Ziekenhuizen. Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte in operatieafdeling klasse 1

Transcriptie

1 Ziekenhuizen Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte in operatieafdeling klasse 1 Werkgroep Infectie Preventie Vastgesteld: november 2014 Geplande revisie: november 2019

2 Dit document mag vrijelijk worden vermenigvuldigd en verspreid mits de Werkgroep Infectie Preventie als auteur wordt vermeld. Controleer altijd of dit de meest recente versie van de richtlijn is (zie De Werkgroep Infectie Preventie acht zich na het verschijnen van een update niet meer verantwoordelijk voor gedateerde versies van de richtlijn. Opmerkingen over deze richtlijn ontvangen wij graag via Werkgroep Infectie Preventie p/a Leids Universitair Medisch Centrum Kamer C7-P-131 Postbus RC Leiden T E stwip@wip.nl 2 Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014)

3 Inhoudsopgave SAMENSTELLING EXPERTGROEP... 5 SAMENSTELLING REGIERAAD... 5 VERKLARENDE WOORDENLIJST EN AFKORTINGEN INLEIDING ACHTERGROND AANLEIDING REVISIE DOELSTELLING AFBAKENING RICHTLIJNGEBRUIKERS UITGANGSVRAGEN METHODE RICHTLIJNONTWIKKELING WETGEVING, REGELGEVING EN NORMEN ONAFHANKELIJKHEID JURIDISCH KADER VASTSTELLING RICHTLIJN IMPLEMENTATIE GERELATEERDE RICHTLIJNEN WIP-richtlijnen Gerelateerd richtlijnen van andere organisaties LEESWIJZER BELANGRIJKSTE WIJZIGINGEN KEUZE LUCHTBEHANDELINGSYSTEEM PRESTATIE-, BOUW- EN RUIMTE-EISEN LUCHTBEHANDELINGSYSTEEM OPERATIEAFDELING OPERATIEKAMER EN OPDEKRUIMTE Vloer wanden en plafond Signalering Operatielampen Beschermde gebied Luchtbehandelingsysteem OMGAAN MET HET LUCHTBEHANDELINGSYSTEEM BEWAKING VAN HET LUCHTBEHANDELINGSYSTEEM Dagelijkse ingebruikname van operatiekamer en opdekruimte LOCATIE OPERATIETAFEL, CHIRURGISCH TEAM EN INSTRUMENTTAFELS TEMPERATUUR INGEBLAZEN LUCHT OPERATIELAMPEN AANTAL AANWEZIGEN OPERATIEKAMER OK-KLEDING DEUREN WARMTEDEKENS OF MATRASSEN OPDEKKEN INSTRUMENTARIUM REINIGEN OPERATIEKAMER/OPDEKRUIMTE Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte in operatieafdeling klasse

4 6 BEHEREN LUCHTKWALITEIT LUCHTBEHEERPLAN PERIODIEKE CONTROLE LITERATUUR 37 BIJLAGE A. BIJLAGE B. SCHEMATISCH OVERZICHT VAN HET BESCHERMDE GEBIED OPERATIEAFDELING KLASSE SCHEMATISCH OVERZICHT VAN DE ZONE-INDELING VAN DE OPERATIEAFDELING KLASSE BIJLAGE C. ZOEKSTRATEGIEËN BIJLAGE D. WETENSCHAPPELIJKE OVERWEGINGEN KEUZE LUCHTBEHANDELINGPRINCIPE BIJLAGE E. OVERZICHT VAN ALLE AANBEVELINGEN Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014)

5 Samenstelling Expertgroep Kerngroep - prof. dr. P.J. (Peterhans) van den Broek, voorzitter Expertgroep, infectioloog, Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden; - ing. A.A.L. (Roberto)Traversari MBA, senior adviseur-onderzoeker, TNO Dutch Centre for Health Assets, Soesterberg; - dr. A.K. (Arlène) van Vliet, secretaris Expertgroep, bioloog-biochemicus, Werkgroep Infectie Preventie, Leiden. Overige leden - dr. P.M.N.Y.H. (Peter) Go, chirurg, afgevaardigde van de Nederlandse Vereniging voor Heelkunde, St Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein; - drs. F. (Fabian) Kooij, anesthesioloog, afgevaardigde van de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam; - G.A.H.M. (Gerard) van Nielen, deskundige infectiepreventie, Vlietland Ziekenhuis, Schiedam; - M.J. (Marie-José) Scheerder, deskundige infectiepreventie, Diaconessenhuis, Leiden; - ir. F. (Frans) Saurwalt, technisch manager, voorzitter van de Vereniging Contamination Control Nederland, Leusden; - dr. F. (Frank) van Tiel, arts-microbioloog, afgevaardigde van de Nederlandse Vereniging voor Medische Microbiologie, Maastricht Universitair Medisch Centrum, Maastricht; - prof. dr. M.C. (Margreet) Vos, arts-microbioloog, afgevaardigde van de Nederlandse Vereniging voor Medische Microbiologie, Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam; - prof. dr. G.H.I.M. (Geert) Walenkamp, emeritus hoogleraar orthopaedie, afgevaardigde van de Nederlandse Orthopaedische Vereniging, afdeling orthopaedische chirurgie, Maastricht Universitair Medisch Centrum, Maastricht. Samenstelling Regieraad Namens de Nederlandse Vereniging voor Medische Microbiologie - dr. R. (Ron) Hendrix, arts-microbioloog, Laboratorium voor Infectieziekten, Groningen en Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen; - dr. E.M. (Ellen) Mascini, voorzitter Regieraad, arts-microbioloog, Ziekenhuis Rijnstate, Arnhem; - dr. J.A. (Juliette) Severin, arts-microbioloog, Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam. Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014) 5

6 Namens de Vereniging voor Infectieziekten - dr. A.M.L. (Astrid) Oude Lashof, internist-infectioloog, Maastricht Universitair Medisch Centrum, Maastricht. Namens de Vereniging voor Hygiëne en Infectiepreventie in de Gezondheidszorg - Y. (Yvonne) van Dijk, deskundige infectiepreventie, Diakonessenhuis, Utrecht; - R. (Roel) Lagendijk, deskundige infectiepreventie, Unic Medical Services BV, Nieuwegein; - A.L. (Dianne) van de Pas-Commeren, deskundige Infectiepreventie, Jeroen Bosch Ziekenhuis, s Hertogenbosch. Adviseur - drs. D. (Desirée) Beaujean, afdelingshoofd richtlijnontwikkeling en implementatie, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu / Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding, Bilthoven. 6 Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014)

7 Verklarende woordenlijst en afkortingen Beschermde gebied: afgebakend gebied waarin de luchtkwaliteit voldoet aan het vereiste prestatieniveau. Beschermingsgraad: is het logaritme van het quotiënt (verhouding) van het aantal deeltjes gelijk aan of groter dan 0,5 µm in het beschermde gebied van de operatiekamer/opdekruimte en in de operatiekamer/opdekruimte buiten het beschermde gebied (achtergrond). Dit is een maat voor de bescherming die het luchtbehandelingsysteem biedt tegen het binnendringen van deeltjes uit de omgeving van het beschermde gebied. In deze richtlijn wordt de beschermingsgraad aan de rand van het beschermde gebied en de beschermingsgraad in het centrum van het beschermde gebied gehanteerd. Een beschermingsgraad van 3 houdt in dat het aantal deeltjes in het beschermde gebied een factor lager is dan in de achtergrond. Bij een beschermingsgraad van 2 is dit een factor 100. Een beschermingsgraad van 0 betekent dat de deeltjesconcentratie in het beschermde gebied gelijk is aan deze van de achtergrondconcentratie en er feitelijk geen bescherming is. De beschermingsgraad wordt berekend met de volgende formule: BG x = -log (C x /C ref ) BG x = beschermingsgraad op plaats x [-] C x = Concentratie deeltjes op plaats x (binnen het beschermd gebied) [deeltjes/m 3 ] C ref = Achtergrondconcentratie (in de operatiekamer buiten het beschermde gebied) [deeltjes/m 3 ] Centrum beschermde gebied: is het geometrische midden van het beschermde gebied 1 Contaminatie lucht: aanwezigheid van alle deeltjes, inclusief micro-organismen en andere schadelijke stoffen in de lucht. Contaminatie wond: aanwezigheid van micro-organismen in de wond. Endoprothese: prothese die volledig in het lichaam wordt ingebracht en geen open verbinding heeft met de buitenlucht. HEPA-filter: High-Efficiency Particulate Air filter. H13 of H4 conform NEN-EN Hersteltijd (NEN-EN-ISO ): is de tijd die nodig is om na een verhoging van de concentratie van deeltjes met een omvang gelijk aan of groter dan 0,5 µm, de 1 In de VCCN richtlijn (8) staat dat de operatietafel bij toepassing van een vaste voet in de neutrale positie staat (positie waarin het blad wordt vervangen) en dat het centrum van een verplaatsbare operatietafel in het geometrische midden van het beschermde gebied staat. De meting vindt plaats in het centrum van de operatietafel in het geometrisch midden van het beschermde gebied op 1,2 meter hoogte. Zie bijlage A voor een schematisch overzicht van het beschermde gebied. In de praktijk wordt de verplaatsbare tafel vaak niet in het midden geplaatst om ook de instrumenttafel onder UDF te kunnen plaatsen. Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014) 7

8 concentratie met een factor 100 te verlagen ten opzichte van de in rust situatie. Het is van belang te beseffen dat in rust een bepaalde basisconcentratie niet met een factor 100 kan worden verlaagd. De hersteltijd geeft aan hoe snel een verstoring (verhoging) ten opzichte van de concentratie in rust wordt weggewerkt door het systeem. Hoe meer beschermde lucht er aan een ruimte wordt toegevoerd hoe korter de hersteltijd zal zijn. ISO-klasse (NEN-EN-ISO ): In de NEN-EN-ISO zijn negen klassen gedefinieerd voor de maximale concentratie van deeltjes van een bepaalde omvang en groter die mogen worden aangetroffen binnen een ruimte met de betreffende klasse. Hierbij worden drie situaties onderscheiden 1) Zoals gebouwd 2) In rust en 3 ) Operationeel. Zoals gebouwd is de operatiekamer zoals die opgeleverd is met de vaste apparatuur maar zonder medische apparatuur en personen in de ruimte. Bij de in rust situatie is de operatiekamer ingericht zoals die voor de operatie wordt gebruikt, met alle aanwezige apparatuur, inclusief de plaats van de apparatuur en de positie van de OK-lamp, zoals overeengekomen tussen klant en leverancier, maar zonder personen in de ruimte. Bij de situatie operationeel (in bedrijf) is de ruimte in gebruik zoals vooraf aangegeven met een gespecificeerd aantal personen aanwezig in de ruimte en wordt er gewerkt conform de procedures behorend bij het proces zoals overeengekomen. Een ISO-klasse aanduiding bestaat uit het klasse getal, de betreffende minimale deeltjes grootte en de situatie waarvoor dit geldt (1). ISO-klasse 5, in rust, voor 0,5 µm (NEN-EN-ISO ): betekent dat er maximaal deeltjes met een omvang gelijk aan of groter dan 0,5 µm per m 3 in rust mogen worden aangetroffen in het beschermde gebied. ISO-klasse 7, in rust, voor 0,5 µm (NEN-EN-ISO ): betekent dat er maximaal deeltjes met een omvang gelijk aan of groter dan 0,5 µm per m 3 in rust mogen worden aangetroffen in het beschermde gebied. Luchtdoorlatendheid: eigenschap van de omhulling van een ruimte voor het doorlaten van ongecontroleerde lucht indien hierover een luchtdrukverschil aanwezig is. Mengend luchtbehandelingsysteem: zorgt voor een beschermd gebied door verdunning van de contaminatie tot een lagere concentratie door menging met schone lucht. NEN: Nederlands Normalisatie Instituut ( OK: operatiekamer Operatieafdeling: het geheel van operatiekamers, opdekruimtes, verkoever, holding en bijkomende ruimtes voor opslag, kantoorwerkzaamheden, koffie drinken en dergelijke. Operatiekamer: ruimte ingericht voor het uitvoeren van chirurgische ingrepen. 8 Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014)

9 Permanente controle: continue meting van procesparameters waarbij wordt gecontroleerd of de parameters zich binnen de gedefinieerde bandbreedte bevinden. Voorbeelden van procesparameter zijn onder andere luchttoevoerhoeveelheid, luchtafvoerhoeveelheid, temperatuur, temperatuurverschil en luchtvochtigheid. Periodieke controle: controle van parameters en andere aspecten die niet permanent gecontroleerd worden zoals de integriteit van eindfilters. Procesparameters: parameters die door de ontwerper zijn aangeduid als indicator voor het correcte functioneren van het systeem en van de effectiviteit. Prothese: een kunstproduct ter vervanging of correctie van een lichaamsdeel of lichaamsfunctie. RCT: gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek ( randomised controlled trial ). Reguliere bedrijfstijd: de periode waarbinnen de luchtbehandelingsinstallatie in de normale bedrijfsstand is geschakeld waarbij aan de prestatie-eisen wordt voldaan (zie tabel 1 voor de prestatie-eisen). Schone ingrepen: zijn ingrepen in lichaamsdelen die vrij zijn van micro-organismen. UDF: een luchtbehandelingsysteem met stroming in één richting die turbulentie-arm is ( unidirectionel flow ). Zie ook verdringend luchtbehandelingsysteem. VCCN: Vereniging Contamination Control Nederland VCCN-RL-7: Methode voor testen en classificeren van OK s en opdekruimten in rust (conceptrichtlijn). Verdringend luchtbehandelingsysteem: creëert een beschermd gebied om verontreinigingen in de lucht te verminderen door het verdringen van lucht en het voorkomen van het binnendringen van lucht uit de omgeving. Een krachtige luchtstroom met turbulentie-arm en gericht stromingsprofiel houdt het gebied beschermd. 1 Inleiding 1.1 Achtergrond Bacteriën zijn de voornaamste veroorzakers van een postoperatieve wondinfectie. Bacteriën komen niet vrij voor in de lucht maar zitten op deeltjes zoals huidschilfers, haren en stof. Luchtbehandeling in de operatiekamer en opdekruimte beoogt het aantal deeltjes en micro-organismen in de lucht te verminderen. Deeltjes en microorganismen kunnen direct uit de lucht in de operatiewond terecht komen of indirect via het instrumentarium. Het verminderen van het aantal deeltjes en microorganismen in de lucht maakt de kans op contaminatie van de operatiewond kleiner en verkleint zo de kans op het ontstaan van postoperatieve wondinfectie. Personen zijn in de operatiekamer en opdekruimte de grootste bron van de deeltjes en micro- Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014) 9

10 organismen in de lucht. Het installeren van een luchtbehandelingsysteem alleen is dus niet voldoende om de luchtkwaliteit in de operatiekamer te waarborgen. Het moet ook op de juiste manier gebruikt worden, waarbij het gedrag van de medewerkers in de operatiekamer een belangrijke rol speelt. Voor de luchtbehandeling van een operatiekamer en opdekruimte zijn op dit moment twee principes beschikbaar: een mengend luchtbehandelingsysteem of een luchtbehandelingsysteem met een verdringende luchtstroom, een unidirectioneel luchtbehandelingsysteem (UDF). De Expertgroep spreekt niet over laminaire air flow maar over UDF. Laminaire air flow is een incorrecte term omdat de stroming niet echt laminair is. Internationaal wordt daarom de term UDF steeds meer aangehouden. Het is een turbulentie arme stroming in één richting. UDFs zijn te onderscheiden in luchtbehandelingsystemen met een verticale en een horizontale luchtstroom. Een krachtige turbulentie-arme luchtstroom met een gericht stromingsprofiel beschermt het gebied door verdringing van deeltjes en microorganismen. Bij een mengend luchtbehandelingsysteem heeft de gehele operatiekamer dezelfde luchtkwaliteit (ideale menging). Er is hierbij geen verdringing van deeltjes en micro-organismen uit een beschermd afgebakend gebied door een krachtige luchtstroming. De Expertgroep maakt onderscheid tussen operatieafdelingen klasse 1en klasse 2. Zie de WIP-richtlijn: Omstandigheden (kleine) chirurgische en invasieve ingrepen voor deze indeling. De luchtkwaliteit op operatieafdeling klasse 1 bestaat uit drie zones (zie Bijlage B). In deze richtlijn wordt gesproken over de operatiekamer en de opdekruimte binnen een operatieafdeling klasse 1. Voor de operatieafdeling klasse 2 geldt dat de lucht ook via een HEPA-filter wordt aangevoerd en dat er standaardluchtbehandeling (mechanische ventilatie) plaats vindt. Er wordt geen specifiek luchtbehandelingprincipe voorgeschreven. De Expertgroep geeft in deze richtlijn aanbevelingen over de keuze van de luchtbehandeling binnen operatieafdeling klasse 1 bij operatieve ingrepen en over de prestatie-eisen. Op dit moment zijn er twee principes waar de prestatie-eisen van afgeleid zijn: UDF en mengend systeem Voor een UDF geldt de beschermingsgraad en de hersteltijd in het midden van het beschermde gebied. Deze beschermingsgraad geeft de mate van bescherming aan dat het systeem biedt tegen het binnendringen van deeltjes uit de omgeving in een beschermt gebied. Voor een mengend systeem is niet de beschermingsgraad maar de hersteltijd een prestatie-eis. Voor beide principes geldt een andere ISO-klasse met betrekking tot het toelaatbare aantal deeltjes conform NEN-EN-ISO (1;2). Op dit moment is alleen met UDF en mengende systemen voldoende ervaring in de dagelijkse praktijk. In de toekomst kunnen er naast UDF en mengende systemen mogelijk ook andere principes worden toegepast. Om deze ontwikkeling niet in de weg te staan geeft de Expertgroep de prestatie-eisen aan als prestatieniveau-1 en prestatieniveau-2. In onderstaande tabel zijn de prestatie-eisen van een operatiekamer in rust aangegeven op niveau 1 en Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014)

11 Tabel 1 2 : Prestatie-eisen van een operatiekamer en opdekruimte in rust voor een operatieafdeling klasse 1 Prestatie-eisen Prestatieniveau-1 Prestatieniveau-2 Beschermingsgraad beschermde gebied 3 Hersteltijd 3 beschermde gebied (100-voudige reductie) ISO-klasse 3 beschermde gebied (voor 0,5 µm deeltjes) 3,0 in het centrum van het beschermde gebied en 2 aan de uiterste rand van het beschermde gebied (randzone). 3 minuten (midden in het beschermde gebied) Klasse 5 (conform NEN-EN- ISO ) of beter ( deeltjes/m 3 ) - 20 minuten (gehele ruimte) Klasse 7 (conform NEN- EN-ISO ) of beter ( deeltjes/m 3 ) Luchtdoorlatendheid 3 met een maximale q v;10 waarde van 1,5 maal het volume van de ruimte in m 3 per uur met een maximale q v;10 waarde van 1,5 maal het volume van de ruimte in m 3 per uur Bepalingsmethode prestatie-eisen luchtbehandeling In Europa zijn verschillende bepalingsmethoden ontwikkeld om de prestatie-eisen vast te stellen (3-7). Deze prestatie-eisen zijn echter niet geheel in overeenstemming met elkaar. Op Europees niveau wordt gewerkt aan een norm voor operatiekamers door de European Committee for Standardisation, Technical committee 156 Ventilation for Buildings werkgroep 18 Ventilation in Hospitals (CEN/TC156/WG18) waarbij de verschillende methodieken zo veel mogelijk met elkaar in overeenstemming wordt gebracht. In Nederland heeft de Vereniging Contamination Control Nederland (VCCN) een bepalingsmethodiek opgesteld die aansluit bij de bestaande Europese normen/richtlijnen en nieuwe ontwikkelingen op dit gebied (8). Op dit moment is vastgelegd hoe er gemeten moet worden in rust. Voor het 2 De tabel wordt in hoofdstuk 4 nader uitgewerkt en in Richtlijn-7 van de VCCN (8). 3 De beschermingsgraad, het schone gebied, de hersteltijd, ISO-klasse en de luchtdoorlatendheid worden in de verklarende woordenlijst toegelicht. Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014) 11

12 monitoren van de in gebruik situatie wordt binnenkort een methodiek door de VCCN ontwikkeld. Andere factoren die de luchtkwaliteit beïnvloeden Om de luchtkwaliteit boven het wondgebied en boven onafgedekt steriel instrumentarium te kunnen waarborgen spelen verschillende factoren een rol zoals: Waar staat de operatietafel en waar staat het operatieteam? Waar staat de instrumenttafel? Wordt de temperatuur van de ingeblazen lucht op de OK veranderd? Welk type operatielamp wordt toegepast en hoe wordt deze gepositioneerd? Hoeveel personen zijn er aanwezig in de operatiekamer? Welk kledingsysteem wordt toegepast? Hoe vaak gaat de deur open tijdens de operatie? Wordt er veel en snel bewogen tijdens de operatie? Onder welke omstandigheden is er opgedekt? Is het opgedekte instrumentarium afgedekt met een steriele doek? Is er een warmtedeken/-matras gebruikt tijdens de operatie? Is de opdekruimte/operatiekamer net gereinigd? In de WIP-richtlijn: Preventie van postoperatieve wondinfecties staan aanbevelingen die van toepassing zijn op de bovenstaande vragen. In deze richtlijn belicht de Expertgroep de invloed van de werkwijze van het personeel en de opstelling van apparatuur en instrumentarium in relatie tot beide luchtbehandelingsystemen. 1.2 Aanleiding revisie In april 2005 verscheen het Beheersplan luchtbehandeling voor de operatiekamer (9). Dit beheersplan was opgesteld door een stuurgroep op initiatief van de Vereniging voor Hygiëne en Infectiepreventie in de Gezondheidszorg en de Vereniging Contamination Control Nederland (VCCN) in samenwerking met deskundigen. De Inspectie voor de Gezondheidszorg accepteerde het Beheersplan als een professionele standaard uit het veld, maar vroeg de stuurgroep en de WIP destijds het Beheersplan op te nemen in de richtlijnen van de WIP om daarmee de actualiteit te garanderen en na vijf jaar te herzien. De WIP onderschreef en onderschrijft het belang van het adequaat beheren en beheersen van luchtkwaliteit in de operatiekamer als onderdeel van preventie van postoperatieve wondinfecties. Deze nieuwe WIP-richtlijn is daar het bewijs van. 1.3 Doelstelling Deze richtlijn heeft tot doel om postoperatieve wondinfecties te voorkomen door het toepassen van infectiepreventiemaatregelen gericht op de luchtkwaliteit in operatiekamers en opdekruimten van operatieafdelingen klasse Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014)

13 1.4 Afbakening De richtlijn is van toepassing op de luchtkwaliteit van operatiekamers en opdekruimten van operatieafdelingen klasse 1 in ziekenhuizen en particuliere klinieken zoals zelfstandige behandelcentra en privéklinieken. Deze richtlijn is niet van toepassing op operatiekamers en opdekruimten van operatieafdeling klasse 2, omdat voor deze klasse niet een specifiek luchtbehandelingsysteem wordt voorgeschreven. De Expertgroep geeft primair aan, aan welke prestaties het luchtbehandelingsysteem moet voldoen en op welke wijze de gebruikers er mee om moeten gaan om het ontstaan van postoperatieve wondinfecties te beperken. De Expertgroep schrijft niet voor op welke wijze het luchtbehandelingsysteem moet zijn gebouwd. Antibiotische profylaxe staat niet beschreven in deze richtlijn. Hiervoor verwijst de Expertgroep naar de SWAB-richtlijnen voor perioperatieve antibiotische profylaxe van de Stichting Werkgroep Antibioticabeleid (SWAB, (10). De Expertgroep verwijst naar de WIP-richtlijn Preventie van postoperatieve wondinfecties voor de infectiepreventie-maatregelen die genomen moeten worden voor, tijdens en na een operatieve ingreep en naar relevante richtlijnen van wetenschappelijke verenigingen. Arbo-technische eisen voor de luchtbehandeling in de operatiekamer voor bijvoorbeeld blootstelling aan inhalatie van anesthetica zijn niet in de richtlijn opgenomen. Zie voor Inhalatieanesthetica : b914c1.pdf 1.5 Richtlijngebruikers Deze richtlijn is primair bedoeld voor medewerkers die beleid maken op het gebied van infectiepreventie, waaronder deskundigen infectiepreventie, artsen-microbioloog en internisten-infectioloog. Secundaire richtlijngebruikers zijn de gebruikers van operatiekamers, ontwerpers, leveranciers, beheerders van gebouwen en installaties, technische medewerkers, engineers en onderhoudsmonteurs die direct of indirect betrokken zijn bij het infectiepreventiebeleid van het ziekenhuis. 1.6 Uitgangsvragen De centrale uitgangsvraag voor het opstellen van deze richtlijn is: Welke infectiepreventiemaatregelen met betrekking tot de luchtkwaliteit in een operatiekamer verkleinen de kans op postoperatieve wondinfecties? Deze centrale vraag is opgedeeld in zes deelvragen. 1. Wat is het effect van een mengend luchtbehandelingsysteem versus verticale UDF op het aantal postoperatieve wondinfecties? 2. Wat is het effect van mengend luchtbehandelingsysteem versus verticale UDF op het aantal bacteriën in de lucht en boven de wond, terwijl de operatiekamer in gebruik is? 3. Wat is het effect van mengend luchtbehandelingsysteem versus verticale UDF op de contaminatiegraad van de wond? Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014) 13

14 4. Hoe verhouden mengend luchtbehandelingsysteem en verticale UDF zich qua kosten? 5. Wat is het effect van mengend luchtbehandelingsysteem versus verticale UDF op de lichaamstemperatuur van de patiënt? 6. Wat is het effect van een warmtedeken op de effectiviteit van beide systemen? 1.7 Methode richtlijnontwikkeling Deze richtlijn is ontwikkeld conform de Procedure richtlijnontwikkeling van de WIP ( Voor de revisie is een Expertgroep samengesteld. De aangegeven maatregelen in deze richtlijn zijn gebaseerd op gepubliceerde onderzoeksgegevens indien deze beschikbaar waren. Indien er geen (betrouwbare) onderzoeksgegevens beschikbaar waren over een bepaald onderwerp werd gebruik gemaakt van de kennis van experts. Op de website van WIP vindt u informatie over de procedure voor het ontwikkelen van een WIP-richtlijn ( Het Beheersplan luchtbehandeling voor de operatiekamer was uitgangspunt voor het opstellen van deze richtlijn [8]. De belangrijkste wijzigingen ten opzichte van de vorige richtlijnen zijn aangegeven in Hoofdstuk Wetgeving, regelgeving en normen Op deze richtlijn zijn de volgende NEN-normen van toepassing: NEN-EN 779. Stoffilters voor ventilatiedoeleinden - Bepaling van de filterprestatie NEN-EN Ventilatie voor utiliteitsgebouwen - Prestatie-eisen voor ventilatie- en luchtbehandelingsystemen; NEN Luchtdoorlatendheid van gebouwen - Meetmethode. NEN-EN Luchtfilters met een hoog rendement (EPA, HEPA en ULPA) - Deel 1: Classificatie, beproevingsmethoden, merken; NEN-EN-ISO Stof- en kiemarme ruimten en omgevingen - Deel 1: Indeling van luchtreinheid; NEN-EN-ISO Stof- en kiemarme ruimten en omgevingen - Deel 3: Beproevingsmethoden. 1.9 Onafhankelijkheid Mogelijk conflicterende belangen van de Expertgroepleden zijn aan het begin van het richtlijnontwikkelproces geïnventariseerd. De verklaringen zijn besproken in de Expertgroep. De heer Saurwalt heeft verklaard werkzaam te zijn bij een bedrijf dat luchtbehandelingsystemen installeert. In overleg is overeengekomen dat de heer Saurwalt een adviserende rol heeft in aanbevelingen waar belangenverstrengeling een rol kan spelen. De overige leden hebben verklaard geen belangen te hebben die van invloed zijn op de ontwikkeling van deze richtlijn. De belangenverklaringen zijn op te vragen bij de WIP. 14 Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014)

15 1.10 Juridisch kader WIP-richtlijnen bevatten expliciete, zoveel mogelijk op wetenschappelijk bewijs gebaseerde, aanbevelingen om kwalitatief optimale zorg ten aanzien van infectiepreventie te verlenen. Soms kan het echter wenselijk of noodzakelijk zijn om van de WIP-richtlijn af te wijken. Indien dit het geval is, moet dit altijd worden beargumenteerd en gedocumenteerd. De aanbevelingen in de richtlijnen zijn, waar van toepassing, getoetst op bestaande wet- en regelgeving, (Europese) normen en veldnormen van beroepsverenigingen. De instelling is verantwoordelijk voor de uitwerking van de landelijk geldende WIP-richtlijn naar lokale protocollen. In het protocol worden de aanbevelingen uit de richtlijn uitgewerkt in concrete acties (wie, wat, hoe en wanneer). De Raad van Bestuur is eindverantwoordelijk voor de implementatie van de aanbevelingen in deze richtlijn Vaststelling richtlijn Op het voorblad van de richtlijn staat de datum waarop de richtlijn is vastgesteld door de Regieraad, (indien van toepassing) de datum van de eventuele vastgestelde wijziging(en) en het jaartal voor de geplande revisie Implementatie Voor de implementatie van alle aanbevelingen in de richtlijn kan een termijn worden aangehouden die redelijkerwijs nodig is. Specifiek voor aanbevelingen waarbij er sprake is van (grote) aanpassingen aan gebouwen of ruimten of aanschaf van (kostbaar) materiaal of apparatuur geldt dat deze worden meegenomen in een volgende verbouwing of begroting. Deze aanbevelingen duidt de WIP daarom aan als streefnorm. De WIP acht een half jaar een redelijke implementatietermijn voor kleine aanpassingen (bijvoorbeeld een gedragsverandering), van 1 tot 2 jaar voor middelgrote aanpassingen (bijvoorbeeld bij aanschaf van kostbare apparatuur, een kleine verbouwing of aanpassingen in ICT-toepassingen) en van 5-10 jaar voor grote aanpassingen (bijvoorbeeld een grote verbouwing). Voor handvatten voor de implementatie van richtlijnen verwijst de WIP naar de themapagina s van de website van ZonMw Gerelateerde richtlijnen WIP-richtlijnen In deze richtlijn wordt verwezen naar de hieronder aangegeven WIP-richtlijnen. De Algemene Voorzorgsmaatregelen bevatten de volgende richtlijnen: Accidenteel bloedcontact; Handhygiëne medewerkers; Persoonlijke hygiëne medewerkers; Persoonlijke beschermingsmiddelen; Persoonlijke hygiëne patiënt en bezoeker. 4 Zie: Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014) 15

16 Bovenop de algemene voorzorgsmaatregelen gelden: Preventie van postoperatieve wondinfecties; Omstandigheden (kleine) chirurgische en invasieve ingrepen; Reiniging en desinfectie van ruimten, meubilair en voorwerpen Gerelateerd richtlijnen van andere organisaties VCCN-richtlijn 7. Methode voor testen en classificeren van OK's in rust Leeswijzer Dit teken in de kantlijn betekent een aanbeveling. Streefnorm Als er achter een aanbeveling (streefnorm) staat betekent dit dat bij deze aanbeveling sprake is van (grote) aanpassingen aan gebouwen of ruimten of aanschaf van (kostbaar) materiaal of apparatuur en geldt dat deze aanbeveling wordt meegenomen in een volgende verbouwing of begroting. Er geldt een implementatietermijn van 1-2 jaar bij een middelgrote aanpassing en van 5-10 jaar bij een grote aanpassing. Motivatie, toelichting of opmerking Onder een aanbeveling kunt u een motivatie, een toelichting, een opmerking of een aanmerking vinden. Een motivatie kan opgebouwd zijn uit wetenschappelijke overwegingen, overige overwegingen of een eindconclusie. Een toelichting kan bestaan uit een verduidelijking van de aanbeveling of een verwijzing naar een tabel of een andere WIP-richtlijn. Verwijzingen naar andere WIP-richtlijnen staan cursief vermeld. Met behulp van een opmerking wordt op een neutrale manier de aandacht gevestigd op bepaalde zaken. Een aanmerking is een kritische opmerking. 2 Belangrijkste wijzigingen De belangrijkste wijzigingen in deze richtlijn ten opzichte van het Beheersplan luchtbehandeling voor de operatiekamer zijn: - Het Beheersplan luchtbehandeling voor de operatiekamer is vervangen door deze richtlijn. - In het Beheersplan luchtbehandeling voor de operatiekamer werd het meten van het aantal bacteriën (kolonievormende eenheden) in de lucht aanbevolen. In de deze richtlijn wordt het meten van kolonievormende eenheden in de lucht van de operatiekamer en opdekruimte voor permanente controle van het functioneren van de luchtbehandeling niet meer aanbevolen. Er is onvoldoende literatuur beschikbaar die met voldoende zekerheid het nut van het meten van bacteriën in de lucht voor 16 Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014)

17 permanente controle van het functioneren van de luchtbehandeling in de operatiekamer en opdekruimte aantoont en er is geen waarde vastgesteld waarbij het aantal bacteriën in de lucht leidt tot een toename in het optreden van postoperatieve wondinfecties. Een praktisch bezwaar is dat de uitslagen van de metingen pas enkele dagen na de ingreep bekend zijn en voor het uitvoeren van de metingen zijn extra apparatuur en personen in de operatiekamer vereist. - In deze richtlijn staan geen expliciete aanbevelingen voor de diverse technische parameters van een UDF of mengend systeem. Uit de literatuur is alleen onderscheid te maken tussen een mengend versus UDF. Met deze twee systemen is op dit moment uitgebreide ervaring in de praktijk. De Expertgroep heeft deze twee principes als basisgenomen voor de richtlijn. Deze richtlijn geeft de minimale prestatie-eisen van beide principes weer die redelijkerwijs met deze principes gerealiseerd kunnen worden. De richtlijn richt zich dan ook op een verifieerbare prestatie van het luchtbehandelingsysteem. Een nieuw ontwikkelde techniek zal ten minste moeten voldoen aan de prestatie-eisen en dus nauwkeurig moeten worden gemonitord en op storende invloeden gecontroleerd moeten worden. - Om de invloed van de winddruk op de gevel op de stromingsrichting van de lucht binnen de operatieafdeling te minimaliseren adviseert de Expertgroep om de operatiekamer als zelfstandige bouwconstructie met een lage mate van luchtdoorlatendheid uit te voeren. Zie paragraaf In deze richtlijn zijn er voor de operatiekamer geen eisen gesteld aan de drukhiërarchie. De eis die in deze richtlijn gesteld wordt is dat er een aantoonbare luchtstroming op de operatieafdeling moet plaatsvinden van schone naar vuile ruimten. Tevens is een eis dat de bouwkundige constructie van de operatiekamer (exclusief luchtoverstroomvoorzieningen) een zekere luchtdoorlatendheid heeft. Zie paragraaf Keuze luchtbehandelingsysteem Wetenschappelijk onderzoek De Expertgroep formuleerde vragen over verticale UDF en mengende systemen in relatie tot het aantal postoperatieve wondinfecties; het aantal bacteriën in de lucht en boven de wond, terwijl de operatiekamer in gebruik is; de contaminatiegraad van de wond; de kosten, de lichaamstemperatuur van de patiënt en het effect van warmtedekens op beide systemen. De motivatie om alleen verticale UDF te includeren in dit literatuuronderzoek komt voort uit het gegeven dat horizontale UDF in het gebruik gevoeliger bleek te zijn voor verstoring van de luchtstroom door positionering van personeel, materiaal en apparatuur ten opzichte van de luchtstroom in de operatiekamer, dan de verticale UDF. Deze gevoeligheid voor verstoring van de luchtstroom werd ook waargenomen onder experimentele condities. Horizontale UDF is daarom niet verder ontwikkeld als luchtbehandeling Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014) 17

18 voor de operatiekamers. Deze systemen zijn wel onderzocht in relatie tot het opdekken van instrumentarium. Artikelen werden gezocht via zoektermen in verschillende databestanden. Zie Bijlage B voor een overzicht van de zoektermen. De Expertgroep beoordeelde literatuur aan de hand van exclusie- en inclusiecriteria en beperkte zich tot onderzoeksresultaten waarin UDF en mengende systemen werden vergeleken. Literatuur over luchtbehandelingsystemen met een horizontale UDF zijn beoordeeld in het kader van opdekken van instrumentarium en niet als luchtbehandeling voor de operatiekamer. Zie bijlage D voor een uitgebreide bespreking van de resultaten van het literatuuronderzoek. Het wetenschappelijk onderzoek laat zien dat er bij gebruik van een UDF-systeem in het operatiegebied minder micro-organismen in de lucht aanwezig zijn en er minder contaminatie van instrumentarium is dan bij een mengend systeem, en dat dit niet alleen in rust maar ook onder de omstandigheden van een operatie het geval is (11-19). Het wetenschappelijk bewijs voor een gunstig effect van verticale UDF op wondinfecties beperkt zich vrijwel tot onderzoek bij implantatie van knie- en heupprotheses. In één gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek (RCT) werd aangetoond dat de reductie van het aantal postoperatieve wondinfecties 60 procent was bij gebruik van een verticale UDF en het numbers needed to treat ongeveer 100 (17). De grootte van het effect is echter onzeker omdat het berust op één RCT met enkele methodologische zwakheden. Vier observationele studies rapporteerden eveneens een reductie, variërend van 15 tot 94%, van het aantal wondinfecties bij het gebruik van verticale UDF in vergelijk met een mengend luchtbehandelingsysteem (20-23). Een meta-analyse van deze vier studies komt op een relatief risico van 0,49 met een 95% betrouwbaarheidsinterval van 0,21 tot 1,14. Geopereerd worden in een operatiekamer met mengend luchtbehandelingsysteem vergeleken met verticale UDF was een onafhankelijke risicofactor voor wondinfecties bij neurochirurgische ingrepen en vaatchirurgie (24;25). Vier onderzoeken die gegevens uit databestanden analyseren lieten tegenstrijdige resultaten zien. Een Zweeds onderzoek liet zien dat hoe effectiever de luchtuitwisseling was des te minder het aantal wondinfecties (26). Van twee Duitse onderzoeken gebruik makend van gegevens van het nationaal surveillance systeem voor nosocomiale infecties (KISS) liet het ene onderzoek een significante toename zien van infecties bij heupprothesen en een niet-significante toename bij knieprothesen bij gebruik van UDF (27), en het tweede onderzoek voor beide ingrepen geen significante verschillen (28). In een Nieuw-Zeelands onderzoek werd een toename van infecties bij heup- en knieprothesen gezien (29). De Expertgroep concludeert dat er eenduidige onderbouwing in de literatuur is voor het feit dat UDF leidt tot minder gecontamineerde lucht boven het operatiegebied en tot minder contaminatie van instrumentarium gedurende ingrepen en dat er niet 18 Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014)

19 eenduidig bewijs is voor een afname van het aantal postoperatieve wondinfecties bij toepassing van UDF. Op grond van het feit dat een afname van het aantal wondinfecties niet wordt gevonden in onderzoeken van databestanden die de dagelijkse praktijk weergeven, en niet een onderzoekssituatie, concludeert de Expertgroep dat het gebruik van een UDF niet zondermeer resulteert in vermindering van het aantal wondinfecties, vermoedelijk doordat correct gebruik van het luchtbehandelingsysteem en de prestaties (kwaliteit) van het systeem zelf belangrijk zijn. Overige overwegingen De Expertgroep ziet de volgende voordelen van het gebruik van een UDF ten opzicht van een mengend systeem: een UDF beschermt het beschermde gebied in de operatiekamer beter tegen binnendringen van contaminaties door verstoring van de luchtstroom dan een mengend luchtbehandelingsysteem; met een UDF is een beschermd gebied binnen een ruimte duidelijk af te bakenen. Als potentiële (theoretische) nadelen van het gebruik van een UDF ten opzichte van een mengend systeem ziet de Expertgroep: de technische complexiteit van het ontwerp, de installatie, het onderhoud en beheer; de verhindering van de functie door voorwerpen die in de luchtstroom worden geplaatst zoals de operatielamp, pendels en beeldschermen; effect van bedienings- en gebruikersfouten bij verandering van de temperatuur in de operatiekamer de luchtstromen moeten zich opnieuw stabiliseren. Als men meteen na de temperatuursinstelling gaat beginnen met opdekken/opereren voldoet de lucht in de operatiekamer meestal nog niet aan de gestelde eisen voor het beschermde gebied; overschatting van het belang van het UDF, met onderschatting van de overige maatregelen. De huidige situatie is dat vrijwel alle Nederlandse ziekenhuizen beschikken over één of meerdere operatiekamers uitgerust met UDF of vergevorderde plannen hebben om daarin te voorzien. Aanbevelingen Verricht gewrichtsvervangende operaties bij sterke voorkeur in een operatiekamer uitgerust met een luchtbehandelingsysteem dat voldoet aan prestatieniveau prestatieniveau-1 is niet per definitie gekoppeld aan een UDF. Om vrijheid in het ontwerp toe te staan en te bevorderen is uitgegaan van prestatie-eisen waaraan een luchtbehandelingsysteem moet voldoen. Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014) 19

20 Motivatie: de Expertgroep baseert deze aanbeveling mede op: de eenduidige onderbouwing in de literatuur dat bij gebruik van een UDFsysteem in het operatiegebied minder micro-organismen in de lucht aanwezig zijn en instrumentarium minder met micro-organismen gecontamineerd is dan bij gebruik van een mengend systeem; het voorzorgsprincipe dat bij gewrichtsvervangende operaties de luchtkwaliteit zo optimaal mogelijk moet zijn om de kans op een infectie zo klein mogelijk te maken, gelet op de duur van de ingreep, de grootte van de incisie en de ernstige gevolgen van een infectie voor de patiënt. het niet-eenduidige wetenschappelijk bewijs van verticale UDF op de afname dan wel toename van wondinfecties na gewrichtsvervangende operaties in vergelijking met een mengend systeem. Opmerking: in de gebruikte studies zijn belangrijke parameters, zoals de aanwezigheid van HEPA-filtratie; stand van de OK lampen; aantal personen in de OK, grootte steriel veld en drukverschil in de OK niet meegenomen. De geanalyseerde resultaten van de studies bieden ruimte om deze op verschillende manieren te interpreteren. Aanmerking: in de Expertgroep hebben de vertegenwoordigers van de NVMM naast de bovenstaand vermelde sterke voorkeur voor een luchtbehandelingsysteem dat voldoet aan prestatieniveau-1 (UDF), ook tolerantie voor gebruik van een mengend systeem met HEPA-filtratie. Verricht schone ingrepen met implantatie van (endo)prothesen (vergelijkbaar met gewrichtsprothesen) bij voorkeur in een operatiekamer uitgerust met een luchtbehandelingsysteem met prestatieniveau-1 6. Motivatie: de Expertgroep baseert deze aanbeveling op: extrapolatie van de bevindingen bij implantatie van gewrichtsprothesen; het voorzorgsprincipe dat bij implantatie van (endo)prothesen vergelijkbaar met gewrichtsvervangende operaties de luchtkwaliteit zo optimaal mogelijk moet zijn om de kans op een infectie zo klein mogelijk te maken, gelet op de duur van de ingreep, de grootte van de incisie en de ernstige gevolgen van een infectie voor de patiënt. Opmerking: het gaat bij deze aanbeveling om (endo)prothesen die qua grootte, duur van de ingreep, grootte van de incisie en ernst van de gevolgen van een infectie te vergelijken zijn met gewrichtsprothesen. 6 prestatieniveau-1 is niet per definitie gekoppeld aan een UDF. Om vrijheid in het ontwerp toe te staan en te bevorderen is uitgegaan van prestatie-eisen waaraan een luchtbehandelingsysteem moet voldoen. 20 Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014)

21 Aanmerking: in de Expertgroep hebben de vertegenwoordigers van de NVMM naast de bovenstaand vermelde voorkeur voor een luchtbehandelingsysteem dat voldoet aan prestatieniveau-1 (UDF), ook tolerantie voor gebruik van een mengend systeem met HEPA-filtratie. Voer ingrepen zonder implantatie van (endo)prothesen (vergelijkbaar met gewrichtsprothesen ) uit in een operatiekamer in een operatieafdeling klasse I uitgerust met een luchtbehandelingsysteem dat voldoet aan prestatieniveau-1 of prestatieniveau-2. Motivatie: er zijn geen studies waarbij het optreden van postoperatieve wondinfecties bij schone operaties anders dan gewrichtsvervangende operaties in een operatiekamer met verticale UDF zijn vergeleken met een mengend luchtbehandelingsysteem. Operaties zonder implantatie van prothesen verschillen dusdanig van gewrichtsvervangende ingrepen dat de Expertgroep extrapolatie van de resultaten van het wetenschappelijk onderzoek niet juist acht. De wetenschappelijke verenigingen moeten het initiatief nemen om tot een classificatie van ingrepen te komen: operatieafdeling klasse 1: prestatieniveau-1; prestatieniveau-2; operatieafdeling klasse 2; zelfstandige behandelkamer. Zie de WIP-richtlijn Omstandigheden (kleine) chirurgische en invasieve ingrepen voor globale informatie over de indeling van ingrepen naar locatie. Toelichting: voorkeur betekent dat er een keuzemogelijkheid is waarbij op basis van het wetenschappelijk bewijs en de overige overwegingen de Expertgroep van oordeel is dat het toepassen van een systeem met prestatie-eisen op niveau-1 voordelen biedt ten opzichte van prestatie-eisen op niveau-2. Binnen de beroepsverenigingen moet besproken worden welke gewrichtsprothesen en (endo)prothesen voldoen aan de bovengenoemde kenmerken. Het bestuur van de wetenschappelijke verenigingen moet in samenspraak met de verantwoordelijke medici expliciet kiezen welke ingreep onder welk prestatieniveau verantwoord kan worden uitgevoerd. Hierbij kan gebruik worden gemaakt van de expertise van de WIP. Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014) 21

22 4 Prestatie-, bouw- en ruimte-eisen luchtbehandelingsysteem 4.1 Operatieafdeling Scheid de operatieafdeling fysiek via sluizen van de rest van het ziekenhuis. Toelichting: ruimten zoals de holding, verkoever en kleedruimten (zone C) mogen naast hun primaire functie ook dienst doen als sluis tussen de operatieafdeling en het overige deel van het gebouw. Hierbij geldt wel de eis dat er een voorziening moet worden getroffen waarbij het niet mogelijk is dat deuren tussen zone C en D en zone B en C gelijktijdig geopend zijn. Zie Bijlage B voor schematisch overzicht van de zone-indeling van de operatieafdeling. Voorzie de operatieafdeling van een eigen luchtbehandelingsysteem dat qua lucht onafhankelijk functioneert van het ventilatiesysteem van de rest van het ziekenhuis. Zorg er voor dat de kwaliteit van de toegevoerde lucht aan zone A, B en C van de operatieafdeling minimaal gelijk is aan die van F9 gefilterde lucht (NEN-EN 779 /NEN-EN 13779). Toelichting: Filters worden onderverdeeld in grofstoffilters (30), fijnstoffilters (30) en eindfilters (absoluutfilters) (31). Om te voorkomen dat een filter snel verzadigt is er een trapsgewijze opbouw van filters in het luchtbehandelingsysteem noodzakelijk. Voorfilters verwijderen grote verontreinigingen in de lucht en voorkomen snelle verzadiging van de eindfilters. NEN-EN beschrijft de prestatie-eisen voor ventilatie- en luchtbehandelingsystemen voor utiliteitsgebouwen (32). Zie Bijlage B voor schematisch overzicht van de zone-indeling van de operatieafdeling. Zorg er voor dat de lucht op de operatieafdeling van de schoonste naar minder schone ruimten stroomt. Toelichting: hoewel de luchtstroomrichting het leidende principe is, kan een daarop gebaseerd ontwerp zo worden gemaakt dat daarbij een goed te bewaken drukverschil optreedt. Dit drukverschil vormt op deze wijze een goede parameter om het optreden van de ontworpen stoomrichting te bewaken. Toon aan dat bij gesloten deuren, als er een luchtstroming door de aanwezige naden, kieren en aansluitingen is, deze over de gehele lengte van de naad, kier of aansluiting onder de operationele omstandigheden een stromingsrichting heeft naar een zone met minder schone lucht (van zone A naar zone B naar zone C). 22 Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014)

23 Toelichting: zie Bijlage B voor een schematisch overzicht van de zone-indeling van operatieafdeling klasse 1. Motivatie: het doel is om een luchtstroming van een schone naar een minder schone ruimte te bewerkstelligen. Hierdoor kan de lucht in de ruimte niet door bronnen buiten deze ruimte gecontamineerd worden. Het aantonen van de stromingsrichting door kieren en aansluitingen kan middels rook plaatsvinden. Temperatuurverschillen tussen de verschillende ruimten hebben invloed op deze luchtstroming. Bij geopende deuren kan ondanks deze maatregel een luchtstroming van een minder schone naar een schonere ruimte ontstaan. Het gesloten houden van deuren is dus van belang voor de luchtkwaliteit in de operatiekamer en/of opdekruimte. Recirculeer lucht van zone A binnen de operatieafdeling klasse 1 via een HEPAfilter alleen naar dezelfde ruimte. Toelichting: lucht uit de operatiekamer kan na filtering weer ingebracht worden in dezelfde operatiekamer. Lucht uit de opdekruimte kan na filtering opnieuw ingebracht worden in deze ruimte. Recirculatie naar andere ruimten in zone A is niet toegestaan. Recirculatie van HEPA-gefilterde lucht uit zone A naar B, C en D is wel toegestaan. Motivatie: door lucht te recirculeren ontstaat er een risico op het optreden van een postoperatieve wondinfectie. Door recirculatie van lucht tussen verschillende operatiekamers in zone A uit te sluiten kan de lucht uit een operatiekamer waarin een darm - of abcesoperatie plaatsvindt en in de andere een gewrichtsvervangende operatie niet met elkaar in contact komen en wordt de kans op contaminatie door de lucht via het luchtbehandelingsysteem gereduceerd. Breng geen openingen in de gevel aan. Uitzondering: op deze regel zijn bijvoorbeeld nooddeuren een uitzondering. Motivatie: via openingen in de gevel kan ongewenste buitenlucht in de operatieafdeling klasse 1 binnenkomen. Regel de temperatuur van de ingeblazen lucht in de operatiekamer en opdekruimte bij voorkeur via een centraal geautomatiseerd gebouwbeheerssysteem. Opmerking: als de temperatuur wel vanuit de OK instelbaar is, moet verandering van de temperatuur zodanig verlopen dat de effectiviteit van het luchtbehandelingsysteem niet beïnvloedt wordt. Motivatie: voor luchtbehandelingsystemen waarbij het temperatuurverschil een belangrijke procesparameter is voor het goed functioneren heeft het veranderen van de temperatuur een (tijdelijke) negatieve invloed op de prestaties van het Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014) 23

24 systeem. Na het veranderen van de inblaastemperatuur is tijd nodig voordat de luchtkwaliteit weer voldoet aan de prestatie-eisen. Er moet een nieuw evenwicht (temperatuurverschil) ontstaan. 4.2 Operatiekamer en opdekruimte Vloer wanden en plafond Voer vloer-, wand- en plafondafwerkingen glad, naadloos en gesloten uit. Opmerking: hoeken en overgangen tussen vloeren en wanden hebben een vloeiend verloop om vuilophoping tegen te gaan en goede reiniging mogelijk te maken. De bouwkundige afwerking en inrichting van de operatiekamer en opdekruimte moet zodanig zijn, dat een effectieve reiniging en desinfectie met gangbare reinigingsmiddelen en toegelaten desinfectantia kan worden uitgevoerd. Breng in de operatiekamer en opdekruimte alleen openingen aan die op zone B van de operatieafdeling uitkomen. Toelichting: om de invloed van de winddruk op de gevel op de stromingsrichting van de lucht binnen de operatieafdeling te minimaliseren wordt geadviseerd om de operatiekamer en opdekruimte als zelfstandige bouwconstructie met een lage mate van luchtdoorlatendheid uit te voeren (zie onderstaande figuur 2). Deze vorm van constructie wordt ook wel als doos-in-doos- constructie aangeduid. Figuur 1: Doos-in-doos constructie voor operatiekamer en opdekruimte. Voorkom dat vanuit het verlaagde plafond deeltjes (stof) in de operatiekamer en opdekruimte kan komen. Toelichting: dit kan op basis van twee principes: 24 Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte (2014)