dedicated to development, implementation and application of advanced quantitative fluorescence microscopy. Technology development and implementation are fully driven by important current research queries, and coordinated by the OIC 24